دانلود مقاله بررسی کاشت غلات و تناوب در استان خراسان (شهرستان بجنورد)

بررسی کاشت غلات و تناوب در استان خراسان (شهرستان بجنورد)
موقعیت و وسعت استان خراسان
مساحت استان خراسان در حدود 313337 کیلومتر مربع و تقریباً یک پنجم مساحت کشور است و بین 30 درجه و 21 دقیقه تا 38 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی و 55 درجه و 28 دقیقه تا 61 درجه و 14 دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته است.

این استان از طرف شمال و شمال شرق با اتحاد جماهیر شوروی، از مشرق به استان‌های یزد و اصفهان و سمنان و گلستان محدود است.

طول متوسط آن به خط مستقیم در جهت شمالی جنوبی، 750 کیلومتر و عرض متوسط آن در جهت شرقی غربی، 420 کیلومتر است.

آب و هوای استان
به طور کلی عرض جغرافیایی، بادها، بارش، ارتفاع زمین، جهت کوه‌ها و همچنین دریاها و وجود کویرها و صحرای خشک اطراف در آب و هوای هر منطقه موثر است.

پس لازم است اثر عوامل فوق بر آن ناحیه مطالعه شود.

خراسان در ناحیه معتدل شمالی واقع است و به طور کلی دارای آب و هوای متغیر می‌باشد و فصل بارش عمدتاً در اواخر فصل پاییز و زمستان و اوایل بهار است.

در تابستان هوا گرم و خشک و زمستان‌ها نسبتاً سرد است و اختلاف دمای روز و شب زیاد می‌باشد.

دمای هوا از شمال خراسان به طرف جنوب افزایش می‌یابد و از میزان بارش سالیانه کاسته می‌شود.

به طور کلی بر اساس مطالعات و آمارهای اداره هواشناسی، تقسیمات آب و هوای استان خراسان به شرح زیر است:
1.

آب و هوای سرد کوهستانی
2.

آب و هوای معتدل کوهستانی
3.

آب و هوای نیمه‌صحرایی ملایم
4.

آب و هوای صحرایی بیابانی گرم و خشک
بادهای مهم
• بادهای شمالی و شمال شرقی
در فصل زمستان، بادهای شمالی که از سیبری به طرف جنوب غربی می‌وزند، در مناطق کوهستانی شمال خراسان دما را پایین می‌آورد و گاهی موجب ریزش برف می‌شود.

این بادها گاهی از کوه‌های شمالی گذشته، به دامنه‌های جنوبی نیز نفوذ می‌کنند و سبب سردی‌ هوا می‌گردد.

• بادهای غربی
در زمستان و فصل بهار، بادهای باران‌آور غربی پس از عبور از آذربایجان و شمال ایران، به خراسان رسیده باعث اعتدال دمای هوا می‌شود و ریزش باران و برف را سبب می‌گردد.

• بادهای جنوبی و کویری
این بادها از جنوب ایران به طرف شمال می‌رود و از جانب کویر گذشته به خراسان می‌رسد که هوا را گرمتر می‌کند و معمولاً همراه با گرد و غبار است.

• بادهای 120 روزه سیستانی
از شرق در تابستان به جنوب شرقی خراسان می‌وزد و سبب برپاشدن طوفان‌های شن و ریگ‌های روان می‌شود و سرعت وزش آن در جنوب، گاه به 110 کیلومتر در ساعت می‌رسد و اثر منفی بر پوشش گیاهی و کشاورزی و تبخیر و دما در مسیر وزشش دارد.

بارش
بارش سالانه بین 75 تا 500 م.م به صورت باران و تگرگ است و در سال‌های مختلف این میزان تغییر می‌کند و در خشکسالی به حداقل می‌رسد.

بیشتر بارش در فصل زمستان و بهار صورت می‌گیرد که قسمت‌های شمالی استان نسبت به مناطق جنوبی این استان دارای بارش بیشتر است.

ارتفاع زمین
در ارتفاعات شمالی استان، دمای هوا به مقدار زیادی کمتر از مناطق پست جنوبی است.

در این مناطق پست، اختلاف دمای حداقل و حداکثر مطلق در طی یک شبانه‌روز زیاد است.

در تابستان سال 1361، حداکثر مطلق دما تا 49 درجه بالای صفر (در طبس) بالا رفته است و در زمستان همان سال تا حداقل 5/21- درجه (در اسدآباد بیرجند) گزارش شده است.

اثر دریاها
فاصله زیاد استان از دریاها، با توجه به جهت کوه‌ها، موجب به حداقل رسیدن نقش آنها بر آب و هوای خراسان شده است و فقط دریای مازنداران اثرات مثبتی در میزان رطوبت و بارندگی نواحی شمال غرب دارد.

منابع آب
منابع آب در خراسان به دو خش آبهای جاری و آبهای زیرزمینی تقسیم می‌شود.

الف: آبهای جاری عبارتند از رودخانه‌ها و نهرها
1.

رودخانه زنگلانلو و درونگر
2.

رود اترک
3.

کشف رود
4.

رود قره‌سو
5.

