ایستگاههای هواشناسی سینوپتیک
ساعت به ساعت و یا هر ساعت یک بار حدود بیست پارامتر جوی را دیده بانی می کنند و از طریق شبکه مخابراتی هواشناسی کشور به مرکز پیش بینی تهران ارسال می دارند ، از این نوع ایستگاهها در زمان انقلاب 50 ایستگاه ایجاد شده و در ابتدای سال 1364 به 90 ایستگاه ، ابتدای سال 1365 به 91 ایستگاه و در پایان سال 1365 به 114 و تا سال 1369 به 122 ایستگاه در سال 1377 بالغ بر 160 ایستگاه رسیده است .
ایستگاههای کاوش جوّ ( جوّ بالا )
که در هر شبانه روز دو مرتبه توسط بالنهایی که با گاز هیدروژن پر شده اند دستگاههایی به نام رادیو سوندرا به سطوح فوقانی جو حمل می کنند و مشخصات لایه های جو را دقیقه به دقیقه تا پایان عمل کاوش ( سوندینگ ) گزارش می کند .
از این نوع ایستگاهها قبل از پیروزی انقلاب اسلامی 7 ایستگاه و سال 1364 تعداد 10 ایستگاه و امروز 11 ایستگاه در کشور مشغول کار هستند .
ایستگاههای تحقیقاتی کشاورزی
علاوه بر دیده بانیهای سینوپتیک یک سری دیده بانیهای فنولوژی و اندازه گیریهای بیومتری روی 17 محصول مهم کشور انجام می دهند و هم زمان یک سری مطالعه و تحقیق بر روی ارتباط عوامل جوّی با رشد محصولات مختلف در ایستگاه به عمل می آورند .
از این نوع ایستگاهها قبل از انقلاب اسلامی 2 ایستگاه وجود داشته که امروزه تعداد آنها به 18 ایستگاه رسیده است .
ایستگاههای هواشناسی دریائی سینوپتیک
محلی که پس از انقلاب به مجموعاً 18 ایستگاه بر روی سکوها ، جزایر و بنادر جنوب کشور تاسیس شده است .
این ایستگاهها در سواحل دریاها ، اقیانوسها و جزایر و کشتیها بصورت ثابت و متحرک قرار دارند .
علاوه بر اطلاعات جوی ، اطلاعاتی در مورد دمای آب دریا ، طول امواج و سرعت امواج و غیره را اندازه گیری می کنند .
ایستگاههای اقلیم شناسی که فقط 3 نوبت در روز پارامترهای مهم جوّی را دیده بانی و در دفاتر مخصوص ثبت می کنند و از این نوع در حال حاضر 250 ایستگاه در کشور مشغول به کار هستند .
ایستگاههای باران سنجی
که آمار آنها مورد نیاز بیشتر مؤسسات و سازمانهای تحقیقاتی کشور را در زمینه کشاورزی و آبیاری فراهم می کند پس از انقلاب به علّت نیاز رشد بیشتری داشته اند و به طوری که تعداد کل ایستگاههای باران سنجی کشور ( مربوط به سازمان هواشناسی کشور ) تا کنون به حدود 1975 رسیده است .
ایستگاههای تشعشع سنجی
که میزان کل تشعشع خورشیدی را بصورت تشعشع کلی و تشعشع پراکنده و بازتاب زمینی اندازه و ثبت می کنند .
تعداد این ایستگاهها در سال 1364 ،21 ایستگاه بوده که امروز به 25 ایستگاه رسیده است.
مراکز پیش بینی و اطلاعات جوی
مراکز مخابرات هواشناسی کشورهای مختلف همانگونه که اطلاعات کشور خود را به نقاط دیگر جهان ارسال می کنند اطلاعات کشورهای دیگر را نیز دریافت می کنند .
این اطلاعات به مراکز پیش بینی فرستاده می شود ، در مراکز پیش بینی هواشناسی دی کُد می شود یعنی از حالت رمز خارج می شود و روی نقشه های جغرافیایی مخصوصی که برای همین منظور تهیه شده پلات می شود ، یعنی اطلاعات هر ایستگاهی در محل همان ایستگاه یادداشت می شود .
سپس نقشه های تهیه شده آنالیز می شود ، خطوط هم مقدار روی آن رسم می گردد .
مناطق کم فشار و پر فشار ، توده های مختلف هوا و جبهه های همراه با آنها و همچنین سمت و سرعت حرکت و تقویت و تضعیف سیستمها شناسایی می شود .
