دانلود تحقیق آیش بندی و تناوب زمین

آیش بندی و تناوب زمین
کاشت مکرر یک محصول در یک قطعه زمین و کاشت مداوم زمین باعث تراکم عوامل نامساعد شده و ادامه زراعت را در آن زمین غیر ممکن می سازد.

اگر یک کشاورز، تنها یک محصول در مزرعه خود بکارد یا در یک قطعه زمین همیشه فقط یک نوع محصول تولید کند، نه تنها از کار و سرمایه خود حداکثر بازده را نخواهد داشت بلکه با مسائلی از قبیل نقصان تدریجی محصول، توسعه بیماریها و آفات، گسترس علفهای هرزو نقصان باروری خاک، نوسانات قیمت محصول در بازار و عوامل نامساعد محیطی روبرو خواهد گردید که در مدت کوتاهی مجموعه این عوامل موجب ورشکستگی او خواهد شد و برای دوری از این مشکلات بایستی تولید دو یا چند محصول را مورد توجه قرار داده و برای زراعت خود برنامه مدون داشته باشد.

تعاریف
1.

آیش بندی Fallowing : عبارت است از تقسیم زمین به قطعات حتی الامکان مساوی برای کشت محصولات مورد نظر.

2.

آیشFallow : عبارت است از ناکاشت گذاشتن زمین برای یک یا چند سال به خاطر کمبود امکانات یا آب ویا برای تقویت زمین.

3.

تناوبRotation :عبارت است از تسلسل کاشت گیاهان مختلف در یک قطعه زمین بر طبق نظم و ترتیب معین طی سالهای مختلف که به آن گراش زراعی نیز می گویند.

4.

دوره تناوب Rotation Period : عبارت است از زمان بین دو عبور یک کشت در هر قطعه از زمین که به آن طول یک تناوب نیز گفته می شود.یعنی تعداد کل سالهایی که در طول آن محصولات معین زمانی را اشغال می کنند و میتوان مجددا“ آن را شروع نمود.

آیش بندیFallowing
پس از مطالعه دقیق عوامل طبیعی و عوامل اقتصادی و مطالعه گیاهان مختلفی که کشت آنها در مزرعه مورد نظر امکان پذیر است، بالاخره گیاهانی را که باید کشت شوند انتخاب و سطح کشت هر یک از آنها را معلوم می نمایند، سپس قطعات مختلف مزرعه را بسته به نوع گیاهانی که عملیات کشاورزی مشابه دارند و موقع کشت آنها یک فصل است قسمت بندی می کنند و در هر قسمت زراعت های مشابه را می کارند، این عمل را آیش بندی (Fallowing) گویند.مثلا“ قسمتی از اراضی را برای کشت غلات پاییزه از قبیل گندم و جو که عملیات زراعی و فصل کشت مشابه دارند و قسمت دیگر را برای کشت گیاهان صیفی از قبیل چغندر قند و پنبه که فصل کشت آنها در بهاره و عملیات کشت و تهیه زمین آنها نیز مشابه است، اختصاص می دهند و ممکن است قسمتی از زمین را هم بدون کاشت بگذارند و چیزی در آن نکارند و این تقسیم اراضی را به شتوی کاری، صیفی کاری و نکاشت گذاردن را آیش بندی سه قسمتی می نامند.

حال اگر علاوه بر این سه قسمت،قسمتی نیزیونجه یا شبدرکاری نمایند، آیش بندی چهار قسمتی خواهد بود.

بنابراین آیش بندی عبارت است از قسمت بندی اراضی به قطعاتی که از لحاظ عملیات کشاورزی و فصل کشت گیاهانی که در آن می کارند مشابه باشند.

آیش Fallow
زمینی را آیش می گویند که برای یک یا چند فصل زراعی کشت نگردد.آیش یکی از روشهای متداول در تمام مناطق نیمه خشک جهان است و در ایران نیز به مقدار وسیعی معمول می باشد.در مناطقی که رابطه نزولات آسمانی و تبخیر و تعرق طوری است که باران کافی برای تولید همه ساله محصول وجود ندارد، آیش ضروری است.

با اینکه آیش گذاردن زمین باعث افزایش هزینه واحد زراعی می گردد ولی در بیشتر موارد این افزایش هزینه با اضافه عملکرد جبران میگردد.

اهداف آیش
1.

بهبود حاصل خیزی خاک.

ذخیره رطوبت در خاک.

کنترل علفهای هرز.

کنترل فرسایش خاک.

5.

کنترل آفات و بیماریها.

6.

به دست آوردن فرصت لازم برای تهیه زمین.

