دانلود تحقیق بیماری‌های گیاهی

از آنجایی که ادامه زندگی انسان و حیوان بستگی مستقیمی به گیاهان سبز دارد، بنابراین سلامت گیاهان در زندگی همه افراد بشر مؤثر است.

میزان رشد و باروری گیاهان به عوامل محیطی از قبیل عوامل آب و خاک ، نور و حرارت و بالاخره ایمنی آنها در برابر عوامل نامساعد بستگی دارد.

برای بیماریهای گیاهی تعریف خاصی وجود ندارد در عین حال بطور خلاصه میتوان گفت بنا بر تعریف بیماریهای گیاهی یا آسیب شناسی گیاهی با عوامل زیر در ارتباط است :
1 موجودات زنده و عوامل محیطی مولد بیماری در گیاه
2 طرق ایجاد بیماری توسط عوامل مذکور در نباتات
3 تأثیر متقابل عوامل مولد بیماری و گیاه بیمار
4 روشهای جلوگیری از بیماری یا تعدیل آن یا مبارزه با آن قبل یا بعد از حمله به گیاه می باشد.

وظیفه هر فرد گیاه پزشک ( در بخش بیماریها ) مطالعه در باره بیماریهائی در گیاه می باشد که از جمله قارچها ، باکتریها ، میکوپلاسماها ، ویروس ها ، ویروئید ها ، نماتدها و پروتوز آها شامل می شود .

همچنین بررسی در باره اختلالات ناشی از ازدیاد ، عدم تعادل و یا کمبود بعضی از عوامل فیزیکی و شیمیائی مانند رطوبت ، حرارت و مواد غذائی به عهده متخصص بیماری گیاهی( پاتولوژیست) سپرده شده است.

هر چند که علم بیماریهای گیاهی سعی در افزایش معلومات بشر در زمینه ی چگونگی علل و ایجاد بیماری در گیاه دارد ولی علمی است که بیشتر هدف کاربردی دارد .

بدین معنی که هدف نهایی آن مبارزه با تمام بیماریهای گیاهی می باشد تا میلیونها انسان گرسنه را از خطر قحطی نجات دهد.

به عبارت بهتر ازدیاد محصول از نظر کیفی و کمی با رعایت کلیه عوامل بازدارنده در رسیدن به چنین هدف عالی است.

تعریف بیماری در گیاهان :
بیماری در گیاه عبارت است از هر گونه اختلال که در اثر حمله پاتوژن Pathogen ( عامل بیماریزا ) یا عوامل محیطی در گیاه بوجود آمده و به نحوی از تولید ، انتقال و مصرف آب ، املاح و غذا ممانعت به عمل می آورد که موجب تغییراتی در ظاهر گیاه و کم شدن محصول آن می شود .

پاتوژن می تواند با بکارگیری روشهای زیر در گیاه ایجاد بیماری نماید:
1 به مصرف رساندن محتویات سلول میزبان در اثر تماس با آن
2 از بین بردن با ایجاد اختلال در متابولیسم سلولهای میزبان از طریق ترشح زهرآبه ، آنزیم و مواد تنظیم کننده رشد.

3 تضعیف گیاه با جذب دائم مواد غذائی از سلولهای میزبان
4 مسدود نمودن مسیر حمل ونقل شیره پرورده و شیره خام در بافت های آوندی
بیماریهائی که از عوامل محیطی ( عوامل غیر زنده ) ناشی می شوند در اثر زیادی یا کمی عوامل حیاتی ( مانند حرارت و نور ) و یا کمی یا زیادی مواد شیمیایی قابل جذب و ضروری گیاه حاصل می گردند.

اگر چه بیماریهای گیاهی به وسیله ی علائم آنها شناخته می شوند ولی بایستی توجه نمود که بیماریها ، علائم یا بوجود آورنده علائم نبوده بلکه فعل و انفعالاتی هستند که بین میزبان و پاتوژن یا میزبان و عوامل محیطی صورت می گیرد و ظهور علائم یا حالت بیماری را باعث می شوند .

بنابراین خود پاتوژن، بیماری نیست بلکه عامل بیماری است و بیماری مجموع فعل و انفعلات شیمیایی عادی است که متوقف شده و فعل و انفعالات شیمیایی غیر عادی است که در نتیجه تحریک سلولهای گیاهی بوسیله پاتوژن انجام می پذیرد.

