دانلود مقاله بهداشت دام

بهداشت دام
والانعام خلقها لکم فیها دف ومنافع ومنها تاکلون
وچهارپایان رابرای راحتی شما نوع بشر خلق کرده تابااستفاده ازپشم وموی آندفع سردی وگرمی ازخود بکنید وفواید بسیار دیگر بریدواز شیر وگوشت آنها غذای خوردنی تهیه کنید.

مقدمه:

توجه به بهداشت گله،یکی ازجنبه های بسیار مهم مدیریتی درپرورش دام میباشد.برنامه های بهداشتی که برپیشگیری از بروز بیماریها پایه گذاری شده اند،نقش اساسی درافزایش بازدهی حیوان خواهند داشت.درمان،برای جلوگیری از مرگ حیوان انجام می شود اما برخی ازبیماریها درمان شدنی نیستند وموجب مرگ حیوانی باارزش خواهند شد.

ازاین رو طراحی برنامه های بهداشتی ،باید راهبردی تهاجمی (پیشگیری ازبیماری ) باشد نه تدافعی (درمان بیماری) .

هدف اساسی هربرنامه بهداشتی آن است که باپیشگیری ازبروز بیماریها سود دهی راافزایش دهد.برنامه های بهداشتی که ازنظر اقتصادی پرهزینه تراز بیماری باشند،سفارش نمی شوند.برنامه های بهداشتی ازواکسیناسیون ساده تااستفاده ازکامپیوتر برای زیر نظر داشتن دامها متفاوت است.موفقیت هربرنامه بهداشتی به همکاری بی دریغ وعلاقه مندی تمام افرادی وابسته است که به شیوه ای بادام درارتباط هستند.دامدار خوب بافراهم کردن شرایط مناسب،ازآسیب پذیری حیوانات وبروز بیماریها جلوگیری کرده وبامشاهده حالتهای نابهنجار درحیوانات مشکل رابرطرف می سازد.

برخی ازرفتارهای نابهنجار ونشانه های بیرونی که توجه به آنها اهمیت دارد،عبارتند از:بی اشتهایی،کند رشدی،لرزش،سرفه کردن،موهای خشن وناشفاف،آبریزش ازبینی،تورم یازخم شدن هرجای بدن،اسهال،واکنشهای نابهنجاری مانند کناره گیری ازدیگر دامها ومانند آن .

کلیه اقدامات بهداشتی که جهت کنترل،پیشگیری وریشه کنی بیماریها بخصوص بیماریهای واگیردار باید اعمال شود 1-قرنطینه 2- سالم وبهداشتی بودن آب،غذا،هوا وخاک 3- بهداشت کل مجموعه دامداری 4- بهداشت جایگاه 5- بهداشت انفرادی دام 6- بهداشت دوشش ومبارزه با ورم پستان 7- بهداشت زایمان 8- بهداشت گوساله دانی 9- بهداشت علوفه وانبارهای خوراک دام 10- بهداشت درمانگاه وبیمارستان دامپزشکی 11-معدوم سازی لاشه ها.

بهداشت جایگاه دام :

محل نگهداری،مراقبت وپرورش دام راجایگاه دام می نامند.به طور کلی سه نوع جایگاه باز،نیمه بازوبسته وجود دارد.

جایگاههای باز مخصوص مناطق گرمسیر می باشد.جایگاه نیمه بازسه طرف آن محصوربوده ویک طرف آن بازبوده ودام درقسمت بیرونی میتواند گردش کند.که به این قسمت بهاربند گفته میشود.

درجایگاه بسته هرچهار طرف توسط دیوار محصوربوده ونوروهوا به ترتیب ازطریق پنجره وهواکش ها تامین می شوند.ازجمله اصولی که درساخت جایگاه باید درنظر گرفت جهت وسمت دامداری میباشد.

ساختمان دامداری باید پشت به بادهای محلی باشد واززمینهای اطراف 10تا20 سانتی متر بلند ترباشد .دراماکن سنتی بهتراست که دیوارها تا5/1 –2 متر سیمان کاری شوند وکف جایگاه نیز بتونی باشدوشیار یاکانالهایی کم عمق باشیب کم برای عبور ادرار وترشحات ایجاد شود زیرا وقتی فضولات درکف بماند محل مناسبی برای رشد میکروبها وگاز های مضر میباشد که باعث آسیب به چشم ودستگاه تناسلی حیوان گشته وسلامتی حیوان راتهدید میکند.ازطرفی دامدار درتماس دائم بادامها است وموجبات آلودگی وابتلاء دامدار به امراض مشترک بین انسان ودام ازقبیل تب مالت،سل وغیره می شود.ارتفاع پنجره ها ازکف اصطبل باید بین 50/1-20/1 متر باشد وتعداد پنجره ها بسته به آب وهوا ومساحت متغیر میباشد .بهتر است پنجره ها به شکل مربع وروبروی همدیگر باشند تا جریان هوا به آسانی صورت گیرد.همچنین مطلوب میباشد که ازبالا به پایین باز وبسته شوند تا هوای بیرون مستقیما به بدن دام اثرنکند.کف جایگاه باید به طور مرتب خشک نگه داشته شود.بخصوص درفصل زمستان که بارندگی ورطوبت زیاد است ،کودها باید روزانه جمع آوری شوند.درگاوداری های بزرگ این عمل توسط تراکتور انجام میشود.

