دانلود مقاله اثر تاریخ کاشت بر سویا

بررسی اثر تاریخهای مختلف کاشت روی عملکرد و اجزای عملکرد چهار رقم سویا درمنطقه میانه
چکیده:
این آزمایش در سال 1382درمزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاداسلامی واحدمیانه جهت تعیین بهترین تاریخ کاشت و رقم مناسب بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی انجام شد.

تاریخ‌های کاشت در سه سطح شامل 5 اردیبهشت،20 اردیبهشت و 5 خرداد بعنوان فاکتورتاریخ کاشت‌ و ارقام سویا در چهار سطح (کلارک، ویلیامز، زان، هارکور) به‌عنوان فاکتور رقم درنظر گرفته شدند .صفات مورد اندازه گیری شامل ، ارزیابی عملکرد ،وزن هزاردانه اندازه گیری ارتفاع بوته ، تعداددانه درغلاف ، تعدادغلاف دربوته ،‌شاخص برداشت واندازه گیری میزان روغن وپروتئین می باشد.تجزیه آماری صفات اندازه گیری شده برای مقایسه میانگین ها به روش دانکن وتعیین ضرایب همبستگی بااستفاده ازنرم افزارExcell انجام شد .

تاریخ کاشت اثر کاملاً معنی‌داری بر ارتفاع بوته ، تعداد غلاف در بوته، عملکرد دانه، بیوماس کل، شاخص برداشت و درصد روغن دانه داشت.

با تأخیر در کاشت بعد از 5 اردیبهشت ارتفاع، تعداد غلاف در بوته، عملکرد دانه، بیوماس کل، شاخص برداشت و درصد روغن دانه کاهش یافت.

اما وزن هزار دانه، تعداد دانه در غلاف و درصد پروتئین دانه تحت تأثیر تاریخ کاشت قرار نگرفتند.

تعداد غلاف در بوته، عملکرد دانه، بیوماس کل، وزن هزار دانه و درصد روغن رقم زان در هر سه تاریخ کاشت (5 اردیبهشت، 20 اردیبهشت و 5 خرداد) بیش از سایر ارقام بود.

درحالی که درصد پروتئین این رقم در هر سه تاریخ کاشت کمتر از بقیه ارقام بود.

کمترین تعداد غلاف در بوته و همچنین کمترین شاخص برداشت در هر سه تاریخ کاشت مربوط به رقم ویلیامز، و بیشترین آنها مربوط به رقم زان بود.

همه صفات مورد آزمون به غیر از تعداد دانه در غلاف تحت تأثیر رقم قرار گرفته و معنی‌دار بودند.

نتایج در عملکرد نهایی نشان داد که بیشترین عملکرد دانه مربوط به تیمار تاریخ کاشت 5 اردیبهشت رقم زان (3649 کیلوگرم در هکتار) می‌باشد در مقابل کمترین میزان عملکرد دانه مربوط به تیمار تاریخ کاشت 5 خرداد رقم‌ هارکور بود (1742 کیلوگرم در هکتار).در این آزمایش ضریب همبستگی بین صفت عملکرد دانه وصفات بیوماس کل، شاخص برداشت، درصد روغن وزن هزار دانه و تعداد غلاف در بوته در سطح یک درصدهمبستگی مثبت وبادرصد پروتئین همبستگی منفی مشاهده شد.

با توجه به نتایج این آزمایش رقم زان در تاریخ کشت 5 اردیبهشت نسبت به ارقام دیگرعملکرد بیشتری تولید کرد
واژه های کلیدی: سویا، تاریخ کاشت، رقم، عملکرد دانه.

اجزای عملکرد.

مقدمه
سویا یکی از سرشارترین منابع روغنی خوراکی و پروتئینی است، این گیاه کاربردی گسترده برای تغذیه انسان ، دام و طیور دارد و در صنایع غذایی نیز از اهمیتی چشمگیر برخوردار است.

بسیاری از کشاورزان اینک می‌دانند که سویا غنی‌کننده خاک است و نقشی تعیین‌کننده در شکسته شدن چرخه زندگی آفات و بیماری‌هایی که با کشت مداوم یک محصول به وجود می‌آیند دارد.

از بعد دیگر سویا گیاهی درآمدزا است، چون می‌توان بعد از برداشت محصولاتی مانند غلات، باقلا، سیب‌زمینی و ...

آن را کشت کرد.

در واقع این گیاه با اکثر محصولات کشاورزی کشت می‌شود و منبع درآمد جدیدی برای کشاورزان می‌گردد.

(11).

تاریخ مناسب کشت سویا در هر منطقه یکی از عواملی است که در میزان عملکرد این محصول نقش بسیار قابل توجهی دارد.

همینطور با انتخاب ارقام مناسب برای هر منطقه می‌توان عملکرد را افزایش داده و به اقتصادی شدن تولید کمک کرد.