اهمیت بیماریهای گیاهی :
بیماریهای گیاهی برای انسان از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، زیرا باعث خسارت به گیاهان و فراورده های آن می شود .

نوع و میزان خساراتی که به وسیله بیماریهای گیاهی به گیاهان وارد می شود معمولاً به نوع پاتوژن ، منطقه ، شرایط محیط و روشهای مبارزه ای که به کار می رود ممکن است بسیار ناچیز و با بلعکس تا حدود 100/0 باشد.

- خسارتهای مالی وارده به زارعین در اثر بیماریهای گیاهی ممکن است غیر مستقیم باشد .

گاهی اوقات زارعین به علت وجود یک بیماری ناچارند آن مقدار از یک گیاه را کشت کنند که در مقابل بیماری مقاوم باشند و از کشت واریته های حساس ولی مرغوبتر چشم پوشی کنند.

- بیماریها باعث محدودیت زمان نگهداری محصولات تازه می شوند و همین مسئله کشاورزان را ناگزیر از آن می سازد که فرآورده ها را در همان مدت کوتاهی که جنس فراوان و ارزان است بفروشند.

تاریخچه بیماریهای گیاهی :
بشر از روزگاران قدیم به وجود بیماریهای گیاهی آگاهی داشت .

تئوفراستوس ( 370 تا 286 ق.

م ) اولین کسی بود که بیماریهای درختان ، غلات و حبوبات را مورد مطالعه قرار داد ولی کار وی جنبه نظری داشت و بر اساس تجربه استوار نبود.

کشف میکروسکوپ در قرن 17 نقطه عطفی در علم زیست شناسی و علوم وابسته محسوب می شود .

در سال 1729 میشلی بوسیله یکروسکوپ (( بذرها )) یا اسپورهای قارچ ها را مطالعه کرد و نشان داد که چنین (( بذرهایی )) قادرند موجوداتی از نوع خود بوجود آورند.

باکتری مولد سیاه زخم در حیوانات در سال 1876 توسط پاستور و کُخ کشف شد .

در سال 1878 بوریل نشان داد که خشک شدن سرشاخه های سیب و گلابی از حمله یک نوع باکتری ناشی می شود .

اولین نماتد انگل گیاهی نیدهام در سال 1743 ازخوشه گندم جدا شد .

ولی سایر نماتدها از جمله نماتد های مولد غده ( گال ) در ریشه بیش از یکصد سال بعد یعنی حدود سال 1850 شناخته شدند .

در سال 1886 مایر مؤفق شد با تزریق شیره گیاه توتون آلوده به (( موزائیک )) این بیماری را در توتون سالم تکثیر دهد .

ولی وی فکر می کرد که عامل موزائیک نوعی باکتری باشد .

بیجرینگ در سال 1898 ثابت کرد که موزائیک توتون در اثر حمله ویروس ناشی می شود .

ماهیت ویروس در سال 1935 توسط استنلی شناخته شد .

در سال 1931 استاهل وجود پروتوز آهای تاژکدار را در بافت آبکش درختان قهوه مشاهده کرد .

این عوامل زنده باعث تشکیل بافت آبکش غیر عادی و پژمرده شدن درختان قهوه می شدند .

در سال 1967 عوامل شبه میکو پلاسمایی در بافت آبکش چند گیاه آلوده به یک بیماری که ناقل آن زنجرهای برگ بودند ، توسط دوئی مشاهده شد .

ویروئید ها که مولکولهای RNA بیماریزا می باشند در سال 1971 توسط دینر و ویکتزیاها به عنوان عامل بیماری در گیاه در سال 1972 کشف شدند .

چنانچه ملاحظه می شود روزبروز بر شمار عوامل بیماریزای گیاهی که قبلاً ناشناخته بوده اند افزوده می شود و دانش بیماریهای گیاهی از این نظر کاملاً جوان است ، و در واقع مراحل اولیه تکامل خود را می گذراند .

هزاران عامل بیماریزا وجود دارند که هنوز شناخته نشده اند







طبقه بندی بیماریهای گیاهی :
در طبیعت صدها بیماری وجود دارد که گیاهان زراعی را تهدید میکند.

بطور متوسط هر گیاه به بیش از یکصد بیماری مبتلا می شود .