(منبع 4 )
هدف از آیش تابستانه
سیستمی از مدیریت رطوبت که به طور گسترده ای در مناطق نیمه خشک دنیا استفاده میشود شامل آیش تابستانه است.

آیش تابستانه باعث می شود تولید محصولات زراعی به مناطق خشک دنیا هم توسعه یابد.

هدف از آن ذخیره رطوبت خاک به منظور جبران بارندگی سالانه است که به زحمت برای کاشت سودمند محصولات بر اساس سالانه کافی است.

عملیات سنتی آیش تابستانه شامل آیش زمین بدون کشت برای تمام فصل رویشی است ولی چنانچه نیاز باشد خاک کولتیواتور زده میشود یا با علف کش برای ممانعت از رشد علفهای هرز و تعرق آنها سمپاشی می شوند.

بدین ترتیب مدت زمانی که ذخایر آب و خاک برای محصول بعدی مجدداً جبران می شود، افزایش می یابد.

کارائی حفاظت آب در آیش تابستانه آیش تابستانه را نمی توان به عنوان یک روش کارآمد برای حفاظت آب در نظر گرفت زیرا حدود 50% بارندگی تابستانه بر روی خاک بدون پوشش از طریق تبخیر و حدود 30 تا 35% از طریق نفوذ عمقی به پایینتر از منطقه ریشه دهی گیاه زراعی تلف می شود و فقط 15 تا 25% در بخش دو متری خاک برای استفاده بوسیله گیاه زراعی بعدی باقی می ماند.

درصد واقعی بارندگی ذخیره شده به تیپ خاک، مقدار بارندگی و سرعت تبخیر بستگی دارد، به طوری که دنی (1982) اظهار داشته کارایی آن از 3 تا 24% فرق دارد.آیش تابستانه به طور وسیعی در تولید ارقام زمستانه و بهاره استفاده می شود.

در جنوب دشتهای وسیع ایالات متحده گندم زمستانه به صورت متناوب با آیش تابستانه زمانی عملی است که کل بارندگی سالانه کمتر از 55 تا 60 سانتی متر باشد.

در مرکز دشتهای وسیع گندم بهاره در تناوب جایگزین گندم زمستانه می شود، زیرا مرگ تابستانه گیاهان زراعی مشکل آفرین است و آیش تابستانه در بارندگی سالانه 45 تا 50 سانتی متر به کار می رود و در شمال دشتهای وسیع در 35 تا 40 سانتی متر، باران سالانه از آیش استفاده می شود.

(منبع 5 ) جدول شماره یک آیش طی سالهای مختلف (منبع 1 ) تناوب زراعی چنانچه زارعی فقط به تولید یک محصول در مزرعه خود بپردازد و یا همیشه یک محصول را درقطعه زمین بکارد، نه تنها حداکثر بازده را از کار و عوامل تولید در دراز مدت به دست نمی آورد، بلکه با مسائلی از قبیل نقصان تدریجی عملکرد طی سالهای متوالی، توسعه علفهای هرز، آفات و بیماریهای گیاهی، فرسایش و نقصان باروری خاک، عدم بهره گیری از عوامل تولید مانند آب آبیاری، نیروی کار و ماشین آلات در بخشی از سال و در نتیجه به هدر رفتن سرمایه، نوسانات قیمت محصول دربازار و عوامل نامساعد محیطی پیش بینی نشده روبرو می گردد.

مجموعه این عوامل موجب شکست سیستم تولید در کوتاه مدت یا دراز مدت خواهد شد.

زارع می بایستی برای پرهیز از این مشکلات تولید، دو یا چند محصول را در مزرعه خود مورد توجه قرار دهد، از کاشت مداوم یک محصول در یک قطعه زمین خودداری نماید و اصول تناوب زراعی را رعایت کند.

توالی زمان کاشت محصولات مختلف را در یک قطعه زمین با ترتیب ثابت تناوب (Rotation ) زراعی می گویند.

تناوب زراعی مطلوب آنست که باعث افزایش عملکرد محصولات مورد کاشت ( نسبت به کاشت مستمر آنها در یک قطعه زمین ) گشته، سبب حفاظت آب خاک شده و بازده کار و سرمایه را افزایش دهد.

در جهت نیل به این هدف پاره ای اصول اساسی به شرح زیر در انتخاب گیاهان زراعی پیوسته باید مراعات گردد : گیاهان زراعی برای تناوب طوری باید انتخاب شوند که قدرت جذب عناصر غذایی، آب و همچنین عمق نفوذ سیستم های ریشه ای آنها مشابه نباشند.

از انتخاب گیاهانی که بیماریهای مشترک دارند، اجتناب گردد.

گیاهانی باید انتخاب شوند که از نظر جذب عناصر غذایی و رطوبت و ترشحات سمی اثرات سوئی بر روی گیاهان بعدی نداشته باشد.

