ماهواره
ماهواره، یا «قمر مصنوعی»، به دستگاه‌های ساخت بشر گفته می‌شود که در مدارهایی در فضا به گرد زمین یا سیارات دیگر می‌چرخند.
اهمیت ماهواره‌ها برای مخابرات و بررسی منابع زمینی و پژوهش و کاربردهای نظامی و جاسوسی روزافزون است.
بخشی از پژوهشهای علمی و تخصصی که در آزمایشگاه‌های مستقر در فضا انجام می‌شود، هرگز نمی‌توانست روی کره زمین جنبه عملی به خود گیرد.
کاربرد ماهواره ها
ماهوارههای مختلف، قابلیت‌ها و کاربردهای متفاوتی دارند.
برخی از آنها خدماتی هستند، بعضی از آنها تحقیقاتی- پژوهشی‌اند و گروهی از آنها با اهداف سیاسی و نظامی طراحی می‌شوند.
ماهوارههای مخابراتی، مکالمات تلفنی بین قاره‌ها و نقاط دور افتاده را ممکن ساخته‌اند.
گروهی از ماهواره‌ها نقش فرستنده‌های تلویزیونی را به عهده دارند و اخبار و اطلاعات سراسر جهان را در هر لحظه مبادله می‌کنند.
شبکه اینترنت نیز با بهره‌مندی از خدمات ماهواره‌ها بهبود یافته است.
ماهوارههای هواشناسی اطلاعات مربوط به آب و هوای سراسر جهان را ارائه می‌دهند.
ماهوارههای نقشه‌برداری از زمین تصاویر هوایی جامعی تهیه می‌کنند.
ماهوارههای راهبری و جهت‌یابی کمک می‌کنند تا کشتی‌ها و هواپیماها در مسیر درست قرار گیرند.
این ماهواره‌ها برای مکان‌یابی افراد گم شده یا حادثه دیده نیز کاربرد دارند و حتی می‌توانند
برای حل مشکل ترافیک در شهرها و انتخاب مسیرها‌ی کوتاه‌تر و خلوت‌تر به راننده‌ها کمک کنند.
برای بررسی جو زمین، میدان‌های الکتریکی و مغناطیسی اطراف زمین، و تحقیقات پزشکی خارج از جو نیز ماهواره‌ها کاربرد دارند.
ماهوارههای نظامی اهداف امنیتی و سیاسی خاصی را دنبال می‌کنند.
بسیاری از کشورها با استفاده از اطلاعات این گونه ماهواره‌ها از تحرکات نظامی کشورهای دیگر آگاه می‌شوند و خود را برای مقابله آماده می‌کنند.
ماهواره امید
ماهوارهٔ اُمید، نخستین ماهواره ساخت کشور ایران است که بنا به ادعای مقامات نظام جمهوری اسلامی، تمام تجهیزاتش در سازمان فضایی ایران طراحی و تولید شده‌است.[۱][۲]ساخت ماهواره تحقیقاتی «امید» از ۱۵ اسفند ۱۳۸۴ آغاز گردید و طی ۲ سال آماده انجام تست‌های مشترک شد.[۳]
ماهواره «امید» بامداد ۳ فوریه ۲۰۰۹ میلادی (۱۵ بهمن ۱۳۸۷) و در سی‌امین سالگرد پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ در مدار فضا قرار گرفت.[۴]
در سال ۲۰۰۸ میلادی ابتدا ستاد کل نیروهای مسلح ایران اعلام کرد که ماهواره امید با یک «موشک ایرانی» به فضا فرستاده شده‌است اما ساعاتی بعد خبر پرتاپ ماهواره امید تکذیب و تاکید شد که تنها موشک ماهواره بر سفیر امید، که قرار است در آینده ماهواره امید را به فضا منتقل کند، آزمایش شده‌است.[۵]
ناسا تایید کرد که این پرتاب موفقیت آمیز بوده‌است.
[۶] رئیس جمهور گفت این ماهواره پرتاب شد تا یکتا پرستی و صلح و عدالت را در جهان بگسترد [۷] وزیر امور خارجه منوچهر متکی گفت این ماهواره پرتاب شد تا نیازهای کشور را برآورده سازد و کاملا برای اهداف صلح آمیز است.