هر عامل بیماریزا می تواندفقط یک واریته را آلوده نماید و یا گاهی در بیش از یکصد گونه گیاه تولید بیماری نماید.

به منظور سهولت مطالعه بیماریهای گیاهی باید آنها را طبقه بندی نمود .

گاهی بیماریهارا از روی علائم ایجاد شده در گیاه تقسیم می کنند ( مثلا‌ پوسیدگی ریشه ، شانکر ، پژمردگی ، لکه برگی ، بلایت ، آنتراکنوز ، زنگ ، سیاهک ، موزائیک و غیره ) ، زمانی هم از روی اندام مورد حمله ( مثلا بیماریهای ریشه ،بیماریهای شاخ و برگ ، بیماریهای میوه و غیره ) و گاهی بر حسب نوع گیاه مورد حمله ( مثلا بیماریهای نباتات زراعی ، بیماریهای نباتات باغی ، بیماریهای سبزیجات و غیره ) این تقسیم بندی انجام می شود.

ولی باید گفت بهترین صفت برای طبق بندی بیماریهای گیاهی از روی نوع عامل بیماری(پاتوژن) میباشد.

بر اساس روش مزبور طبقه بندی بیماریها به شرح زیر می باشد:

الف بیماریهای گیاهی انگلی ( واگیردار) ( Biotic diseases )
1 بیماریهای ناشی از قارچهای بیماریزا در گیاهان کشاورزی
2 بیماریهای ناشی از ویروس ها و ویروئیدها در گیاهان کشاورزی
3 بیماریهای ناشی از از میکوپلاسماها در گیاهان کشاورزی
4 بیاریهای ناشی از باکتریهای بیماریزا در گیاهان کشاورزی
5 بیماریهای ناشی از نماتدهای مضر گیاهی در گیاهان زراعی ( نظیر نماتد مولد غده و نماتد گندم )
6 بیماریهای ناشی از انگلهای گلدار (دارواش و گل جالیز )
7 بیماریهای ناشی از پرتوزوآها

از عوامل بیماریزای واگیردار فقط نماتدها و پروتوزآها در سلسله جانوری قرار دادند.

نماتدها،ویرووسها و عده ای از قارچها (مانند سفیدکها و بعضی از زنگها ) انگل اجباری میباشند.

یعنی تنها قادرند در موجود زنده رشد کنند ، ولی باکتریها ، بیشتر قارچها و میکو پلاسماها میتوانند هم روی موجود زنده و هم غیر زنده (محیط کشت مصنوعی) رشد یابند.

دسته اخیر را انگل های غیر اجبار مینامند.

روش حمله به گیاه و استفاده از مواد غذایی آن در انگلهای اجباری و غیر اجباری متفاوت است.انگلهای غیراجباری پس از حمله به بافت گیاهی با ترشح آنزیمهای مخصوص ، سلول میزبان را کشته و پروتوپلاسم آنرا تجزیه نموده و از آن تغذیه می نمایند.

بر عکس انگلهای اجباری ، سلول میزبان را از بین نمی برند بلکه با آن رابطه بسیار نزدیک برقرار می کنند یا اینکه به داخل ان نفوذ نموده و از مواد ساخته شده استفاده میکنند .

به دنبال تهی شدن از مواد غذایی ، سلولهای میزبان به تدریج از بین رفته و پس از نابودی کامل گیاه ،انگل اجباری نیز خواهد برد.

انگهای اجباری فقط میتوانند به میزبانهای ویژه خود حمله کنند ، برعکس انگلهای غیر اجباری به گیاهان متفاوت حمله میکنند.

*شکل و اندازه برخی از عوامل بیماری زای گیاهی در مقایسه با یک سلول گیاهی* ب ـ بیماریهای گیاهی غیر انگلی و فیزیولوژیکی (Abiotic diseases) : هوای بسیار گرم یا سرد کمبود رطوبت خاک یا زیادی آن کمبود نور یا زیادی آن کمبود اکسیژن آلودگی هوا کمبود مواد غذایی مسمومیت ناشی از عناصر معدنی شور بودن یا ترش بودن خاک ( PH) مسمومیت ناشی از آفت کش ها و علف کشها عدم رعایت اصول کاشت ،داشت و برداشت عوارض فیزیولوژیکی: اغلب گیاهان علائمی شبیه به علائم بیماری از خود نشان می دهند ولی نمیتوان از آنها هیچ نوع پاتوژن مسری جدا کرد.احتمالا این گونه نا هنجاریها ناشی از اثرات عواملی است که انواع آنها تحت عنوان عوارض فیزیولوژیکی ذکر گردید.تغییرات ناگهانی درجه حرارت اثر نا مطلوبی روی گیاهان باقی می گذارد .

