دانلود تحقیق تحلیل محتوا

روش تحلیل در میان روش های تحقیق به عنوان یک روش ارزشمند شناخته شده است.

عینیت، انتظام، عمومیت و تا آنجا که ممکن است کمی بودن از ویژگی های بارز روش تحلیل محتوا می باشند.

این روش در حوزه کتابداری به معنای عینیت بخشیدن، کمی کردن، سنجش پذیر کردن پیام ها از طریق نمادهای مشخص است.

متن نقطه آغاز برای اجرای تجزیه و تحلیل سند است.

مراحل انجام روش تحلیل محتوا عبارتست از: 1.

تحدبد موضوع، 2.

تعیین جامعه آماری 3.

مشاهده آزاد 4.

نهایی سازی فرضیه ها و تبدیل آنها به مضمون ها با مقوله ها 5.

تمهید معرف ها 6.

تهیه پرسشنامه معکوس
هنگامیکه تعداد مقوله ها بسیار زیاد باشند و یا به منظور ایجاد«فرهنگ واژگان» و نیز به منظور صرفه جویی در وقت و کاهش هزینه ها از رایانه می توان استفاده نمود.

قدرت و قابلیت انسان در جهان پرتحول کنونی موجب پیدایش حوزه های متعدد و گوناگونی شده است که تلاش در جهت حصول دانش و آگاهی بیشتر در این حوزه ها، عصر کنونی را به عصر«انفجار اطلاعات» تبدیل کرده است.

حضور انسان در دنیای گسترده اطلاعات مستلزم وجود ابزارها، روش ها و تجهیزاتی است که دستیابی وی را به آنچه می خواهد ممکن می سازد.

وضع استانداردهایی برای نشریات و نیز تحلیل محتوا و تحلیل استنادی راه هایی هستند که استفاده کنندگان و کتابداران را در جهت شناخت بهتر نشریات کمک می کنند.

روش تحلیل محتوا در بسیاری از زمینه های تحقیقاتی به عنوان روشی ارزشمند شناخته شده است.

از سوی دیگر، این روش دارای قابلیت های زیادی برای جمع آوری و طبقه بندی داده های عینی است، گرچه از این روش نمی توان برای همه انواع مطالعه ها در حوزه های اجتماعی و انسانی سود برد.

یا اینکه تحلیل محتوا در گام های اولیه خود صرفا برای توصیف پیام های ارتباطی به کار می رفت، ولی در فرایند تکاملی خود تا بدان جا رسید که با این روش، از طریق اندازه گیری همبستگی متغیرهای مستقر در متن، می توان به سوال های تحقیق پاسخ داد.

«کارت رایت» تحلیل محتوا و رمزگذاری را به طور تبادل پذیری برای ارجاع به توصیف عینی، منتظم و کمی رفتارهای نمادی طرح می کند(1) برلسون نیز تعریف مشابهی دارد: «تحلیل محتوا نوعی تکنیک پژوهش است که برای توصیف عینی، منظم و تا آنجا که ممکن است کمی محتوای ارتباطات با هدف نهایی تفسیر داده ها به کار می رود(2) تعریف های مختلفی راجع به تحلیل محتوا داده شده است ولی علی رغم تنوعشان، همه تعریف ها در مورد عینیت، انتظام و عمومیت و تا آنجا که ممکن است کمی بودن مشترک هستند.

شرط عینیت می گوید که هر مرحله از فرایند پژوهش باید براساس قواعد، احکام و
روش های مشخص باشد.

حتی ساده ترین نوع و عادی ترین اشکال تحلیل محتوا، به قضاوت شخصی پژوهشگر در مورد اطلاعاتش نیازمند است.

مثلا چه مقوله ای باید به کار گرفته شود؟

مقوله«الف» را از مقوله«ب» چه گونه باید تمیز داد؟

پس از رمزگذاری و تلخیص یافته ها، باید دلایل مشخصی ما را به نتایج هدایت کنند.(1) در تحلیل محتوا نحوه رمزگذاری باید دقیقا تعریف و تشریح شود.