مطالعات و آزمایشات متعدد اگلی و همکاران (2000) نشان می‌دهند که تاریخ کاشت بر عملکرد دانه ارقام سویا تأثیر می‌گذارد و با تأخیر در کاشت نسبت به زمان مطلوب عملکرد دانه کاهش می‌یابد.

درمطالعه ای دیگرمشخص شدکه با تأخیر در کاشت به ویژه از 30 اردیبهشت صفات ارتفاع بوته، تعداد گره در ساقه اصلی، تعداد شاخه در هر بوته، ماده خشک اندام‌های هوایی، مدت لازم برای گلدهی و رسیدگی، شاخص سطح برگ، سرعت رشد محصول، عملکرد دانه، تعداد غلاف و دانه در هر بوته و درصد روغن دانه کاهش یافتند ، اما تعداد دانه در هر غلاف، شاخص برداشت و درصد پروتئین دانه تحت‌تأثیر تاریخ کاشت قرار نگرفتند.

(1).

تأخیر در تاریخ کاشت روی طول دوره رشد رویشی و زایشی گیاه سویا تأثیر داشته وموجب کاهش در عملکرد دانه می‌شود دراین را بطه 20 روز تأخیر در کاشت، طول دوره رویشی ( تعدادروزازکاشت تا گلدهی) را 6 روز و طول دوره زایشی (گلدهی تا رسیدگی) را 7 روز به تأخیر می‌اندازد (3).

نتایج آزمایش دیگری نشان می‌دهد که ارتفاع بوته، خوابیدگی، ارتفاع محل تشکیل غلاف از سطح خاک زمان رسیدگی با تأخیر در کاشت کاهش می‌یابد و همچنین سه روز تأخیر در کاشت موجب یک روز تأخیر در رسیدن می‌شود(4).

پوپ و همکاران در سال 2002 در طی آزمایشی نتیجه گرفتند که در ارقام با رشد نامحدود با تأخیر در کاشت از 23 اردیبهشت تا 15 تیر ارتفاع بوته و تعداد گره ساقه اصلی کاهش یافت در حالی که در ارقام با رشد محدود، ارتفاع بوته و تعداد گره ساقه اصلی در این دامنه زمانی از ثبات بیشتری برخوردار بود.

همچنین عملکرد دانه ارقام با رشد نامحدود بعد از خرداد نیز کاهش پیدا نکرد و کاهش عملکرد در تاریخ‌های کاشت بعد از اواسط خرداد مشاهده شد.

در نتیجه تحقیقاتی ، بیان شده که تأخیردر کاشت ، کا هش مقدار روغن (17،15،12) و افزایش مقدار پروتئین و افزایش عدد ید رابه دنبال دارد ( 16) در حالی که ویس گزارش داده است که تاریخ کشت در مقدار پروتئین موثر نیست.

(18).

نظریان و همکاران 1373 درطی آزمایشی که دراهواز انجام دادندگزارش کردند که با تأخیر در کاشت از 5 خرداد به 25 خرداد گلدهی زودتر انجام شد در ضمن دوره گلدهی و پر شدن دانه نیز کوتاهتر شد و نتایج عملکرد نهایی نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در تاریخ کاشت اول (5 خرداد) تولید شد.

کالوین و همکاران 2001 در طی تحقیقی که درشمال تگزاس انجام دادند، بیان کردند که بیشترین مقدارمتوسط عمـلکرد سویا2594 کیلوگرم در هکتار در تاریخ کاشت اوایل خرداد ماه بدست آمده بود.

در طول فصل گروه رسیدگی V سویا بالاترین عملکرد را داشت ( 3/6030 کیلوگرم در هکتار )، اگرچه به طور قابل ملاحظه‌ای نسبت به گروه متوسط رس و دیررس گروه IV بالاترنیست.

عملکرد در تاریخ کاشت اول کاهش یافته بود (در مقایسه با سال پیش) و دوباره به طور قابل ملاحظه‌ای در تاریخ کاشت اوایل تیرماه کاهش پیدا کرده بود.

همچنین هیچ کاهش عملکردی در سویای زودرس‌تر در کشت‌های اواسط خرداد و تیرماه وجود نداشت.

باتوجه به مطالب فوق هدف ازاین تحقیق تعیین مناسب ترین زمان کاشت وبهترین رقم کاشت سویا می باشد.

مواد و روش‌ها: این تحقیق در بهار سال 1382 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه با موقعیت 42‎‏ 47 طول جغرافیایی و24 37 عرض جغرافیایی وارتفاع m 1100 ازسطح دریااجراشد .

