زغالسنگ از چند قرن قبل از میلاد مسیح شناخته شده بود و اولین بار توسط چینی ها از آن به عنوان سوخت استفاده کردند استخراج اصولی زغالسنگ اصولی زغالسنگ از قرن دوازده میلادی آغاز و در قرن 19 در طی انقلاب صنعتی در دیگهای بخار و کک سازی استفاده گردیده زغال ماده ای غیر متجانس می باشد که از تجزیه گیاهان در شرایط مختلف و مناسب رطوبت، حرارت، فشار و فرایندهای بیولوژیک بوجود می آید و بسته به نوع گیاه، میزان تجزیه و شرایط محیطی و فرایندهای بیولوژیک، محصول تولید شده متفاوت می باشد و از طیف گسترده ای برخوردار است که نامگذاری آن نیز در جدول صفحه بعد درج شده است که در نهایت پس از گذشت زمان به آنتراسیت تبدیل می شود که این ماده قابلیت تبدیل به یک معدن برای استخراج را دارا می باشد و معدن سنگرود از همین معادن می باشد.
معدن زغالسنگ سنگرود در حوضه زغالدار البرز غربی واقع شده است. این معدن از سال 1350 در حال بهره برداری می باشد. عملیات اکتشافی در دو بخش شامل بلوک مرکزی و بلوک شمالی صورت گرفته است. در بلوک مرکزی که بخش عمده ذخیره معدن را در خود جای داده است اکتشافات تا تراز +600 متر صورت گرفته لکن بخش اعظم ذخایر بالاتر از +900 متر در طی سی و سه سال گذشته استخراج شده و از آنجا که تراز +900 پایین ترین تراز تونلی معدن می باشد شرکت زغالسنگ البرز غربی بهره برداری معدن از سال 1373 موضوع تهیه طرح استخراج ذخایر باقیمانده بین ترازهای +600 تا +900 را مورد توجه قرار داد. این معدن یکی از مهمترین معادن زغالسنگ ایران
میباشد که مطلوبترین زغال را از لحاظ خاکستر دارا می باشد. همچنین زغال این معدن بعد از بارگیری از کارخانه زغالشویی به ایستگاه راه آهن قزوین منتقل شده و از آنجا به استان اصفهان منتقل می شود که زغال مورد نیاز کارخانه ذوب آهن در حدود هزار تن در سال می باشد. این گزارش نتیجه بازدید من از معدن و همچنین اطلاعاتی که در آرشیو موجود بود حاصل شده است.
موقعیت جغرافیایی منطقه و راههای دسترسی
منطقه زغال خیز سنگرود و در استان گیلان و در 110 کیلومتری شمال غربی قزوین و 28 کیلومتری شهرستان لوشان واقع شده است. این منطقه در طول جغرافیایی و عرض جغرافیایی گسترده شده است. اختلاف ارتفاع ناحیه ذغال از سطح دریا بین 1200 تا 1800 متر می باشد و دسترسی به معدن از طریق جاده اصلی قزوین به رشت تا شهر لوشان به طول 90 کیلومتر و همچنین از طریق جاده روستای جیونده به طول 25 کیلومتر صورت می گیرند.
موقعیت آب و هوائی:
آب و هوای این منطقه از اقلیم نیمه حاره تا خشک متفاوت است. بر اساس ایستگاه هواشناسی رودبار درجه حرارت متوسط سالانه 4/16+ درجه سانتیگراد است و در سردترین ماههای سال (دی و بهمن) حداقل درجه حرارت 7/1- درجه سانتی گراد و در گرمترین ماههای سال (تیر و مرداد) به 24+ درجه سانتی گراد می رسد. در تابستان معتدل و زمستان تقریباً سرد و مه آلود می باشد و بارندگی هم زیاد است. مقدار بارندگی سالیانه حدود 300-200 میلیمتر گزارش شده است.
عملیات اکتشافی:
عملیات اکتشافی زمین شناسی در کانسار از سال 1969 آغاز و از سال 192 کانسار به وسیله شرکت سهامی البرز غربی وابسته به شرکت ملی فولاد ایران بره برداری می شود استخراج سالیانه زغال تا سال 1356 برابر 140-120 هزار تن در سال بوده که در حال حاضر حدود 5000 تن در ماه صورت می گیرد که با آمدن مدیر عامل جدید که تأکید دارند به 8000 تن در ماه در محدوده بلوک اصلی از آغاز 1969 مجموعاً 119 چاه حفاری گردید. آقای کالوسیف کارشناس شرکت ملی فولاد ایران سرپرستی کلیه عملیات اکتشافی زمین شناسی را بر عهده داشتند. متراژ عملیات در دوره اکتشاف تکمیلی در دهه اول با توجه به ساختمان تکنونیکی تعیین شده در بخش شرقی بلوک مرکزی به وسیله چاههای واحد کشوده و مرز توسعه و ضخامت کاری رگه اصلی پیش بینی گردید شکستگی ها و گسل های جدا کننده محدوده معدنی را به بلوک هایی در اندازه 200×150 متر و 400×300 متر تقسیم می نمایند دامنه شکستگی ها از 30-15 تا 100-50 متر تغییر می کند. فاصله چاهها در بلوک جنوبی 160-100 متر در مرکزی 200-140 متر است. کلیه چاههای حفاری شده در مرحله اکتشاف تکمیلی (به جز چاههای شماره 81، 93، 133) از نقطه نظر تحقیقات کار، آثار ضروری تشخیص داده شده است.