رودخانه جوین و کالشور
ب:آبهای زیرزمینی:
این آب به صورت قنوات و چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق و چشمه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پوشش گیاهی
الف) جنگل: در ارتفاعات شمال غربی این استان (غرب شهرستان بجنورد)، جنگل‌های تنک و جنگل‌های خزری انبوه که رفته رفته به جانب غرب بر انبوهی آن افزوده می‌شود، وجود دارد.

پوشش گیاهی استپی خراسان بسیار متنوع است، بطوری که بیشتر گیاهان ایران را در این استان می‌توان دید.

مهمترین آنها عبارتند از:
1.

خارشتر که در تمام استان خراسان، بخصوص در جنوب آن یافت می‌شود.

2.

تلخک که در بیشتر نقاط سرخس و تربت‌جام و تایباد و قسمت‌های جنوبی دیده می‌شود.

3.

درمنه در غالب نقاط استان خراسان، بخصوص در نواحی سرخس، فراوان است.

4.

گون و همچنین تعداد زیادی از خانواده‌های مختلف مانند کنگر، مخلصه و ریواس و ...

در نقاط مختلف خراسان، بویژه در جنوب دیده می‌شوند.

بعضی از این گیاهان در مقابل عوامل نامساعد طبیعی، مقاومت عجیبی به خرج می‌دهند و همین‌ها هستند که برای بهبود وضع مراتع امیدوارکننده می‌باشند.

ب) مراتع: مراتع استان خراسان اعم از مرطوب و غیرمرطوب را 5/12 میلیون هکتار تخمین زده‌اند.

تفسر نمودارهای بجنورد با توجه به نمودار چندضلعی، می‌توان نمودارهای Max.

temp, High.

temp, Low.

temp, Min.

temp, Dally.

temp را تفسیر نمود.

نمودار Temp .High آن نشان می‌دهد که حداکثر دما در ماه آگوست با دمای 3/42 درجه و حداقل آن در ماه ژوئن با 17 درجه اتفاق افتاده است.

نمودار Max.

Temp آن نشان می‌دهد که حداکثر دما در ماه جولای با 11 درجه و حداقل آن در ماه فوریه با دمای 19- درجه اتفاق افتاده است.

نمودار Dally.

Temp آن نشان می‌دهد که حداکثر دما در ماه جولای با دمای 86/25 درجه و حداقل آن در ماه ژوئن با دمای 46/1 درجه اتفاق افتاده است.

نمودار Min.

Temp آن نشان می‌دهد که حداکثر دمای آن در ماه جولای و با دمای 8/33 درجه و حداقل آن در ماه ژوئن با دمای 6/3 درجه اتفاق افتاده است.

پس با توجه باینکه دما به زیر صفر درجه نزول پیدا کرده است، پس دارای عصر یخبندان می‌باشد.

با توجه به نمودار گرادیان بارش بجنورد می‌توان گفت گه بیشترین بارش در طی این 5 سال مربوط به ماه فوریه که میزان بارش آن 06/36 م.م می‌باشد و کمترین میزان بارش در ماه آگوست با میزان بارش 44/1 م.م اتفاق افتاده است.

با توجه به نمودار کلیموگرام بجنورد، می‌توان گفت که تغییرات درجه حرارت بیشتر از تغییرات بارش بوده است.

با توجه به نمودار آمبروتیک، این نمودار نشان می‌دهد که از اواسط ماه نوامبر تا اواسط ماه آوریل، دوره مرطوب می‌باشد، زیرا نمودار بارش بالاتر از نمودار درجه حرارت قرار گرفته است و از اواسط ماه آوریل تا اواسط ماه نوامبر دوره خشکسالی می‌باشد.

تناوب گندم ـ جو ـ آیش ـ گندم ـ جو اکولوژی گندم کشت و کار و رشد نمو این نبات در تمام نقاط دنیا و در آب و هوا‌های مختلف، امکان‌پذیر می‌باشد.گندم گیاهی است که در نیمکره شمالی و جنوبی کشت می‌شود، لیکن برای هر محیط آب و هوا، نژاد بخصوصی را باید کشت کرد که با آن محیط سازگار باشد و به همین دلیل است که نژادهای گوناگون و بی‌شمار گندم در تمام نقاط مختلف دنیا وجود دارد.

عوامل جوی که در رشد و تولید محصول گندم موثر می‌باشد، عبارتند از: حرارت: گندم در مراحل مختلف رشد، به مقادیر حرارت نیاز داشته و به طور کلی در برابر سرما و گرما مقاومت مناسبی از خود نشان می‌دهد.

بذر این گیاه هرگاه در شرایط مناسب رطوبت و اکسیژن قرار گیرد، در حدود 4 درجه سانتی‌گراد شروع به جوان‌زدن می‌نماید.

لکن در ابتدای رشد، بویژه در نژادهای پائیزه، هرگاه درجه حرارت محیط به حدود 4 تا 5 درجه کاهش یابد، رشد گندم به خواب رفته و در چنین شرایطی هیچگونه فعالیتی از نظر رشد نخواهد داشت.

