بررسی اثر تاریخهای مختلف کاشت روی عملکرد و اجزای عملکرد چهار رقم سویا درمنطقه میانه
چکیده:
این آزمایش در سال 1382درمزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاداسلامی واحدمیانه جهت تعیین بهترین تاریخ کاشت و رقم مناسب بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی انجام شد. تاریخهای کاشت در سه سطح شامل 5 اردیبهشت،20 اردیبهشت و 5 خرداد بعنوان فاکتورتاریخ کاشت و ارقام سویا در چهار سطح (کلارک، ویلیامز، زان، هارکور) بهعنوان فاکتور رقم درنظر گرفته شدند .صفات مورد اندازه گیری شامل ، ارزیابی عملکرد ،وزن هزاردانه اندازه گیری ارتفاع بوته ، تعداددانه درغلاف ، تعدادغلاف دربوته ،شاخص برداشت واندازه گیری میزان روغن وپروتئین می باشد.تجزیه آماری صفات اندازه گیری شده برای مقایسه میانگین ها به روش دانکن وتعیین ضرایب همبستگی بااستفاده ازنرم افزارExcell انجام شد . تاریخ کاشت اثر کاملاً معنیداری بر ارتفاع بوته ، تعداد غلاف در بوته، عملکرد دانه، بیوماس کل، شاخص برداشت و درصد روغن دانه داشت. با تأخیر در کاشت بعد از 5 اردیبهشت ارتفاع، تعداد غلاف در بوته، عملکرد دانه، بیوماس کل، شاخص برداشت و درصد روغن دانه کاهش یافت. اما وزن هزار دانه، تعداد دانه در غلاف و درصد پروتئین دانه تحت تأثیر تاریخ کاشت قرار نگرفتند. تعداد غلاف در بوته، عملکرد دانه، بیوماس کل، وزن هزار دانه و درصد روغن رقم زان در هر سه تاریخ کاشت (5 اردیبهشت، 20 اردیبهشت و 5 خرداد) بیش از سایر ارقام بود. درحالی که درصد پروتئین این رقم در هر سه تاریخ کاشت کمتر از بقیه ارقام بود. کمترین تعداد غلاف در بوته و همچنین کمترین شاخص برداشت در هر سه تاریخ کاشت مربوط به رقم ویلیامز، و بیشترین آنها مربوط به رقم زان بود. همه صفات مورد آزمون به غیر از تعداد دانه در غلاف تحت تأثیر رقم قرار گرفته و معنیدار بودند. نتایج در عملکرد نهایی نشان داد که بیشترین عملکرد دانه مربوط به تیمار تاریخ کاشت 5 اردیبهشت رقم زان (3649 کیلوگرم در هکتار) میباشد در مقابل کمترین میزان عملکرد دانه مربوط به تیمار تاریخ کاشت 5 خرداد رقم هارکور بود (1742 کیلوگرم در هکتار).در این آزمایش ضریب همبستگی بین صفت عملکرد دانه وصفات بیوماس کل، شاخص برداشت، درصد روغن وزن هزار دانه و تعداد غلاف در بوته در سطح یک درصدهمبستگی مثبت وبادرصد پروتئین همبستگی منفی مشاهده شد. با توجه به نتایج این آزمایش رقم زان در تاریخ کشت 5 اردیبهشت نسبت به ارقام دیگرعملکرد بیشتری تولید کرد
واژه های کلیدی: سویا، تاریخ کاشت، رقم، عملکرد دانه. اجزای عملکرد.