گیاهان مورد استفاده در سیستم تناوبی طوری باید انتخاب شوند که در مواقع مشابه سال به حداکثر آب و نیروی کارگری نیاز نداشته باشد.

جدول صفحه بعد تغییر مکانی کشت محصولات را در یک مزرعه طی سالهای 1369 تا 1375 به عنوان مثال نشان می دهد.

جدول شماره دو تناوب مورد استفاده به صورت یونجه ( 4 سال )، سیب زمینی و گندم می باشد.دیده می شود که هر قطعه طی شش سال ( طول دوره تناوب ) زیر کاشت کلیه محصولات قرار می گیرد.

همچنین مکان استقرار محصولات در شروع سیکل بعدی ( سال 1375) مشابه شروع سیکل قبلی ( 1369) می باشد.

به این طریق محصول کشف شده و به دنبال آن عملیات انجام شده در یک قطعه طی یک سال بر عوامل تولید و عملکرد محصول بعدی تاثیر می گذارد.

( منبع 1 ) مزایای تناوب زراعی صحیح یک تناوب زراعی که به حفظ حاصلخیزی و باروری خاک کمک می کند، در صورتیکه به طور صحیح برنامه ریزی شده باشد نسبت به یک کشت تک محصولی یا زراعت های پیاپی تصادفی دارای مزایای زیادی می باشد که منافع حاصل از آن عبارتند از : افزایش محصول : یک طرح تناوب خوب در طولانی مدت به جای تخلیه کردن مواد غذایی و حاصل خیزی خاک آن را نگهداری نموده و بهبود می بخشد و با تداوم حاصل خیزی خاک باعث افزایش محصول می گردد.

ذخیره مواد آلی خاک و افزایش آن :زمانی که پوشش پر تراکمی از لگوم یا گیاهان دیگر در تناوب قرار گیرند، مقدار زیادی از بقایای گیاهی با شخم به زیر خاک رفته و مواد آلی خاک حفظ و افزایش می یابند.

زیرا در اصل تقریبا“ همه مواد آلی خاک از گیاهان به دست می آیند.

مواد آلی خاکهای جنگلی از پوسیدن برگها، ریشه ها،درختهاو درختچه ها، اندوخته می گردد.

علف های هرز، کاه و کلش و سایر بخشهای گیاهی که برداشت نمی شوند و محصولاتی که به عنوان کود سبز زیر خاک می روند منابع عمده مواد آلی در اراضی کشاورزی هستند.

البته مقدار ذخیره آنها در خاک به شرایط آب و هوایی و نوع استفاده از زمین بستگی دارد.

در مناطق حاره و نیمه حاره که درجه حرارت بالا و طول فصل رشد زیاد است در عین حال که مقدار زیادی، مواد آلی تولید می شود، خاکها مقدار نسبتا“ کمی مواد آلی دارند زیرا که به دلیل سرعت تجزیه و طولانی بودن زمان پوسیدن آنهاست.

در مناطقی که دوره رشد کوتاه و درجه حرارت کم است، هر سال گیاهان کمی تولید می شوند ولی تجزیه در این مناطق کند و زمان مناسب برای پوسیدن مواد در هر سال کوتاه است، در نتیجه مقدار زیاد تری مواد آلی در خاک ذخیره می شود.همچنین عملیات زراعی و تهویه، خاک فعالیت باکتریها را افزایش داده و این افزایش به حدی است که نسبت به سرعت پوسیدن مواد آلی بیش از مقدار افزوده شده به خاک می شود.یا وقتی زمین بدون پوشش رها می شود مقدار زیادی از مواد غذایی حاصل از پوسیدن مواد آلی توسط فرسایش و آبشویی به هدر می رود.

جلوگیری از تجمع آفات، علفهای هرز و بیماریهای خاکزی : هر چند تناوب علف های هرز و بیماری ها را به طور کلی کنترل نمی کند ولی در کم کردن شیوع آنها تا حد زیادی تاثیر دارد و مزرعه ای که هر ساله برای کشت یک محصول مورد استفاده قرار می گیرد.

اغلب شدیدا“ به علفهای هرز معینی آلوده می شود.

بعضی از آفات و بیماریها فقط به گونه ای معین یا گروه محدودی از گیاهان حمله می کند و با تکرار کشت هر ساله یک گیاه معین این آفات از سالی به سال دیگر زنده می مانند و سرانجام این آفات تا حدی افزایش می یابند که کشت محصول مقرون به صرفه نخواهد بود.