در مناطق گرم، این گیاه قادر است گرمای 50 تا 55 درجه را به خوبی تحمل نماید.

این گیاه از نزدیک خط استوا تا حدود 60 درجه عرض شمالی و 40 درجه عرض جنوبی رشد می‌نماید.

مقدار حرارت مورد نیاز در مورد گندم پاییزه از کاشت تا رسیدن کامل برابر 2300 کالری (گیاهان به طور کلی حرارت مورد نیاز را به صورت کالیری جذب می‌نمایند و مقدار کالری لازم برای آنها با درجه حرارت روزانه متناسب می‌باشد)، به شرح زیر می‌باشد: از مرحله کاشت تا تولید جوانه حدود 150-120 کالری از مرحله جوانه زدن تا تولید پنجه حدود 500 کالری از مرحله پنجه زدن تا گل دادن حدود 850 کالری از مرحله گل دادن تا رسیدن حدود 800 کالری گندم‌های بهاره نسبت به گندم‌های پائیزه برای رسیدن به هر یک از مراحل فوق، به گرمای کمتری نیاز دارند و جمع گرمای مورد نیاز آن‌ها حدود 1265 تا 1550 کالری (درجه سانتی‌گراد) می‌باشد.

در مناطق استوائی که درجه حرارت خیلی زیادتر از حد تحمل گندم می‌باشد، نمی‌توان گندم کشت نمود.

لکن در نقاط مرتفع استوا که بین 900 تا 3900 متر از سطح دریا ارتفاع داشته باشد، به علت کاهش درجه حرارت می‌توان نسبت به کشت گندم اقدام نمود.

حداقل درجه حرارت برای تولید جوانه نیز در ارقام مختلف است، ولی به طور کلی در این مرحله بین 3 تا 5 درجه تغییر کرده و مناسب‌ترین درجه برای تولید جوانه 6 تا 8 درجه سانتیگراد است.

مقاومت گندم در برابر سرما نسبتاً زیاد است و نژادهای پائیزه که در مناطق سرد کشت می‌شوند، می‌توانند سرمای تا 35- درجه سانتی‌گراد را تحمل نمایند، ولی حد متوسط تحمل گندم در برابر سرما حدود 10- تا 17- درجه می‌باشد.

این گیاه در صورتی می‌تواند تغییرات درجه حرارت هر فصل را به خوبی تحمل نماید که دامنه تغییرات حرارت، سریع و ناگهانی نباشد، زیرا در این صورت صدمه شدیدی به اندام‌های هوایی گندم وارد خواهد شد.

مقاومت گندم در برابر سرما نسبت به سن گیاه و مراحل مختلف رشد آن تغییرمی‌نماید و در مراحل اولیه رشد حساسیت آن بیشتر می‌باشد.

خاک‌های مناسب برای کاشت گندم در تعیین نوع خاک، جهت کاشت گندم می‌باید در درجه اول عوامل محیطی را درنظر گرفت، زیرا در نقاط مرطوب جنس زمین نسبت به نقاط خشک فرق می‌نماید.

در این صورت، زمین باید شی و یا شنی هوموسی باشد.

هرگاه در مناطق مرطوب زمین رسی باشد، چون قابلیت نفوذ خاک کم است، زمین به تدریج در اثر آبیاری و جذب رطوبت باران به باتلاق تبدبل خواهد شد، لکن در مناطق خشک برای کشت و تولید گندم باید این گیاه را در زمین‌های سنگین رسی و یا رسی هوموسی کشت نمود.

به طور کلی، گندم نباتی است که کشت آن در هر خاکی امکان‌پذیر است، مشروط برآنکه خاک شور و باتلاقی نباشد، زیرا در این حالت امکان رشد گیاه و برداشت محصول مناسب از آن، فوق‌العاده کاهش می‌یابد.

خاک‌های خیلی قوی از نظر هوموس، با تهویه کافی مواد غذایی کامل برای کشت گندم بسیار مناسبند.

در خاک‌های خیلی سنگین و رسی، جوانه‌زدن خیلی دیر انجام می‌شود و به علت آنکه در زمستان و بهار رطوبت را به مقدار زیاد و به مدت طولانی در خود نگهداری می‌نماید، احتمال از بین رفتن بذر و یا گیاه جوان وجود دارد.

در خاک‌های آهکی، خطر یخبندان زمستان در مناطق معتدل و سرد زیاد است.

همچنین خاک‌هایی که سطح آنها در اثر کار ادوات کشاورزی بالا آمده و پوک شده باشند، برای کشت گندم مناسب نیستند، بنابراین گندم باید در خاک‌هایی کشت گردد که کاملاً نشست کرده و خاک زیاد نرم و پودر نباشد.

بهترین و مناسب‌ترین خاک برا کشت گندم، خاک‌های لیمونی رسی و لیمونی شنی که از رسوب رودخانه‌ها تشکیل شده‌اند و یا خاک‌های رسی و سیلیسی، با عمق کافی و مواد غذایی کافی می‌باشند.