فاکتور تاریخ کاشت در سه سطح شامل 5 اردیبهشت، 20 اردیبهشت، 5 خرداد و فاکتور ارقام در 4 سطح گندم اختصاص داشت و براساس تجزیه خاک و توصیه کودی کود نیتروژن به صورت اوره به عنوان استارتر به طور یکنواخت در زمین پخش شد و سپس کود دامی کاملاً پوسیده به منظور شامل ارقام ویلیامز، کلارک، زان و هارکور بود.

خاک مزرعه دارای بافت رسی لومی بااسیدیته 7/6 (PH ) و هدایت الکتریکی8/0بود.

مزرعه در سال قبل به کشت سبک کردن خاک و تهویه بهتر به میزان kg 550 به طور یکسان به زمین داده ( ابعادزمین 26*46متر) و با خاک مخلوط شد.

ابعادکرتهای اصلی برابر6*5/2متر و فاصله بین ردیف‌های کاشت cm 50 و فاصله بوته‌ها در ردیف بعد از تنک کردن10 سانتی متر و ترا کم موردنظر 20 بوته در مترمربع انتخاب شد.

هر کرت شامل 4 خط کاشت به طول 5 متر بود.

در طول فصل رشد علیه آفات مکنده با آفت‌کش‌های توصیه شده مبارزه شد.

در پایان فصل رشد به منظور تعیین ارتفاع بوته و اجزاء عملکرد دانه شامل تعداد غلاف دربوته، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه ، 10 بوته از دو ردیف وسط کرت انتخاب و صفات مربوطه اندازه‌گیری شدند.

برداشت بعد از رسیدگی کامل بوته ها بر حسب تاریخ کاشت در طول یک هفته به ترتیب صورت گرفت.

برای تعیین عملکرد دانه سویا 10 بوته از وسط کرت انتخاب و سپس به وسیله کمباین دانه‌ها جدا شده و از طریق ترازوی دیجیتالی عملکرد کلیه کرت‌ها بدست آمد.

در ضمن پس از خشک کردن دانه‌ها در آون عملکرد دانه در واحد سطح براساس 14 درصد رطوبت محاسبه شد.

وزن خشک کل نیز از طریق انتخاب بوته‌ها (10 بوته) از وسط کرت وقراردادن کل گیاه (ساقه، برگ، غلاف) در آون به مدت 48 ساعت دردمای cْ 75 بدست آمد و برای اندازه‌گیری میزان روغن و پروتئین دانه بخشی از بذور بدست آمده از هر کرت به کمک آسیاب آرد شدند و با استفاده از دستگاه اینفراماتیک که قبلاً برای روغن و پروتئین کا لیبره شده بود مقدار (درصد) روغن و پروتئین آنها تعیین گردید.

تجزیه آماری به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در 3 تکرار انجام شد و مقایسه میانگین تیمارها با استفاده از آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد صورت گرفت و همچنین به منظور بررسی و تجزیه و تحلیل همبستگی بین صفات مختلف، ضرایب همبستگی ساده بین آنها محاسبه گردید.

نتایج و بحث نتایج تجزیه آماری ومیانگین های مربوطه درجدول ( 1ـ 1 ) تا ( 4 ـ 1 ) آورده شده اند .ذیلاً به تفکیک صفات نتایج موردبحث قرارمی گیرند .

تعدادغلاف دربوته جدول تجزیه واریانس نشان می دهدکه تعداد غلاف در بوته نیز تحت‌تأثیر تاریخ کاشت و رقم قرارگرفت ولی اثر متقابل این دو عامل ، F معنی‌دارینشان نداد (جدول 1- 1) نتایج آزمایش نشان می‌دهد که در بین ارقام مختلف رقم زان دارای بیشترین غلاف در بوته بوده و کمترین آن به رقم ویلیامز اختصاص یافته است و ارقام کلارک و هارکور به ترتیب در بین این دو قرار گرفتند.( جدول 3 ـ 1 )، بیشترین میانگین تعداد غلاف دربوته در تاریخ کاشت اول می‌باشد و با تأخیر افتادن در تاریخ کاشت تعداد غلاف در هر چهار رقم کاهش پیدا می‌کند( جدول 2 ـ 1 ) .

ا لبته باید توجه داشته باشیم که تعداد غلاف بستگی به تعداد کل گره در بوته دارد و از طرفی با تأخیر در کاشت طول دوره رشد گیاه و همچنین تشکیل غلاف کاهش یافته که به دنبال آن تعداد غلاف کمتری در گیاه تولید خواهد شد.

تلاوکی در طی گزارشی اعلام کرد که با تأخیر در کاشت از 30 اردیبهشت تعداد غلاف در هر بوته کاهش می‌یابد (1).

