دانلود مقاله اثر اقلیمی خاکی بر مبنای محصول بذر اسفرزه ،بارهنگ و پسیلیوم

چکیده
سه گیاه اسفرزه ،بارهنگ، پسیلیوم ( متعلق به تیره بارهنگ ) که از منابع مهم تولید طبیعی موسیلاژ جهان شناخته شده و در فلات ایران بهتر از دیگر نقاط می روید .

در این تحقیق از نظر کمیت ، کیفیت و افزایش بذر در سطح زراعی تحت اثر عوامل اقلیمی- خاکی برخی مناطق الگویی در ایران مورد مطالعه قرار گرفته است .

بذر این گیاه محتوی مقادیر زیادی موسیلاژ است که بیشتر از استفاده های دارویی و صنعتی شهرت دارد .

در حال حاضر بازار بی رقیب عرضه موسیلاژ به تقاضای جهانی ، از ان هندوستان است .

ضرورت این تحقیق از آن جهت بود که نشان دهد آیا ایران می تواند از نظر هدفهای یاد شده در مقاله بر هندوستان برتری دارد؟

با توجه به پراکنش طبیعی این گیاهان در فلور ایران سه منطقه کشت دراطراف تهران شامل : باغ گیاه شناسی ملی ایران در ناحیه چیتگر ، مزرعه پژوهشی دانشکده علوم دانشگاه تهران در منطقه مردآباد کرج و ایستگاه پژوهشی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع در ناحیه آبسرد نزدیک دماوند و دو منطقه کشت در اطراف اصفهان : یکی در محوطه دانشگاه اصفهان و دیگری در ناحیه کبوتر آباد آن شهر ، در نظر گرفته شده است.

این گیاهان دست کم در سه نوبت متوالی : اوایل بهار ، اواسط بهار و اواخر بهار در قالب طرح بلوکهایی به کلی تصادفی ( چهار تکراری ) با در نظر گررفتن فاصله کاشت پایه ها در هر بلوک کشت شوند .

با توجه به طول دوره کشت ومنطقه مناسب ، می توان نتیجه گرفت که کشت اسفرزه در تهران و کشت پسیلیوم و بارهنگ در اصفهان بیشتر مقرون به صرفه است .

به طور کلی مناسبترین زمان و مکان کشت جهت تولید محصول بذر بارهنگ ، کشتهای دوم در محوطه دانشگاه اصفهان و کشت اول ناحیه کبوتر آباد به ترتیب با مقادیر 275 و 230 گرم بر متر مربع است .

بالاترین مقدار محصول بذ رمربوط به کشت اول اسفرزه در ناحیه همند ، برابر 310 گرم بر متر مربع است .

بهترین زمان و مکان کشت پسیلیوم از نظر محصول بذر کشت اوایل بهار در کبوتر آباد با 175 گرم بر متر مربع است .

از طرفی مقایسه میانگین محصول بذر در مناطق مختلف کشت نشان می دهد که این محصول برای اسفرزه در همند ( 208 گرم بر متر مربع ) ، برای بارهنگ در محوطه دانشگاه اصفهان ( 232 گرم بر متر مربع ) و برای پسیلیوم در کبوتر آباد ( 195 گرم بر متر مربع ) بیشتر از نقاط دیگر بوده واسفرزه بیشتر از بارهنگ و این یکی بیشتر از پسیلیوم محصول می دهد .

مقدمه
بررسیها نشان می دهد سه گیاه مورد مطالعه از منابع مهم تولید طبیعی موسیلاژ در جهان به شمار می رود .

این سه گیاه متعلق به سرده پلانتاگو از تیره پلانتاژیناسه (بارهنگ ) است .

این تیره بیشتر از نظر استفاده دارویی و صنعتی دانه برخی از گونه ها آن اهمیت دارد .

در این پژوهش با توجه به نتایج حاصل از مطالعه موسلاژ در گونه های دیگر ، سه گونه پلانتاگو به نامهای اسفرزه ، بارهنگ معمولی و پسیلیوم که به لحاظ مصارف پیش گفته بیش از سایر گزینه ها مطرح است ، در سطح زراعی مورد استفاده قرار گرفته است .

