علم عرب
تاریخ علم در عربستان به طور عمده تاریخ علم در اسلام است ولی کاملا این طور نیست، زیرا از یک سو هنوز چند قرن به زمان محمد (ص) مانده بود که علم در سرزمینی که گهواره تمدن عرب شد جوانه زد؛ و از سوی دیگر پاره ای از راهبان علم مردانی از مرام ها و نژاد های دیگر بودند0
دین اسلام در شبه جزیره عربستان پدید آمد و در سر تا سر تاریخش با فرهنگ عرب و زبان عربی انتشار یافت0 با این حال امروزه قلمرو وسیعی شامل خاورمیانه، آسیای مرکزی، شمال افریقا و بخشهایی از جنوب شرقی آسیا را در بر دارد و گاه تا اسپانیا و بالکان نیز رفته است0 اسلام از این رو نقش تعیین کننده ای در تاریخ جهان بازی کرده است،
چه فی النفسه در مقام تمدنی مهم و چه به عنوان واسطه ای میان تمدنهای
عهد عتیق و تمدنهای اولیه جهان معاصر این سهم مضاعف اسلام در تاریخ علم منعکس است0
ما در ادامه راه خود بیشتر به روزگاری چشم خواهیم دوخت که عصر طلایی اسلام نام گرفته و مصادف با قرون هشتم تا یازدهم میلادی است0
این برهه عصر شکوفایی فرهنگ اسلامی در اسپانیا ، شمال افریقا، سوریه و ایران است0 پایان این عصر طلایی را احیای مسیحیت رقم زد که با جنگ های رکونکویستا اعراب را از اسپانیا راند0 این رانش از حدود سال 1000 میلادی آغاز شد و تا حدود سال 1500 میلادی به درازا کشید؛ و در همین دوره بود که پر بارترین کار علمی اسلام انجام گرفت0 تاریخ آغازین اسلام
آغازهای اسلام بافته در تاریخ شبه جزیره عربستان است که با سقوط امپراتوری روم غربی نقطه تلاقی مهمی میان راه های بازرگانی مدیترانه تا اقیانوس هند و شمال افریقا تا غرب آسیا شد0 جامعه عرب متشکل از تعدادی قبیله چادر نشین بود که از تفرقه رنج می بردند و چند کانون داد و ستد داشت که حال و هوایی اغلب جهان میهنانه داشتند0 از این کانون ها
یکی مدینه بود و دیگری مکه که مرکزی زیارتی نیز بود0
دین اسلام بر محمد(ص) پسر خانواده ای بازرگان نازل شد که جلوه ای از جبرئیل ملک را رویت کرد، وحی منزل را در قرآن گرد آورد و نقش رسالت تنها ایزد راستین مسمی به الله را پذیرفت0 تعالیم او به دلایل مختلف مورد قبول رجال حاکم بر مکه واقع نشد و او شهر را در سال 622میلادی به قصد مدینه ترک گفت0 این سفر که به هجرت معروف است، طبق سنت ، مبدا تاریخ اسلامی به شمار می آید در مدینه او کسان بسیاری را به کیش نو در آورد و چون در سال 630 به مکه باز گشت شهر را بدون خونریزی فتح کرد محمد(ص) دو سال بعد در گذشت؛
ولی پیروان او با تکیه به نیروی تعالیمش به سرعت توانستند کار توان فرسای ایجاد وحدت میان قبایل مختلف شبه جزیره عربستان را به انجام رسانند0 آنگاه آنان کشور گشایی خود را با راه یافتن به قلب مردمان خسته از مبارزات طولانی میان امپراتوری بیزانس و سلسله ایرانی ساسانیان آغاز کردند0 نخست رو به سوریه نهادند و سپس در آسیای غربی و شمال افریقا گسترش یافتند0 انگیزه این گسترش ، آموزه محمدی جهاد یا جنگ مقدس بود0 مسلمانان تا سال 750 میلادی توانستند امپراتوری پیوسته ای را از اسپانیا تا سند تشکیل دهند0
فاتحان مسلمان، با همه شور مذهبی و تعالیم اخلاقی غالبا سختگیرانه خود، در برابر فرهنگ های بومی مفتوحات جدید خویش نسبتا بردبار بودند0 از این رو در بارهایی که بر پا داشتند شاهد آمیزش چشمگیر هنرها و معارف بومی با اسالیب عربی اسلام بود0 به این شکل، آنان علاوه بر چیزهای دیگر، علم یونانیان را از شهرهای هلنی و فرهنگ ایرانیان را از شهر های ساسانی به ارث بردند0 با پایان گرفتن عصر گسترش، عصر طلایی فرهنگ اسلامی آغاز شد هر چند ، شکوفایی دیگر باره ای نیز بعد ها پس از چیرگی یافتن ترک های عثمانی بر پایتخت کهن بیزانسی در سال 1453 رخ داد0
اسلام هر گز چه از لحاظ مذهبی و چه در سیاست کاملا یکپارچه نبود0 این دین در همان روزهای اول در اثر اختلافی بر سر جانشینی محمد(ص) و این که چه کسی باید خلیفه یا رهبر ایمانی باشد، به دو فرقه عمده موسوم به سنی ها و شیعیان تقسیم شد0 این شقاق بعد ها ابعادی فقهی و جغرافیایی یافت0 شیعیان به طور عمده در ایران محدود شدند و میراث خواران فرهنگ گذشته ایران گشتند0 اما تقسیمات دیگری نیز در پی آمد 0 سلسله اموبان که رهبری گسترش فراوان اسلام در ماورای خاک عربستان را داشت به دست عباسیان سرنگون شد و اینان بغداد را پایتخت قرار دادند0 ولی سلسله ای اموی در اسپانیا به حکومت ادامه داد و سلسله ای فاطمی در مصر به حکومت رسید0