آفات برنج
مقدمه
برنج از مهم ترین غذای اصلی مردم کشور ماست و از نظر اهمیت پس از گندم در مرحله دوم قرار دارد .
بر اساس آمار وزارت کشاورزی سطح زیر کشت این محصول حدود ششصد هزار هکتار است که نزدیک به 75% آن در استانهای مازندران ، گیلان وگلستان قرار دارد . محصول سالیانه برنج سفید در کشور به حدود 650/1 هزار تن برآورد شده است که در حال حاضر نزدیک به 75 درصد نیاز داخلی را تامین می نماید . با توجه به رشد سالانه 5/1 درصدی افزایش جمعیت میزان جمعیت در بیست سال آینده به یکصد میلیون و نیاز داخلی به برنج سفید نیز به حدود 500/3 هزار تن در سال خواهد رسید . و در آن صورت باید با توجه به تولید 650/1 هزار تن سالانه برنج در داخل کشور ، نزدیک به 55 درصد نیاز داخلی از طریق برنج وارداتی از خارج تامین گردد .
در کشور ما به دلیل کمبود آب ، امکان افزایش سطح زیر کشت بسیار محدود است لذا برای جلوگیری از خطر افزایش واردات برنج از خارج ، ضمن توجه بیشتر به کشت ارقام پرمحصول لازم است در زمینه کاهش ضایعات ، به ویژه ضایعات ناشی از حمله آفات ، بیماری و علفهای هرز برنج اقدامات عملی و موثر انجام گیرد .
در این راستا ضروری است که کارشناسان و مروجین کشاورزی مستقر در مناطق با شناخت کافی از عوامل کاهش دهنده محصول به ویژه آفات ، بیماریها و علفهای هرز ، با بهره گیری از نتایج تحقیقات انجام یافته و دستورالعملهای اجرایی ، به آموزش و راهنمایی کشاورزان پرداخته و همراه با آنها با عوامل یاد شده مبارزه نمایند .
عوامل مهم کاهش دهنده محصول
در میان عوامل کاهش دهنده محصول ، آفات ، بیماریها و علفهای هرز نقش اساسی دارند.
الف – آفات
آفات برنج با توجه به اینکه در مزرعه یا انبار موجب خسارت می گردند به دو گروه آفات مزرعه و انبار تقسیم می شوند .
1-آفات در مزارع
اگر چه تعداد این آفات در سراسر جهان نسبتاًٌ زیاد و به بیش از بیست مورد می رسد ولی در مزارع برنج ایران در حال حاضر از ده گونه کمتر است که بعضاًٌ به غیر از برنج به محصولات دیگر مانند ذرت و گندم نیز خسارت وارد می نماید . این آفات شامل :
1-1 مگس خزانه Ephydra afghanica
1-2 کرم ساقه خوار معمولی برنج chilo supressalis
1-3 کرم ساقه خوار آسیایی یا ساقه خوار زرد برنج Trypoyza inscertulus
1-4 کرم ساقه خوار نیشکر sesamia. Nonagroides
1-5 کرم برگ خوار سبز برنج Naranga diffiusa= N aenescens
1-6 شب پره تک نقطه ای برنج Mytimna unipuncta
1-7 سرخرطومی ریشه برنج Hydronomus sinuaticollis
1-8 زنجره برنج cicadella viridis
1-مگس خزانه Ephydra afghanica
مناطق انتشار
مصر. در ایران در کلیه مناطق برنجکاری .
اهمیت اقتصادی
این حشره مهمترین آفت برنج در خزانه است و در برخی از سالها باعث از بین رفتن بسیاری از خزانه ها گردیده و منجر به تجدید کشت می شود .
مشخصات ظاهری
الف- حشره بالغ
اندازه بدن حدود چهار میلی متر ( طول) ، سر عریض و چشمها کوچک و به رنگ قهوه ای تیره . روی میان گرده و سپرچه در امتداد محور میانی دو نوار مایل به سبز متالیک و براق دیده می شود . پیشانی براق موهای شاخکها کرکدار .
ب-تخم
تخم ها بیضی کشیده و به طول تقریبی یک میلیمتر ، تخم های تازه به رنگ روشن .
ج- لاروها
شکل لاروها تقریباًٌ استوانه ای ، سروبند اول سینه قابل جمع شدن هستند. قسمت انتهایی بدن به یک لوله استوانه ای شکل با انتها دو شاخه ختم می شود . اندازه لاروهای بالغ حداکثر تا 12 میلیمتر می رسد . طول لاروهای نوزاد حدود یک میلیمتر است .
د- شفیره
شفیره به رنگ قهوه ای و صفحه پشتی قفس سینه دارای لبه مشخص است که در موقع خروج حشره بالغ شکاف برداشته و باز می شود .
علائم خسارت
عمدتاًٌ در خزانه و به صورت زردی و سپس پوسیدگی گیاه ظاهر می گردد.
زیست شناسی
زمستان گذرانی به صورت تخم در داخل خاک است . زمان ظهور حشره کامل در هر نسل در مناطق مختلف متفاوت است . در مناطق شمالی فعالیت لاروها در خزانه از اوایل تا اواسط اردیبهشت ماه شروع می شود و پس از انتقال نشاء به بستر اصلی فعالیت در مزارع اصلی ادامه می یابد .
در منطقه اصفهان چهار نسل دارد که نسل اول در اوایل خرداد ماه ، نسل دوم از اواخر خرداد ، نسل سوم اواخر تیرماه و چهارم اواسط مرداد ماه ظاهر می گردد . با توجه به نحوه زندگی در شمال ایران یک نسل در خزانه و در سایر مناطق 1- 2 نسل را در خزانه می گذراند .
نحوه خسارت
لاروهای مگس به ریشه گیاهچه ها حمله می کنند و با تغذیه از آنها باعث زردی و پژمردگی آنها گردیده و پس از تکمیل رشد در همان جا به شفیره تبدیل می شوند . در مواقعی که جمعیت زیاد باشد تمام گیاهچه های داخل خزانه ها زرد شده و از بین می رود.
مبارزه
مبارزه با مگس خزانه قبلاًٌ با استفاده از سموم کلره انجام می گرفت ، ولی در حال حاضر با توجه به خطرات زیست محیطی که این سموم در پی دارند ؛ از سموم دیگری مثل دیازینون 60 درصد به نسبت 5/1-2 در هزار در یک نوبت استفاده می شود . در صورتی که خزانه در زیر پوشش های پلاستیکی تهیه گردد مسئله ای به نام مگس خزانه در کار نخواهد بود .