رمز گذاری، داده های خام متن را با قواعدی مشخص تغییر می دهد.

این دگرگونی ها شامل برش دادن یا تفکیک کردن متن، جمع آوری و شمارش می شود.

در عمل رمزگذاری، سه نوع انتخاب انجام می شود که عبارتند از:
- انتخاب واحدها(شامل واحدهای ثبت و متن)
- انتخاب قواعد شمارش و
- انتخاب مقوله ها(2)
لازمه شرط عینیت این است که پژوهشگر بتواند روش ها و معیارهای انتخاب اطلاعات مناسب و تفسیر یافته ها را به دیگر پژوهشگران انتقال دهد.

در انتخاب واحدها(واحد ثبت)(3) بخش خاصی از محتوا با قرار گرفتن در مقوله های معین مشخص می شود.

واحد ثبت بخشی از محتواست که برای ساختن مقوله و شمارش بسامدی واحد پایه به کار
می رود.

به طور مثال، کلمه یا نماد، شخصیت، جمله، پاراگراف، حادثه، عنوان و موضوع می توانند واحدهای ثبت باشند.

«موضوع» یا مضمون، یکی از اشکال مهم واحد ثبت در تحلیل محتوا است.

تحلیل محتوای موضوعی، شناسایی موضوع ها و میزان فراوانی آنها در یک متن است.

اصل مطرح شده در شرط انتظام، آن است که مقالاتی که در دایره شمول یل طرد محتوا یا مقوله قرار می گیرند باید برطبق قواهد کاربردی ثابتی باشند.

براساس این شرط، تحلیل هایی که فقط در پی جمع آوری مویدات فرضیه های پژوهشگران است باید طرد شود و مقوله ها باید به گونه ای تعریف شوند که برطبق قواعد کاربردی ثابتی قابل استفاده باشند.

مقوله ها باید با قوانین عمومی و معین ساخت مقوله مطابقت داشته باشند.

در شرط عمومیت، یافته ها با یکدیگر ارتباط نظری پیدا می کنند.

اگر تنها به اطلاعات توصیفی صرف درباره تحلیل محتوا، بدون ارتباط با سایر ویژگی های اسناد یا خصوصیات نویسندگان و مقاله ها و استفاده کنندگان از آنها توجه کنیم، ارزش و اعتبار تحلیل را کاهش داده ایم.

علاوه بر این سه شرط، دو شرط دیگر نیز لازم است: کمیت و کیفیت.

در یک طبقه بندی کلی، معمولا روش های متفاوت تحلیل محتوا به دو دسته تقسیم می شوند: روش های کمی و روش های کمی و روش های کیفی.

در روش های کمی، معمولا مقدار زیادی اطلاعات به طور مختصر تحلیل می شوند.

در این روش می توان مجموعه ای از اسناد و یا متون را استخراج، شمارش و طبقه بندی کرد.

در روش های کیفی، مقدار کمی اطلاعات مرکب و مفصل تحلیل می شوند و پایه واحد اطلاعاتی، ظهور یا غیبت یک خصیصه است.

کاربردهای روش تحلیل محتوا روش تحلیل محتوا را احتمالا می توان برای حداقل سه دسته کلی از مسائل پژوهشی مناسب یافت: 1.

در صورتی که دسترسی به اطلاعات مشکل و اطلاعات پژوهشگر محدود به مدارک اسنادی باشند.

2.

در صورتی که پژوهشگر به موضوع های مورد پژوهش دسترسی مستقیم داشته باشد.

در این حالت ممکن است ترجیح دهد که اطلاعاتش را با استفاده از روش تحلیل محتوا جمع آوری کند.