روش مطالعه
با توجه به گستره های طبیعی این گیاهان در ایران و نظر به خصوصیتهای اقلیمی – خاکی این گستره ها ، سه منطقه کشت در اطراف تهرانودر منطقه کشت در اطراف اصفهان به منظور پرورش زراعی گونه های یاد شده ، همراه یکدیگر و در کنار هم در نظر گرفته شده و با استفاده همه جانبه از منابع مطالعاتی مختلف و پیشرفتهای علمی و عمومی در این زمینه ، اقدامهای لازم برای اجرای کار تحقیق شروع شد .

سه منطقه اطاف تهران عبارتند از :
1- باغ گیاه شناسی ملی ایران در ناحیه چیتگر کیلومتر 15 بزگراه تهران کرج با طبیعت معتدل و خاک شنی بسیار سبک .

2- مزرعه پژوهشی دانشکده علوم دانشگاه تهران در ناحیه مرد آباد کرج با طبیعت قشلاقی و خاکی لومی – ماسه ای دارای بافت متوسط .

3- ایستگاه پژوهشی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع ، واقع در ناحیه همند آبسرد نزدیک دماوند با طبیعت ییلاقی و خاک لومی – رسی به نسبت سنگین .

دو منطقه اطراف اصفهان : یکی در محوطه دانشگاه اصفهان ودیگری در ناحیه کبوتر آباد که به طور متفاوتی دارای ترکیبی از شرایط اقلیمی – خاکی سه منطقه اطراف تهران بود .

بذرهای مورد نظر جهت کشت از مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی اصفهان تهیه شد.

زمین جهت کشت در هر نوبت به 12 کرت برای سه گیاه در چهار تکرار به ابعاد 2×2 متر و فاصله ایمنی یک متر از یکدیگر و جوی آبیاری تقسیم شد .

کشت در هر کرت : برای اسفرزه شامل 11 ردیف با فاصله 20 سانتی متر، برای پسیلیوم شامل 8 ردیف با فاصله 5/28 سانتی متر و برای بارهنگ شامل 6 ردیف با فاصله 40 سانتی متر از یکدیگر در نظر گرفته شد .

درهر ردیف تعداد زیادی بذر کاشته شد تا چنانچه بذرتوان رویشی نداشته باشد و یا تحت عوامل نامسائد محیطی جوانه نزند ، تراکم مناسب از بین نرود.

پس از سبز شدن بذرها و از بین رفتن احتمال عوامل نامسائد ، بوته ها به فاصله فوق برای هر گونه تنگ شد و تراکم هر بوته در هر کرت آزمایشی به طور یکنواخت نگه داشته شد.

عمق کاشت بریا بارهنگ به طور تقریبی در سطح خاک و برای دو گونه دیگر در لایه بسیار نازکی پایینتر از سطح انتخاب شد .

آبیاری سبک به صورت بارانی 2 بار در هفته برای ماه اول کشت وسپس هر 5 تا 8 روزیک بار برای ماههای بعدی انجام شد و در آخر کار به 10 روز یک بار یا بیشتر بسنده شد .وجین با دست در فواصل آبیاری و به طور مداوم در طول آزمایش انجام گرفت.عملیات تنک کردن در جریان وجین اول وپس از اینکه هر گیاه چند برگی شد صورت گرفت ، به نحوی که فاصله مناسب بین بوته ها روی هر ردیف تامین شد .

مقدار محصول بذر بر حسب کیلوگرم بر متر مربع ( با حذف گیاهان حاشیه کرت ) برای کشتهای مختلف هر منطقه تعیین شد .

از آنجا که میوه های این گیاهان در اواخر دوره رشد به تدریج می رسد .

در فاصله های زمانی مناسب سه تا چها بار نسبت به برداشت محصول اقدام و پس از آن عملیات بوجاری و توزین بذرها انجام گرفت .

محاسبات آماری مربوط به ویژگیهای گونه های گیاهان ، زمان کشت انها ، مکان کشت ، مقدار محصول نهایی و غیره در قالب گروههای آماری مختلف ، بر اساس آزمون دانکن ، با کسب سطوح اطمینان بالای 88 درصد درمرکز آمار موسسه تحقیقات اصلاح بذرو نهال کرج به انجام رسید ..

جدول شماره 1 .

طول دوره کشت هرگیاه و میانگینهای حداکثر دما در مناطق پنج گانه کشت گیاهان جدول شماره 2 .