درهرسه تاریخ کاشت بیشتربودن تعدادغلاف دربوته دررقم زان یکی ازدلایل افزایش عملکرداین رقم نسبت به سایرارقام می باشد.در این آزمایش رقم زان در هر سه تاریخ کاشت بیشترین تعداد غلاف و رقم ویلیامز کمترین غلاف را تولید کرده و ارقام کلارک و هارکور از نظر ترتیب قرار گرفتن در بین این دو رقم به این صورت است که رقم هارکور تنها در تاریخ کاشت اول بیشتر از رقم کلارک بود ولی در دو تاریخ کاشت دیگر نسبت به رقم کلارک کمترین غلاف را داشت ( جدول 4 ـ 1) .در کل به نظر می‌رسد رقم زان از نظر پتانسیل تشکیل غلاف برتری نسبی نسبت به سه رقم دیگر داشته باشد.

وزن هزار دانه برای این صفت منابع تغییررقم و اثر متقابل رقم و تاریخ کاشت معنی دارشدند ولی F مربوط به تاریخ‌ کاشت معنی دار نبود.

(جدول 1-1) نتایج مقایسه میانگین ها نشان می دهدکه رقم زان درهرسه تاریخ کاشت دارای بیشترین وزن هزاردانه ورقم هارکور کمترین مقدار را داشت ودورقم دیگردرحدواسط بودند( جدول 4 ـ 1 ).

در بین تاریخ‌های کاشت میانگین وزن هزاردانه تاریخ کاشت سوم از همه کمتر بوده است و بین تاریخ‌های کاشت در سطح 5% اختلاف معنی‌داری دیده نشد.(جدول 2ـ 1) .

مطالعات نشان داده‌اند که تأخیر در کاشت از نیمه اردیبهشت تا اواخر خرداد ماه منجر به کاهش وزن هزاردانه شده است (5 و 6) در بین ارقام نیز در سطح 5% اختلاف معنی‌دار وجود دارد.

و رقم زان بیشترین میانگین وزن هزاردانه و رقم هارکور کمترین مقدار را به خود اختصاص ‌داد وارقام ویلیامز و کلارک به ترتیب در بین این دو قرار گرفتند (‌جدول 3 ـ 1 ) که نشان ‌دهنده بذور بزرگتر در رقم زان می‌باشد و این به دلیل نبود محدودیت منبع برای پر کردن آنها می‌باشد .وهمچنین اندازه نهایی دانه تحت‌تأثیر عوامل محیطی و ژنتیکی است.نقطه نیست متوسط وزن دانه در هر رقم مختص آن رقم است و تغییرات سال به سال یا محل به محل در اندازه متوسط دانه یک رقم ممکن است تا 60 درصد باشد ولی در شرایط استثنایی می‌تواند بیشتر شودس( 3).

شاخص برداشت نتایج تجزیه واریانس نشان می دهد که شاخص‌برداشت تحت تأثیر تاریخ کاشت و رقم قرار گرفته و در سطح 1% برای این منابع تغییر اختلاف معنی‌دار مشاهده‌گردید ولی در بین اثرات متقابل رقم و تاریخ کاشت معنی‌دار نبود(جدول 1-1)،در بین تاریخ‌های کاشت تاریخ کاشت اول بیشترین شاخص برداشت را به خود اختصاص داد و تاریخ کشت سوم کمترین مقدار را دارا بود و بین تاریخ‌های کاشت در سطح 5% اختلاف معنی‌دار مشاهده شد.(جدول 2-1)، یکی از دلایل کاهش ضریب برداشت در تاریخ‌های کاشت دیر، داشتن تعداد غلاف کمتر در گیاه است که باعث کاهش عملکرد اقتصادی شده است.در بین ارقام نیز رقم زان دارای بیشترین شاخص برداشت و رقم ویلیامز دارای کمترین شاخص برداشت بوده و بین این دو به ترتیب ارقام کلارک و هارکور قراردارگرفتند.

بین رقم زان با کلارک اختلاف معنی‌داری در سطح 5% مشاهده نشد ولی در مقایسه با دو رقم دیگر اختلاف معنی‌داری داشتند(جدول3-1).

زیاد بودن شاخص برداشت در رقم زان به علت داشتن تعداد غلاف بیشتر، وزن دانه بیشتر و در کل عملکرد دانه بیشتر در گیاه می‌باشد.

یکی از دلایل کاهش شاخص برداشت در رقم ویلیامز کمتر بودن تعداد دانه در غلاف در گیاه است.در این آزمایش اثر متقابل تاریخ کاشت و رقم برای صفت شاخص برداشت معنی دار نگردید.گزارش‌های دیگری وجود دارند که بیان می‌کنند شاخص برداشت کمتر تحت‌تأثیر عوامل محیطی است و بیشتر ژنتیکی است و معمولاً با افزایش یا کاهش عملکرد بیولوژیکی عملکرد اقتصادی نیز افزایش و یا کاهش می‌یابد.

در آزمایشی که نخزری مقدم( 1372) انجام داده بود گزارش کرد که اختلاف معنی‌داری بین تاریخ‌های کشت از نظر شاخص برداشت مشاهده نشد .