همچنین زمین‌های شنی هوموسی و خاک‌های هوموسی و در نقاطی که زمین‌ها شنی رسی و یا رسی شنی و یا رسی آهکی و یا آهکی شنی باشند، کشت گندم در آن‌ها امکان‌پذیر بوده و PH مناسب برای رشد خود این گیاه حدود 7 می‌باشد.

گندم چون دارای ریشه‌های افشان و سطحی است، بنابراین احتیاج به خاک‌های عمیق ندارد و حدود 90 درصد ریشه آن در عمق 20 تا 25 سانتیمتری خاک پخش می‌گردد، لکن در این عمق، خاک نباید زیاد نرم و پوک باشد، زیرا نه تنها کشت گندم در چنین خاکی نتیجه خوبی دربر نخواهد داشت، بلکه در مورد ارقام پابلند، ورس بوجود می‌آید، بنابراین لازم است نسبت به حاصلخیزی خاک، وجود و نگهداری رطوبت کافی در این عمق توجه گردد.

تناوب (گردش زراعی گندم) برای بالا بردن راندمان محصول گندم در هر هکتار و به طور کلی در سطح کشور، عوامل مختلفی موثر می‌باشند که مهمترین آنها عبارتند از: آب و هوا خاک (جنس زمین) چگونگی عملیات تهیه زمین لوازم و وسایل آماده کردن زمین نوع بذر (نوع گیاه) روش کاشت (مکانیزه یا سنتی) نوع زراعت (آبی یا دیم) تجزیه و عادت و یا آموزش کشاورزان سایر عملیات کاشت، داشت و مانند مقدار و نوع مواد غذایی مورد نیاز گیاه آبیاری مناسب برداشت به موقع و صحیح با درنظر گرفتن عوامل بالا و انتخاب صحیح لوازم تهیه زمین و کاشت گندم، می‌توان مقدار محصول را به نحو مطلوبی بالا برد.

در بعضی از نقاط که گندم کاشته می‌شود، اغلب کشاورزان عادت دارند که چند سال متوالی در یک زمین گندم بکارند، البته کشت گندم به مدت چند سال در یک زمین محصول تولید خواهد نمود، ولی این کار از نظر تکنیک زراعتی، مناسب و صحیح نیست، زیرا خطر مبتلا شدن محصول در اثر کشت مداوم به بیماری‌های مختلف گیاهی، زیاد است و از طرف دیگر، به علت آنکه ریشه‌های گندم سطحی است، فقط نبات از قسمت سطح خاک تغذیه نموده و این قشر از خاک بتدریج در اثر کشت متوالی گندم، ضعیف می‌شود.

به علاوه انواع علف‌های هرز مزارع گندم و آفات آن زیاد خواهد شد.

بنابراین بهتر است برای برای تولید یک محصول خوب، تناوب زراعتی صحیحی برقرار شود.

بهترین نبات قبل از گندم، طبق تجارب زیادی که حاصل شده، گیاهی است که خواص فیزیکی خاک را اصلاح نموده و سبب بالارفتن حاصلخیزی خاک شود.

این نباتات عبارتند از: سیب‌زمینی، چغندرقند، حبوبات، سبزیجات و نباتات روغنی.

در نواحی خشک می‌باید مسئله تناوب را طوری برقرار نمود که از هیچ نظر ضرری به محصولات وارد نشود.

به طور کلی کشت هر نبات بعد از محصولی که از نظر مصرف کود و سایر عوامل محیطی با قدتر سازش گیاه قبلی (در تناوب) و نکات دیگر رابطه مثبتی داشته باشد، علاوه بر افزایش محصول، گام موثری است برای حاصلخیزی خاک زراعتی و بهبود وضع مزرعه، این خود اهمیت فوق‌العاده‌ای برای زراع و بالارفتن درآمد از نظر مقدار محصول برداشته شده، دارد.

تناوب‌هایی که در نقاط مختلف برای گندم برقرار می‌شود، بستگی کامل به شرایط جوی، نوع زراعت از نظر دیمی یا آبی و مقدار آب موجود در منطقه خواهد داشتف هرگاه منطقه سردسیر باشد، بهتر است برای کشت گندم آبی، تناوب سه ساله و یا دوساله‌ای به شرح زیر برقرار گردد: سال اول: چغندرقند، سیب‌زمینی یا سایر نباتات وجینی مناسب با آب و هوای منطقه سال دوم: آیش سال سوم: گندم و یا: سال اول: گندم سال دوم: آیش در مناطق سردسیر پس از برداشت چغندرقند، چون سرمای پاییز زود شروع می‌گردد، به علت شروع سرما و احتمالاً یخ‌زدن زمین، ممکن است نتوان گندم را در پاییز کشت نمود.

بنابراین یا باید زمین را آیش گذاشت و یا گندم بهاره کشت کرد.

در این صورت تناوب دوساله برقرار شده و به صورت زیر است: سال اول: چغندرقند سال دوم: گندم بهاره در نقاطی که آب و هوای معتدل داشته و زراعت آبی کشت می‌گردد، تناوب سه ساله زیر عمل می‌شود: سال اول: نباتات وجینی سال دوم: گندم سال سوم: آیش اجرای گردش زراعی چغندرقند ـ گندم پاییزه نیز برای این گیاه مناسب است.

