روز ملى صنعت چاپ
اختراع چاپ، انقلاب فرهنگی بشر
بشر از ابتدا در تلاش برای انتقال اطلاعات و دانش شفاهی خود بوده است.
در مجموع سیر تکامل خط و ارائه اندیشه و گفتار به صورت مکتوب و مضبوط را می توان چنین بیان کرد:1-تصویرنگاری 2-اندیشه نگاری 3-واژه نگاری 4-آوانگاری؛ هجانویسی و خط الفبائی.
پس از بوجود آمدن خط و تکامل نسبی آن بشر به فکر محملهایی برای ثبت مکتوبات خود افتادند.
سنگ نوشته در طول تاریخ اولین محمل انتقال اطلاعات می باشد.
الواح زرین و سیمین، الواح مسی، مفرغی، چوبین والواح گلین از دیگر محملهای مهم اطلاعات باستان بوده اند که البته با توجه به مناطق مختلف بعضاً نوع این محملها متفاوت بوده است؛ بعنوان مثال در بین النهرین به علت وفور گل رس در سواحل دجله و فرات الواح گلین رایج بوده است.
طومار پاپیروس از دیگر محملهای ثبت اطلاعات در دوران باستان بود که اوایل در مصر بکار برده می شد و بعدها عمومیت یافت.
در بررسی سیر تحول این محملها از سنگ سخت به کاغذ نرم می رسیم.
اختراع کاغذ توسط چینی ها مقدمه ای برای دیگر انقلاب فرهنگی بشر یعنی اختراع چاپ بود که به قولی زمینه رنسانس و انقلاب صنعتی را فراهم آورد.
این اختراع که نقطه عطفی در تاریخ تمدن بشر بود در سال 1439 میلادی توسط یوهان گوتنبرگ صورت گرفت.
او در ابتدا کار چاپ را با حروف چوبى انجام میداد ولی بزودى دریافت که بخاطر دشوارى کنده کارى، حروف چوبى بى خاصیت است و به همین علت از حروف متحرک فلزی برای تکثیر و چاپ مواد اطلاعاتی استفاده کرد و با این کار توانست زنجیر کتاب های کم تعداد قرون وسطایی که پیشتر در انحصار درباریان، روحانیان و طبقات برگزیده بود خارج کند ودر اختیار همگان قرار دهد و کتابها به نحو راحت تر، ارزانتر و زیادتر در دسترس خوانندگان قرار گیرد.
تحول چاپ پس از گوتنبرگ حرکتی کند داشت و تا قرن هفدهم تغییر عمده‌ای در آن رخ نداد.
در سده هجدهم و ارائه عصر انقلاب صنعتی همزمان با پیشرفت سایر تکنولوژی‌هایی چون صنعت نساجی ماشین‌های بخار و شیمی، چاپ نیز به رشد تدریجی خود ادامه داد.
در آغاز سده نوزدهم، تحولات چاپ همزمان با تکنولوژیهای جدید راه‌آهن و مهندسی مکانیک، سرعت گرفت.
« در سال 1803 میلادی ماشینی اختراع شد که کاغذ را به شکل رول و به دور یک استوانه تولید می‌کرد.
حدود 1810 میلادی چاپ استوانه‌ای اختراع شد.
در سال 1830 از ماشین بخار و نیروی آن برای چاپ استفاده شد که بر سرعت تولید کتاب افزود.
حدود 1845 میلادی چاپ دوار یا روتاتیو رواج یافت.
در اواخر قرن نوزدهم، تحولات عکاسی باعث تغییرات و دگرگونیهای عظیمی در فن چاپ شد».
در قرن بیستم با ظهور و گسترش تکنولوژی های نوینی چون الکترونیک، میکروالکترونیک در دهه های ١۹۳٠ تا ١۹٧٠ و گسترش آنها به تدریج از دهه های ١۹٨٠ و ١۹۹٠ با ظهور انواع رایانه ها و بکارگیری این وسیله جدید و ترکیب آن در فرآیند چاپ تحولات شگرفی در این صنعت بوجود آمد.