( شکل 1 )

پس ازجمع آوری کود به نحوی باید عوامل بیماری زا را ازبین برد که برای این کار ازمواد ضد عفونی مثل آهک خشک استفاده می شود.یا اینکه می توان آهک رادرآب حل کرد وبااستفاده از پمپ عمل ضدعفونی راانجام داد.برای تهیه آب آهک 50 تا 60 کیلوگرم آهک رادر یک بشکه 200لیتری آب حل میکنند ودیوارها وکف رابااستفاده ازسمپاش ضدعفونی میکنند.درجلوی درب دامداری باید یک حوضچه ضدعفونی که عرض آن حدود 3متر باشد ایجاد کردتا وسائل نقلیه ای که وارد می شوند ازاین حوضچه عبور کنند ،همچنین یک حوضچه ضدعفونی برای ورود افراد درجلوی درب دامداری باید ایجاد کرد.عمل شعله افکنی کلیه قسمتهای اصطبل دام به صورت هفتگی صورت میگیرد که دردامداریهای صنعتی توسط شعله افکنهای بزرگ که توسط تراکتور حمل می شوند این عمل انجام می شود.( شکل 2 )

معمولا قسمتهایی مثل آخور وآبشخور درقسمت بهاربند بوده ودرقسمت بالای آخورها وآبشخورها سایه بانی برای جلوگیری ازبارش باران برروی بدن وغذای دام وهمینطور برای جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب برروی بدن دام ایجاد میکنند.آخورها باید هرروز صبح تمیز وازغذای مانده روز قبل پاک شوند،آب آبشخورها نیز باید حداقل هفته ای یکبار خالی وتوسط برس تمیز گردد.جهت سرازیر نشدن آب آبشخورها وجلوگیری ازخیس شدن بستر ازشناورکولر آبی استفاده میکنند.

بهداشت زایمان :

قسمت زایشگاه باید تمیز،بهداشتی،آرام ،راحت ودارای تهویه مناسب باشد.قسمت کف باید بتونی باشد .

درزمان زایش برای فراهم نمودن بستر مناسب باید ازکلش کاه استفاده نماییم .درفصل زمستان ازکوران وجریان شدید هوا به داخل زایشگاه باید جلوگیری شود .دراین قسمت باید آب آشامیدنی کافی وتازه دردسترس دام باشد.همچنین وسایل ولوازم مامایی مثل ساولن،طناب،دستکش وداروهای ضروری باید وجود داشته باشد.نصب توری های فلزی برروی پنجره ها وتهویه ها جهت جلوگیری ازورود حشرات مزاحم ضروری است .درجلوی درب زایشگاه حوضچه ضدعفونی باید احداث شود.وقتی می خواهیم گاو رابرای زایمان به این محل بیاوریم باید پشت دام راازدم تاپایین پستان بشوییم ،اگر این کار را باآب وماده ضد عفونی انجام دهیم بهتر است.سعی کنید پشت دام ازپهن کاملا پاک شود.ماده ضدعفونی ساولن برای شستن دام خیلی مناسب است.سم های گاورا قبل ازآوردن به محل زایمان بهتر است تمیز کنید.وقتی علایم زایمان وزور زدنهای گاو شروع شد گاورا به محل زایمان بیاورید.

وقتی دام را به این محل آوردید بگذارید درآرامش کامل باشدتا زورهای زایمان شدید شود.( شکل 3) اجازه دهید تا حد امکان گاو خودش زایمان کند.اگر دام نمیتواند به راحتی بزاید ولازم بود به آن کمک شود باید ازطناب برای کشیدن گوساله استفاده شود.این طناب باید حتما درآب وماده ضدعفونی کننده مثل ساولن نگهداری شود.( شکل 4 )وقتی گوساله متولد شد باید آن راروی پوشال تمیز وخشک قرار داد وخیلی سریع نفس کشیدن آن رامورد توجه قرار داد.چون دردهان وبینی گوساله مقداری ازمایعات کیسه آب قرار دارد.باید بافشار دست این مایعات راخارج کرد.برای این کاردست رااززیر گلوباکمی فشاربه طرف نوک پوزه می کشیم.همینطوردست راباکمی فشارروی پوزه می کشیم تامایعات داخل بینی هم خارج شوند.

بسیاری ازگوساله ها پس ازتولدشروع به تنفس میکنند اما بعضی ازآنها ممکن است نتوانند شروع به تنفس کنند برای کمک به آنها میتوان کارهای مختلفی انجام داد.مثل ریختن آب سردبرروی سر ویااینکه یک کاه راوارد بینی گوساله کرده وآن راقلقلک می دهیم،کاردیگری که میتوانیم انجام دهیم این است که دو طرف بدن رادرقسمت دنده ها چند بار فشارمی دهیم.همه این کارها باعث می شوندتا گوساله شروع به نفس کشیدن کند.

وقتی خیالمان ازتنفس گوساله راحت شد باید بند ناف راضدعفونی کنیم .بند ناف بهترین راه ورود میکروبهایی است که باعث اسهال،ورم ناف،سینه پهلو،تورم زانوها وبیماریهای دیگر گوساله می شود.اگربند ناف راضدعفونی نکنیم خطربیمار شدن حیوان خیلی خیلی بیشتر میشود.برای ضدعفونی بند ناف با دستانی کاملا تمیز وشسته شده خون ومایعات موجود دربند ناف راخارج می کنیم ،بعد ظرف کوچکی که درآن ماده ضدعفونی کننده ریخته ایم رازیر شکم گوساله برده وناف رابرای یک تا دو دقیقه درظرف قرار می دهیم.میتوانیم با یک ریسمان که آن رابا مایع ضدعفونی آغشته کرده ایم بند ناف رادرست درزیر شکم ببندیم.

برای ضدعفونی کردن بند ناف بهترین ماده ای که تابه حال به کاررفته تنتور ید است.بهتراست روز دوم وسوم بعد از تولدهرروز یک باربند ناف رادرظرف دارای ماده ضدعفونی فروبریم.کاربعدی خشک کردن گوساله است که خود گاو بازبانش این کارراانجام می دهد.

البته تلیسه ها ممکن است این کاررانکنند که باید گوساله راکاملا جلوی اوقرار داد ومقداری سبوس یاجو روی بدن نوزاد ریخت تا تلیسه راوادار به خشک کردن گوساله نماییم.البته خود شماهم میتوانید بامقداری پوشال این کارراانجام دهید.