پس از آن با استفاده از این نقشه ها و تصاویر ماهواره ای و مدلهای پیش بینی عددی که با استفاده از همین اطلاعات توسط کامپیوتر بدست می آید وضعیت جوی روزهای آینده پیش بینی می شود .
بعلت عدم شناسایی بعضی از عوامل که روی تقویت و تضعیف و حرکت سیستمهای جوی تاثیر می گذارد هنوز هیچیک از کشورهای جهان حتی کشورهای توسعه یافته با همه تجهیزات و تجهیزات پیشرفته نتوانسته اند صحت پیش بینی هوا را به صد در صد بر سانند .
یکی از عوامل مهمی که روی حرکت و فعالیت سیستمهای جوّی اثر می گذارد ناهمواریهای زمین و رشته کوهها می باشد .
وجود سلسله جبال زاگرس و البرز در ایران تاثیر زیادی روی حرکت و فعالیت سیستمهای جوی دارد .
بعنوان مثال پیش بینی وضع هوا برای کشوری مثل انگلستان که رشته کوه ندارد به مراتب آسانتر از ایران است .
پیش بینی هایی که به این نحو صادر می شود از طریق رسانه های گروهی و صدا و سیما در اختیار مردم قرار می گیرد پیش بینی های مخصوص برای فرودگاهها و مسیر پرواز هواپیماها و بنادر کشتیرانی صادر و در اختیار آنها قرار داده می شود .
پیش بینی ها نیز تا سه روز آینده برای امور کشاورزی صادر می شود از این پیش بینی ها برای آبیاری ، سمپاشی ، برداشت محصول و غیره استفاده می شود .
آمار تحقیقات هواشناسی اطلاعات هواشناسی در موقع دیده بانی در دفاتر مخصوص ثبت می گردد .
همزمان با دیده بانی بیشتر عوامل هواشناسی توسط دستگاههای ثبّات بطور مداوم اندازه گیری و ثبت می گردد .
بعنوان مثال دما ، فشار، رطوبت هوا ، بیش چهل سال قبل تا کنون در آرشیو هواشناسی موجود است و برای هر لحظه که نیاز باشد می توان به آرشیو مراجعه و آن را بدست آورد .
ذکر این نکته ممکن است جالب باشد که حتی در زمان جنگ تحمیلی ایستگاه هواشناسی آبادان تعطیل نشد و در کار تهیه آمار ایستگاه گسستگی و خللی به وجود نیامد .
به هرحال دفاتر ثبت اطلاعات و گرافهای دستگاههای ثبّات در پایان هر ماه به مرکز کامپیوتر سازمان هواشناسی ارسال می گردد .
در مرکز کامپیوتر اطلاعات وارد حافظه کامپیوتر گشته و پردازش می شود .
اطلاعات پردازش شده به اشکال مختلف بر حسب نوع نیاز در اختیار استفاده کنندگان قرار داده می شود .
این اطلاعات برای شناخت رفتار اتمسفر و علل تغییرات آن و شناسایی اقلیم نقاط مختلف ، طرحهای توسعه ای مانند سد سازی ، شهرسازی ، کشاورزی ، دامداری ، شیلات و احداث فرودگاهها و غیره بکار برده می شود .
هم اکنون کمیته های هشت گانه تحقیقاتی کشور مانند کمیته کشاورزی ، آبشناسی ، هواشناسی دریایی ، اقیانوس شناسی فیزیکی و آلودگی جو با همکاری کارشناسان سازمان هواشناسی و اساتید دانشگاهها و محققین کشور در این زمینه مشغول مطالعه و تحقیق هستند مقدمه ایستگاههای هواشناسی سینوپتیک در پدیدههای هواشناسی که در مقیاس سینوپتیکی رخ میدهد، بررسی وضعیت جوی مناطق خیلی وسیعی که حتی در بعضی حالات تمام نیمکره زمین را در بر میگیرد لازم و ضروری است.
در این زمینه از هواشناسی بیشترین بهره گیری از نقشههای سینوپتیکی انجام میشود.
شبکه ایستگاههای دیده بانی برای رفع احتیاجات پیش بینی هواشناسی ، شبکه ایستگاههای دیده بانی تأسیس شده است، که قسمتهای زیادی از سطح زمین را در بر میگیرد.
برای مطالعه وضعیت جوی در مقیاس سینوپتیکی لازم است که دیده بانیهای از ایستگاههای هواشناسی به تعداد زیاد ، بطور همزمان و در فواصل زمانی منظم دریافت شوند.