ورود صنعت چاپ به ایران با توجه به تمدن غنی ایران, ورود صنعت چاپ به ایران, تحول شگرفى در آثار ادبى، فرهنگى آن و همچنین اسلام به حساب مى آید.
اولین چاپخانه را در ایران مسیحیان در اصفهان در عهد شاه عباس دوم صفوى دایر نمودند که بنا به دلائلی با موفقیت روبرو نشد.
در سال 1233ق عباس میرزا کارخانه چاپ سربى را در تبریز دایر و اولین کتاب چاپ سربى را منتشر کرد و بدین ترتیب نشر کتاب از دستنویس به چاپ تغییرِ ماهیت داد.
ولى چاپ سربى در ایران دیرى نپایید و چاپ سنگى جایگزین آن گردید.
نخستین مطبعه چاپ سنگى را محمدصالح شیرازى از روسیه به تبریز وارد کرد و اولین نسخه اى که در آن مطبعه چاپ شد, قرآن مجید به خط میرزا حسین خوشنویس معروف به سال 1250 بود.
از اولین کتاب هاى چاپ سنگى ایران مى توان کتاب هاى زادالمعاد تألیف علامه محمدباقر مجلسى, چاپ شده در سال1251ق وحدیقهالشیعه, تألیف ملااحمد مقدس اردبیلى, چاپ شده در 1260ق.
نام برد.
از میان روزنامه ها نیزمی توان روزنامه ملتى تبریز و روزنامه وقایع اتفاقیه را نام برد.
در اوایل سده چهاردهم هجرى, چاپ سربى دوباره به کار افتاد و به تدریج جاى چاپ سنگى را گرفت.
شوراى عالى انقلاب فرهنگى کشور هر سال روز یازدهم شهریور را به عنوان روز صنعت چاپ نامگذارى کرده است چاپ سیلک اسکرین چاپ سیلک‌اسکرین، چاپ اسکرین یا سری‌گرافی، اسلوبی که بر روش تکثیر با استِنسیل مبتنی است.
در این اسلوب از پارچه توری ظریف (اغلب ابریشم)، چون سطح تکیه‌گاهی برای ورقه استنسیل استفاده می‌شود.
ورقه استنسیل را روی پارچه - که بر روی کلافی (چهارچوب) محکم شده - می‌چسبانند.
مرکب غلیظ را با ابزاری تیغه مانند (اسکویی‌جی) بر سطح استنسیل می‌گسترانند، که از بخش‌های نفوذپذیر توری به سطح دیگری در زیر کلاف می‌رسد.
بدین ترتیب، نقش مورد نظر را می‌توان با رنگ‌های مختلف بر روی سطوح مستوی یا غیر مستوی چاپ کرد.
تصویر چاپ شده با این اسلوب اغلب دارای لبه‌های تیز است، گویی کاغذی رنگی را بریده و چسبانده‌ایم.
از این خاصیت توسط هنرمندان برای خلق آثار بدیع بکار رفته است.
سیلک‌اسکرین و سری‌گراف به اثری اطلاق می شود که با این اسلوب تکثیر شده است.
این اسلوب توسط سَمیوئل سیمُن ابداع شد (1907) و نخست موارد استفاده تجاری و تبلیغاتی داشت.
امروزه هم بصورت صنعتی و هم بصورت تکثیر هنری بکار می‌رود.
در چاپ سیلک‌اسکرین صنعتی این تکنیک بیشتر برای چاپ روی پارچه و البسه، اجسام و بسته های پلاستیکی (پلی پروپیلن و پلی اتیلین)، CD و DVD، کاغذ و مقوا، سرامیک، شیشه، چوب، فلز و نظایر آن بکار می‌رود.
در چاپ سیلک اسکرین هنری این روش بیشتر برای نوع بیان بصری خاص ناشی از اسلوب آن از سوی هنرمندان جهت تکثیر محدود و شماره‌دار یک اثر هنری بکار گرفته شده و در نهایت همه‌ی نسخه‌ها به امضاء هنرمند می‌رسد.
منابع پاکباز، روئین.
دایره‌المعارف هنر، چاپ دوم.
تهران: فرهنگ معاصر، ۱۳۷9