عملکرد دانه تاریخ کاشت نیز روی عملکرد دانه تأثیر گذاشت (جدول 1-1) و تأخیر در کاشت باعث کاهش آن شد به طوری که تاریخ کاشت اول دارای بیشترین و تاریخ کاشت سوم دارای کمترین عملکرد بود و بین میانگین عملکرد در تاریخ‌های کاشت مختلف در سطح 5% اختلاف معنی‌دار مشاهده گردید.

با توجه به اینکه سویا یک گیاه روز کوتاه است بنابراین چنانچه در معرض روزهایی با طول کوتاه قرار گیرد به گل می‌رود.

طول روز بلندتر گلدهی را بیشتر به تأخیر انداخته و معمولاً باعث تولید گلها و غلاف‌های بیشتر در گیاه می‌شود که این امر می‌تواند به خاطر تولید گره و شاخه فرعی بیشتر در گیاه باشد با تأخیر در کاشت به دلیل اینکه گیاه زودتر در معرض روزهای کوتاه قرار می‌گیرد، ارتفاع کوتاهتر، شاخه‌دهی کمتر و دوره رشد رویشی قبل از گلدهی و دوره گلدهی کوتاهتری داشته که کلیه این عوامل باعث تشکیل تعداد کمتر غلاف و انتقال کمتر مواد فتوسنتزی به غلاف شده و عملکرد کاهش می‌یابد.

تحقیقاتی که اگلی وبروئنینگ ( 2000 ) انجام داده نشان می‌دهد که تاریخ کاشت بر عملکرد دانه ارقام سویا تأثیر گذاشته و با تأخیر در کاشت نسبت به زمان مطلوب عملکرد دانه کاهش می‌یابد .

پوپ و همکاران ( 2002 ) عکس‌العمل رشد ارقام محدود و نامحدود سویا را در پنج تاریخ کاشت مطالعه کردند و گزارش کردند که عملکرد دانه ارقام با رشد نامحدود بعد از تاریخ کاشت اردیبهشت ماه با تأخیر در کاشت به طور مستمر کاهش می یا بددر حالی که عملکرد دانه باارقام رشد محدود تا اواسط ماه خرداد نیز کاهش پیدا نکرد و کاهش عملکرد در تاریخ‌های کاشت بعد از اواسط خرداد مشاهده شد.

آزمایش نشان می‌دهد که عملکرد دانه تحت‌تأثیر رقم قرار گرفته (جدول 1-1) و در سطح 1% معنی‌دار می‌باشد به طوری که بیشترین عملکرد دانه در رقم زان با میانگین 3082 کیلوگرم در هکتار و کمترین آن در رقم هارکور با میانگین 2229 کیلوگرم در هکتار بدست آمد و ارقام ویلیامز و کلارک به ترتیب بین این دو قرار داشتند و در ضمن بین رقم زان با سایر ارقام اختلاف معنی‌دار در سطح 5% وجود دارد ولی بین کلارک و ویلیامز اختلاف معنی‌داری دیده نشد.دیررس بودن محصول و بالا بودن وزن دانه و تعداد غلاف در بوته و بیوماس کل عواملی هستند که باعث افزایش عملکرد در رقم زان شده اند با اینکه تعداد دانه در غلاف در رقم زان کمتر از ارقام دیگر بود.

اثرات متقابل نیز در تغییرات میزان عملکرد دخالت داشت (جدول 1-1) به طوری که رقم زان در هر سه تاریخ کاشت دارای بیشترین عملکرد بود و رقم هارکور کمترین عملکرد را داشت ولی ارقام کلارک و ویلیامز از نظر ترتیب قرار گرفتن بین این دو به این صورت بود که در تاریخ کاشت اول و دوم رقم ویلیامز بیشتر بود و در تاریخ کاشت سوم رقم کلارک نسبت به ویلیامز برتری داشت.

وزن ماده خشک : نتایج تجزیه واریانس نشان دادکه بیوماس کل تحت‌تأثیر تاریخ کاشت قرار گرفته و در سطح احتمال 1% معنی‌دار بود ( جدول 1 ـ 1 ) .

به طوریکه با تأخیر در کاشت وزن خشک کاهش پیدا کرد .

تاریخ کشت اول دارای بیشترین وزن خشک و تاریخ کاشت سوم دارای کمترین ماده خشک بود و تاریخ کشت دوم بین این دو قرارگرفت بدین‌ترتیب میان هر سه تاریخ کشت در سطح احتمال 5% از نظر میزان تجمع ماده خشک تفاوت معنی‌دار وجود داشت ( جدول 2 ـ 1 ) .

کاهش وزن خشک در تاریخ خشک کاشت سوم باعث کاهش عملکرد دانه نیز شده است که علت آن کاهش طول دوره رشد می‌باشد.