تاریخچه عملیات اکتشافی و ذخایر در بلوک اصلی (مرکزی)
مطالعه زمین شناسی منطقه سنگرود اولین بار توسط کارشناس آلمانی ام ارشتاین در سال 1347 صورت گرفته است. نامبرده ضمن اشاره به وجود سه لایه قابل کار، ذخیره ذغال را تا افق 950 متری برآورد کرده است. در همین سال کارشناس شوروی سابق اوسلندر وگرچشینکوف از کارهای معدنی قدیم در منطقه بازدید کرده و با وجود یک لایه قابل کار اشاره کرده اند اکتشافات سیستماتیک از سال 1349 در محدوده معدن آغاز شده و تا سالهای بعد به موازات عملیات بهره برداری ادامه داشته است. در این مدت تعداد 262 حلقه چاه اکتشافی در محدوده بلوک مرکزی حفر گردیده است. عمق نهایی اکتشافات خط تراز از +600 می باشد. متد و عملیات در دوره اکتشاف تکمیلی در وهله اول با توجه به ساختمان پیچیده تکنونیکی کانسار تعیین شده و در بخش شرقی بلوک مرکزی که بوسیله چاههای واحدی گشوده و مرز توسعه و گسترش ضخامت کاری رگه اصلی پیش بینی گردید.
وضعیت زمین شناسی منطقه
قدیمی ترین لایه موجود در ناحیه آهک ها و دولومیت های خاکستری و روشن سازندی می باشند که سن آن ها پرنین میانی تا بالایی است که مربوط به سازند (روته والیکا) که مربوط به تریاس میانی و پائینی است. کمر پائین دولومیت های الیکا شامل آرژیلیت های نسوز می باشد و سن آن به تریاس بالایی مربوط می شود روی خاک نسوز ذکر شده را رسوبات کلاریز بدون هیچگونه دگرشیبی پوشانیده است که به ترتیب از بالا به پائین عبارتند از: سیلیت استون های خاکستری مایل به سبز و ماسه سنگ با دانه بندی مختلف و آرژیلیت. ضمناً این لایه ها و لیچه های زغال غیرقابل استخراج نیز بهمراه دارند. ضخامت رسوبات کلاریز در این منطقه کم بوده و به 230m متر می رسد. اطلاعات تازه که در نتیجه تحقیق مجموعه ای بیش از 16 مقطع کامل رسوبات زغالدار البرز حاصل گردیده و اجازه می دهد که مسئله سنگ شناسی و رسوبات مزوزوئیک شمالی ایران کاملاً روشن می گردد و همچنین فسیلهای گیاهی در این سنگها وجود دارد. معدن سنگرود از نظر ساختمانی در بلوک جنوب شرقی طاقدیس سنگرود – آغوز بین قرار گرفته که مستقیماً به گسل بیوزین کندوان متصل است. 3 بلوک ساختمانی در معدن سنگرود مشخص شده است: 1) بلوک شمالی 2) بلوک مرکزی 3) بلوک جنوبی. 1- بلوک شمالی که بوسیله گسل بزرگ F1 از بلوک مرکزی جدا شده است و بلوک مرکزی و جنوبی از سالیان قبل مجموعاً بصورت یک شبکه معدن مورد بهره برداری قرار گرفته و به همین دلیل بعنوان بلوک مرکزی شناخته می شود و از لحاظ زمین شناسی بلوک مرکزی شناخته می شود و از لحاظ زمین شناسی بلوک شمالی دارای رسوبات مزوزوئیک دیرین به مقدار زیاد در سراسر سلسله جبال البرز است که رگه های زغالسنگ این رسوبات از نظر کیفیت و میزان متامرفیسم موجود می باشد. در فاصله 35-40 متری بالا و پائین رگه زغالسنگ قابل کار اصلی طبقات ماسه سنگی به ضخامت 50-30 سانتی متر که در تمامی سطح ثابت است قرار گرفته است که به عنوان طبقه راهنما از آن استفاده می شود. بلوک شمالی از بلوک مرکزی سیستم گسلی گراویتی با امتداد جنوب شرقی با شیب بطرف شمال از بلوک مرکزی جدا می شود. مواد و لکانیکی که بصورت سیل و دایک در بخش غربی و جنوب غربی بلوک شمالی مشاهده می شود. مواد و لکانیکی از عمق 520-540 متری در داخل رسوبات زغالدار نفوذ کرده است. وضعیت ساختمان لایه قابل کار اصلی در بلوک شمالی با بلوک اصلی متفاوت بوده و اغلب دارای ساختمان ساده و زغال یکدست و یک لایه بوده و به طرف شرق ساختمان لایه پیچیده و دارای دو لایه م’ باشد.