مشخصات خاک شناسی مناطق پنجگانه کشت نتایج بحث با توجه به ارقام جدول شماره 3 و نتایج آماری مبتینی بر آن در ادامه یک جمعبندی استنتاجی در ده قسمت ارائه خواهد شد : جدول شماره 3 .

محصول بذر سه گیاه(gr/m2) در نوبتها و مناطق مختلف کشت به علت مساعد نبودن شرایط کشت گیاهان به باردهی نرسیدند کشت انجام نشد مطالعه فنولوژی این گیاهان نشان می دهد که طول دوره رشد پیسیلیوم ( حداقل 115 و حداکثر 171 روز ) بیشتر از بارهنگ ( حداقل 80 و حداکثر 164 روز ) و در بارهنگ بیشتر از اسفرزه ( حداقل 55 و حداکثر 100 روز ) است .

2 ) منطقه کبوتر آباد و دانشگاه اصفهان برای کشت اسفرزه ، منطقه مرد آباد کرج و هند آبسرد برای کشت بارهنگ و منطقه هند آبسرد برای کشت پیسیلیوم مناسب نیست .

از طرف دیگر بررسیها نشان می دهد که از منطقه اصفهان برای کشت پیسیلیوم و بارهنگ و از منطقه تهران برای کشت اسفرزه بهتر می توان استفاده کرد( نمودارهای1و2و3 ) .

3 ) با توجه به طول دوره کشت و منطقه مناسب برای کشت که در بالا به آن اشاره شد می توان نتیجه گرفت که کشت اسفرزه در تهران نسبت به کشت پیسیلیوم و بارهنگ در اصفهان به صرفه نزدیکتر است .

4 ) همان طور که در جدول شماره 3 مشاهده میشود ، در مورد بارهنگ ، محصول بذر در بیشتر موارد ( به استسنای کشت دوم دانشگاه اصفهان ) در کشتهای دوم و سوم کاهش می یابد ، برای همین هرچه کشت زودتر انجام گیرد محصول بذر بیشتر خواهد بود ، یعنی بین زمان کشت و مقدار محصول بارهنگ رابطه مستقیم وجود دارد .

بطور کلی مناسب ترین زمان و مکان کشت جهت تولید محصول بذر برای بارهنگ کشتهای دوم دانشگاه اصفهان و کشت اول کبوتر آباد به ترتیب با مقادیر 275 و 230 گرم بر متر مربع است .

5 ) بالاترین مقدار محصول بذر مربوط به کشت اسفرزه در منطقه هند و برابر 310 گرم بر متر مربع است .

این مقدار از بالاترین مقدار آن در پونای هند که برابر 135 گرم بر متر مربع است ( به اندازه محصول مربوط به کشت در کرج ) بسیار بیشتر و نزدیک به 5/2 برابر آن است (9) .

همچنین دوره کشت اسفرزه در منطقه هند نیز کوتاه تر از دوره مشابه آن در هند است ( در مردآباد کرج میانگین محصول کشت های مختلف به 135 گرم بر متر مربع و در باغ گیاه شناسی به 105 گرم بر متر مربع ).

این مطلب نشان دهنده وجود پتانسیل در رویش گیاه اسفرزه است .

زیرا محصول بذر مورد بحث در شرایط طبیعی کامل و بدون هیچ مراقبت و تیمار معمول حاصلخیزی بدست آمده ، در صورتی که مورد مشابه آن در هند با اقدامهای به زراعی همراه بوده است .

از جهت آماری به نظر می رسد ، این امر در درجه نخست مرهون مساعدت اقلیمی و پس از آن غنای طبیعی خاک آبرفتی و دامنه ای منطقه است .

6 ) با توجه به میانگین محصول بذر کشت های مختلف در یک منطقه بدون در نظر گرفتن زمان کشت ، مشاهده میشود که مناطق مختلف کشت از این نظر با یکدیگر تفاوت قابل ملاحظه ای دارد .

برای مثال در منطقه هند ، محصول اسفرزه بیشترل از گونه های دیگر بوده ( 208 گرم بر متر مربع ) و در دانشگاه اصفهان ، بارهنگ محصول بیشتری دارد ( 232 گرم بر متر مربع) و بیشترین محصول بذر پیسیلیوم نیز در کبوتر آباد اصفهان است ( 159 گرم بر متر مربع ) .