در آزمایشی که طباطبائی نیم آورد ( 1374 ) انجام داده بود، حداکثر ماده خشک تولیدی در تاریخ کاشت اول بدست آمد طول دوره رشد گیاه در آن تاریخ کاشت 154 روز بود .

در آزمایش دیگری نظامی ( 1372 )گزارش کرد که افزایش بیشتر وزن خشک در کاشت اول ناشی از رشد گیاه و شاخه‌های جانبی بعد از مرحله 5R بوده است در حالیکه در دو کاشت دیگر بعد از مرحله5R از رشد کمتری برخوردار بود .

تجزیه آماری نشان می‌دهد که وزن خشک کل علاوه برتاریخ کاشت تحت‌تأثیر، رقم و اثر متقابل این دونیز قرار دارد.

در بین چهار رقم کاشته شده، تجمع ماده خشک در رقم زان نسبت به سه رقم دیگر بیشتر بود و رقم کلارک کمترین مقدار وزن خشک را تولید کرده و ارقام ویلیامز و هارکور به ترتیب بین این دو رقم قرار گرفت در ضمن در بین چهار رقم، رقم زان از نظر میزان تجمع ماده خشک برتری معنی‌داری در سطح 5% نسبت به بقیه ارقام داشته ولی بین رقم کلارک و هارکور اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد.(جدول 3-1) در مراحل ابتدایی رشد به علت سطح برگ کمتر، ماده خشک کمتری نیز در گیاه تجمع می‌یابد وبا رسیدن به مرحله 4R با توجه به کامل شدن اشکوب گیاه و افزایش قابل توجه تولید برگ، ماده خشک در گیاه نیز افزایش بیشتری پیدا می‌کند که این افزایش در رقم زان بیشتر از بقیه بوده است.

در هر سه تاریخ کاشت رقم زان بیشترین ماده خشک را تولید کرد و رقم کلارک در تاریخ کاشت اول و دوم کمترین وزن خشک را به خود اختصاص داد و در تاریخ کاشت سوم کمترین میزان تجمع ماده خشک در رقم هارکور مشاهده شد.(جدول4-1) زیاد بودن وزن خشک کل رقم زان نسبت به سایر ارقام را می‌توان به دارا بودن تعداد غلاف بیشتر، بیشتر بودن وزن دانه، بیشتر بودن وزن خشک تک بوته و داشتن عملکرد دانه بیشتر و همچنین بیشتر بودن برگ‌های ساقه و شاخه در این رقم ارتباط دارد که جزء بافت‌های ساختمانی است.

درصد روغن مقدار روغن دانه تحت تأثیر رقم و تاریخ کاشت قرار گرفت و در سطح 1% اثر مربوط به این فاکتور ها معنی دار گردید ولی تأثیر اثر متقابل تاریخ کاشت و رقم بر درصد روغن دانه معنی‌دار نبود (جدول 1-1).میانگین روغن دانه در تاریخ کاشت اول بیشتر بوده است و تاریخ کاشت سوم کمترین مقدار روغن دانه را به خود اختصاص داده است و بین هر سه تاریخ کاشت از نظر مقدار روغن اختلاف معنی‌داری در سطح 5% وجود دارد(جدول2-1).

به نظر می‌رسد که درصد روغن با افزایش درجه حرارت افزایش می‌یابد.

درصد روغن با تأخیر در کاشت به علت برخورد دوره‌های رسیدگی گیاه با درجه حرارت‌های پایین درصد روغن کاهش یافته است (4/25، 44/24، 99/23 به ترتیب برای کاشت اول و دوم و سوم).

برداشت بعد از رسیدگی کامل بوته هابر حسب تاریخ کاشت در طول یک هفته به ترتیب صورت گرفت.

آزمایشات قبلی نشان می‌دهد که با به تعویق افتادن تاریخ کاشت از اوائل فروردین به اواخر اردیبهشت درصد روغن دانه کاهش می‌یابد (5).

برخی مطالعات دیگر نشانگر درصد روغن یکسان در تاریخ‌های کاشت اوائل خرداد تا اوائل تیر بود و تاریخ‌های کاشت اردیبهشت از این نظر در رده بعد قرار گرفتند.

(6).

در آزمایشی دیگر اینگونه نتیجه گیری شده که تأخیر در کاشت باعث کاهش مقدار روغن و افزایش مقدار پروتئین و افزایش عدد ید می‌شود(13).

در بین ارقام کاشته شده در این آزمایش رقم زان دارای بیشترین درصد روغن بود و رقم هارکور کمترین درصد را به خود اختصاص داده است و ارقام ویلیامز و کلارک به ترتیب بین این دو قرار گرفتند(3-1).