چنان چه یافتن معیارهای تکراری ارزش ها و افراد مورد بررسی در زمانی معین مدنظر باشد و دلایلی مانند تاثیر کنش متقابل مداوم تحلیل گر و موضوع مورد بررسی بر ماهیت پاسخ ها مهم باشد، تحلیل محتوای منابع، در موضوع مورد بررسی بر ماهیت پاسخ ها مهم باشد، تحلیل محتوای منابع، در موضوع مورد بررسی، راهی مفید برای جمع آوری اطلاعات است.

3.

این روش می تواند وسیله مناسبی برای تکمیل اطلاعات باشد.

پژوهشگران ممکن است نتایج اطلاعات گردآوری شده را از طریق پرسشنامه یا مصاحبه با مقایسه آنها از طریق تحلیل محتوای منابع موضوع بررسی مورد مطالعه قرار دهند.

روش های تحقیق در این حوزه، به معنای عینیت بخشیدن، کمی کردن و سنجش پذیر کردن پیام ها، از طریق نمادهای مشخص است.

واحد زمینه یافتن ارزیابی ساختار متن، به منظور بیرون کشیدن محتوای اطلاعاتی آن، برای اینکه بتوانیم مکانیسمی به وجود بیاوریم تا سند برای تحقیق ساده تر گردد، اهمیت زیادی دارد.

متن، نقطه آغاز برای تجزیه و تحلیل سند است.

هر موضوع یا مضمونی در قالب زمینه یا یک متن ظاهر می شود؛ یعنی پژوهشگر برای شناسایی مضمون یا موضوع مورد نظر، باید بخشی از متن را مبنای شمارش و محاسبه قرار دهد که به آن"واحد متن" یا "زمینه" می گویند.

به طور مثال، واحد متن یا زمینه می تواند"مقاله" یا هر مطلبی باشد که عنوان خاصی دارد.

متن نوعی واحد مستقل معنایی و دارای دو وجه است که رابطه این دو دارای اهمیت است: شکل(1) که جنبه صوری و سطحی دارد و محتوا(2)، که جنبه عملی و عمیق دارد.

وجه غالب تحقیق در یک متن، تطابق جنبه های مختلف محتوایی با جنبه های عملی آن است یعنی توانایی کمی کردن جنبه های مختلف متن، متن را می توان مانند هسته ای فرض کرد که به وسیله عناصر مختلف یا پوسته های محتوایی احاطه شده اند که نمایانگر محتواهای علمی، زبانی و بندی هستند.

شکل 1: تصور فرضی از متن می توان گفت که محدوده محتوای علمی زیر مجموعه زبان است و به وسیله زبان تمام نشانه های استفاده شده در متن به کار می رود.

در محتوای سندی شرایط عملی ارزیابی وجود دارد.

محتوا با موضوع متن دارای ارتباط است.

موضوع عامل بالقوه ای است که به وسیله جامعه تعیین می شود و فردی که عمل تحلیل را انجام می دهد و در واقع بخشی از محتوا را با ارزیابی های خاص جهت می دهد.

پس استنباط یا تاویل یکی از اجزای تحلیل محتواست.

مراحل تحلیل محتوا اولین مرحله در تحلیل محتوا، تشخیص کلمه های منفرد در متن است.

تطابق بین«شکل ها» و«معانی» واحدهای زبان پیچیده است.

کنترل واژگان، تعریف های دستوری و جنبه های قاموسی به تحلیل گر کمک می کنند تا بر این پیچیدگی فائق آید.

در مرحله دوم، با جمله مواجه هستیم که در آن نه تنها به معانی کلمه ها بلکه به ساختار آنها نیز متکی هستیم.

در مرحله تحلیل ساختاری، به فرایند انتقال متن توجه می نماییم.

این نوع تحلیل، محقق را در استنباط از متن، با توجه به هدف متن، کمک می کند.