عوارض ناشی از حرارت پایین به دو صورت ظاهر میشود .هنگامی که آسیب وارده در بالای صفر درجه به وجود آید به آن سرما زدگی Chilling injury می گویند و چنانچه در یر صفر درجه باشد به آن یخ زدگی Frost injury می گویند .

در ناطق نیمه گرمسیر معمولا آسیب های ناشی از سرما زدگی مخصوصا در مورد کشت های پائیزه گوجه فرنگی و خیار معمولی است.

عوارض ناشی از کمبود عناصر غذایی نیز متداول بوده و سبب بروز علائم خاصی می شود.

مثل کمبود پتاس و منگنز (Mn ) و( Mg ) و بُر (B) و آهن و غیره .

تشخیص بیماری گیاهی : برای مقابله با بیماریها قبل از هر چیز بایستی عامل بیماری شناخته شود .

اولین گام در این مورد پاسخ به این سوال است که آیا عامل بیماری مورد نظر مسری بوده یا از شرایط نامساعد آب و هوایی ناشی شده است ؟

تمایز بین این دو گاهی مشکل بوده به حدی که ممکن است متخصصین بیاریهای گیاه را نیز دچار اشتباه کند.

مثلا بسیاری از علائم ناشی از ویروسهای گیاهی به کمبود های مواد غذایی در گیاهان شباهت دارد.

چنانچه قبلا بر روی بیماری مورد نظر در محل مطالعه ای صورت نگرفته باشد.

باید نمونه های آلوده گیاهی را به آزمایشگاه برده و آنها را کشت داد.برای اثبات این موضوع که عامل زنده جدا شده در ایجاد بیماری بخصوص نقشی داشته یا نه ، باید راه حل زیر را در مورد آن انجام داد.

اصول کُخ : این مراحل به ترتیب عبارتند از : پاتوژن باید با تمام گیاهان بیمار مورد آزمایش همراه باشد.

پاتوژن را باید از گیاه جدا نمود و در محیط غذائی مصنوعی ( در مورد انگلهای غیر اجباری )یا روی گیاه میزبان حساس ( در مورد انگلهای اجباری ) کشت داد و شکل ظاهری و اثرات آنرا مشاهده نمود.

پاتوژن را باید از کشت خالص شده جدا نمود و به گیاهان سالم از همان گونه ای که قبلا به بیماری مبتلا شده بودند انتقال داد.

باید گیاهان اخیر همان علائم اولیه را ظاهر سازند.

باید پاتوژن برا ی بار دوم به صورت خالص کشت شود و همان صفات مندرج در مرحله 2 را از خود بروز دهد.

پیاده کردن اصول کخ برای پاتوژنهائی مانند قارچها ، باکتریها ، گیاهان عالی انگلی ، نماتدها و بعضی از ویروسها انجام پذیر می باشد.

این وجودات را می توان از گیاه جدا نمود و کشت داد و یا خالص کرد .

ولی در مورد پاتوژنهائی مانند بیشتر ویروسها ، ویروئیدها ، میکو پلاسماها و پروتوزآها کشت و خالص سازی عمل دشواری بوده و در نتیجه نمی توان عامل بیماری را مجددا به گیاه سالم تلقیح نمود.

توسعه بیماری در گیاه : سه عامل عمده در توسعه بیماری و شدت آن موثر هستند .

این سه عامل عبارتند از: اول: حساسیت میزبان دوم: وجود عامل بیماریزا سوم: شرایط محیطی مناسب برای رشد عامل بیماری زا .

اثر این سه عامل را میتوان بوسیله مدلی موسوم به مثلث بیماریهای گیاهی نشان داد.

مراحل ابتلاء گیاه به بیماری : پس از حمله پاتوژن ، در گیاه وقایع پشت سر هم و مشخصی رخ می دهد که نتیجه ان ایجاد بیماری است.

به این سری وقایع چرخه بیماری می گویند .