باید مراقب باشید گوساله درهنگام زایش دربرابر هوای سرد ومرطوب وکوران هوا قرار نگیرد.دراین موارد بهتراست محل زایمان رادرمحیط بسته ای مثل طویله قرار داد، وگوساله رازیر مقدارزیادی پوشال خشک قرار داد تا گرم شود.یا طویله رابابخاری گرم کرد.درجه حرارت خوب برای محل زایمان حدود15 درجه است.کاربسیارمهم دیگرکه باید برای نوزاد انجام داد خوراندن آغوز است.(شکل7 )آیا می دانید آغوز تا چه اندازه برای گوساله اهمیت دارد؟

متاسفانه بعضی ازدامداران روستایی قدر این ماده حیاتی رانمی دانند.

آغوز مقدارزیادی مواد غذایی داردکه به گوساله قدرت می دهد.هنگامی که گوساله به دنیا می آیدبسیار ناتوان بوده ودربرابر سرما خیلی حساس است، اما باخوردن این ماده نیرومی گیردودربرابر سرما مقاوم میشود.ازهمه مهم تر اینکه آغوز دارای موادی است که میتواند گوساله را دربرابرانواع بیماریها حفظ کند.

با اینکه آغوز این همه برای گوساله اهمیت دارد اما فقط تا24 ساعت میتواند به خوبی ازآن استفاده کندوهر چه که اززمان تولد بگذرد میزان استفاده ازآغوزکمتر میشود.

بخصوص از12 ساعت بعد ازتولد این مقدار خیلی کمتر میشود، بنابراین باید هرچه زودتر پس ازتولد به گوساله آغوز داد.بسته به اندازه ووزن نوزاد حدود 1 تا 2 کیلو آغوز میدهیم .این کار بسیار مهم است .باهمین کار ساده گوساله ازبسیاری ازبیماریها نجات پیدا خواهد کرد.

باید پستان گاو راکاملا تمیز کرد وشست تا گوساله ازآن آغوز بخورد،البته میتوان آغوز رادوشید وبا بطری وپستانک مخصوص آن رابه گوساله خورانید.درپایان باید گوساله را به قسمت گوساله دانی منتقل کرد.بستر پوشال،جفت ومواد آلوده به خون وترشحات رادور ریخت وقسمت زایشگاه راشستشو،ضدعفونی وشعله افکنی کرد.

بهداشت گوساله وگوساله دانی : امروزه توصیه می شود که گوساله رادر3تا4 هفته اول زندگی درمحلی به طور انفرادی وجدا ازبقیه گاوها وگوساله های دیگر نگهداری کنند.به همین منظور قفسهای فلزی مخصوصی ساخته شده که دردامداریهای بزرگ به فراوانی ازآنها استفاده می شود.درشرایط روستایی نیز هرکس میتواند برای گوساله های خودش جای مخصوصی فراهم آورد.

برای این کارمیتوان قفسهایی ازفلز،چوب یا نواد دیگر ساخت،اگر این قفسها طوری ساخته شوند که کف آنها حدود15 تا 20 سانتی متر بالاتر اززمین باشد خیلی بهتر است،چون کمتر آلوده شده وبهتر تمیز میشوند.شما میتوانید گوساله رادرگوشه ای ببندید تاازبقیه دامها جداباشد.مهم این است که درجایی به طور انفرادی قرارداشته باشد.تاهم خطر بیمار شدن آن کمتر شود وهم بهتر بتوان از آن مراقبت کرد.

گوساله هرجایی که باشد باید زیر آن کاملا خشک وتمیز باشد.بهتر است مقدار زیادی پوشال خشک وتمیز زیر گوساله بریزیم وهر وقت این پوشال ها باادرار ومدفوع،خیس وآلوده شونددوباره روی آنها پوشال خشک بریزیم وبعد از3 تا4 هفته که دام راازاین محل بردیم تمام این پوشالها رابرداریم ودور بریزیم.قسمت گوساله دانی باید درکنار زایشگاه باشد وجهت جلوگیری ازانتقال بیماریها باید ازجایگاه گاوهای بالغ کمی دور باشد.درجلوی درب این قسمت دو پاشویه نصب میشود که پاشویه اول درخارج درب گوساله دانی نصب میشود وحاوی آب به تنهایی بوده و پاشویه دوم در داخل گوساله دانی وحاوی مواد ضدعفونی می باشد.

مزیت نصب پاشویه اول این است که اولا کثافات چکمه گرفته شود ومانع از کثیف شدن مواد ضدعفونی کننده ودرنتیجه خنثی شدن اثر آنها می شود وثانیا اثر مواد ضدعفونی بر کف چکمه نیز بیشتر می شود.( شکل 8 ).محل نگهداری گوساله بهتر است جای سربسته ای باشدچون گوساله باید ازسرما ویاتابش مستقیم آفتاب وهوای گرم حفظ شود.درفصول سرد گوساله ها بیشتر ازهرزمان دیگر باخطر تلف شدن روبرو هستند .باید درزمستان به خصوص درمناطق سردسیر محل زندگی گوساله راباوسیله ای مانند یک بخاری کوچک گرم کرد وزیر آن نیز پوشال خیلی بیشتری ریخت.در تابستان نیز گرمای شدید حدود 45 درجه وتابش مستقیم آفتاب گوساله راازبین می برد.بنابراین باید گوساله درزیرسایه قرار گیرد.محل خیس ومرطوب ،قرار گرفتن دربرابر باد وکوران ،هوای خیلی گرم وخشک همه خطرناک هستند.درجه حرارت مناسب برای گوساله دانی بین 10 تا 21 درجه است.

محل زندگی گوساله باید آفتابگیر باشد،چون محل تاریک ودور از آفتاب موجب بیماری میشود.

همچنین محل زندگی گوساله باید طوری باشد که هوا بتواند در آن جریان پیدا کند.

زیرا هوای دم کرده باعث بروز بیماری های تنفسی می شود.