کشت اسفرزه با توجه به این که جزو 20 درصد محصولات دارویی گیاهی به نسبت گران بوده است (4 ) دارای دوره رشد کوتاهی ( 90 روز در هند ) در مقایسه با سایر محصولات زراعی مانند گندم و یونجه است ، که این موضوع علاوه بر براورده کردن نیاز داخلی میتواند نقش تعیین کننده و یا برتر در بازار جهانی پیدا کند .

7 ) نتیجه کشت اول اسفرزه در هند بهتر از کشتهای بعدی آن است ، در حالی که در کرج نتیجه کشت دوم آن بهتر از کشت اول است که ، با مطالعه دقیق آمار اقلیمی هر دو منطقه می توان دلیل اصلی آن را کم بودن تفاوتهای شب و روز به هنگام کشت بذر در دو کشت مساعد در دو منطقه دانست .

در کشت اول هند روزها مثل شب ها سرد و از نظر دما به آن نزدیک و در کشت دوم کرج نیز شبها نسب به کشت قبل کمتر و به دمای روز نزدیک است .

در هر حال به نظر می رسد تفاوت دمای شب و روز به هنگام جوانه زدن بذر به آن آسیب رساند.

به علاوه بالاتر بودن میانگین دما نیز می تواند چنین اثری داشته باشد و بهتر بودن کشت اول هند را که در دمای پایین تر از کشت دوم کرج انجام شده است میتوان به این امر نسبت داد .

برای همین بطور کلی میتوان گفت که برای رویش گیاه اسفرزه تناسب شرایط اقلیمی نقش بیشتری در مقایسه با تناسب بستر رویش دارد .

8 ) گونه پلانتاگوپسیلیوم که در انگلیسی به آن پیسیلیوم می گویند د رطب سنتی کاربردهای داروئی فراوانی دارد .

کشت آن در اروپا و آمریکا مانند اسفرزه در هند ، رایج بوده دارای کاربردهای مشابه با اسفرزه است .

بهترین زمان ومکان کشت این گیاه از نظر محصول بذر به طوری که در جدول 3 ملاحظه میشود ، کشت اوایل بهار در کبوترآباد است .

این امر به احتمال مربوط به غنی و سنگین بودن خاک منطقه است که دتر نتیجه مقدار آب و مواد غذایی بیشتری را در اختیار گیاه قرار می دهد .

در منطقه کرج و باغ گیاه شناسی با خاک به نسبت فقیر و سبک مقدار محصول بذر به حداقل می رسد ( جدول 3 ) .

در این دو منطقه بطور کلی میانگین دمای شبانه روز بیش از منطقه کبوتر آباد و دانشگاه اصفهان است ( جدول 1 و 2 ) از آنجایی که تا کنون هیچ گونه گزارش تحقیق دیگری مبنی بر میزان و شرایط محصول بذر این گیاه به دست نیامده است نمی توان مقایسه و تجزیه و تحلیلی در این مورد انجام داد و به نظر می رسد برای اولین بار است که محصول بذر پسیلیوم در زمانها و مکانهای مختلف مورد آزمون قرار می گیرد .

پیسیلیوم در سه جایگاه طبیعی ، در شمال ، مرکز و جنوب ایران با اقلیمهای بسیار متفاوت ولی در بستر های غرقابی مشابه می روید (3و8 ) .

به گفته دیگر برای رویش پسیلیوم به نظر می رسد که تناسب شرایط اقلیمی نقش کمتری نسبت به مساعدت بستر رویش دارد ( در مورد اسفرزه عکس این حالت است ) .در هر حال چون این گیاه در مجموعه آزمایشهای انجام گرفته گاهی با کمبود آب روبرو بوره ، نسبت به وضعیت رویش آن در جایگاه طبیعی در شرایط نا مطلوبی قرار داشته است ( 1 ) .

به علاوه محصول بذر این گیاه در هیچ یک از مناطق کشت مورد بحث از نظر کمی بالا نیست .

بنابراین پیشنهاد میشود کوششهای مریوط به به زراعی (( گیاه پسیلیوم )) بیشتر در محل رویش گاههای طبیعی این گیاه تمرکز یابد .

