چگونگی ارزیابی مقالات، گزارشات و رسالات تحقیقی
نگارش:
ندا بهبودی
(دانش آموخته دانشگاه آزاد اسلامی – واحد مشهد )
مقدمه
نقد و ارزشیابی معقول و منطقی از هر نوشته به ویژه از نوع تحقیقی آن بسیار ارزنده است. زیرا، از این وادی هم نویسنده و تهیه کننده مطلب اصلی ( گزارش تحقیقی ) با برملاشدن نقاط ضعف و قوّت کارش نفع می برد و هم منتقد و تحلیل گر از طریق پی بردن به ماهیت ریزه کاریهای تحقیق و دشواریهای آن و نیز روش هایی که در تأمین این ریزه کاریها و یا مقابله با دشواریها ضرورت دارد، بینش و آگاهی می یابد. اما، متأسفانه به علت عدم توجه به چارچوب و محوری مناسب برای نقد ارزیابی، در بیشتر موارد ارزشیابی ها از مقالات و نوشته های تحقیقی از خط سلامت قلم خارج می گردد که این امر هم نویسنده و محقق را دلسرد و آزرده می کند و هم خواننده را سردرگم و متوحش می سازد. بنابراین، در فصل حاضر سعی می شود با عرضه نکاتی چند درباره چگونگی ارزشیابی و نقد رسالات و گزارشات تحقیقی جهتی منطقی برای انجام این کار ارائه شود.
برای این منظور نخست « برگ خلاصه ارزشیابی مقاله یا رساله تحقیقی » را که حاوی پرسش ها و یا در واقع چهارچوبی برای تحلیل و ارزیابی گزارش های تحقیقی است، به نظر می رسانیم؛ و پس از توضیحاتی درباره چگونگی استفاده از آن، در دنباله بحث، کمّ و کیف یک از این پرسش ها را به عنوان معیار و شاخصی برجسته و مرتبط با بخش مهمی از جریان تحقیق توضیح می دهیم.
فرم خلاصه ارزشیابی مقاله یا رساله تحقیقی
معیار یا ویژگی
1-حوزه مورد مطالعه به دقت و روشنی شناسایی شده است؟
2- عنوان پژوهش به اندازه کافی خلاصه شده است؟
3- میان جنبه های « عام » و « خاص » موضوع پژوهش، تناسب معقولی موجود است ؟
4- ترتیب مؤثری از کلمات در ساخت عنوان به کار رفته است؟
5- بیان و شرح مشکل یا مشکلات اساسی و به طور کلی اهمیت موضوع تحقیق رسا است ؟
6- تجزیه و تحلیل واقعیات مسلم، فرض ها و نیز بیان ارتباط آنها با موضوع تحقیق روشن است؟
7- بنیاد و اساس گزینش متغیرها یا عوامل مورد مطالعه منطقی و معقول است؟
8- در ارائه روابط و همبستگی ها واقعیات و مفاهیم مرتبط با موضوع، نظم و ترتیب منطقی اعمال شده است؟
9- اصول واژه بندی و نشانه گذاری در بیان و شرح موضوع تحقیق رعایت شده است؟
10- رابطه مستقیمی میان موضوع تحقیق و فرض یا فرض های مطرح شده موجود است ؟
11- فرض یا فرض ها به روشنی در مفاهیم عملی بیان شده است؟
12- ویژگی های مفروض بر جامعه تحقیق به روشنی و در چهارچوب عملی مناسبی بیان شده و تعریف شده است؟
فرم خلاصه ارزشیابی مقاله یا رساله تحقیقی
معیار یا ویژگی
13- توضیح روائی و پایانی اندازه های مورد مطالعه مناسب است؟
14- مرزبندی های محدودیت های دوگانه تحقیق مشخص است؟
15- محدودیت های خاج از کنترل محقق با موضوع تحقیق هماهنگی دارد؟
16- محدودیت های در اختیار محقق مناسب مطرح شده است؟
17- واژه ها و اصطلاخات اساسی و مهم به سادگی و روشنی تعریف شده است؟
18- مطاالب ارائه شده در سابقه موضوع تحقیق مرتبط با موضوع تحقیق است؟
19- مطالب ارائه شده در سابقه موضوع تحقیق دارای سازمان و نظم منطقی است؟
20- مراجع و مآخذ مطالب آمده در یابقه موضوع تحقیق به روشنی مشخص است؟
21- مطالب مندرج در سابقه موضوع تحقیق، اساسی معقول و منطقی برای استنتاج و تعمیم هایی درباره فرض ها یا سؤال های تحقیق به وجود آورده است؟
22- نقل قولهای مستقیم و غیرمستقیم آمده در متن گزارش ( به ویژه در فصل سابقه موضوع تحقیق ) مشخص و روشن است؟
23- روش تحقیق اختیارشده به خوبی توضیح داده شده است؟
24- روش تحقیق به کارگرفته شده برای پاسخ یابی به این مسأله و موضوع متناسب است؟
فرم خلاصه ارزشیابی مقاله یا رساله تحقیقی
معیار یا ویژگی
25- نقاط قوت و ویژگی های برجسته روش تحقیق اختیار شده روشن است؟
26- نارسایی ها و نقاط ضعف روش تحقیق مورد استفاده مشخص است؟
27- توجیه چرایی انتخاب روش تحقیق، مناسب است؟
28- خصوصیات ویژه جامعه مادر و نمونه تحقیق به خوبی توضیح داده شده است؟
29- آزمودنی ها ( به لحاظ ارتباط با ماهیت موضوع تحقیق و نیز تعداد ) مناسب انتخاب شده اند؟
30- روش نمونه گیری متناسب با موضوع تحقیق انتخاب شده است؟
31- روش نمونه گیری به روشنی توضیح داده شده است؟
32- روش جمع آوری اطلاعات اختیار شده، مناسب است؟
33- روش جمع آوری اطلاعات به خوبی توضیح داده شده است؟
34- روش جمع آوری اطلاعات به درستی مورد بهره برداری قرار گرفته است؟
35- مراحل تهیه و تنظیم وسیله یا وسایل جمع آوری اطلاعات روشن است؟
36- روائی و پایائی وسیله یا وسایل جمع آوری اطلاعات مشخص شده است؟
37- روش آمارید و تحلیلی، مناسب انتخاب شده است؟
38- روش آماری و تحلیلی به درستی به کار گرفته شده است؟
بر اساس نیاز به داشتن الگویی مناسب برای نقد و ارزشیابی تحقیقات، در فصل دهم این کتاب سعی شده است، معیارهایی برای این امر فراهم آید. به همین منظور پس از مقدمه ای در زمینه توجیه این نیاز، برگ خلاصه ارزشیابی مقالات و رسالات تحقیقی، مرکب از 50 سؤال آمده است. آنگاه در دنباله بحث و پس از توضیح چگونگی استفاده از برگ خلاصه ارزشیابی مقالات و رسالات تحقیقی به شرح توزیع معیارهای آمده در این فرم در بخش های مهم تحقیق مبادرت شده است.