قبل ازآوردن گوساله به محل مخصوص باید این محل راکاملا تمیز وضدعفونی کنید.برای ضدعفونی ازهمه بهتر شعله دادن است.اگر وسیله شعله دادن ندارید ازمواد ضدعفونی کننده استفاده کنید.اگر آن هم نشد،لااقل آب آهک رابه کار بگیرید.ظرف آب وغذای گوساله باید روزانه ضدعفونی شوند.سطلهای سرپستانک دارمخصوص خوراندن آغوزرا باید پس ازهرنوبت آغوز دهی با آب گرم وترکیبات ضدعفونی کننده تمیز کنید.بهداشت اصطبلهای گروهی مشابه جایگاه گاوهای بالغ است.ازجمله فعالیتهایی که درقسمت گوساله دانی انجام می شود ازبین بردن شاخ می باشد که بهترین زمان 3-1 هفتگی است.

فعالیت دیگر قطع سر پستانک های اضافی است که درسن 6-4 هفتگی انجام میشود.دلیل قطع سرپستانک های اضافی این است که این سرپستانک ها درزمان شیر دوشی مزاحم هستند وازطرفی مستعد به ایجاد ورم پستان نیز میباشند.پس ازقطع محل آنرا بااستفاده از مواد ضدعفونی کننده ویااسپری های آنتی بیوتیکی جهت جلوگیری ازایجاد عفونت ضدعفونی می کنند.

حذف شاخ درگوساله: شاخ برای گاو به عنوان یک عضو دفاعی است وچون گاو توسط انسان محافظت میشود وجود شاخ نه تنها مضراست بلکه خطرهایی رانیز به دنبال خواهد داشت.گاوهای بدون شاخ آرامتر هستند ومقید کردن آنها نیز آسانتر میباشد وگاوها کمتر باهمدیگر درگیر میشوند وجراحات کمتری به همدیگر وارد میکنند.ازطرفی شاخ چون عضوی زنده است مقداری ازمواد مغذی رانیز مصرف میکند.

.

دوران گوسالگی بهترین زمان برای حذف شاخ می باشد،چون دراین زمان ریشه شاخ هنوز کاملا محکم نشده وبهتر می توان آنرا ازبین برد وبه علت کوچکی دام کار کردن با آن راحت تراست وحیوان رنج کمتری می بردوخطر خونریزی وعفونت نیز کمتر میباشد.حذف شاخ بوسیله شاخ سوز برقی ویا خمیر شاخ سوز انجام میشود.حذف شاخ بوسیله شاخ سوز برقی به این صورت است که ابتدا دام رامقید می کنند وموهای اطراف جوانه شاخ راکوتاه کرده واز بی حسی موضعی استفاده می کنند وحذف شاخ توسط شاخ سوز برقی صورت می گیرد.درپایان باید محل رابوسیله اسپری ضدعفونی کرد.

یکی ازمؤثرترین ودرعین حال بهداشتی ترین روشهای حذف شاخ درسنین پایین استفاده ازخمیر شاخ سوز میباشد.به منظور اخذ بهترین نتیجه درنظر گرفتن نکات زیر الزامی است.گوساله بایستی درموقع مصرف خمیر کاملا سالم وشاداب باشد.بهترین سن گوساله بین 5 تا 7روزگی است.یعنی درست زمانیکه برآمدگی شاخ ها قابل لمس باشند.ابتدا موهای روی قسمت برآمده رابا قیچی کوتاه نموده وسپس آنرا بالایه ای ازخمیر به اندازه یک 2 ریالی وبه ضخامت 1 تا 2میلی متر محکم بپوشانید.این عمل را،حتی الامکان درمکانی خنک ودورازباد وباران انجام داده وگوساله رابه طور انفرادی ببندید که امکان مالیده شدن خمیر به اطراف ویا دیگر گوساله ها کم شود.مدت نیم الی یک ساعت گوساله راتحت مراقبت قرار داده وسپس وی رارها کنید،توجه داشته باشید که خمیر به دستها مالیده نشود وداخل چشم گوساله نشود،دراین صورت میتوانید باسرکه محل مورد نظر را شستشو دهید.

اسهال گوساله ها: هرکس درکار گاوداری تجربه داشته باشد،به خوبی می داند که مهمترین بیماری گوساله ها دردوران شیرخواری چیست.بله،اسهال.درماه اول زندگی گوساله وبخصوص دردوهفته اول آن اسهال بسیار شایع بوده وتلفات زیادی راایجاد می کند.تقریبا ازهر ده گوساله ای که درسه هفته اول زندگی تلف میشوند،هفت راس آنها به خاطراسهال می میرند.اسهال،گوساله رادر عرض چند روز تلف میکند وحتی بعضی اوقات درعرض 12ساعت گوساله ازبین می رود.باید توجه داشته باشیم که هرچه تعداد گوساله ها بیشتر وجای آنها کوچکتر باشد،اسهال بیشتررخ می دهد.

بنابراین یک گاودار باید بداند چگونه گوساله رابخصوص درماه اول زندگی ازخطر اسهال حفظ کند واگر اسهال ایجاد شد،چطوربه گوساله کمک کند.اسهال بااینکه خیلی خطرناک است،اما اگر زود برای درمان دست بکار شویم،می توان با کارهای خیلی ساده گوساله رانجات داد.

اسهال به علل مختلفی رخ می دهد.مهمترین این علل،میکروبها هستند.می دانید که میکروبها موجودات خیلی خیلی کوچکی هستند که حتی باچشم هم نمی شود آنها رادید.این موجودات درهرجا که فکرش رابکنید،وجود دارند.درخاک،آب،داخل بدن ماوخیلی جاهای دیگر.بسیاری ازاین میکروبها وقتی وارد بدن گوساله بشوند،موجب اسهال میشوند.می دانید میکروبهااز چه راهی وارد بدن گوساله می شوند؟بیشتر اوقات از راه بند ناف گوساله از راه بستر وجایگاه آلوده-به مدفوع گوساله ها وگاوهای بیمار-پستان کثیف گاو درزمان شیر خوردن،محل زایمان کثیف گاو درموقع تولد،ولوازم کثیف مانند سطل،چکمه ولباس دامدار،ممکن است آلوده شود دستکاری گاو وگوساله درموقع زایمان بادستان ضدعفونی نشده وخوب ضدعفونی نکردن بند ناف نیز ممکن است گوساله ها رامبتلا به اسهال کند.برای جلوگیری ازورود میکروبها به بدن دام باید به تمیزی وبهداشت محل زندگی گوساله توجه کنیم.