مراحل عمده در هر چرخه بیماری عبارتند از :1 ـ تلقیح ( مایه زنی ) ، 2ـ رخنه ، 3 ـ آلودگی ، 4 ـ رشد و تولید مثل ، 5 ـ انتشار و 6 ـ زمستانگذرانی یا تابستان گذرانی عامل بیماریزا.

1- تلقیح ( Innoculation ) : عبارت است از تماس عامل بیماریزا با گیاه.

عامل بیماریزا را مایه ی تلقیح Inoculation می نامند و عبارتست از هر بخشی از عامل بیماریزا که می تواند تولید آلودگی نماید .

مایه ی تلقیح بر دو نوع است : یکی مایه ی تلقیح اولیه که ایجاد بیماری در اول فصل ( مثلا فصل بهار ) به عهده انست و دیگری مایه ی تلقیح ثانویه که الودگیها ی بعدی را باعث شده و از مایه تلقیح اولیه ناشی می شود .

پس از اینکه اسپور قارچ یا هر نوع مایه دیگر به گیاه رسید باید شرایط محیطی از قبیل درجه حرارت و رطوبت برای ادامه عمل مناسب باشد.

زمان لازم برای جوانه زدن اسپورها ممکن است کمتر از یک ساعت یا چندین ساعت طول بکشد.

2 ـ رخنه ( penetration ) : رخنه یا نفوذ پاتوژن به داخل میزبان مستیقما از سطح گیاه از طریق منافذ طبیعی یا زخمها صورت می گیرد .

رخنه مستقیم به گیاه سالم در مورد قارچها ، نماتدها و گیاهان عالی انگل وجود دارد.

هیچگونه پاتوژن دیگری نمی تواند مستقیا وارد گیاه شود .

قارچها با تولید یک هیف ظریف و یا آپوسوریوم (Appressorium ) عمل رخنه را انجام می دهند.

در نقطه ی تماس لوله ی تًندش یا میسیلیوم با گیاه ، آپوسوریوم تشکیل می شود.

سطح تماس آپوسوریوم با میزبان مسطح بوده و از آن یک هیف ظریف بنام سوزن رخنه (penetration peg ) خارج می شود که به کمک آن بافت میزبان را سوراخ می کند.

تمام باکتریها و بیشتر قارچها از راه زخمهای موجود در گیاه وارد آن می شوند .

بعلاوه قارچها و باکتریها می توانند از راه منافذ طبیعی مانند روزنه های هوایی ، روزنه های آبی و عدسک نیز وارد گیاه شوند.

3 ـ آلودگی (Infection ) : آلودگی یا عفونت زایی فرآیندی است که در جریان آن عامل بیماریزا با سلولهای حساس میزبان تماس برقرار نموده و مواد غذایی را از آنها جذب می نمایند.

در مرحله آلودگی عامل بیماریزا رشد و تکثیر نموده و تا اندازه ای به سایر نقاط گیاه راه می یابد.

آلودگی موفقیت آمیز منجر به ظهور نواحی بی رنگ ، بدشکل و نکروز در میزبان شده که علائم نامیده می شوند.

بعضی از آلودگیها مخفی می باشند.

در بیشتر گیاهان علائم بیماری چند روز تا چند هفته بعد از تلقیح ظاهر می شوند.

مدت زمان بین تلقیح و ظهور علائم بیماری را در دوره نهفتگی(Latent eriod ) می نامند .

در جریان آلودگی بعضی از عوامل بیماریزا مواد غذایی ا از سلولهای زنده کسب می نمایند ، بدون اینکه آنها ا نابود سازند .

بعضی دیگر ابتدا آنها را می کشند و بعد محتویات آنها را به مصرف می رسانند .

در جریان آلودگی ، مواد فعال بیولوژیکی ( از جمله آنزیم ، زهرابه و مواد تنظیم کننده رشد ) بوسیله پاتوژنها ترشح می شود که بر کل ساختمانی سلولهای گیاهی یا فرآیند های فیزیولوژیکی آنها اثر می گذارد.

در عوض گیاه با یک سری عوامل دفاعی به مقابله بر می خیزد.

تصویر شماتیک عملیات اصلی در گیاه و اختلالاتی که بوسیله پاتوژن در این عملیات ممکن است بوجود آید .

* 4 - گسترش بیماری در داخل گیاه :عوامل بیماریزا بطرق مختلف و به درجات متفاوت در میزبان خود گسترش می یابند وآنرا مورد حمله قرار میدهند .