کنترل فرسایش خاک : مواد آلی پوسیده شده یعنی هوموس، در خصوصیات فیزیکی خاک تاثیر مهم تری که دارد، بهبود ساختمان خاک است که ظرفیت جذب و حفظ رطوبت در خاک را افزایش می دهد و به این ترتیب آبشویی و فرسایش مواد غذایی با ارزش در خاک کاهش می یابد و با کشت محصولات حفظ کننده خاک در تناوب می توان تقریبا“ به طور کلی از هدر رفتن این مواد جلوگیری کرد.

تضمین توازن برنامه کار در طول سال : در تناوب صحیح کار مزرعه به طور یکنواخت تری توزیع می شود.

استفاده کارآمد تر از نیروی کار یکی از مهمترین موارد در کشاورزی امروزی است.

زمانی که در مزرعه ای یک محصول یا چند محصول مشابه کشت می شوند نیروی کار مورد نیاز به خصوص در روزهای آماده کردن زمین، موقع کاشت یا زمان برداشت زیاد است و در باقیمانده فصل رشد این نیاز کم است.

بنابراین در دوره هایی به کارگر اضافی نیاز خواهد بود و در دوره هایی کار کافی و موثر برای کارگران در مزرعه وجود ندارد.

بر این اساس یک تناوب خوب باید طوری طراحی شود که محصولات مختلفی را شامل گردد تا کار یکنواخت تقسیم شده و احتیاج به استخدام کارگر اضافی نباشد.

کاهش خطرات و تثبیت درآمد: خطرات زیادی در زراعت وجود دارد.

ممکن است قبل از فرارسیدن زمان برداشت محصول شرایط نامساعد آب و هوایی،بیماریها یا حشرات زیان آور به مزرعه حمله نموده و میزان محصول را کاهش داده یا کل محصول از بین برود.

وقتی یک کشاورز فقط یک محصول کشت می کند، ریسک بزرگی کرده و همه شانس درآمد خود را به زمان برداشت آن محصول و بهای آن موکول کرده، هر چند این کشاورز ممکن است موفق باشد و تحمل آن برایش آسان ولی بیشتر کشاورزان توانایی تحمل این خطرات را ندارند و بهتر است که از تناوب زراعی پیروی کنند و این ریسک را بین محصولات مختلف توزیع نمایند.

حفظ رطوبت از یک فصل به فصل دیگر و ذخیره آن ( منبع 4 ) اصول فنی تناوب زراعی نکات فنی و اصولی که به طور سنتی تناوب زراعی بر آن استوار است عبارتند از: تغذیه گیاه : هر نوع گیاهی به یک نوع ماده غذایی بیشتر از سایر مواد احتیاج دارد و آن را بیشتر از سایر عناصر جذب می کند.

بنابراین خاک پس از کشت و برداشت یک نوع گیاه زراعتی از حیث ماده ای که این نوع گیاه جذب کرده ضعیف می گردد.

مثلا“ چغندر قند و سیب زمینی احتیاج زیادی به پتاس دارند و یا غلات که نیاز وافری به ازت دارند زمین را از لحاظ این مواد،فقیر می کنند و اگر چند سال متوالی اقدام به کشت مثلا“ چغندر قند در یک قطعه زمین شود کمبود پتاسیم در عمق خاک بروز خواهد نمود که باید گیاهانی را که از یک ماده و در یک عمق خاک جذب می کنند در تناوب به دنبال هم قرار نگیرند، البته این موضوع را میتوان با مصرف صحیحی کودهای شیمیایی جبران نمود.

شکل ریشه ها : ریشه گیاهان مختلف از لحاظ شکل متفاوتند.

برخی دارای ریشه افشان و سطحی خاک هستند و از مواد غذایی موجود در قسمت سطحی خاک استفاده می کنند و برخی دارای ریشه های عمودی می باشند و از مواد غذایی قسمتهای عمقی خاک استفاده می نمایند و در تناوب قرار گرفتن این گیاهان به دنبال هم باعث می شود که سطح و عمق خاک به یک نسبت مواد غذایی یک عمق خاک پی در پی استفاده نمی گردد.

مسمومیت خاک :کشت پی در پی یک محصول یا یک گیاه در قطعه زمین، باعث نقصان فاحش عملکرد آنها در سالهای بعدی می شود.

علت آن این است که این کار علاوه بر پایین آوردن قوه حاصلخیزی خاک نیز می شود، زیرا ریشه بعضی ازگیاهان در موقع رشد و نمو مواد مسموم کننده ای از خود ترشح می کند که در خاک باقی مانده و در صورت ادامه کشت آن گیاه،به طور متوالی، ترشحات مذکور علاوه بر مسمومیت خاک باعث مسمومیت خود گیاه نیز می شود که به عنوان نمونه کتان و پیاز جزو این گیاه هستند و در تناوب مراعات این نکته نیز لازم است.