علائق و دانش پایه تحلیل گر، تعیین کننده محتوای متن است که به منظور استنتاج و تاویل در مرحله آخر لازم است و فرد از سه حیطه اساسی برای انجام آن استفاده می کند: روان شناسی درک(1)، هنگامی که با فرایند درک مواجه است؛ منطق(2)، هنگامی که تمام کار او باید روال منطقی پیدا کند؛ زبانشناسی؛ استراتژی تحلیل محتوای متون را می توان به صورت ذیل نشان داد.

شکل 2: استراتژی تحلیل محتوا 1.

در مرحله خواندن و درک مطلب، سهم روانشناسی درک از همه مهمتر است.

در مرحله استنباط و تاویل، سه حوزه روانشناسی درک، منطق و زبانشناسی دخالت دارند.

در این مرحله، تمام ظرفیت اطلاعاتی که همراه محتوای سند است به کار گرفته می شود.

در مرحله سوم، تحلیل گر ترکیب محتوای متن تاویل شده را مطابق با آنچه هدف اوست توصیف می کند.

در این مرحله، خلاقیت تحلیل گر می شود و ساختار محتوای متن با توجه به اهداف متن روشن می گردد.

شیوه ها و فنون شیوه ساده تحلیل محتوا به ترتیب زیر است: 1.

تحدید موضوع: مانند هر نوع پژوهشی، موضوع باید با دقت مشخص و محدود شود.

تعیین جامعه آماری: باید انواع آثار(مقاله، کتاب و...) تصریح و مشخص گردد.

مشاهده آزاد، مطالعه مکرر اسناد در پژوهش های تحلیل محتوا، مشاهده مستقیم و آزاد نامیده می شود که در خلال آن، فرضیه های اولیه تصحیح می شوند و ابزار کار روشن تر می گردد.

4.

نهایی سازی فرضیه ها و تبدیل آنان به مضمون ها یا مقوله ها: پس از مشاهده آزاد، مضمون باید براساس فرضیه های اساسی مشخص شوند.

مساله اصلی در هر طرح پژوهشی، گزینش و تعریف مقوله هاست.

روش تحلیل با توجه به مقوله هایش موفق می شود یا شکست می خورد.

مقوله بندی عبارت است از طبقه بندی عناصر اساسی یک مجموعه از طریق تشخیص تفاوت های آنها و سپس، گروه بندی مجدد آنها براساس معیارهای تعیین شده قبلی برحسب نوع عناصر، مقوله ها، موضوع ها یا طبقاتی هستند که گروهی از عناصر را که در تحلیل محتوا، واحد ثبت نامیده می شود زیر یک عنوان نوعی جمع می کنند.

خصوصیات مشترک این عناصر علت این گردآوری است.

در انتخاب مقوله ها معیارهایی نظیر اصول تناسب، همگنی، باروری، عینیت، جامعیت و مانعیت را می توان به کار برد.

5.

تمهید معرف ها: برای اثبات یا رد فرضیه ها از شیوه های گوناگون می توان استفاده کرد: - کلمه هایی به کار رفته در آثار یا سخنرانی ها و...؛ - جمله ها و عبارات ها؛ - نشانه های دیگر.

6.

تهیه پرسشنامه معکوس: معرف ها یا نشانه هایی که برای رد یا اثبات فرضیه ها پذیرفته شده اند، در یک مجموعه به نام پرسشنامه معکوس گردآوری می شوند؛ آن را مورد آزمون مقدماتی قرار می دهند و سپس به کار می گیرند.

1.

در روش تحلیل محتوا نیز پرسشنامه تهیه می شود که با مطالعه آثار مورد نظر تکمیل می گردند، اما این پرسشنامه را، از آن رو که داده ها در اختیار محقق هستند و صرفا استخراج پاسخ از آنها مورد توجه قرار می گیرد، پرسشنامه معکوس می خوانند.

نمونه گیری، اعتبار و روایی نمونه گیری، پایایی و روایی یا اعتبار، سه عنصر مهم در سنجش تحلیل محتوا هستند.