9 ) مقایسه نتایج بدست آمده از این مطالعات با آنچه از هندوستان گزارش شده ، نشان می دهد که با در نظر گرفتن میانگین محصول بذر در گونه های یاد شده ( به ترتیب 208، 232 و 159 گرم بر متر مربع – در اسفرزه ، بارهنگ و پسیلیوم ) اسفرزه گونه بهتری برای کشت درایران نسبت به موراد گزارش شده از هندوستان ، بوده و بارهنگ در همان سطح یا پس از آن قرار دارد ، ولی پسیلیوم محصول خوبی در ایران بدست نمیدهد .

از تجزیه و تحلیل آمار کلی مربوط به این مطالعات میتوان دریافت که شاید بتوان مدلهای ریاضی مناسبی که بر اساس آن پتانسیلهای (( فراتولیدی )) اسفرزه را در جای جای کشور مشخص کند ، ارائه کرد برای رسیدن به این امر مهم لازم است مطالعات جامع تکمیلی و مناسب در این زمینه انجام شود .

همچنین با آنکه تولید زراعی بذر پسیلیوم در ایران به لحاظ کمی دچار کمبود است از برخی از نشانه ها چنین دریافت می شود که به دلیل همین کمبود ( برخی تنشهای خاکی – اقلیمی در کشت گاه های مورد نظر در این مقاله و عموم کشت گاههای احتمالی مشابه دیگر در ایران ) ، موسیلاژ این بذر ها باید از ویژگی های ساختاری استسنایی و به احتمال نوعی کیفیت برتر برخوردار باشد .

نمودار شماره 1- مقدار محصول بذر بار هنگ در مناطق مختلف کشت نمودار شماره 2- مقدار محصول بذر باراسفرزه در مناطق مختلف کشت نمودار شماره 3- مقدار محصول بذر پسیلیوم در مناطق مختلف کشت منابع: 1.ابراهیم زاده،معبود.ح.م،میر معصومی وس.م.فخر طباطبایی.

1372.تحقیق پیرامون تولید زراعی موسیلاژ در ایران،اولین کنگره زراعت واصلاح نباتات در ایران ،دانشگاه تهران،دانشکده کشاورزی.

2.

ابراهیم زاده،معبود.

ح.م،میر معصومی وس.م.فخر طباطبایی.1376.بررسی تولید موسیلاژ در چند منطقه ایران.مجله پژوهش وسازندگی،جلد 4.شماره صفحات 46-51.

3.

ابراهیم زاده،معبود.ح.م،میر معصومی وس.م.فخر طباطبایی..1376 تشکیل کالوس وتولید موسیلاژ در قطعات جدا کشت برگوریشه چهار گونه بارهنگ .مجله علوم کشاورزی ایران،جلد28،شماره 3،صفحات 87-97.

4.فخر طباطبایی س.م،م،میر معصومیوم.ت.میرحاجی،1369.بررسی بهزراعی دو گونه مشابه دارویی در ایران،چهارمین سمینار گیاهان دارویی در ایران.دانشکده داروسازی،دانشگاه علوم پزشکی تهران.

5.benhura M.A.N.

and marume M.,1993 the mucilaginous polysaccharide material isolated from Ruredo (Dicerocaryam zangublarium,food chemistery,46.7.11.

6.franz G.,1989.Polysaccharides in pharmacy:Current applications and future and future concepts.Planta Medica,55:493-497.

7.Hegnauer R.

and Grayer –Barkmeijer,R.j.,1993.Relevance of seed polyaccharides and flavonoides for the classification of the leguminosae.phtochemistery,34,1.

8.patzak A.and K.H.

Rechinger,1965.plantaginaceae in flora iranica Lfg,15.Graz.

9.pendse G.S,U.K.Kanitkar and S.R.Surange,1976.Experimental cultivation of Isabghul in Maharashtra.J.Univ.Poona,Sci,tech.48:293-304.

10.Sharma P.K and A.K.Koul ,1986.Mucilage in seeds of Plantago ovata and its wild allies.J.of ethnopharmacology,17,289-295.