شیوع آفات و بیماریهای مختلف گیاه : بروز آفات شدید و بیماری های مختلف در اثر کشت پی در پی یک گیاه در یک قطعه زمین امری است تقریبا حتمی، زیرا تعدادحشرات به تدریج زیاد شده و شدت آن به حدی خواهد رسید که باعث از بین رفتن محصول می گردد.

در این مورد به عنوان مثال می توان آفت کارادینا یا کرم برگ خوار چغندر قند و مگس لوبیا یا مگس خربزه را نام برد.آزمایشات نشان داده است که تغییر محل کشت تا اندازه ای از شدت بروز امراض نیز جلوگیری می کند.

گسترش علفهای هرز : در بعضی از گیاهان به علت کندی نمو و کم بودن شاخه و برگ، سبب می شود که علف های هرز بر آنها استیلا پیدا کرده و اگر چندین سال متوالی در یک قطعه زمین کاشت شوند علفهای هرز نیز در زمین گسترش می یابند به طوری که برای نجات مزرعه از چنگ علفهای هرز ناگزیر باید زمین را طی چندین دوره زراعی ناکاشت گذاشت، این دسته گیاهان را گیاهان کثیف کننده می گویند.

مانند: ارزن.

برعکس پاره ای از گیاهان به علت سرعت رشد و زیادی شاخ و برگ خفه کننده علفهای هرز می باشند.

بنابراین اگر هر دو دسته از گیاهان فوق در تناوب زراعی قرار گیرند، یعنی گیاهان کثیف کننده و گیاهان خفه کننده علفهای هرز، زراعت با دشواری‌هایی مواجه نخواهد شد.

از گیاهان خفه کننده علفهای هرز می توان گندم، جو و شاهدانه نام برد.

( منبع 4 ) دسته دیگر گیاهان معروف به وجینی هستند که نمو آنها نیز بطئی است و در مراحل اولیه رشد نمی توانند با علفهای هرز رقابت کنند.

ولی چون مداوم آنها را وجین و تمیز می کنند زمین پاک و زراعت تمیز می گردد.

وجود این گیاهان وجینی در تناوب کمک موثری به از بین رفتن علف های هرز می کند.

از این دسته از گیاهان پنبه، چغندر قند، سویا و سیب زمینی را نام برد.

( منبع 4 ) تناوب هشت ساله ( جدول شماره 3 ) تناوب پنج ساله ( جدول شماره 4 ) دیدگاهی جدید در مورد تناوب برقراری تناوب های زراعی زمانی،تنها راه جلوگیری از تضعیف حاصلخیزی خاک و فرسایش خاک، تنظیم نیروی کارگری با کنترل بیماریها، آفات و علفهای هرز و تثبیت سطح عملکرد هکتاری به شمار می رفت.

اما نیل به این اهداف با پیشرفتهایی که امروزه در دنیای کشاورزی بوجود آمده به طرق دیگری نیز امکان پذیر می باشد.

به عنوان مثال، زمانی که کودهای شیمیایی وجود خارجی نداشتند، تثبیت ازت و مصرف کودهای دامی تنها راه تامین حاصلخیزی خاک و عناصر غذایی مورد نیاز برای گیاهان به حساب می رفتند، اما امروزه با توجه به اینکه کودهای مختلفی در بازار وجود دارند حاصلخیزی خاک را می توان بدون نیاز به تناوب زراعی تامین نمود.

به علاوه هزینه های مربوط به زراعت گیاهان لگوم نیز بالا رفته است و استفاده از کودهای شیمیایی به نوبه خود می تواند با افزایش رشد گیاهان مواد آلی قابل توجهی نیز به خاک برگرداند.

همچنین پیدایش قارچ کشها، حشره کشها و علف کشهای شیمیایی مختلف، امروزه کشاوزان را قادر ساخته است که بهتر از برقراری تناوب ساده محصول خود را از گزند اثرات سوء بیماریهای خاک زا، حشرات و علف کشهای هرز محفوظ نگه دارند.

به علاوه، سیستم های زراعی معاخم، نواری و غیره در حال حاضر قادرند که فرسایش خاک، حتی در سیستم زراعی تک کشتی را نیز کنترل کنند.مزیت ایجادتناوب در تنظیم نیروهای کارگری به کار گرفته می شد.

اما اینک که مکانیزاسیون مزارع در حال گسترش است و از ماشین آلات جدید، پیچیده و گرانقیمت نیز استفاده می شود از اهمیت تناوب برای تنظیم نیروی کارگری کاسته شده است.