در مناطقی که پائیز معتدل، لکن کم آب باشد، می‌توان با درنظر گرفتن مواد غذایی ذخیره و جنس زمین تناوب چهارساله و یا سه ساله به صورت زیر برقرار نمود: زمین‌های نسبتاً قوی: در این نوع زمین‌ها تناوب چهارساله به صورت زیر است: سال اول: چغندرقند، ذرت، سیب‌زمینی و سایر گیاهان وجینی مناسب با آب و هوای منطقه سال دوم: گندم سال سوم: آیش تهیه زمین گندم خاکی که برای کشت گندم درنظر گرفته می‌شود، باید به اندازه کافی عمق داشته و در قسمت سطحی نرم و حاصلخیز بوده، زیاد پوک نباشد و از وسایل و ادوات کشاورزی بیش از اندازه مورد نیاز در زمین استفاده نشود.

هرگاه در گردش زراعی قبل از گندم، نوعی غله باشد، لازم است باقیمانده کاه و کلش حاصل از گیاه قبلی به خوبی نرم و خرد شده و با خاک کاملاً مخلوط شود.

در مناطق خشک و کم‌آب، بهتر است کاه و کلش را تا حد امکان جمع‌آوری و از زمین خارج نمود،‌ زیرا به علت کمی رطوبت، به کندی و سختی پوسیده شده و در مدت طولانی از بین خواهد رفت.

در مناطق گرم و خشک، هرگاه اضافه نمودن کاه و کلش به خاک زراعتی ضرورت داشته باشد، این کار می‌بایست به تدریج و در مدت نسبتاً طولانی صورت گیرد.

طبق بررسی‌های انجام شده، هر تن کاه و کلش حدود 6 تا 7 واحد ازت به خاک اضافه می‌نماید.

به طور کلی هدف از تهیه زمین گندم عبارتند از: زیر خاک کردن کاه و کلش از بین بردن علف‌های هرز زیرخاک کردن مواد تقویت کننده حفظ رطوبت موجود در خاک نفوذپذیری خاک نرم کردن و افزایش عمق خاک زراعتی تهیه زمین گندم شامل مراحل مختلفی است که با درنظرگرفتن روش زراعت (آبی یا دیم، مکانیزه یا سنتی) متفاوت می‌باشد.

به طور کلی مراحل مختلف تهیه زمین گندم عبارتند از: شخم دیسک هرس تسطیح یا صاف کردن زمین و سایر عملیات شخم: گندم گیاهی است که احتیاج به شخم عمیق نداشته و با درنظر گرفتن بافت خاک، معمولاً شخمی به عمق 12 تا 15 و حداکثر 18 سانتیمتر برای این گیاه کافی می‌باشد.

در خاک‌های غیرقابل نفوذ و در مواردی که از ادوات کشاورزی بیش از اندازه استفاده شده و خاک فشرده شده باشد، لازم است عمق شخم به20 تا 22 سانتیمتر برسد، زیرا خاکی که دارای عمق لازم بوده و به اندازه کافی نرم شده باشد، آب باران را بهتر و به مقدار بیشتر ذخیره کرده، نه تنها بذر گیاه در چنین خاکی بهتر جوانه تولید می‌نماید، بلکه گیاه حاصل نیز در این خاک رشد بهتری خواهد داشت.

همچنین برای تهیه زمین باید به وضع تناوب و نبازقبلی نیز توجه نمود.

به طور کلی،‌ اصول آماده کردن زمین برای کاشت گندم، بستگی به نوع گیاهی دارد که در گردش زراعی قبل از گندم قرار گرفته و برای هر یک از این گیاهان عبارتند از: تهیه زمین گندم بعد از آیش: در مناطقی که به دلایل مختلف مانند کمبود آب، سردی هوا و شروع سرمای زودرس در پائیز، همچنین ضعف زمین‌های زراعتی از نظر مواد غذایی، کمبود یا عدم وسایل تهیه زمین و لوازم کاشت و غیره، نتوان همه ساله زمین‌های زراعتی را زیر کشت محصولات مختلف قرار داد.

زارعین ناگزیر یک سال و به ندرت چند سال یک بار و یا به فواصل زمانی دیگر را برای جذب رطوبت، تقویت، مبارزه با علف‌های هرز و غیره بدون کاشت باقی می‌گذارند.

با اتخاذ این رویه که به آن آیش‌بندی می‌گویند، بهتر است در شروع سا آیش (سالی که زمین کاشت نمی‌شود)، زمین را شخم نسبتاً عمیق زد تا رطوبت حاصل از باران و احتمالاً برف بهتر و بیشتر در زمین ذخیره شود و در سال بعد، موقع شروع عملیات تهیه زمین و قبل از کاشت گندم، احتیاجی به اجرای شخم عمیق نباشد.