اگر گوساله به مقدار مناسب ودرزمان مناسب آغوز خورده باشد،خیلی بهتر میتواند دربرابر میکروبها مقاومت کند وبه اسهال مبتلا نشود.

فقط میکروبها نیستند که اسهال راایجاد می کنند.یکی دیگر ازعلل ایجاد اسهال تغذیه غلط است.عوامل ایجاد کنده اسهال ازراه تغذیه غلط،به شرح زیر میباشند: - دادن غذای فاسد ویا کپک زده - دادن شیر خیلی سرد یا گرم - تغییر دادن ناگهانی غذا مثلا از شیر به علوفه یا ازشیر به شیر خشک - غذا دادن بیش ازاندازه لازم - دادن غذای مخصوص گاو به گوساله،مخصوصا خوراندن غذای آردی گاو به گوساله - دادن شیر خشکی که خوب تهیه نشده باشد،مانند شیر خشک خیلی غلیظ یا خیلی آبکی ویا خوب به هم نزدن آب وشیر خشک - تمیز نکردن ظرف شیر بعد از هربار شیر خوردن گوساله نشانی های اسهال گوساله ها : روشن ترین علامتی که درگوساله مبتلا به اسهال دیده می شود،تغییر حالت مدفوع است.مدفوع گوساله شل وآبکی،کف آلود ویا خمیری شکل است.رنگ مدفوع ممکن است سفید،قهوه ای،خاکستری تیره یا قرمز وهمراه با خون باشد.ممکن است درمدفوع تکه هایی شفاف مانند سفیده تخم مرغ دیده شود.دربعضی موارد مدفوع بوی بدی دارد.مقدار مدفوع اغلب زیاد شده ومعمولا دم وپشت پاهای گوساله آلوده به مدفوع است.گوساله به علت اسهال،آب بدنش را ازدست می دهد ولاغر وخشکیده می شود.از دست دادن آب بدن خطرناک ترین مسئله دراسهال است.می دانید حالت گوساله ای که آب بدن خود رااز دست می دهد چگونه است؟

چشمهای گوساله گود می افتد وموهای او ژولیده می شود.اگر پوست این گوساله را درروی دنده های سینه با دو انگشت بکشیم وبعد رها کنیم،پوست گوساله خیلی آهسته به حالت اول برمی گردد.اما درگوساله سالم پوست بسیار زود به حالت اول در می آید.هرچه برگشتن پوست به حالت اول دیرتر انجام بگیرد،.گوساله آب بیشتری از دست داده وحالش بدتر است.

دراسهالی که به دلیل تغذیه غلط به وجود می آید،گوساله معمولا هوشیار است ومیتواند غذا وآب بخوردومدفوع او نیز خمیری است وبوی ترشیدگی دارد، امادر اسهال میکروبی بیشتر اوقات دام بی اشتها یا خیلی کم اشتها میشود.گوساله درموقع مدفوع کردن به علت دردشکم به سختی ودر حال که پشت خود رامثل کمان خم کرده است،مدفوع میکند.چون گوساله آب بدن خود را ازدست می دهدواز طرف دیگر نمی تواند غدا بخورد یااگر هم بخورد نمیتواند به خوبی از غذا استفاده کند،بنابر این دائما بیشتر ضعیف وبیحال میشود.به طوری که ابتدا حرکت گوساله کند میشود وبعد نمی تواند به حالت ایستاده قرار گیرد.بعد ازآن حتی نمی تواند روی سینه بنشیند وبه حالت افتاده به یک پهلو قرار می گیرد.وزن گوساله به مقدار زیادی کم می شود وگوساله هوشیاری خود را ازدست می دهد.دربعضی موارد گوساله اول تب میکند اما هرچه بیماری جلوتر می رود،تب هم کم میشود وحتی بالاخره پوزه،دستها وپاهای گوساله سرد می گردد.بعضی ازمیکروبهای ایجاد کننده اسهال میتوانند وارد خون شده وبه جاهای دیگر بدن بروند.دراین حالت ممکن است میکروب به زانوها رفته و ورم زانوها را ایجاد کند ویا به ریه (جگر سفید)برود وسینه پهلو ایجاد نماید.حتی ممکن است میکروب به مغز برود که دراین حال گوساله روی زمین افتاده ودستها وپاهایش مثل چوب،سفت میشود وگوساله حالت بیهوشی ویا لرزش بدن پیدا میکند.

دراین شرایط دیگر نمی توان به نجات گوساله امید داشت.

درمان اسهال : در درمان اسهال باید قبل ازهر چیز اگر چند گوساله داریم،گوساله مبتلا را ازبقیه گوساله ها جدا کنیم وجداگانه به درمان آن اقدام کنیم.باید مراقب باشیم با دستها،لباس یاوسایل مختلف،آلودگی را از گوساله مبتلا،به دامهای سالم منتقل نکنیم.قدم بعدی قطع شیر است.تا 24ساعت نباید به گوساله مبتلا شیر خوراند.در عوض باید به جای شیر به گوساله سرم خوراکی داد.سرمهای خوراکی دو گونه هستند.قندی ونمکی که باید ازهر دوسرم به مقدار مساوی به گوساله خوراند.مقدار سرمی که باید به گوساله بدهیم تقریبا به اندازه شیری است که به آن گوساله می دادیم.مثلا اگر قبلا به گوساله اسهالی 2کیلو شیردر روز می دادیم،حالا هم باید روزی 2کیلو-یا بهتر بگوئیم 2لیتر-سرم به گوساله داد.که باید یک لیتر آن قندی ویک لیتر آن نمکی باشد.این مقدار سرم رادر طول روزبا فاصله های 6یا 8ساعت به گوساله می دهیم.مثلا 2کیلو سرم رابه 4قسمت مساوی تقسیم می کنیم وهر6ساعت یک قسمت ازآن رابه گوساله می خورانیم.بهتر است مقدار مناسب سرم رابلافاصله بعد ازمشاهده اسهال به گوساله داد وهرچه دراین کار دیر ترعمل کنیم،وضع گوساله بدتر خواهد شد.هرچه گوساله بیشتر آب بدن خود رااز دست داده باشد،باید سرم بیشتری به او داد.