االبته ذکر این نکته هم ضروری است که استفاده از ادوات و ماشین آلات جدید مستلزم هزینه های سنگین می باشد و اصولاً فقط کشاورزانی می توانند اینگونه هزینه های سنگین را تحمل نمایند که اقلاً یک محصول زراعی با عملکرد مطلوب در سطح نسبتاً وسیعی تولید نمایند.

( منبع 3و 7 ) چه زمانی تناوب لازم نیست ؟

اگر چه در بیشتر شرایط استفاده از تناوب زراعی مطلوب است ولی در بعضی موارد این کار بی فایده است یا مزایای کمی دارد.برای مثال در مزارعی که هر ساله به علت طغیان رودها و رودخانه ها غنی می شوند، تناوب زراعی سود کمی در بر دارد.

به همین ترتیب، در خاکهای پیت یا خاکهای عمیق، حاصلخیز و مسطح که باروری زیادی دارند اغلب با کشت ممتد محصولات گرانقیمت و با ارزش بهترین استفاده را از زمین می برند.

تجربیات نشان داده است که کشت ممتد ذرت در خاکهای حاصلخیز و با شیب کمتر از 3 تا 5 درصد، هیچ گونه اثر سوئی در خاک نداشته و باروری آن همچنان حفظ می شود و بقایای ذرت که در خاک می مانند میزان مواد آلی خاک را بهبود می بخشند.

در حقیقت در بعضی از موارد در اثر کشت ممتد میزان محولات ذرت افزایش می یابد، زیرا به باروری خاک، دفع آفات، بیماریها و علفهای هرز و انتخاب واریته های سازگاری توجه بیشتری می شود.

زیر خاک کردن بقایای ذرت مقدار مواد آلی را در بیشتر خاکها در حد رضایت بخشی نگه می دارد.

خاکهایی که از ابتدا دارای مقدار کمی ماده آلی بوده اند و یا مناطقی که درجه حرارت زیاد و باران فراوان با هم ترکیب می شوند و مواد آلی سریعاً تجزیه شده و مواد غذایی آنها آبشویی می شوند از مسئله ذکر شده در بالا مستثنی می شوند.

( منبع 2 ) محدودیتهای سیستم تک کشتی قبل از اینکه تناوب به عنوان یک عامل ضروری برای کشاورزان خوب کاملاً منسوخ گردد باید برخی مسائل حل گردد : در کشاورزی دیم در شرایط نیمه خشک کمبود ر طوبت خاک باعث محدودیت مصرف کودهای شیمیایی می شود و در مورد ازت حتی مصرف آن را غیر عملی می سازد.

عملکرد پایین نیز مانع از مصرف مقادیر زیاد کود می شود و در نتیجه در سیستم های کاشت مناسب برای این مناطق هنوز استفاده از تناوبهایی که شامل گیاهان بقولات می شوند اقتصادی ترین راه حل این مشکل است.

کود های شیمیایی در همه جا ارزان و فراوان نیستند و به خصوص در مناطق عقب افتاده و نیمه خشک که مراکز صنعتی وجود ندارند گران می باشند و بنا براین گیاهی که هم بتواند علوفه تولید نماید و هم ازت تامین کند وجود خاک را از نظر اقتصادی توجیه می کند.

چون نوع ازت عالی که از طریق تثبیت شدن به وسیله میکرو ارگانیسم ها حاصل می شوند، به تدریج در دسترس گیاه قرار می گیرند و در شرایط محدود بودن رطوبت نسبت به ازت معدنی،مناسب ترمی باشد.

به علاوه در سیستم تک کشتی به علت جذب بیشتر بعضی عناصر و عدم مصرف برخی دیگر توسط گیاه، توازن عناصر غذایی خاک به هم می خورد.

با وجودی که تعداد قارچ کشها، حشره کشها و علف کشها فراوان هستند ولی هیچ کدام از آنها تا کنون نتوانسته اند کنترل کامل این عومل را فراهم سازند و حداکثر کارایی این مواد تنها زمانی حاصل می شود که همراه با یک سیستم تناوبی صحیح به کار برده شوند.

در شرایط مطلوب که بیماریها، آفات و علفهای هرز تواماً تجمع حاصل می کنند و ساختمان خاک به هم میخورد و موثرترین راه جهت بهبود حاصلخیزی خاک، کاهش عوامل خسارت زا و بهبود ساختمان خاک شامل نمودن گیاه دیم با گیاهان نیمه دیم که می توانند خاک را کاملاً خشک نمایند، در تناوب زراعی می باشد و غلات همانگونه که در زراعت نقش عمده ای در حاصلخیزی خاک دارند در کشاورزی آبی نیز از نظر بهبود ساختمان خاک و کاهش عوامل بیماری زا و آفات مهم می باشند.