درصد پروتئین تجزیه واریانس این آزمایش نشان می‌دهد که اختلاف معنی‌داری در سطح 1% از نظر مقدار پروتئین دانه در بین ارقام وجود دارد و اثر تاریخ کاشت و اثر متقابل رقم و تاریخ کاشت اختلاف معنی‌داری برای میزان درصد پروتئین نشان نداده اند (جدول 1-1).

تلاوکی و همکاران گزارش دادند که با تأخیر در کاشت به ویژه از 30 اردیبهشت درصد روغن دانه کاهش یافت اما درصد پروتئین دانه تحت‌تأثیر تاریخ کاشت قرار نگرفت (1).

آزمایشات قبلی نشان می‌دهند که تغییرات در مقدار پروتئین ، روغن و عدد ید بیشتر مربوط به اختلاف واریته می‌باشد تا اختلاف بین سالها و منطقه‌ها (14).

در بین ارقام نیز بیشترین میانگین درصد پروتئین در رقم هارکور و کمترین آن در رقم زان مشاهده شده است و ارقام کلارک و ویلیامز به ترتیب بین این دو رقم قرار گرفته‌اند.

بین رقم هارکور با دیگر ارقام اختلاف معنی‌داری دیده نشد در هر سه تاریخ کاشت بیشترین درصد پروتئین در رقم هارکور مشاهده شد و کمترین آن نیز در رقم زان ملاحظه گردید و ارقام کلارک و ویلیامز از نظر ترتیب قرار گرفتن بین این دو رقم به این صورت بودند که درصد پروتئین رقم ویلیامز تنها در تاریخ کاشت اول نسبت به کلارک بیشتر بوده و در دو تاریخ کاشت دیگر کمتر از آن است.

به نظر می‌رسد که درصد پروتئین تابع شرایط محیطی (حرارت) نمی‌باشد ولی درصد روغن با افزایش حرارت افزایش می‌یابد و همچنین بین درصد پروتئین و درصد روغن رابطه منفی وجود دارد.

به عنوان مثال درهر سه تاریخ کاشت رقم زان دارای کمترین درصد روغن و بیشترین درصد پروتئین بوده است .

ملاحظه می‌شود که زمانی که در صد روغن کاهش داشته میزان پروتئین افزایش نشان می‌دهد.

تاریخ کاشت سوم به علت برخورد با زمان پر شدن دانه با کاهش حرارت محیط دارای درصد کمتری از روغن است و درصد پروتئین چون تابع عوامل محیطی (حرارت) نمی‌باشد در تاریخ کاشت دوم بیشتر است که البته اختلاف آن با تاریخ کاشت سوم در سطح 5% معنی‌دار نمی‌باشد(جدول2-1 ( تعیین ضرایب همبستگی : به منظوربررسی وتجزیه وتحلیل همبستگی بین صفات مختلف ، ضرایب همبستگی ساده بین آنهامحاسبه گردید .نتایج تجزیه همبستگی صفات در( جدول 2-1) آمده است .همانگونه که دراین جدول مشاهده می شودضرایب همبستگی رانشان می دهدکه عملکرددانه باارتفاع گیاه وتعداددانه درغلاف همبستگی مثبت وغیرمعنی داری داشت وهمچنین عملکرددانه بابیوماس کل درگیاه همبستگی بالایی داشته ( بیشترین همبستگی ) ( 911/R= ) .

این امربه خوبی ارتباط بین کارایی فتوسنتزوعملکرددانه راشرح می دهدبه این ترتیب گیاهانی دارای عملکرددانه بالایی خواهدبودکه با توجه به شرایط رشدخودازعوامل تولیدبهترین استفاده رابرده وموادفتوسنتزبیشتری رادراندامهای خودتجمع دهند .تعداددانه درغلاف باوزن هزاردانه وتعدادغلاف دربوته وهمچنین بادرصدروغن همبستگی منفی وغیرمعنی داری داشت وبابقیه صفات دیگرنیز همبستگی مثبت ومعنی داری داشت .

ارتفاع وتعداددانه درغلاف همبستگی منفی وغیرمعنی داروپروتئین همبستگی منفی ومعنی داروبقیه صفات همبستگی مثبت معنی داری بادرصدروغن دانه داشتندودرصدپروتئین همبستگی منفی وغیرمعنی داری باارتفاع وتعداددانه درغلاف وبابقیه صفات همبستگی منفی ومعنی دارداشت .بین درصدپروتئین وروغن دانه همبستگی منفی ومعنی داری بدست آمده است .( 828/- =R) ودرصدپروتئین دردانه باوزن هزاردانه همبستگی منفی ومعنی داری داشته است ( 666/- = R ) این نتیجه نشان می دهدکه اندازه بذربادرصدپروتئین موجوددرآن همبستگی منفی داشته وهرچه اختصاص موادفتوسنتزی به دانه هابیشترباشدپروتئین کمتری دردانه تجمع می یابد منابع : 1ـ تلاوکی، م.