البته لازم است با دیسک و یا گاوآهن، زمین را شخم متوسط زد تا علف‌های هرزی که در سال آیش در زمین رشد و نمو کرده‌اند، زیر خاک رفته و کلوخ‌های موجود در سطح خاک نیز کاملاً نرم و خر شده، سپس زمین‌ تسطیح و برای کاشت بذر گندم آماده گردد.

در صورتی که از کودهای دامی و شیمیایی برای تقویت زمین استفاده شود، کود دامی و کود شیمیایی فسفره و قسمتی از کود شیمیایی ازته را قبل از کاشت گندم و پیش از اجرای شخم یا دیسک در زمین پخش نمود تا در موقع انجام عملیات تهیه زمین در عمق معین از خاک قرار بگیرند.

باقی‌مانده کود شیمیایی ازته را می‌توان در اوایل بهار و هنگام شروع رشد بهاره و تشکیل ساقه، به زمین اضافه نمود تا ساقه‌های قوی و سنبله‌های کافی بوجود آید.

روش‌های مختلف کاشت گندم کاشت گندم و روش‌های مختلف آن در مناطق مختلف ایران، تحت تاثیر عوامل و شرایط مختلف، متفاوت بوده و بستگی کامل به عوامل زیر دارد: تجربه و عادل کشاورزان.

بطور کلی آموزش و یا فراگیری مسائل زراعت وسعت زمین‌های زراعتی که هر کشاورز در اختیار دارد.

شیب‌دار بودن و یا مسطح بودن زمین.

مقدار آب موجود در منطقه شرایط جوی محیط و مقدار ریزش نزولات آسمانی در هر منطقه وسایل و ماشین‌آلاتی که کشاورز در اختیار دارد.

گردش زراعی یا تناوب محصولات.

با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه.

استفاده از سایر عوامل مانند کودهای دامی و شیمیایی، نوع بذر، سموم دفت آفات و بیماری‌های گیاهی، مبارزه با علف‌های هرز.

دستمزد کارگران کشاورزی.

شکل شکی نیست که اغلب زارعین، اصول عملیات کشاورزی را از پدران و اجداد خود به ارث بوده‌اند و همان روش‌ها را برای کاشت و تولید محصولات مختلف کشاورزی دنبال و مراعات کرده و به همان طریق نیز زراعت می‌نمایند.

البته این پیروی موجباتی هم دارد: به علت آنکه سطح زمین‌های زراعتی آنها زیاد نیست و از طرف دیگر، وسایل و ماشین‌آلات کامل نیز در اختیار ندارند، ناگزیر گندم و یا سایر محصولات خود را به روش قدیمی و در داخل کرت می‌کارند.

در طریق کرتی، هزینه تهیه زمین و مدت زمان لازم برای تهیه زمین، بیشتر و طولانی‌تر از سایر روشها بوده و مقدار مصرف آب هم زیادتر است و گیاهانی که در داخل کرت، رشد و نمو می‌نمایند، شرایط نامساعدتری را نسبت به طریقه خطی تحمل می‌کنند.

به طور کلی، روش‌های مختلف کاشت گندم در نقاط مختلف کشور به شرح زیر است: طریقه کرتی: روش کرتی کاشت گندم در اکثر روستاهای ایران اجرا شده و اغلب کاشت گندم بعد از آیش صورت می‌گیرد.

برای کاشت گندم به این روش از حدود اوایل پائیز (بسته به درجه حرارت محیط) در صورتی که کود دامی در اختیار کشاورزان باشد، آنها در سطح زمین پخش می‌کنند و همراه با شخم، که در بیشتر روستاها، توسط گاوآهن ایرانی که به وسیله یک جفت گاو یا سایر چهارپایان مانند اسب، الاغ، شتر یا قاطر کشیده می‌شود و یا توسط گاوآهن‌های خارجی که با تراکتور عمل می‌کنند، زیر خاک کرده، سپس توسط مرزکش و یا کلدر (بیل‌های مخصوص دونفره که در نقاط مختلف، اسامی محلی مخصوص دارد) اقدام به مرزکشی در اطراف کرتها می‌نمایند.

در موقع مرزکشی، مخصوصاً موقعی که توسط بیل یا کلدر انجام می‌شود، باید دقت نمود که کناره‌های کرت‌ها، زیاد گود نشود، زیرا موقع آبیاری، آب به مقدار زیاد در کنار مرزها جمع شده، نه تنها گیاهان به طور یکسان از آب استفاده نخواهند کرد، بلکه تراکم نباتات نیز به سبب جابجاشدن بذرها در اثر حرکت و سرعت آب در داخل کرت‌ها، یکسان و برابر نخواهد شد.

طول و عرض کرت‌ها، بستگی کامل به شکل و وسعت و شیب زمین دارد، در زمین‌های مسطح، گاهی اوقات بعضی از کشاورزان طول کرت‌ها را حتی تا 40 متر انتخاب می‌نمایند.

در اغلب مناطق، طول کرت بین 8 تا 15 متر می‌باشد.

عرض کرت‌ها حداقل 3 و بطور متوسط 5 و حداکثر 8 تا 10 متر است.