سرمهای خوراکی در2شکل هستند،یا به صورت پودر که باید با مقدار مناسب آب جوشیده وسرد شده،مخلوط شوند.(مقدار مناسب آب رامیتوان از داروخانه ها یا افراد کارشناس پرسید)ویا به صورت آبکی هستند که هم میتوان آنها راتزریق کرد وهم به صورت خوراکی مصرف کرد.معمولا این نوع تزریقی است که یا قندی است ویا نمکی ویا هم قندی وهم نمکی که باید نوع آن راپرسید ویا ازروی ظرف سرم که نوع آن نوشته شده،این مسئله رافهمید.

اگر گوساله نتواند سرم رابخورد ویا اگر حال گوساله خیلی بدبوده ومثلا به یک پهلو افتاده ودستها وپاهایش سرد شده باشد،باید ازسرم تزریقی استفاده کرد که بهتر است سرم راداخل رگ گوساله تزریق کرد.این کار احتیاج به افراد باتجربه دارد وباید هرچه سریعتر ازاین افراد کمک گرفت.

چنانچه بعد ازیک شبانه روز حال گوساله بهتر شد،باید بعد ازآن کم کم دوباره شروع به دادن شیر بکنیم.یعنی اگرمثلا روزی 2لیتر سرم می دادیم،حالا یک لیتر شیرویک لیتر سرم بدهیم.بهتر است شیر وسرم راباهم مخلوط نکنیم،بلکه شیر راجدا وسرم راجدابدهیم .درروزهای بعد که اسهال درحال خوب شدن بود،سرم راکم کم قطع کرده ودوباره شیر می دهیم.

توجه داشته باشید که بهترین ومهمترین کار دردرمان اسهال همین کار ساده،یعنی دادن سرم خوراکی به گوساله است که دربیشتر موارد اگر زود وارد عمل شویم،با همین کار ساده گوساله رانجات خواهیم داد.

درمورد اسهال هایی که به علت تغذیه غلط ایجاد میشوند،باید علاوه بر دادن سرم،تغذیه را نیز به شکل صحیح انجام دهیم تا دوباره اسهال رخ ندهد.کار دیگری که معمولا دردرمان اسهال انجام می شود،دادن داروهای ضد اسهال است.اغلب این داروها میکروبهای ایجاد کننده اسهال را ازبین می برند.این داروها بیشتر به صورت کپسول خوراکی است وبعضی ازآنها هم تزریقی است.مصرف این داروها باید زیر نظر پزشک انجام شود،زیرا درهر نوع خاصی از اسهال،باید یک نوع بخصوص از دارو رامصرف کرد ومصرف داروی اشتباهی نه تنها درخیلی از موارد اثر درمانی ندارد،بلکه ممکن است حال گوساله را بدتر هم بکند.اگر دامپزشک یکی از این داروها رابرای گوساله تجویز کرد،شما میتوانید به مقداری که دکتر گفته است دارو رابه گوساله بدهید.مخصوصا یک نوع ازاین داروها که به صورت کپسولهای زرد رنگ وبه نام “فورازولیدون” میباشد.اگر بیشتر از اندازه مصرف شود،گوساله را بشدت مسموم میکند.خیلی ازگاودارها با مصرف خود سرانه این دارو موجب مرگ گوساله خود شده اند.

بیماری عفونت بند ناف این عفونت که بیماری بند ناف نیز نامیده میشود، معمولا دراثر شرایط غیر بهداشتی زایشگاه یا محل تولد گوساله به وجود می آید.از این رورعایت اصول بهداشت درزایشگاه وجایگاه اولیه نگهداری گوساله ها،درکنترل بیماری مؤثر است.

ناف به عنوان مستعد ترین عضوبدن پس ازتولد،برای انتشار عفونت دربدن گوساله به شمار میرود.ناف به واسطه موقعیتی که دارد،دراغلب اوقات با بستر وجایگاه درتماس بوده،درنتیجه محیط مناسبی برای نفوذ ورشد میکروبها به شمار می رود.ورم ناف تاثیرات متفاوتی بر روی گوساله ها دارد،به همین جهت درمقابله با این بیماری،مقاومت طبیعی بدن که به دنبال مصرف آغوزحاصل می گردد،بسیار مهم است؛ولی درصورت بروز این عفونت،باید نسبت به درمان گوساله اقدام نمود.

به دنبال وقوع ورم بند ناف،میکروب سریعا وارد خون شده ودرصورت عدم درمان صحیح وبه موقع گوساله که دارای تب بالا وبی اشتهایی است،مرگ به سراغ گوساله می آید.

علائم بیماری علائم بیماری با توجه به نوع میکروب وشرایط بستر،درسنین متفاوت (ازهفته اول تاهفته چهارم بعد ازتولد)، آشکار می گردند.ولی غالبا این علائم در10 تا 14روزاول زندگی ظاهر نمیشوند.گوساله مبتلا به بیماری غالبا افسرده وبی حال است وتمایلی به شیر خوردن از پستان مادر ندارد.بدن حیوان داغ وتب دار بوده وبه علت ابتلاء به اسهال شدید،پوست حیوان چروکیده بوده وچشمانش فاقد شفافیت طبیعی می باشد.ناف گوساله مبتلاء متورم ودردناک بوده واغلب،مفاصل حیوان بخصوص درناحیه آرنج وزانو متورم است.

