تصمیم گیری درباره نمونه برداری گام مهمی در طرح پژوهش است. تصمیمات مربوط به طرح نمونه برداری شامل شیوه نمونه برداری و حجم می باشد. در طرح های نمونه برداری احتمالی تعمیم پذیری میسر است ولی در طرح های نمونه برداری غیر احتمالی چنین نیست.
بعضی از طرح های احتمالی کارآمدتر از بقیه هستند. اگر چه طرح های نمونه برداری غیر احتمالی به سادگی قابل تعمیم نمی باشند ولی برای به دست آوردن انواع خاصی از اطلاعات به طور سریع و ارزان مفید هستنند. حجم نمونه بر اساس دقت و درستی مورد نیاز برای برآورد پارامترهای جامعه آماری و نیز تغییر پذیری در خود جامعه آماری تعیین می شود. تعمیم پذیری یافته ها از حجم نمونه به جامعه آماری بستگی دارد به میزان پیشرفته بودن طرح نمونه برداری که به کار گرفته می شود که خود مشتمل است بر حجم نمونه مورد استفاده در پژوهش . همچنین ، در کل پژوهش باید دقت شود که نتایج مطالعه به آن بخش جامعه آماری که در نمونه معرفی نشده اند. تعمیم داده نشود این یک مشکل عمومی در بسیاری از مطالعات پژوهشی است.
داده های گروه نمونه هم برای برآورده کردن پارامترهای جامعه آماری و هم آزمون فرضیه به کار می رود.
کلید واژه: نمونه گیری - جامعه آماری - حجم نمونه - تعمیم پذیری
مقدمه
ما در بسیاری موارد علاقمندیم که درباره مردم، وقایع و پدیده های مختلف، اطلاعات بدست آوریم و اغلب به اعمالی دست می زنیم که احتمالاً آگاهانه نیست اما در منطقی جلوه دادن نتایج این گونه اعمال، از هیچ کوششی مضایقه نمی کنیم. برای مثال بمنظور آگاهی از مطلبی درباره مردم ، تعدادی از آنان را که می شناسیم یا نمی‌شناسیم (ولی در دستر ما هستند) مورد مطالعه قرار می دهیم و احتمالاً ، پس از طی دوره بررسی ، از این مطالعه نتایجی غالباً کلی ، بدست می آوریم.
اما از آنجا که یکی از هدفهای عمده تحقیقات علوم انسانی دستیابی به اصول و آگاهی‌های معتبری است که قابل تعمیم به جامعه مادر یا عام (یعنی) آن جامعه که شامل همه اعضای حقیقی و حقوقی مجموعه افراد، از همه اعضای تشکیل دهنده یک جامعه وقت گیر،هزینه بر و تقریباً غیر ممکن است؛ لذا طبیعی است که تا قبل از گسترش بهره گیری از نمونه در تحقیقات پیشرفت علوم آگاهیها بطیء و کند باشد . به سخن دیگر، انفجار اطلاعات و آگاهیها در قرن بیستم و بویژه از اواسط همین قرن، مرهون بسط و اشاعه مقوله نمونه گیری در تحقیقات است. زیرا، در اوایل قرن بیستم یکی از اندیشمندان بنام ویلیام گوزت با درک این نکته که :
«برخی از ویژگیها از جمله پراکندگی متغییر مورد مطالعه در گروههای کوچکی که با رعایت انصاف یا بگونه اصطلاحاً تصادفی و مستقل از یکدیگر از جامعه مادر انتخاب شده باشند از یکسو در بین گروهها و از سوی دیگر با موقعیت همین ویژگیها در جامعه مادر تقریباً مشابه است و به لحاظ مفاهیم آماری با یکدیگر تفاوت معنی داری ندارند» و ارائه آن به جامعه علمی و اقبال جامعه علمی به آن سبب شد تا قید مطالعه متغیر یا متغیرهای مورد نظر در تمامی اعضای جامعه مرتفع گردد و بجای آن مطالعات بر گروههای کوچکی که به روشهای ویژه برگزیده می شود، رایج گردد. بنابراین، دانشمندان فرصت بیشتری برای مطالعات متعددتری یافتند و متعاقب آن دستیابی به اطلاعات بیشتر در زمان کمتر مقدور شد. لذا، محققان در تمامی معارف بشری از جمله در علوم انسانی به گزینش نمونه از جامعه مادر رو آوردند؛ بهمین جهت آگاهی هر چه بیشتر آنان از چگونگی نمونه گیری صحیح در تحقیقات محققان را در دستیابی به اطلاعاتی دقیق تر و معتبرتر و نیز در یافتن توجیه و توضیح رساتری از یافته ها یاری می کند.