عده ای به نواحی زیرکوتیکول اکتفاء می نمایند ( مانند لکه سیاه سیب ) بعضی دیگر در سطح میزبان گسترش یافته و فقط مکه یا هوستوریوم خود را به داخل سلولهای اپیدرمی میفرستند ( مانند سفیدکهای حقیقی ) ولی بیشتر قارچها به تمام اعضاء گیاهی راه یافته و میسلیوم آنها یا بدرون سلول می رود و یا در بین سلولها مستقر می شود ( سفیدک دروغی ) قارچهایی که پژمردگی آوندی ایجاد می کنند به آوندهای چوبی گیاه حمله ور می شوند.

باکتریها بطور معمول در بین سلولهای گیاهان به فعالیت می پرداند .

ولی وقتی قسمتی از دیواره سلول حل می شود ، به درون آن راه میبابند.

بیشتر نماتدها پس از سوراخ نمودن سلولهای اپیدرم بوسیله نیش آرواره ای ( Stylet ) خود تغذیه می نمایند.

ویروس ها ، ویرویئدها و میکو پلاسماها در داخل سلول به سر می برند.

ویروسها و ویروئیدها به انواع سلولهای گیاهی حمله می نمایند.

در حالیکه میکوپلاسما ها فقط به بافت پارانشیمی اطراف أن حمله ور می شوند .

تما م آلودگی های ناشی از میکو پلاسما ها و نیز آلودگی های طبیعی ناشی از ویروس ها و ویرویئدها در گیاه فراگیر یا سیتمیک می باشند.

بعضی از قارچها مخصوصا سفیدکهای دروغی ، زنگها و سیاهک ها سیتمیک می باشند.

5 ـ رشد و تولید مثل عوامل بیماریزا : قارچها و گیاهان عالی انگل از نقطه تلقیح اولیه با رشد و نمو خود کلیه بافتها را آلوده می نمایند.

در نهایت آلودگی متوقف شده و مرگ گیاه فرا می رسد .

قارچهایی که پژمردگی آوندی ایجاد می کنند با تولید و رها سازی اسپور در داخل آوند چوبی ،گیاه را مورد حمله قرار می دهند .

اسپورهای مذکور در جریان شیره آوندی قرار گرفته ، به نقاط دورتری انتقال یافته و در انجا جوانه زده و سایر آوندها را آلوده می نمایند.

پاتوژنهای دیگر مانند باکتری ، نماتد ، ویروس و پروتوزآها با گذشت زمان اندازه چندان بزرگی پیدا ننموده بلکه از نظر تعدادبسیار زیاد می شوند که یا به صوت غیر فعال ( مانند ویروسها و میکو پلاسماها ) و یا با شنا کردن ( مانند باکتریها ، نماتدها ) از سلولی به سلول دیگر نقل مکان پیدا می کنند.

تولید مثل پاتوژن به راههای گوناگون صورت می گیرد.

نحوه ی تولید مثل قارچها از طریق تولید اسپور و گیاهان گلدار انگل عینا شبیه گیاهان دانه دار از راه تولید بذر تکثیر حاصل می نمایند.

باکتریها ، میکوپلاسما ها و پروتوزآها با تقسیم ساده تکثیر می یابند.

ویروسها و ویروئیدها از طریق همانند سا زی با استفاده از سیستم سلولی زیاد می شوند و نماتدها با تخمک گذاری تکثیر می یابند.

5 ـ انتشار پاتوژنها : پاتوژنها به منظور گسترش در مزرعه از روشهای متعدد استفاده می نمایند.

تعداد کمی از آنها مانند زئوسپورهای قارچ و باکتری می توانند مسافتهای کوتاه را با استفاده از انرژی خود طی نمایند.

بنابراین فقط میزبانهای مجاور را آلوده می نمایند.

تقریبا تمام بیماریهایی که به صورت همه گیر ( اپیدمی ) در آمده و حتی بیماریهایی که اهمیت اقتصادی چندانی ندارند، بطور غیر فعال و بوسیله عواملی مانند هوا ، آب ، حشرات و جانوران مخصوص دیگر و نیز انسان به اطراف پراکنده شده اند .

بیشتر اسپورهای قارچ و بذر گیاهان انگل بوسیله جریان هوا پخش می شوند .