نیاز به ادوات کشاورزی گران قیمت نیز موردی است که نمی توان آنرا نادیده گرفت.

مناسبترین تناوب زراعی آن است که در دراز مدت دارای حد اکثر منفعت و حداقل هزینه و نوسان باشد.

در مقابل مزایای اقتصادی که سیستم تک کشتی دارد روش چند محصولی خطرات کمتری در بر دارد، ز یرا نوسانات عوامل اقلیمی و قیمتها بر همه گیاهان اثر نمی گذارد.

از ریشه و ساقه های زیر زمینی برخی گیاهان در خاک و همچنین از پوسیدگی بقایای آنها بعضی مواد سمی ترشح می شود که اگر به طور ممتد کشت شوند تحت تاثیر این قبیل مواد واقع شده و پوشش آنها به تدریج تنگ و ضعیف می شود در حالی که سایر گیاهان در چنین خاکی به خوبی رشد می کنند.

به طور خلاصه در عین حال که در حال حاضر کشاورزان برای تولید بیشتر در مزرعه خود آنطور که در گذشته وابسته به رعایت تناوب بودند، نمی باشند ولی در رعایت یک تناوب صحیح از نظر حفظ حاصل خیزی خاک، کاهش عوامل بیماریزا، کنترل علفهای هرز، تنظیم نیروی کار، مصرف آب و ثبات و اطمینان درآمد هنوز هم از اهمیت خاص برخوردار است و بنابر این در بسیاری موارد از نظر اقتصادی به روش و سیستم تک کشتی برتری دارد.

( منبع 3 ) تناوب های سازگار در مناطق خشک و نیمه خشک در حالی که تناوب های زارعی در مناطق خشک و نیمه خشک تفاوت قابل ملاحظه ای دارند و با وجودی که ممکن است روشهای تناوب بسته به سنت و رسوم، نوع گیاهانی که کاشت می شود، عوامل اقتصادی محلی و غیره از محلی به محل دیگر متفاوت باشد اصول کلی و نمونه های از تناوب هایی که در این مناطق به وجود آمده به شرح زیر می باشد : ( 1 )تناوب در مناطقی که دارای بارندگی زمستانه بوده و زمستانهای ملایم دارند.

در حد فاصل مناطق خشک و نیمه خشک و مناطق انتقال بین خشکی و نیمه خشکی یعنی جاییکه متوسط نزولات آسمانی آن بین 250 تا 400 میلی متر در نوسان است، زراعت دیم امکان پذیر بوده ولی با خطرات زیادی روبروست.

در این مناطق در طول فصولی که بارندگی مناسب است به علت اینکه در طول فصول کم بارندگی، تولید با شکست مواجه شده و حاصلخیزی خاک افزایش یافته است و عملکرد خوبی حاصل می شود.

در نتیجه زمین های وسیعی در این مناطق معمولاً شخم زده شده و به زیر کشت برده می شوند و سالهایی که خشکی ممتد رخ می دهد و سال های کم باران این زمین ها مواجه با فرسایش می شوند.

تناوب در کشت غلات دیم در ایران از آنجا که دامداری و محصولات دامی در مناطق دیم کاری از اهمیت فوق العاده ای برخوردار می باشد، امرتناوب در دیم کاری با رشته مرتع داری در ارتباط مستقیم می باشد، متاسفانه در مناطق دیم خیز کشور در حال حاضر به علت عدم رعایت اصول و نظارت فنی این دو رشته باهم یک حالت رقابت گونه دارند در حالیکه می بایست این دورشته متمم و مکمل یکدیگر باشند و انجام هر گونه برنامه اقدامی در دیمزارهای کشور در زمینه های تحقیقاتی و اجرایی باید این دو رشته را به طور مشترک مطرح نماید.

یکی از عوامل موثر در تناوب زراعی دیم میزان بارندگی است و آیش که در تناوب دیم وارد می شود،عمدتاً به منظور ذخیره رطوبت صورت می گیرد.

معمولاً آیش در مناطقی با میزان بارندگی کمتر از 350 میلی متر انجام می گیرد که با اجرای عملیات زراعی صحیح در دوره آیش می توان 30 تا 35 درصد رطوبت سالیانه را ذخیره نمود که این رطوبت در رویش اولیه و افزایش میزان عملکرد محصول فوق العاده موثر خواهد بود.

عوامل دیگری که درامر تناوب دخالت دارند عبارتند از : بافت خاک، ارتفاع از سطح دریا، میزان تبخیر و بالاخره توزیع بارندگی.