انگیزه اصلی در نمونه گیری، لزوم عملی کاهش حجم اطلاعات برای کنترل آن است.

محقق همین که مساله پژوهشی را تعریف کرد باید طرح نمونه گیری را نیز تعیین کند.

اولین مرحله نمونه گیری، تهیه فهرست تمام اجزای اسنادی است که قرار است نتایجش تعمیم داده شود.

وقتی که جامعه آماری موضوع مشخص شد، طرح نمونه گیری یک مرحله ای کافی خواهد بود.

گاهی نمونه گیری چند مرحله ای مطرح می شود که ممکن است تا سه مرحله را شامل شود: انتخاب منابع موضوع، نمونه گیری از اسناد و نمونه گیری در درون اسناد.

منظور از اعتبار یک تحقیق، میزان دقت شاخص ها و معیارهایی است که برای سنجش پدیده مورد نظر تهیه شده اند.

در تحلیل محتوا، به منظور دقت بخشیدن به نتایج، می توان اعتبار تحقیق را به شیوه های زیر شناسایی کرد: اعتبار محتوا(1) یا صوری(2)؛ اعتبار پیش بینی کننده(3)؛ اعتبار متقارن(4)؛ اعتبار سازه ای(5).

اعتبار"محتوا" که با نام اعتبار"صوری" نیز به کار می رود غالبا تکیه گاه تحلیل محتوا است؛ مثلا اگر هدف پژوهشگر صرفا توصیف باشد، اعتبار محتوا کافی است.

اعتبار محتوا را قضاوت آگاهانه پژوهشگر به وجود می آورد.

میزان توافق متخصصان یک امر در مورد یک شاخص یا معیار را اعتبار صوری می نامند.

اعتبار صوری را می توان ناشی از میزان توافق چند متخصص دانست.

"اعتبار پیش بینی کننده"، مربوط است به توانایی ابزار در پیش بینی حوادثی که در حال حاضر درباره آن، مدرکی در دسترس تحلیل گر قرار ندارد.

پژوهشگر می تواند از اطلاعات در دسترس خود برای پیش بینی وقوع حوادث آینده بهره ببرد.

برای شناخت و سنجش ضریب اعتبار(1)، نتایج تحقیق را باید با داده هایی معتبر و شبهه ناپذیر محک زد.

در"اعتبار متقارن" نیز از طریق پیش بینی معیارهای خارجی، اطلاعات محتوا سنجیده می شود.

چنان چه این معیار، مقیاس معتبری برای پدیده مورد پژوهش نباشد، حتی با اثبات اینکه اطلاعات محتوا با آن ارتباط دارد، نتیجه زیادی نخواهد داشت.

"اعتبار متقارن" نیز از طریق پیش بینی معیارهای خارجی، اطلاعات محتوا سنجیده می شود.

"اعتبار سازه ای" مربوط است به معتبر ساختن معیار و نیز به نظریه زیربنایی آن.

یکی از شرایط اعتبار سازه ای این است که فرضیه های استخراج شده از نظریه، در شرایطی مختلف نتایجی مشابه به بار آوردند؛ یعنی نتایج باید به موقعیت های مختلف قابل تعمیم باشند.

صرف اثبات اینکه متغیر"الف" می تواند به طور مناسبی متغیر"ب" را پیش گویی کند و یا صلاحیت آن را دارد کافی نیست، این مدرک باید شامل تبیین علل ویژگی های متغیر"الف" نیز باشد.

عنوان یکی دیگر از جنبه های تحلیل محتوا بررسی"عنوان" است.

عنوان هر اثر جلوه ای از هویت آن اثر است و به تعبیری نخستین جلوه ای از متن است که خواننده با آن روبروست.

مجلات معتبر دنیا یکی از شرایط قبول مقاله را برابری مضمون عنوان با مضمون متن تعیین می کنند.