پیشگیری برای پیشگیری از این بیماری،اصول زیر باید رعایت شوند: 1-محیط زایشگاه باید تمیز وبهداشتی بوده وعاری از هرگونه فضولات حیوانی باشد.

2-بلافاصله بعد ازتولدگوساله، باید بند ناف ضد عفونی گردد.برای این منظور،بند ناف رادرون یک ظرف شیشه ای دهان باریک محتوی تنتورید وارد کرده وسپس به وسیله یک پارچه تمیز،تمام جسم بند ناف به تنتورید آغشته نمود.

3-درساعات اولیه تولد،آغوز به میزان کافی به گوساله خورانده شود.

شایان ذکر است که انجام مراقبتهای مذکور،نه تنها از بروز عفونت بند ناف جلوگیری می کند،بلکه برای پیشگیری از بسیاری از بیماریهای گاو وگوساله نقش مهمی را دارد.زیرا خوراندن آغوز به شکل صحیح ودر همان ساعات اولیه تولد به منزله انجام واکسیناسیون بر علیه بیماریهاست.

بدین صورت که فعالیت سیستم ایمنی بدن رادرمقابله با بیماریهای مختلف تقویت میکند.

درمان به منظور درمان گوساله مبتلا،باید سریعا دامپزشک رابر بالین دام آوردتا با تشخیص به موقع وانجام عمل جراحی درشرایط مناسب،ازمرگ گوساله جلوگیری شود.درمان رامیتوان باتزریق آمپول پنی سیلین به همراه استرپتومایسین ودیگر تزریقات لازمه،به طور مستمر تا برگشت حال دام به وضعیت عادی ادامه داد.ضمنا تمیز نگاه داشتن وضدعفونی نمودن محل جراحی ازموارد بسیار مهمی است که باید رعایت گردد.

ذات الریه این بیماری غالبا به دنبال اسهال وبر اثر استرس ناشی ازآن ایجاد میشود.وعلت آن عفونت های حاد ویروسی یا باکتریایی است.ذات الریه سخت ترین وجدی ترین بیماری ثانویه ای است که به دنبال اسهال ممکن است رخ دهد.ذات الریه ممکن است به دلیل تغییر ناگهانی آب وهوا،جایگاه مرطوب وسایر شرایط نامطلوب محیط بوجود آید.این بیماری میتواند به تدریج وظرف 2-1 هفته عارض شده ونهایتا به یک ذات الریه مزمن تبدیل شود.علائم این بیماری عبارتند از: افسردگی،تب 41-40 درجه،بی اشتهایی،پوشش مویی ضمخت،تندی نفس وسرفه .حیوان ممکن است دچار آبریزش ازبینی وچشم نیز باشد.مهمترین عامل ذات الریه،جایگاه نامناسب از نظر نظافت وتهویه است.ذات الریه بیشتر درشرایطی شایع است که درآن گوساله ها به طورگروهی ودریک جایگاه با گاوهای شیری نگهداری میشوند.درزمستان وقتی گاوها درون جایگاه هستند درجه حرارت بالاست ووقتی بیرون می روند درجه حرارت جایگاه پایین می آید.این تغییر درجه حرارت محیط موجب استرس وذات الریه درگوساله های شیر خوار وجوان میشود.

دوباره تاکید می شود که بهترین راه کنترل این بیماری پیشگیری است.به جایگاه وتهویه آن بیشتر توجه کنید.به محض مشاهده علائم ذات الریه دریک گوساله آن رااز بقیه جدا کنید.آب،علوفه وکنستانتره مرغوب دراختیار گوساله مریض قرار دهید.برای پیشگیری از ذات الریه با دامپزشک خود درمورد برنامه واکسیناسیون گوساله ها مشورت کنید.گوساله هایی که آب زیادی از دست داده اند به آنتی بیوتیک وتزریق سرم برای جایگزینی آب از دست داده پاسخ بهتری می دهند.

بهداشت علوفه وانبارهای خوراک دام : غذای سالم وبهداشتی جهت داشتن دامهای سالم وبا رشد ایده آل بسیار ضروری است،دراغلب شرایط آب وهوایی،دوره هایی ازسال وجود دارد که گیاهان علوفه ای ومرتع ازرشد سریع برخوردار بوده ودردوره هایی این رشد کم ویاکلا متوقف می گردد.این بدین معنی است که دربعضی دوره ها،مازاد تولید ودربعضی مواقع کمبود تولید وجود داردوبه عنوان یک اصل ضروری است که این مازاد به طریقی ذخیره شود تادرمواقع کمبود استفاده گردد.برای ذخیره علوفه ازدوروش زیر استفاده می شود.1-خشک کردن علوفه 2- سیلو کردن خشک نکردن صحیح علوفه ویاانبار کردن نامناسب آن،مشکلات زیادی رابدنبال دارد.خشک نکردن صحیح ویانفوذ باران به داخل انبار ذخیره علوفه سبب رشد قارچها وبیماریها میشود.درزمان سیلو کردن باید تمام هوای سیلو خارج شود.چنانچه هوای سیلو خارج نشود وشرایط غیر هوازی فراهم نگردد،هوای ورودی موجب تحریک وازدست رفتن ماده خشک سیلو میشود.سیلو کردن نامناسب سبب رشد قارچها می شود،بنابراین قسمتهای سیاه شده وکپک زده ذرتهای سیلو شده راهرگز نباید به مصرف دامها رسانید.زمینی که برای سیلو انتخاب میشود باید متناسب این کار بوده وکاملا زهکشی شده وخشک باشد.کف سیلو باید شیب داربوده وبرای جلوگیری ازنفوذ رطوبت بهتر است دریچه های فلزی در کف یادیوارهای سیلو نصب گردد.درنقاطی که سطح آب بالا است باید سیلو راطوری ساخت که ازکف زمین بلند ترباشد.برای پرکردن سیلو واطمینان ازکوبیدن کامل مواد سیلویی بهتر است ازتراکتور همراه باغلطک استفاده شود.خالی کردن سیلو باید طوری صورت گیرد که ازورود هوا بداخل آن که موجب فساد مواد سیلویی می شود،جلوگیری گردد وهمیشه به قدر احتیاجات روزانه ازآن برداشت گردد.درمورد انبارهای خوراک دام،تهویه درانبار باید به خوبی انجام پذیرد که جهت خنک کردن وپایین آوردن دمای انبار وهمچنین جهت کاهش رطوبت انبار مفید است.کف ودیوارهای انبار باید فاقد درز بوده وقابل شستشو باشد.همچنین کف انبار باید دارای شیب مناسب جهت جلوگیری ازتجمع آب باشد.باکشیدن توری روی فن ها وپنجره ها باید مانع ورود گنجشک،کبوتر ویا هرپرنده وحشی به داخل انبار شد.ازورود حیواناتی مثل سگ وگربه بدرون انبار جلوگیری به عمل آید.ازورود افراد متفرقه به انبار جلوگیری شود.از ورود وسایل نقلیه متفرقه ووسیله های مورد استفاده دردامپروری بجز درمواقع لزوم خودداری به عمل آید.