این ایستگاهها ممکن است در روی خشکی بیش از 100 کیلومتر از همدیگر فاصله داشته باشند، ولی در روی اقیانوسها این فاصله به مراتب خیلی بیشتر است.
با روش سینوپتیکی تنها الگوهای کلی بدست میآیند، ولی بیشتر الگوهایی که مورد توجه است از فواصل بین ایستگاهها به مراتب بزرگتر است.
موفقیت این روش به مهارت دیده بانان در تهیه گزارشات به موقع و معرف شرایط دقیق جوی بستگی دارد.
انواع نقشههای سینوپتیکی تنها راه پیگیری وضعیت جوی در روی مناطق بسیار وسیع از سطح کره زمین ثبت این اطلاعت در روی نقشهای خلاصه میباشد.
بعضی از عوامل وضعیت جوی را میتوان با مقادیر عددی بیان کرد و آنها را بصورت اعداد پلات نمود.
این عوامل شامل فشار ، درجه حرارت ، درجه حرارت نقطه اشباع و غیره است.
برای سایر عوامل جوی نظیر ابر و انواع ریزشهای جوی علائم قراردادی بکار میرود.
چنین نقشهای برای زمان و منطقه مشخصی "نقشه سینوپتیک" نامیده میشود.
این نقشهها در سطح زمین بر مبنای دیدهبانیهای هواشناسی دیدهبانان در سطح زمین با استفاده از ادوات سطح زمین پایه گذاری میشود.
تودههای هوا معمولا نقشههای سینوپتیکی مناطق وسیعی مشخص میکند که در آنها هوا دارای خصوصیات مشابهی است.
چنین جرمی از هوا سطح به سطح از نظر درجه حرارت و محتوای رطوبت در فواصل افقی زیادی یکسان است، این جرم عظیم از هوا را توده هوا مینامند.
قسمتی از سطح کره زمین که در آن توده هوایی استقرار مییابد و به تدریج خصوصیات ویژه آن سطح را دریافت میدارد، منبع توده هوا نامیده میشود.
جبههها در فاصله بین دو توده هوا منطقهای بنام منطقه انتقال وجود دارد.
در این منطقه مشخصههای یک توده هوا بتدریج به مشخصههای توده دیگر تغییر مییابد.
این ناحیه را منطقه جبههای مینامند.
اغلب کلمه جبهه برای توصیف چنین ناحیهای بر روی نقشههای سینوپتیک بکار میرود.
هیچ دو جبههای کاملا شبیه به هم نیستند.
کم فشارهای جبههای قطاع گرم مختلط در کم فشارها از مشخصههای نسبتا عادی نقشههای سینوپتیکی در نواحی برون حارهای میباشد.
لکن موج کم فشار ایده آل بایستی صرفا به عنوان مدل در نظر گرفته شود.
در عمل هیچ دو کم فشار جبههای دقیقا مشابه یکدیگر نیستند، اگر چه اکثرا آنها دارای بعضی از خصوصیات این نوع مدل هستند.
اثرات کوهستان بر روی کم فشارهای جبههای جبهههای همراه با کم فشارهای جبهه ای ممکن است بطور قابل ملاحظهای توسط تاثیر کوهستانها تعدیل شوند.
به ویژه تمایل به ضعیف شدن بادها و صافی آسمان وضعیتی است که در پشت موانع کوهستانی باعث تعدیل تودههای هوا میشود.
بنابراین در فصل تابستان هوا در طرف پشت کوهستان تمایل دارد گرمتر از هوای نواحی مجاور خود باشد.
برعکس در فصل زمستان در همین ناحیه هوا نسبت به هوای اطراف خود سردتر است.
بدین ترتیب تودههای هوایی جدید و محلی بدین شکل بوجود میآیند.
به هر صورت هر مانع کوهستانی بر حرکت جبهه اثر میگذارد.
کم فشارهای بدون جبهه کم فشارهای بدون جبهه بطور اصلی بر دو نوع کم فشارهای حرارتی و کم فشارهای کوهستانی تقسیم میشوند.
کم فشارهای حرارتی همراه با گرم شدن سطح زمین یا ناپایداری عمودی میباشند و حال آنکه کم فشارهای کوهستانی در پشت دامنههای کوهستانی تشکیل میشوند.
لایههای جو نزدیک سطح زمین در معرض نامساوی گرم شدن قرار میگیرند، این موضوع به مقدار زیاد به توزیع نواحی خشکی و دریا مربوط میشود و در نتیجه نواحی گرمتر تمایل دارند جزء مناطق کم فشار باشند.
.