این کار را به دو دلیل انجام می دهند: به دلیل آنکه مساله تحقیق باید به گویاترین وجه در عنوان متجلی باشد.

به این دلیل که عنوان، پایگاه موضوعی بسیاری از سازمان هایی است که به کار تهیه فهرست موضوعی ماشینی مقاله ها می پردازند.

کاربرد رایانه در تحلیل محتوا رایانه در پژوهش های مربوط به تحلیل محتوا کاربرد گسترده ای یافته است.

مثلا هنگامی که تعداد مقوله ها در شمارش بسیار زیاد باشند، روش"بررسی عمومی" به کار می رود که در آن برنامه ای متن خام یا پردازش نشده ای را بررسی می کند، جایگاه و خصوصیات متن را مشخص می کند، شمارش و جدول بندی می کند و نیز برنامه"فرهنگ واژگان"، که در آن هر کلمه با یک مفهوم یا بیش از یک مفهوم به عنوان مقوله ای خاص در نظر پژوهشگر مشخص می شود.

"فرهنگ واژگان" رابطی بین تنظیم نظری مساله پژوهش و عملیات ماشینی است.

مثلا به هر کلمه برچسب هایی نظیر مثبت- منفی، قوی- ضعیف و فعال- منفعل می زنند و به این ترتیب کلمات را با استفاده از رایانه شمارش و معنا می کنند.

برخی از مشکلات مربوط به رمزگزاری دستی را می توان با استفاده از کامپیوتر به حداقل رساند ولی کامپیوتر از انجام تمام کارهای عادی و تکراری مرتبط با تحلیل محتوا عاجز است.

کامپیوتر می تواند تمام اموری را انجام دهد که تحلیل گرا توانسته است دستورالعمل صریحی برایشان تهیه نماید.

مزایای استفاده از کامپیوتر در تحلیل محتوا در حالت های زیر معلوم می گردد: هنگامی که واحد تحلیل، کلمه یا نماد و نتایج مبتنی بر فراوانی آنها باشد؛ توانایی بسیار بالا در کار با متغیرهای متعدد و به طور همزمان؛ صرفه جویی در وقت، هنگامی که پژوهشگر با تحلیل های بسیار متفاوت روبه روست؛ کاهش هزینه ها، هنگامی که قرار است اطلاعات موجود در پژوهش های دیگر مورد استفاده قرار گیرد.

نتیجه فرایند تحلیل محتوا را می توان با نمودار زیر نشان داد.

شکل 3: فرایند تحلیل محتوای متون نوشته شده بدین ترتیب می توان گفت که تحلیل گر پس از انتخاب سند، با ابزار نشانه شناسی، منطق، دانش علمی و روانشناسی درک می تواند متن و زمینه آن را مطالعه استنباط یا تاویل کند.

بدین منظور دانش پایه تحلیل گر و اهداف سند اهمیت فراوان دارد.

او برای ارائه کار خود به صورت یک پژوهش نیازمند به"اعتبار" است.

در روش تحلیل محتوا، در واقع محقق پیوسته یک پیش فرض را به عنوان اصل پذیرفته که سمبل های موجود در رسانه ها قادرند پیام ها را آن گونه که مورد نظر فرستنده پیام است القا کنند و با چنین فرضی است که معتقدند متن خاص با درصدی بالا از اصطلاحات و مفاهیم دارای القائاتی خاص است.

پیش فرضی که خود نیاز به تحقیق و بررسی دارد که آیا سمبل های خاص قادرند پیام های مورد نظر فرستنده را همان طور که مورد نظر است، نشان دهند.

منابع 1.

کارت رایت، 1953، ص 424 در: آل آرهوسنی، تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمه نادر سالارزاده امبری(تهران: دانشگاه علامه طباطبائی، 1373)، ص28.

باقر ساروخانی، روشهای تحقیق در علوم اجتماعی، جلد اول(تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1375)، ص 280.