[۷] منابع ارتش آمریکا خاطرنشان کردند که این پرتاب باعث نگرانی است اما تعادل قدرت را در منطقه تهدید نمی‌کند.[۸]
امید دومین ماهواره ایران در مدار است.
اولین ماهواره سینا ۱ است که توسط روسیه در سال ۲۰۰۵ ساخته و برای ایران به فضا پرتاب شده‌است.
[۹][۱۰]
پیش از ایران هشت کشور؛ شوروی (۱۹۵۷)، ایالات متحده آمریکا (۱۹۵۸)، فرانسه (۱۹۶۵)، ژاپن (۱۹۷۰)، چین (۱۹۷۰)، بریتانیا (۱۹۷۱)، هند (۱۹۸۰) و اسرائیل (۱۹۸۸) مستقلا موفق به پرتاب ماهواره شده بودند.[۱۱]
سامانه فضایی بومی ایران ایستگاه هدایت و کنترل ماهواره در مدار ارتفاع پایین نیز وظیفه تعیین موقعیت ماهواره در مدار را بر عهده داشته و ارتباط رادیویی با ماهواره برقرار می‌کند و فرمان‌های کنترلی را به ماهواره ارسال نموده و پاسخ آن را دریافت می‌کند.
این ماهواره توسط ماهواره‌بر سفیر ساخت ایران توسط موشک سفیر از پایگاه فضایی ایران، به مدار پرتاب شد.
موشک سفیر برای پرتاب این ماهواره به فضا طراحی شده‌است.[۱۷] ماهوارهٔ امید به همراه ایستگاه‌های زیرزمینی و پرتاب فضایی، جمعاً نخستین سامانه فضایی بومی ایران را تشکیل می‌دهند.
ماهوارههای خاص ایران عبارتند از ماهواره زهره، ماهواره سینا، ماهواره پارس و ماهوارههای مصباح ۱ و مصباح ۲.
[۱۸] پرتاب آزمایشی احمدی نژاد در افتتاح مرکز فضایی جدید ایران در چهارم فوریه ۲۰۰۸ گفت که ماهواره امید در آینده نزدیک پرتاب خواهد شد.[۱۹] ایران در ۱۷ آگوست ۲۰۰۸ از آزمایش موفقیت آمیز یک موشک فضایی که قادر است یک ماهواره را حمل کرده و در مدار زمین قرار دهد خبر داد و بسیاری از دولت‌های غربی آن را تکذیب کردند که از بین آنان می‌توان به فرانسه اشاره کرد که گفت این موشک نمی‌تواند در طبقات بالایی جو عمل کند.
[۲۰] مدار دورسنجی امید صدای دورسنجی‌ای که از ماهواره امید به ثبت رسیده‌است.
محو شدن‌های عمیق ممکن است به‌خاطر آشفتگی ماهواره در مدارش باشد.
این ماهواره هم‌اکنون با زاویه میل مداری ۵۵٫۵ درجه در مدار است.[۲۱] ارتفاع مدار این ماهواره ۲۴۶ تا ۳۷۷ کیلومتر بوده و در هر ۹۰٫۷۶ دقیقه یک بار به دور زمین می‌چرخد.[۲۲] بازتاب در رسانه‌های غربی نیویرک تایمز اظهار داشت که پرتاب ماهواره امید فقط یک پیشرفت نمادین بوده‌است چرا که ماهواره بسیار کوچک بوده‌است ولی این عمل اشارات نظامی بالقوه‌ای در پی داشته‌است.
[۲۳] این روزنامه همچنین به نقل از جفری فوردن از موسسه فناوری ماساچوست نوشت:ایران با وجود رویایویی مخالفت جهانی و تحریم‌های متعدد، به این مجمع (کشورهای دارای فناوری ماهواره) منحصر بفرد پیوست.