در مناطق کوهستانی و یا زمین‌هایی که شیب زیاد داشته باشند، زمین را پله‌بندی کرده و گندم را در سطح پله‌ها که وسعت نسبتاً مناسبی دارند، می‌کارند.

روش خطی: این روش برای کاشت گندم در زراعت‌های مکانیزه (آبی یا دیم) که در سطح وسیع صورت می‌گیرد و یا در زراعت‌های آبی که زمین دارای شیب کافی برای آبیاری می‌باشد و از ماشین‌آلات مختلف کشاورزی مخصوص این کار کاملاً استفاده به عمل می‌آید، انجام می‌شود.

در طریقه خطی (آبی) برای آنکه گیاهان به خوبی و به طور یکنواخت از آب استفاده نمایند، طول هر قطعه را در جهت شیب و نسبت به شیب زمین انتخاب می‌کنند که معمولاً بین 110 تا 150 و حداکثر 200 متر می‌باشد.

مناسب‌ترین طول برای هر قطعه در زمین‌هایی که شیب طبیعی (1-5/0 در هزار) داشته باشند، حدود 120 تا 150 متر و حداقل طول هر قطعه 75 متر است.

شکل عرض هر قطعه، بستگی به عرض زمین دارد، در صورتی که مساحت زمین زیاد باشد، برای سهولت کار و رسیدگی بیشتر به محصول، زمین را قطعه‌بندی می‌کنند تا عملیات مختلف زراعتی در هر قطعه به طور جداگانه و به موقع انجام شود، از طرف دیگر، هرگاه در زمین قطعه‌بندی دقیق صورت گیرد، اجرای تناوب و یا گردش زراعی در داخل هر قطعه امکان‌پذیر بوده و ساده‌تر انجام خواهد شد.

در مورد زراعت‌های دیم مکانیزه احتیاجی به قطعه‌بندی زمین نیست و شیب زمین نیز تاثیری در عملیات زراعی ندارد.

در زراعت‌های که گندم به روش خطی کاشته می‌شود، برای تامین آب مورد نیاز گندم در مراحل مختلف رشد، لازم است در جهت ظیب زمین، جویچه‌هایی ایجاد گردد تا آبیاری به سهولت و با دقت انجام پذیرد، برای این کار با کمک وسائل بخصوص، اقدام به ایجاد فارو یا جویچه‌های آبیاری می‌شود و این عمل معمولاً پس از کاشت بذر صورت می‌گیرد.

در صورتی که از بذرپاش‌های مخصوص که دارای وسیله ایجاد فارو نیز می‌باشند، استفاده شود، می‌توان گندم را کاشته و همزمان با کاشت، جویچه‌های آبیاری را احداث نمود.

موقع کاشت گندم به علت آنکه شرایط جوی و درجه حرارت در نقاط مختلف ایران متفاوت است، بنابراین، زمان کاشت گندم نیز در مناطق مختلف، متغیر بوده و در یک زمان انجام نمی‌شود.

به طور کلی در مناطق گرم در ماه‌های خیلی گرم و در مناطق سردسیر در ماه‌های خیلی سرد امکان کاشت گندم وجود ندارد.

گندم از نظر زمان کاشت به گندم‌های پاییزه و بهاره تقسیم می‌شود.

گندم‌های پاییزه را زمانی باید کشت کرد که گرمای تابستان تمام شده و سرمای زمستان نیز شروع نشده باشد.

بالعکس، گندم‌های بهاره را موقعی باید کشت نمود که سرما و یخبندان زمستان وجود نداشته و گرمای نسبتاً شدید اوایل بهار شروع نشده باشد.

کاشت گندم در بهترین زمان از حدود اواسط تا اواخر شهریور صورت می‌گیرد و نوع زراعت آن،‌ آبی می‌باشد.

مشخصات گیاه‌شناسی، طبقه‌بندی و گروه‌های جو مشخصات گیاه‌شناسی جو جو مانند گندم از خانواده گندمیان، یکساله، علفی و دارای آرایشی به شکل سنبل می‌باشد.

بر روی محور سنبل و در محل گره‌ها سه سنبله وجود دارد.

هر سنبله از یک گل که مستقیماً بر روی گره‌ها اتصال دارند، تشکیل شده است.

پس بر روی هر بند، سه گل و در دو طرف سنبل 6 گل وجود دارد.

در برخی از انواع جو، هر شش گل تبدیل به دانه می‌شوند و تشکیل سنبل‌های شش ردیفه می‌دهند.

در بعضی دیگر فقط گل میانی هر بند تبدیل به دانه می‌شود و تشکیل سنبل‌هایی با دو ردیف جو بر روی محور سنبل می‌دهند.

دسته اول به جوهای شش ردیفه و دسته دوم به جوهای دو ردیفه موسوم است.

طول سنبل جو بین 15-7 سانتیمتر متغیر است.

پوشه‌ها (لگوم‌ها) در جو آنقدر کوچک شده‌اند که مانند موئی به نظر می‌رسند و به همین علت دانه‌های جو به طور وضوح بر روی محور سنبل دیده و تشخیص داده می‌شوند.