بهداشت دوشش : عدم رعایت بهداشت درهنگام دوشش شیر علاوه بر آسیب رساندن به پستانهای گاو وحتی خود گاو اولا قدرت نگهداری شیررا پایین می آورد وثانیا ازنظر بهداشت جامعه انسانی نیز مساله ساز میباشد.بهداشت دوشش شامل بهداشت سالن شیر دوش،بهداشت کارگر شیردوش،بهداشت پستان،بهداشت ماشین شیر دوشی،بهداشت مخازن نگهداری شیر میباشد.

بهداشت سالن شیردوش : سالنهای شیردوشی از3 قسمت تشکیل شده : 1- محوطه انتظار گاوها است که باید روبه جنوب احداث شود.مساحت به گونه ای باشد که گاوها به هم فشرده شوند.دراین صورت راحت تروارد سالن شیردوش میشوند.کف بتونی دارای شیب 2% به طرف فاضلاب،دراین بخش میتوان تجهیزات شستشوی پستان گاوها رادرنظر گرفت.بهتر است این ناحیه سقف دارنباشد.درمعرض نورخورشید باشد.اگر هم سقف داراست از همه طرف باز باشد که جریان هوا بهتر باشد.2- سالن شیردوشی :سالن شیردوشی باید کمی بلند ترازمحوطه انتظار باشد.ممکن است یک طرفه یادوطرفه باشد.گاوها به صورت مورب درروی سکوها قرار می گیرند.دارای یک چال مرکزی است که عمق آن 80سانتی متر است وکارگران شیردوشی درآن جاقرار دارند ومسلط بر پستان گاوها هستند.دیوارهای این سالن باید ازسرامیکهای سفید پوشیده شود.(چون آلودگیها راخوب نشان میدهد).کف بتون قابل شستشو داشته باشد.سقف قابل شستشو باشد.پنجره دار باشد.چال مرکزی هم باید دارای سیستم تخلیه باشد.علاوه براین که سکوها هم دارای شیب 2%به طرف فاضلاب باشند.درها ازنوع کشویی باشد بهتر است .برای فصل سرما سیستم گرم کننده باید وجود داشته باشد.3- اطاق ذخیره شیر:اطاق ذخیره شیر باید کمی بلندتر ازسالن شیردوشی باشد.دیوارهای آن پوشیده ازسرامیک سفیدباشد.کف صیقلی باشد.دارای سیستم تخلیه هوا باشد.تاسیسات آب سردوگرم داشته باشد.دراین جایگاه یخچالهای نگهداری شیرقرار دارند.

بهداشت کارگر شیردوش : بهداشت شخصی کارگر شیردوش شامل موارد زیراست: 1-به علت اینکه دست کارگردرانتقال بسیاری ازعوامل ورم پستان ودرآلوده کردن شیرنقش دارد،قبل ازشیردوشی باید دستها راکاملا شست وضدعفونی کرد.2-استفاده ازدستکش وشستن وضدعفونی مرتب آن درزمان شیردوشی.3-حداقل بودن تماس دست کارگر باپستان ،سرپستانک وفنجانک دستگاه شیردوشی 4-استفاده ازچکمه وروپوش.

بهداشت پستان :قبل ازشستشوی پستان بایدچند قطره شیرازهر کارتیه دوشید.این عمل باعث خارج شدن بسیاری ازمیکروبها که ازراه منفذ سرپستانک وارد شده اند میشود.ازطرف دیگر ازاین شیرمیتوان برای تشخیص ورم پستان استفاده کرد.

سپس باید سرپستانک ها راشستشو داد .ازشستن کامل پستان باید خودداری شود،چون شستن کامل پستان عوامل بیماریزا راازبالا به پایین وبه داخل سرپستانک ویاشیر منتقل میکند.فشار آبی که جهت شستشوی پستان بکار می رود باید مناسب بوده ودمای آن نیز گرم باشد.جهت خشک کردن سرپستانکها ازدستمال کاغذی یکبار مصرف استفاده میشود.دربعضی ازگاوداریهای بزرگ جهت صرفه جویی ازکاغذ کاهی تمیز استفاده میکنند.استفاده از حوله جهت خشک کردن اولا به علت کم بودن سطح سرپستانک ها نیاز نیست وثانیا به علت اینکه جهت هرگاو باید بطور انفرادی واختصاصی باشد وبعد ازشیردوشی نیز باید شسته،ضدعفونی وخشک شوند ضرورت ندارد.درپایان شیردوشی باید سرپستانک ها رادرمحلول ضدعفونی غوطه ورکرد.این عمل درکلیه گله ها باید به طور روزمره انجام شود.