Tomodca,M.N.Shimizo,Y مناطق کشت و گیاهان کشت در آنهامناطق کشت و گیاهان کشت در آنهادوره کشت اولدوره کشت اولدوره کشت اولدوره کشت دومدوره کشت دومدوره کشت دومدوره کشت سومدوره کشت سومدوره کشت سوممناطق کشت و گیاهان کشت در آنهامناطق کشت و گیاهان کشت در آنهاطول دوره روزحداکثر دما Cحداقل دما Cطول دوره روزحداکثر دما Cحداقل دما Cطول دوره روزحداکثر دما Cحداقل دما Cکبوتر آبادبارهنگ پیسیلیوم151 1517/23 7/322/14 2/1480 1235/33 2/349/15 2/15- -- -- -دانشگاه اصفهانبارهنگ پیسیلیوم152 1717/32 339/14 9/18117 1387/34 7/323/20 6/18- -- -- -باغ گیاهشناسی چیتگربارهنگ پیسیلیوم اسفرزه127 119 557/32 6/29 6/294/21 4/18 5/18162 115 703/31 5/34 7/317/20 23 4/20164 128 724/30 7/33 5/357/19 2/18 3/23مزرعهپژوهشی دانشکده علوم در کرجپیسیلیوم اسفرزه129 972/31 5/2816 6/13122 783/32 3/3217 2/17* 8634 7/334/18 18هندبارهنگ پیسیلیوم اسفرزه129 164 1007/29 27 7/308/12 4/10 9/15* 163 901/29 1/27 1/294/11 2/10 9/11* * *1/27 4/25 3/312/10 3/9 5/13بعلت تاخیر کشت ، گیاهان به بذر نشستند .

-کشت انجام نشدبعلت تاخیر کشت ، گیاهان به بذر نشستند .

-کشت انجام نشدشروع کشت اول در هند آبسرد اواخر اردیبهشت و در سایر مناطق اوایل اردیبهشت بوده است .شروع کشت اول در هند آبسرد اواخر اردیبهشت و در سایر مناطق اوایل اردیبهشت بوده است .شروع کشت اول در هند آبسرد اواخر اردیبهشت و در سایر مناطق اوایل اردیبهشت بوده است .شروع کشت نوبت دوم در هند آبسرد اواخر خرداد و در سایر مناطق اوایل خرداد بوده است .شروع کشت نوبت دوم در هند آبسرد اواخر خرداد و در سایر مناطق اوایل خرداد بوده است .شروع کشت نوبت دوم در هند آبسرد اواخر خرداد و در سایر مناطق اوایل خرداد بوده است .شروع کشت نوبت سوم در هند آبسرد اواسط تیر ماه و در باغ گیاه شناسی و در مزرعه کرج اواسط خرداد بوده است .شروع کشت نوبت سوم در هند آبسرد اواسط تیر ماه و در باغ گیاه شناسی و در مزرعه کرج اواسط خرداد بوده است .شروع کشت نوبت سوم در هند آبسرد اواسط تیر ماه و در باغ گیاه شناسی و در مزرعه کرج اواسط خرداد بوده است .

کبوتر آباددانشگاه اصفهانباغ گیاهشناسی چیتگر تهرانمزرعه پژوهشی دانشکده علوم در کرجهند آبسرددرصدشن(sand)3054843426درصد لیمون(silt)4722114941درصد رس(clay)232451723بافت خاکلومیشنی، رسی، لومیشنی، لومیلومی، شنیلومی، شنیدرصد نیتروژن کل11/009/008/009/010/0فسفر قابل جذب (p.p.m)4/218/264101/17پتاس قابل جذب (p.p.m)360220660170580یون کلسیم(meq/L)5/95/255/855یون منیزیم(meq/L)2/47/63/56/36/4اسیدیته کل اشباع(pH)7/75/74/77/74/7هدایت الکتریکی (سیلسیوس)3/22/32/292/01 زمان و مکان کشتبارهنگاسفرزهپسیلیومکشت اول در کبوتر آباد کشت دوم در کبوتر آباد کشت سوم در کبوتر آباد میانگین230 219 - 224- - - -175 144 - 159کشت اول در دانشگاه اصفهان کشت دوم در دانشگاه اصفهان کشت سوم در دانشگاه اصفهان میانگین208 257 - 232- - - -93 120 - 106کشت اول در باغ گیاهشناسی کشت دوم در باغ گیاهشناسی کشت سوم در باغ گیاهشناسی میانگین170 158 161 163108 122 85 10538 44 25 35کشت اول در مزرعهپژوهشی کرج کشت دوم در مزرعهپژوهشی کرج کشت سوم در مزرعهپژوهشی کرج میانگین- - - -128 186 111 13576 47 * 61کشت اول در ناحیه هند کشت دوم در ناحیه هند کشت سوم در ناحیه هند میانگین* * * *310 106 * 208* * * *