معمولاً پوشه‌ها داری ریشک نمی‌باشند، لکن تقریباً در مورد تمام ارقام جو، ریشک بر روی پوشینه خارجی (لگوم) وجود دارد.

جوها را بر اساس دارابودن و یا فاقدبودن ریشک، طول ریشک، نرمی و زبری (مضرس بودن) ریشک رنگ و تعداد ردیف‌های دانه بر روی محور سنبل تقسیم‌بندی می‌کنند.

ریشک جزئی از پوسته جو را تشکیل می‌دهد.

طول ریشک معمولاً در حدود 5/7-5 سانتیمتر می‌باشد.

ریشک‌ها در جو اغلب در یک امتداد قرار دارند.

ریشک‌های جو چون معمولاً زبر و مضرس می‌باشند، برای حیوانات تولید زحمت می‌کنند، چون ممکن است در دهان آنها گیر کنند، ریشک‌ها به هنگام خرمن‌کوبی شکسته می‌شوند.

محققین آمریکایی از جو را که فاقد ریشک‌های زبر و مضرس است، ایجاد کرده‌اند.

ارقامی از جو وجود دارد که فاقد ریشک می‌باشند، اما میزان محصول آنها کم است.

محققین خاصیت بدون ریشک بودن را از جوهای نپالی و ریشک‌های نرم داشتن را از ارقام روسی گرفته‌اند.

ارقام جو را بر اساس کیفیت وضعیت ریشک آنها به سه دسته ریشک‌دار، بدون ریشک و کاکل‌دار تقسیم می‌کنند.

ارقام زیادی از جو، ریشک خود را به هنگام رسیدن نگه می‌دارند، اما ریشک برخی از ارقام جو به هنگام رسیدن دانه می‌افتد.

ارقام بدون ریشک نباید با جوهای کاکل‌دار اشتباه شوند.

در مورد ارقام کاکل‌دار، به جای ریشک معمولی یک کاکل سه شاخه‌ای قرار دارد.

پوشینه‌های جو شامل لما و پالئا می‌باشند.

پوشینه‌ها در دو سمت دانه، به دانه جو چسبیده و در طول خرمن‌کوبی از دانه جدا نمی‌گردند.

در داخل انواع مختلف جو ارقانی از جو وجود دارد که پوشینه‌های آنها مانند گندم به هنگام خرمن‌کوبی از دانه جدا می‌گردد.

به این دسته از جوها، جو لخت اطلاق می‌گردد.

در داخل هر گل جو مانند گندم سه پرچم و یک مادگی دو برچه وجود دارد.

جو نیز مشابه گندم خودبارور است.

از این رو کشت گونه و یا ارقام مختلف جو در نزدیک یکدیگر به منظور اصلاح نباتات و یا انتخاب ارقام برتر اشکالی ندارد.

رنگ دانه ارقام اصلاح شده جو معمولاً سفید، آبی و سیاه می‌باشد.

اما ارقام دانه قرمز و دانه ارغوانی نیز وجود دارد.

رنگ سیاه دانه‌ها، مربوط به یک ماده شبیه ملانین است.

رنگ آبی مربوط به یک ماده رنگی به نام آنتوسیانین است.

این ماده در دانه‌های جو در لایه آلورن به رنگ آبی و در پری‌کارپ و پوست به رنگ قرمز به نظر می‌رسد.

دانه جو به صورت گندمه است.

وزن متوسط هر هکتولیتر جو، 60 کیلوگرم است.

برگ‌های جو مانند گندم از دو قسمت پهنک و غلاف تشکیل شده است.

در محل اتصال پهنک به غلاف جو دو زائده نسبتاً بلند به نام گوشوارک وجود دارد.

در جو گوشوارک‌ها به طوری بلند هستند که یکدیگر را قطع می‌کنند و یا به عبارت دیگر، یکدیگر را در آغوش می‌کشند.

از این رو جو از سایر غلات تمیز داده می‌شود.

زبانک نیز در جو بلندتر از گندم و به طول 3-2 م.م است.

نوک برگ‌های جو تا حدودی دایره‌ای و کند است.

ریشه‌های جو مانند گندم سطحی و افشان است و قسمت عمده ریشه‌ها در عمق 25 سانتیمتر خاک قرار دارد.

گره کلئوپتیلار در مورد جو طویل می‌شود.

در حالی که در گندم معمولی‌ طولانی‌ نمی‌گردد.

تعداد کروموزوم‌های ارقام مورد کاشت جو 2n=14 و تعداد کروموزم ارقام وحشی که به صورت علف هرز و گیاه چندساله می‌باشند، 2n=28 است.

گردش زراعی جو جو به علت خصوصیات زراعتی مشابهی که تقریباً با گندم دارد، می‌تواند در گردش زراعتی هر منطقه در ردیف گندم قرار گیرد.

اصولاً جو برای رشد و نمود خود احتیاج به خاک‌های نسبتاً عمیق و قابل نفوذتر نسبت به گندم دارد.

تهویه خاک نیز باید به طور کامل انجام شده، جنس خاک مناسب باشد و خاک، رطوبت و آب را به مدت زیاد در خود نگهداری نکند.