آویشن باغی یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای است .« تیموس» کلمه ای است یونانی و به معنای شجاع می باشد. این گیاه را نماد شجاعت می دانسته اند. به طوری که در تاریخ آمده است ، زنان یوتان باستان این گیاه را به لباس شوهرانشان که عازم جنگ بودند می دوختند. آنها معتقد بودند که آویشن سبب شجاعت و در نتیجه پیروزی آنها در جنگ می شود. آویشن باغی از قرن شانزدهم رسماً به عنوان یک گیاه دارویی معرفی شد. در تمام فارماکوپه های معتبر از پیکر رویشی آویشن به عنوان داور یاد شده و خواص درمانی آن مورد تأکید قرار گرفته است.
اسانس آویشن باغی خاصیت ضد باکتریایی و ضدقارچی دارد. از این اسانس در صنایع داروسازی، صنایع غذایی ، کنسروسازی و صنایع بهداشتی و آرایشی استفاده می شود.
مواد مؤثر آویشن باغی خلط آور است و از آن برای معالجه سرفه استفاده می شود. از عصاره الکلی و تنتور تهیه شده از پیکر رویشی آویشن باغی برای معالجه سرفه و گلودرد استفاده می شود. در حال حاضر صنایع داروسازی تعدادی از کشورهای غربی از مواد مؤثر این گیاه داروهای متعددی ساخته و به بازار دارویی عرضه می کنند.
مهمترین این داروها عبارتند از : کنپ ، برونشیکوم ، تیمیان کوراینا ، اسپکتون و ...
آویشن باغی همه ساله در سطوح وسیعی در کشورهای اسپانیا ، آلمان ، فرانسه ، پرتغال، آمریکا ، چک ، اسلواک ، مجارستان و شمال آفریقا کشت می شود.
مشخصات گیاه
آویشن گیاهی خشبی و چند ساله است. منشأ آن نواحی مدیترانه گزارش شده و در جنوب اروپا در سطوح وسیعی می روید. این گیاه در نواحی نیمه خشک زلاندنو مناطق وسیعی را به وجود می آورد. جنس «تیموس» شامل گونه های متعددی است که از نظر تیپ شیمیایی (کمیت و کیفیت مواد مؤثره) بسیار متفاوتند.
ریشه مستقیم ، کم و بیش چوبی و انشعاب های فراوانی دارد. ساقه مستقیم و چهار گوش و ارتفاع آن متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و بین 20 تا 50 سانتی متر می باشد. پای ساقه چوبی است ، در حالی که قسمت های فوقانی آن سبز رنگ است و انشعاب های فراوانی دارد. با گذشت سن گیاه ، بر تعداد انشعاب های ساقه اضافه می شود و گیاه بسیار انبوه و پر پشت به نظر می رسد.
برگ ها کوچک ، متقابل و کم و بیش نیزه ای شکل و بدون نوک و بدون دمبرگ هستند.
برگ ها پوشیده از کرک های خاکستری رنگ و حاوی اسانس است. گل ها کوچک ، نر ماده و به رنگ های سفید ، صوری یا ارغوانی مشاهده می شوند. گل ها به صورت مجتمع در قسمت فوقانی ساقه هایی که از بغل برگ ها خارج می شوند، روی چرخه هایی مجتمع پدیدار می شوند. کاسه گل دارای دو لبه کاملاً مشخص است. لبه بالایی دارای سه دندانه کوتاه و نسبتاً پهن و لبه پایینی از دو دندانه بلند و باریک کاملاً مشخص تشکیل شده است. کاسه گل پوشیده از کرک های غده ای حاوی اسانس است ، گلها از سال دوم رویش اواسط اردیبهشت ظاهر می شوند.
میوه فندقه به رنگ قهوه ای تیره و طول آن یک میلی متر است . داخل میوه چهار بذر به رنگ قهوه ای تیره وجود دارد. بذر آویشن بسیار ریز است . وزن هزار دانه 25/0 تا 28/0 گرم است.
پیکر رویشی آویشن از بوی مطبوعی برخوردار است که ناشی از وجود اسانس می باشد. اسانس در کرک های غده ای ساخته و ذخیره می شود. اندام های هوایی این گیاه ( غیر از ساقه های چوبی) حاوی اسانس هستند. مقدار اسانس در شرایط اقلیمی مختلف متفاوت و بین 1 تا 5/2 درصد است. در پیکر رویشی آویشن غیر از اسانس ترکیباتی مانند تانن (8 تا 10 درصد) ، فلاو نوئید ، ساپونین و مواد تلخ وجود دارد.
اسانس آویشن مایعی زرد رنگ ، سبکتر از آب ، معطر ، قوی و تندمزه است. تاکنون 38 ترکیب در اسانس این گیاه شناسایی شده است. مهمترین ترکیبات اسانس آویشن باغی یک ترکیب فنلی به نام « تیمول» است، مقدار این ماده به شدت به شرای اقلیمی محل رویش و نوع گیاه بستگی داشته و بین 20 تا 55 درصد است. از ترکیبات دیگر اسانس می توان از « کررواکرول» ، « پاراسیمول» ، « لینالول» ، «سینئول » و ... نام برد.