وی حرکت ایران را یک شاهکار تکنولوژیکی توصیف کرد.[۲۴] همچنین به نوشته هفته نامه نیوزویک این یک آزمایش شکست خورده دیگر برای پرتاب این موشک داشته‌است و :«طبق تحقیقات، تکنولوژی این ماهواره به ۵۰ سال قبل بازمی‌گردد و این مشابه راکتی است که ماهواره Sputnik روسی را در سال ۱۹۵۷ در فضا قرار داد.» پرتاب این ماهواره که به معنی افزایش برد موشک‌های ایران به ۲۵۰۰ کیلومتر است، به نفع هوادارن سپر موشکی آمریکا است.[۲۵] [۲۶] دولت‌های غربی اعلام داشتند: ایران گام هراس انگیزی برداشته‌است تا موشک‌های دور بردی پرتاب کند که چه بسا قادر به حمل کلاهک‌های هسته‌ای است [۲۷] همچنین یکی از مسئولین عالی رتبه پنتاگون در گزارشی به شبکه سی ان ان گفت ایرانیان در پرتاب موشک موفق نشدند.
وی افزود وزارت دفاع اطلاعاتی در دست دارد که نشان می‌دهد موشکی که ایران از پرتاب آن خبر داد «به هدفی که برای آن طراحی شده بود نرسید» [۲۸] واکنش کشورهای غربی ایالات متحده آمریکا: سخنگوی کاخ سفید رابرت گیتس، اظهار داشت عمل پرتاب ماهواره ما را متقاعد نمی‌کند که ایران به طور مسئولیت‌پذیرانه‌ای در حال پیشبرد ثبات و امنیت منطقه‌است.[۲۹] پادشاهی متحده: وزیر امور خارجه بریتانیا Bill Rammell در پی این پرتاب، «نگرانی‌های جدی» را اعلام کرد.
[۳۰] ناگفته‌هایی از ماهواره امید به دلیل آن‌که ماهواره امید در لایه نزدیک جو قرار دارد و تحت تأثیر نیروی جاذبه زمین است، به تدریج ارتفاع آن کم می‌شود و پس از مدت معینی سقوط خواهد کرد.
با توجه به این‌که پرتاب ماهواره امید گام نخست کشورمان در عرصه فضایی است، دانشمندان ایرانی باید با توسعه فن‌آوری گام‌های بعدی را به سرعت بردارند.
در حالی که پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره ایرانی امید، در 2 هفته گذشته به یکی از موضوعات محوری رسانه‌های جهان تبدیل شده است، برخی رسانه‌های داخلی و خارجی با اعلام اطلاعات ناقص و مخدوش از این پروژه ملی، تاکنون تصویری شفاف از این موفقیت بزرگ را به افکار عمومی ارائه نکرده‌اند.
«آینده» در گزارشی به برخی از ابعاد این پروژه اشاره می‌کند: پرتاب ماهواره شامل دو بخش اصلی می‌باشد، بخش نخست که حامل ماهواره یا موشک نام دارد که خود از دو قسمت تشکیل شده است و وظیفه بردن ماهواره به فضا را به عهده‌دارد و بخش دوم که دستگاه ماهواره است.
تلاش‌های ایران برای ساخت موشکی که قادر به پرواز عمودی صدها کیلومتر باشد، از اواخر سالهای دفاع مقدس آغاز شد.
انجام این پرواز نیازمند استفاده از تکنولوژی سوخت جامد به تنهایی و یا سوخت جامد به همراه سوخت مایع بود، چرا که مدت پایداری و حجم و وزن سوخت مایع به تنهایی امکان استفاده از آن در موشک‌های بلندپرواز را نمی‌داد.
موشک‌های دوربرد زمین به زمین نیز که بعضا بردهای چند هزار کیلومتری دارند، عملاً مسافت بسیار کمتری را در حد چند صد کیلومتر به صورت عمودی پرواز می‌کنند و عمده برد آنها به صورت افقی و بدون استفاده زیاد از نیروی محرکه انجام می‌شود.
اولین کارخانه سوخت جامد ایران که با تکنولوژی HTPB بومی‌سازی گردید، قدمتی بیش از 15 سال دارد.
اگر برد موشک‌ها بسیار کم باشد و این موشک‌ها ماهواره را در بخش پایینی محور جو قرار دهد، ماهواره به دلیل تأثیر نیروی جاذبه زمین و نیز اصطکاک هوا بر آن، به تدریج ارتفاع خود را کاهش داده و بسته به ارتفاع اولیه پس از مدت زمان مشخص سقوط خواهد کرد.