مقدمه
سویا یکی از سرشارترین منابع روغنی خوراکی و پروتئینی است، این گیاه کاربردی گسترده برای تغذیه انسان ، دام و طیور دارد و در صنایع غذایی نیز از اهمیتی چشمگیر برخوردار است. بسیاری از کشاورزان اینک میدانند که سویا غنیکننده خاک است و نقشی تعیینکننده در شکسته شدن چرخه زندگی آفات و بیماریهایی که با کشت مداوم یک محصول به وجود میآیند دارد. از بعد دیگر سویا گیاهی درآمدزا است، چون میتوان بعد از برداشت محصولاتی مانند غلات، باقلا، سیبزمینی و ... آن را کشت کرد. در واقع این گیاه با اکثر محصولات کشاورزی کشت میشود و منبع درآمد جدیدی برای کشاورزان میگردد. (11).
تاریخ مناسب کشت سویا در هر منطقه یکی از عواملی است که در میزان عملکرد این محصول نقش بسیار قابل توجهی دارد. همینطور با انتخاب ارقام مناسب برای هر منطقه میتوان عملکرد را افزایش داده و به اقتصادی شدن تولید کمک کرد.
مطالعات و آزمایشات متعدد اگلی و همکاران (2000) نشان میدهند که تاریخ کاشت بر عملکرد دانه ارقام سویا تأثیر میگذارد و با تأخیر در کاشت نسبت به زمان مطلوب عملکرد دانه کاهش مییابد.
درمطالعه ای دیگرمشخص شدکه با تأخیر در کاشت به ویژه از 30 اردیبهشت صفات ارتفاع بوته، تعداد گره در ساقه اصلی، تعداد شاخه در هر بوته، ماده خشک اندامهای هوایی، مدت لازم برای گلدهی و رسیدگی، شاخص سطح برگ، سرعت رشد محصول، عملکرد دانه، تعداد غلاف و دانه در هر بوته و درصد روغن دانه کاهش یافتند ، اما تعداد دانه در هر غلاف، شاخص برداشت و درصد پروتئین دانه تحتتأثیر تاریخ کاشت قرار نگرفتند. (1).
تأخیر در تاریخ کاشت روی طول دوره رشد رویشی و زایشی گیاه سویا تأثیر داشته وموجب کاهش در عملکرد دانه میشود دراین را بطه 20 روز تأخیر در کاشت، طول دوره رویشی ( تعدادروزازکاشت تا گلدهی) را 6 روز و طول دوره زایشی (گلدهی تا رسیدگی) را 7 روز به تأخیر میاندازد (3).
نتایج آزمایش دیگری نشان میدهد که ارتفاع بوته، خوابیدگی، ارتفاع محل تشکیل غلاف از سطح خاک زمان رسیدگی با تأخیر در کاشت کاهش مییابد و همچنین سه روز تأخیر در کاشت موجب یک روز تأخیر در رسیدن میشود(4).
پوپ و همکاران در سال 2002 در طی آزمایشی نتیجه گرفتند که در ارقام با رشد نامحدود با تأخیر در کاشت از 23 اردیبهشت تا 15 تیر ارتفاع بوته و تعداد گره ساقه اصلی کاهش یافت در حالی که در ارقام با رشد محدود، ارتفاع بوته و تعداد گره ساقه اصلی در این دامنه زمانی از ثبات بیشتری برخوردار بود. همچنین عملکرد دانه ارقام با رشد نامحدود بعد از خرداد نیز کاهش پیدا نکرد و کاهش عملکرد در تاریخهای کاشت بعد از اواسط خرداد مشاهده شد.
در نتیجه تحقیقاتی ، بیان شده که تأخیردر کاشت ، کا هش مقدار روغن (17،15،12) و افزایش مقدار پروتئین و افزایش عدد ید رابه دنبال دارد ( 16) در حالی که ویس گزارش داده است که تاریخ کشت در مقدار پروتئین موثر نیست. (18).
نظریان و همکاران 1373 درطی آزمایشی که دراهواز انجام دادندگزارش کردند که با تأخیر در کاشت از 5 خرداد به 25 خرداد گلدهی زودتر انجام شد در ضمن دوره گلدهی و پر شدن دانه نیز کوتاهتر شد و نتایج عملکرد نهایی نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در تاریخ کاشت اول (5 خرداد) تولید شد.