مناطقی که نزولات جوی کافی دارند اصولاً آیش را که معمولاً به صورت یکسال در میان در اغلب مناطق دیم رایج است، می توان با مطالعه و بررسی از گردش تناوب حذف نموده و راه علمی مناسبی را با استفاده از گیاهان خانواده لگومینوز برای آن جستجو نمود، که این امر نیاز به مطالعه و بررسی منطقه ای و ناحیه ای داشته و باید مورد توجه محققین قرار گیرد.

بنابراین در مناطقی که ازنزولات آسمانی نسبتاً کافی برخوردار می باشند آیش امری بیهوده خواهد بود و با ایجاد تناوب چند ساله و وارد کردن انواع یونجه های یکساله همراه با زراعت گندم دیم با رعایت اصولی که در مناطق دیم خیز دنیا صورت می گیرد آیش بسیار محدود خواهد بود.

معهذا استفاده از آیش در تناوب زراعی دیم در شرایط خشکسالی الزامیست و در شرایط معمولی با کاربرد فنون مربوطه می توان در جهت به دست آوردن متوالی محصول از زمین،آیش را در تناوب بسیار محدود نموده و سالیانه میلیونها هکتار زمین را ازبلااستفاده بودن نجات داد.

به عنوان نمونه در کشور ترکیه با سرمای 30- درجه سانتی گراد با کشف عدس پاییزه،در پاره ای از مناطق آیش را به صورت یکسال در میان از بین برده اند و علاوه بر تقویت حاصلخیزی زمین مقداری در حدود 700 هکتار دانه عدس برداشت می نمایند.

با این حال از آیش برای حفظ رطوبت خاک و حمایت باکتریهای هوازی خاک برای عمل نیتریفیکاسیون و ذخیره اسید فسفریک و پتاس در دیم کاری استفاده می شود.

متاسفانه در کشور ما با همه وسعت عملی که دیم دارد، هنوز به طور منطقه ای و ناحیه ای مورد مطالعه و بررسی قرار نگرفته و تقسیم بندی نیز نشده است.

شکی نیست که به رغم وجود تغییرات کلی و جزئی که مناطق مختلف دیم ایران از لحاظ بافت خاک و ارتفاع از سطح دریا که در رطوبت نسبی و میزان تبخیر موثر است، دارد، شباهتهایی نیز از نظر توزیع بارندگی و میزان آن و سایر شرایط اقلیمی بین بعضی مناطق وجود دارد که ممکن است در منطقه اجازه بهره برداری از محصولاتی غیر از غلات را نیز بدهد که هنوز از نظر علمی ناشناخته مانده است.

( منبع 3 ) مناطقی که نزولات جوی کم دارند در مناطقی که نزولات جوی برای تولید کم باشد استفاده از آیش اجتناب پذیر است، آنچه مسلم است کشت متوالی غله دیم در این مناطق موجب کاهش شدید راندمان محصول می گردد که این مشکل به دو صورت زیر قابل حل است : الف : به کار بستن آیش : به جز در موارد کم باران، استفاده از آیش به خاطر فرسایش در اثر باد و باران با به هم خوردن ساختمان خاک، نقصان مواد آلی، لزوم انجام عملیات زراعی در دوره آیش و بالاخره کمبود علوفه و چراگاه نمی تواند مفید و قابل قبول باشد.

ب: روش تداوم دامداری و زراعت : این روش نه تنها معایب روش فوق را از بین میبرد، بلکه موجب افزایش محصول غله و بالاتر از آن،احیاء دامداری می گردد و با همه اهمیتی که استفاده ازگیاهان خانواده لگومینوز در تناوب دیم دارند ولی متاسفانه این روشها در ایران مورد بررسی قرار نگرفته است.

( منبع 3 ) تناوب زراعی در غلات تناوب زراعی در یولاف : یولاف بعد از بقولات که زمین را غنی از ازت باقی می گذارند عملکرد بسیار خوبی خواهد داشت.همچنین بعد از گیاهان وجینی که مقدار زیادی کود دریافت کرده اند عملکرد یولاف بسیار بالا خواهد بود.

یولاف از مواد غذایی باقی مانده از گیاهان قبلی در خاک به خوبی استفاده می کند و بعد از ذرت و آفتابگردان عملکرد خوبی دارد.

در صورتی که در ذرت علف کش آترازین مصرف شده باشد باید از کشت یولاف حداقل به مدت 2 سال بعد از ذرت اجتناب نمود.

یولاف کشتهای ممتد را به دلیل خستگی خاک تحمل نمی کند و عملکرد آن پایین خواهد بود.

بعد از چغندر قند عملکرد یولاف به دلیل نماتد پایین خواهد بود.یولاف نیز پیش کشت مناسبی برای گیاهان بهاره مخصوصاً گیاهان وجینی باستثناء چغندر قند است.

( منبع 8 )