امروزه ماهوارههای اصلی در دنیا که ارتباطات را برقرار می‌سازند، در فاصله 36 هزار کیلومتری از سطح کره زمین یعنی 36 برابر طول جو، قرار می‌گیرند و در این فاصله امکان تمرکز بر منطقه‌ای خاص از زمین را می‌یابند.
در این بخش با به کارگیری 3 ماهواره می‌توان کل کره زمین را تحت پوشش عکسبرداری و پوشش اطلاعاتی قرارداد.
در مدار 36 هزار کیلومتری، ترافیک شدیدی از ماهواره‌ها وجود دارد.
به گونه‌ای که این مدار بین کشورهای مختلف توزیع شده است و به هر کشوری 5 محل برای ارسال ماهواره اختصاص یافته که در صورت عدم استفاده توسط کشورهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد و به همین دلیل برخی کشورها برای از دست ندادن سهم خود در مدار 36 هزار کیلومتری ماهواره مستعمل و از رده خارج سایر کشورها را استفاده می‌کنند.
در بخش ماهواره نیز تکنولوژی‌های گوناگونی وجود دارد، برخی ماهواره‌ها وظایف مختلفی از جمله دریافت و ارسال امواج رادیوتلویزیونی یا جمع‌آوری اطلاعات هواشناسی و جغرافیایی و یا اطلاعات خاص علمی و حتی جاسوسی را برعهده دارند.
لازمه ارسال این اطلاعات، خارج شدن ماهواره از جو زمین است تا بتواند بر روی یک منطقه خاص تمرکز کند، شیوه متعارف این روش همان‌گونه که بیان شد، استفاده از مدار 36 هزار کیلومتری است.
چندی پیش تلاش‌هایی برای استفاده از مدارهای نزدیک‌تر به زمین نیز صورت گرفت که با این روش به‌جای یک ماهواره از چند ماهواره برای پوشش استفاده می‌شد، اما این تلاش‌ها نیز تاکنون با موفقیت همراه نبوده است.
ماهواره‌هایی که برای انجام وظایفی خاص به فضا ارسال می‌شوند، نیازمند انرژی هستند و از آن‌جا که امکان تأمین این انرژی از باطری یا سوخت به صورت دائم وجود ندارد، انرژی این ماهواره‌ها از نور خورشید به وسیله بال‌هایی که در زمان رسیدن موقعیت نهایی ماهواره باز می‌شوند تأمین می‌گردد.
از آن‌جا که موقعیت نهایی ماهواره‌ها باید با دقت بسیار تعیین شود، موشک ماهواره بر، ماهواره را در نزدیکی موقعیت رها کرده و سپس، موتورهای ماهواره روشن می‌گردد تا به صورت کاملاً حساب شده و دقیق ماهواره را به محل از پیش تعیین شده خود هدایت کرده و سپس عملیات باز کردن بال‌ها و راه‌اندازی تیم‌های ماهواره با احتیاط فراوان آغاز می‌شود.
چرا که وجود ماهواره در خلأ و نبودن مقاومت هوا موجب می‌شود تا یک نیروی بسیار ناچیز ماهواره را به شدت جابه‌جا کند.
در شرایط فعلی هزینه ساخت یک ماهواره معمولی که قابلیت فعالیت در مدار 36 هزار کیلومتری را داشته باشد برای شرکت‌های سازنده بیش از 300 میلیون دلار بدون احتساب موشک ماهواره‌بر تخمین زده می‌شود.
البته معمولا ماهواره های کوچک تحقیقاتی به فضا پرتاب می شود.
بر اساس اطلاعاتی که توسط سازمان‌های فضایی آمریکایی منتشر شده، ماهواره امید پس از پنج روز از پرتاب آن در یک سوم اولیه جو، یعنی ارتفاع 245 تا 340 کیلومتری در حرکت است و زمانی که از آسمان ایران عبور می‌کند، امکان دریافت و ارسال سیگنال از سوی ایران به این ماهواره و بالعکس وجو دارد که این عملیات را اصطلاحاً تله متری می‌گویند و از طریق آن موقعیت دقیق ماهواره مشخص می‌گردد.
به دلیل آن‌که ماهواره امید در لایه نزدیک جو قرار دارد و تحت تأثیر نیروی جاذبه زمین است، به تدریج ارتفاع آن کم می‌شود و پس از مدت معینی سقوط خواهد کرد.