1376.

تأثیر تاریخ کاشت بر عملکرد و شاخص‌های فیزیولوژیکی و مرفولوژیکی ارقام سویا در منطقه کوشکک شیراز.

پایان‌نامه کارشناسی ارشد.

دانشکده کش15 اورزی دانشگاه شیراز؛ ص.

75.

2ـ سراجوقی، م.

1374.

بررسی منحنی رشد و مقایسه عملکرد پنج رقم سویا در سه تاریخ کاشت در شرایط آب و هوای همدان.

دانشگاه آزاد اسلامی دانشکده کشاورزی واحد کرج.

3ـ طباطبائی نیم‌آورد، ر.

اثرات تاریخ کاشت و تراکم بر سویا رقم سیمیس در اهواز.

دانشکده کشاورزی شهید چمران اهواز.

ص.123 4ـ عرشی، ی.

1380.

راهنمای تولید سویا در سال 2001.

(ترجمه).

دانستنیهای کشت و فراوری دانه‌های روغنی.

شماره بیست و هشت، بیست و نه.

ص.

52، 56، 96ـ80 5ـ گزارش سالانه 1349 مرکز تحقیقات کشاورزی صفی‌آباد 6ـ گزارش سالانه 1355 مرکز تحقیقات کشاورزی صفی‌آباد 7ـ گزارش سالانه 1360 مرکز تحقیقات کشاورزی صفی‌آباد 8ـ نخزری مقدم، ع.

1372.

اثرات تاریخهای کاشت مختلف بر روی اجزای عملکرد دانه در ارقام زودرس و متوسط رس سویا.

پایان نامه کارشناسی ارشد.

دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز.

ص 880.

9ـ نظامی، الف.

بررسی اثر تاریخ کاشت و تراکم بر عملکرد و اجزاء عملکرد سویا در منطقه مشهد.

دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد.

171.

10ـ نظریان، ر.

1373.

بررسی چگونه رشد دو رقم سویا در تاریخهای مختلف کاشت در اهواز.

دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز.

ص.121.

11ـ یوسفی، ف.1374.

اصول مقدماتی کشت سویا.

کمیته دانه‌‌های روغنی.

ص10، 55.

12- Calvin, T., B.Brent.

2001.

Effect of planting date and matarity Group on soybean yield.

In the south Exctension Agronomy, (806) 35, 13- Carner: W.W., Allard H.A, and foubert, C.L.

1940, oil content of seed as affected by the nutrient of plant jour.

Agr.

Prs.

3:227-249 14- Cartter, j.L.

, and Hopper, T.H.

1942.

In fluence of variety, environment, and fertility level on the chemical composition of soybean seed.u.s.D.A.

tech.

Bal.

767.

15-EgLi, D.B., and W.P.Bruening.

2000.

potential of earhy?

Maturing soybean cultivars in late plantings Agron.j.92:532-537 16- osler, R.D., and cartter’ j.L.

1954.

Effect of planting.

Agron.

Jour.

46’267-270 17- pop, M.P., T.C.

keisling, R.W.MC New, L.R.

oliver, C.R.

Dillon, and D.M.

Wallace.

2002.

planting date, cultivar, and tillage system effects on dry land soybean production.

Agron.j.84:81-88 18- Weiss, M.G, webber.C.R., Williams.

L.F.

& probst, A.1950 variablity of agronomic and seed compositional characters in soybeans, as influenced by varity and time of planting.U.S.D.A.Tech.1-17 Abstract Investigation of different plantiny dates effects on yield and yield components of four soybean cultivars in Myaneh region In order to Investingate the effect of planting date and varity on yield and some agronomic characters in soybean (Glycin max) a field study was conducted as factorial experiment within a Rondomized complate block design with three replications in Myaneh Azad university.

There were planting dates in three levels : 24 April ,9 May and 25 May , as factor A and cultivars in four levels : Clark, Williams , Zan, Harcor as factor B The Results showed that planting date have a significant effect on plant height , number of pod ,per plant grain yield , biological yield , Harvest index and Kerned oil content .with delay on planting date after 24 April height plant number of pod plant grain yield biological yield ,harvest index , and oil context where decreased but no significant deference on for thousand grain yield , number of seed in pod and protein percent effect of planting date was not significant cultivar zan : had a higher grain yield , biological yield , number of pod plant thousand grain yield and oil percent in all three planting dates but it had a lowest protein percent in comparison with other cultivars .

Also results showed that the best planting date and cultivar , is 24Apr , and zan C.V with 3649 kg/ha grain yield .

There were positive and sighnificant correlation coefficients bwtween grain yield and biological yield , harvest index , oil percent , pernel protein context , thousand grain yield and number of pods per plant at %1sprobability level .

Key words : Glycine maxl .

, planting date , cultivar , seed yield yield components