بذرها دو الی سه سال از قوه رویشی مناسبی برخوردارند. در شرایط اقلیمی مناسب 14 تا 20 روز پس از کاشت سبز می شوند. رشد اولیه این گیاه بسیار کند و بطئی است آویشن باغی در اوایل رویش به سایه بسیار حساس است و به تابش نور کافی نیاز دارد . با گذشت سن ( گیاهان چند ساله ) اوایل بهار ( فروردین) رویش گیاهان آغاز می شود و از اواسط اردیبهشت اولین گلها ظاهر می شوند و گلدهی تا اواخر خرداد همچنان ادامه می یابد. چنانچه گیاهان در تابستان برداشت شوند ،تحت شرایط اقلیمی مناسب با تشکیل ساقه های گل دهنده مجدداً به گل می روند.
نیازهای اکولوژیکی
آویشن باغی گیاهی مدیترانه ای است و در طول رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد. این گیاه خشکی دوست است و به سهولت قادر به تحمل کم آبی و خشکی می باشد. کشت این گیاه در زمین های گود و زمین های که سبب آب ایستایی شود مناسب نیست ، زیرا به غرقابی بودن زمین به شدت حساس است. در فصول سرد و در زمستان چنانچه روی گیاهان را برف نپوشاند ممکن است تحت تأثیر سرما قرار گرفته و خشک شوند. چون نور نقش عمده ای در افزایش کمیت و کیفیت اسانس آویشن باغی دارد. توصیه می شود برای کشت آن از مناطق آفتابی و از دامن های جنوبی تپه ها استفاده شود.
خاک های سبک حاوی ترکیبات کلسیم و با ضخامت زیاد سطح الارض خاک های مناسبی برای کشت آویشن باغی هستند. خاک های سنگین برای کشت این گیاه مناسب نیست. و سبب کاهش عملکرد پیکر رویشی و اسانس آن می شود. تهویه خاک نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد. رطوبت و آبیاری زیاد نه تنها برای رویش این گیاه مناسب نیست بلکه سبب کاهش کمیت و کیفیت اسانس آویشن می گردد.
« پی اچ » خاک برای کشت آویشن باغی بین 5/4 تا 8 متناسب است.
تناوب کاشت
آویشن حداقل چهار تا شش سال در یک مکان باقی می ماند. از این رو ، تناوب کشت مناسب برای این گیاه مهم است. آویشن را باید با گیاهانی به تناوب کشت کرد که دوره رویشی کوتاهی داشته باشند و مدت کوتاهی پس از کشت برداشت شوند. گیاهان وجینی گیاهان مناسبی برای این کار هستند. تناوب کشت آویشن با گیاهان ریشه ای چند ساله مناسب نیست و سبب گسترش و شیوع بیماری ها می شود.
سه تا چهار سال پس از برداشت آویشن آن را مجدداً می توان در همان زمین کشت کرد.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز
افزودن مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به خاک باید با دقت انجام گیرد. زیرا ، مواد غذایی فراوان یا کمبود این مواد در خاک هایی که آویشن کشت می شود مناسب نیست و در هر دو حالت سبب کاهش عملکرد پیکر رویشی و اسانس می شود.
قبل از کشت ، خاک باید مورد تجزیه و آزمایش قرار گیرد و مقادیر ازت ، فسفر و پتاس آن اندازه گیری و با در نظر گرفتن مقدار آنها اقدام به کود دهی شود.
به زمین های تهی از مواد و عناصر غذایی ، در فصل پاییز هنگام آماده ساختن خاک 20 تا 30 تن در هکتار کودهای حیوانی کاملاً پوسیده باید اضافه شود. فصل بهار قبل از کشت گیاه 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و همین مقدار اکسید پتاس به همراه 40 تا 60 کیلوگرم در هکتار ازت ، باید در اختیار گیاهان قرار گیرد. از سال دوم رویش قبل از وجین علف های هرز همه ساله فصل بهار باید 30 تا 50 کیلوگرم در هکتار ازت در اختیار گیاهان قرار گیرد.
از آن جا که آویشن گیاهی چند ساله است لذا خاک مزرعه در طول رویش گیاه ، باید تجزیه شود و در صورت لزوم مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه ( مانند فسفر ، پتاسیم ، کلسیم و ازت ) به خاک اضافه شود.
آماده سازی خاک
پس از برداشت گیاهانی که با آویشن به تناوب کشت شده اند در فصل پاییز کودهای حیوانی مورد نیاز به خاک اضافه می شود و با شخم مناسبی به عمق 20 تا 25 سانتی متری خاک فرستاده می شود. اوایل بهار پس از شکستن سله ها و خرد کردن کلوخ ها زمین را باید برای کشت آویشن تسطیح کرد.