در بسیاری از تحقیقات علوم انسانی که بمنظور مطالعه و بررسی مثلاً انگیزشها، رفتارها و ویژگی های گروهی معدود و بدون توجه به چگونگی معیارهای درست گزینش نمونه صورت گرفته است ، نتیجه گیری های کلی به چشم می خورد به سخن دیگر محققان این دست از تحقیقات ، تلاش دارند نتایج حاصل از مطالعه ای محدود و بدون ضابطه را به گروه بزرگتری تعمیم دهند، که همین امر سبب اشاعه بی اعتمادی و بی اعتقادی مردم نسبت به تحقیقات و نتایج آنها ، حتی از نوع دقیق و حساب شده می گردد. برای مثال ، ممکن است فردی که نمی توان او را محقق نامید از مطالعه سردستی درباره تعدادی محدود از جوانان نتیجه می گیرد که:
«جوانان خطاکارند!» یا بعد از مطالعه محدود دیگری عنوان می کند که «امروزه مردم دارای ارزشهای اخلاقی نیستند!»
پی بردن به اساس اظهاراتی این چنین، حتی اگر «محقق لعاب کار!» آنرا توأم با ارائه چند جدول کوچک و بزرگ کرده باشد، بسیار آسان است. زیرا، او برای بدست آوردن این گونه توجیهات ، تجزیه و تحلیل نمونه‌های معدودی از تجارب محدود خود یا دوستان و آشنایان از امور مبادرت می کند. که در هر دو صورت می توان به علت محدودیتها در گزینش نمونه و همچنین وجود تعصبات و تمایلات شخصی در نتیجه گیری ها، نتایج حاصل را بی ارزش و ناروا دانست.
تعریف جامعه آماری
جامعه آماری عبارت است از کلیه عناصر و افرادی که دریک مقیاس جغرافیایی مشخص (جهانی یا منطقه ای) دارای یک یا چند صنعت مشترک باشد. (حافظ نیا)
عضو جامعه آماری
یک عضو جامعه آماری جزیی از کل جامعه آماری است اگر 1000 کارگر در یک سازمان خاصی جامعه آماری مورد نظر یک محقق را تشکیل دهند. هر کارگر یک عضو جامعه آماری به شمار می آید. (صائبی –شیرازی- اوماسکاران)
چارچوب جامعه آماری
چارچوب جامعه آماری فهرستی از همه اعضای جامعه آماری است که از بین آن گروه نمونه انتخاب می شود. فهرستی از دانشجویان کلاس می تواند چارچوب جامعه آماری برای تحقیق درباره دانشجویان کلاس باشد.
با آنکه چارچوب جامعه آماری در تهیه فهرستی از هر عضو موجود در جامعه آماری مفید است . اما ممکن است همیشه به عنوان یک سند جاری و روزآمد تلقی نشود. برای نمونه اعضایی که به تازگی سازمان یا دانشگاه را رها کرده اند و نیز اعضایی که به تازگی به سازمان یا دانشگاه پیوسته اند، ممکن است در یک روز مفروض نامشان در صورت حقوق بگیران سازمان یا دفاتر آمار دانشگاه وجود نداشته باشد.
ممکن است محقق این مسأله را تشخیص دهد و درباره آن نگران نباشد. زیرا تعداد کمی از کمبودها و بیش بودها شاید تفاوت زیادی را برای مطالعه بوجود نیاورد. حتی اگر هم محقق نگران آن باشد و وقت و تلاش لازم را هم صرف کند تا چارچوب جامعه آماری جدید را بدست آورد، باز ضمانتی وجود ندارد که چارچوب جدید فهرست درستی از همه اعضای جامعه آماری به محقق بدهد(محمد صائبی و محمود شیرازی)
تعریف نمونه
«نمونه عبارتست از تعدادی از افراد جامعه که صفات آنها با صفات جامعه مشابهت داشته و معرف جامعه بوده، از تجانس و همگن با افراد جامعه برخوردار باشند (دکتر محمدرضا حافظ نیا)
مفهوم نمونه هدف محقق شناسایی جامعه و تعیین پارامترهای مربوط به آن است. برای این کار یا باید به کلیه افراد جامعه مراجعه کند و صفت یا ویژگی مورد نظر تحقیق خود را در آنها جویا شود؛ یا باید تعدادی از افراد جامعه را مورد مطالعه قرار دهد و از طریق جمع کوچکترین و با روش معینی، پی به صفات و ویژگیهای جامعه ببرد. بدیهی است اگر جامعه مورد نظر کوچک و حجم و تعداد افراد آن کم باشد، می تواند آن را به طور کامل مطالعه نماید. ولی اگر جامعه بزرگ باشد و امکانات و مقدورات وی اجازه ندهد، ناچار است از بین افراد جامعه تعداد مشخصی را به عنوان نمونه برگزینند و با مطالعه این جمع محدوده، ویژگیها و صفات جامعه را مطالعه کرده ، شاخصها و اندازه‌های آماری آن را محاسبه کند. (دکتر محمدرضا حافظ نیا)