آب به سه طریق می تواند پاتوژنها را پخش نماید : 1 ـ باکتریها ، نماتدها ، اسپورها و اسکلروت قارچها بوسیله جریان آب سطحی یا درونی پخش می شوند.

2 ـ تمام باکتریها و اسپور تعداد زیادی از قارچها به صورت یک مایع چسبناک از گیاه ترشح می شوند که جهت پراکنده شدن به آب نیاز دارند.

3 ـ قطرات باران یا آبیاری بارانی اسپورهای قارچ یا باکتریهای معلق در هوا را گرفته و به سمت پائین شستشو می دهند.

در اینصورت بعضی از انها روی گیاهان حساس قرار خواهند گرفت .

پراکنده شدن بوسیله آب این مزیت را برای پاتوژن دارد که بر روی سطح مرطوب قرار گرفته و می تواند خیلی زود جوانه بزند.

حشرات در انتقال ویروسها ، میکو پلاسماها ، قارچها و بعضی باکتریها نقش مهمی دارند.

کنه ها ونماتدها نیز چند ویروس را از گیاهی به گیاه دیگر منتقل می نمایند .

تقریبا تمام جانوران چه ریز و چه درشت می توانند در انتقال بیماریها نقش داشته باشد.

6 ـ زمستان گذرانی عوامل بیماری زا : پاتوژنهایی که گیاهان چند ساله را مورد حمله قرار می دهند در روزهای خنک و داغ تابستان در داخل گیاه بسر می برند، خواه گیاه در حال فعالیت باشد یا نباشد.

قارچها به صورت میسلیوم در بافت گیاهان چند ساله ( مثلا داخل شانکر ) بسر می برند .

قارچهائی که به برگ و میوه ها حمله می نمایند، زمستان را به صورت میسلیوم یا اسپور در برگها و میوه های ریخته شده درز یر درخت سپری می نمایند ، قارچهائی که به گیاهان یکساله حمله ور می شوند معمولا زمستان و تابستان را به صورت میسلیوم و اسپور در حال خواب و یا اسکلروت در خاک یا بر روی بذر و یا غده بسر می برند .

بعضی از قارچها با آلوده نمودن مداوم گیاهان مختلفی که در سرتا سر سال رشد می کنند زندگی می نمایند.

باکتریها نیز مانند قارچها یک مرحله زمستان گذرانی داشته یعنی در گیاهان آلوده ، بذر، غده و بقایای گیاهی و بعضی هم در خاک بسر می برند.

ویروس ها ، ویروئید ها و میکوپلاسماها فقط در داخل بافت زنده شرایط نامساعد زمستان را طی می کنند .

نماتدها بصورت تخم در خاک یا در بقایای گیاهی زمستان گذرانی می نمایند .

گیاهان انگل بصورت بذر در خاک یا به شکل رویش ، خود شرایط نامساعد زمستان را طی می نمایند .

بعضی از نماتدها ( مانند نماتدگالی گندم ) بصورت لارو در بذر گیاهان زمستان گذرانی می نمایند.

کلیاتی در مورد قارچها و ارتباط آن با گیاهان عالی ( Fungi ) : مقدمه : قارچ شناسی که به لاتین MycoLogy .

( به یونانی شناخت = Logos + قارچ = Mykes ) خوانده می شود ، علمی است که به شناسایی و بررسی می پردازد.

قارچها موجوداتی ریز ، معمولا میکروسکوپی بوده و فاقد کلروفیل و بافتهای آوندی می باشند .

بیش از 8000 گونه ی قارچ بر روی گیاهان باعث بیماری می شوند.

تمام گیاهان مورد حمله ی انواع متعددی از قارچها قرار می گیرند و هر قارچ پارازیت گیاهی به یک یا تعدادی از گیاهان حمله می نماید.

برخی از قارچها بایستی مراحل رشد و تولید مثل خود را تنها بر روی میزبان سپری نمایند.

به این نوع قارچها پارازیت اجباری Obligate Parasite) ) گفته می شود .

اندام رویشی قارچها به صورت رشته های کشیده و بلند هستند که به آن میسیلیوم ( Mycelium ) گفته می شود .

هر یک از رشته هایی که از میسیلیوم منشعب می شوند را هیف (Hypha ) می نامند.

میسلیوم ها ممکن است دارای دیواره عرضی ( septum ) باشند ، میسلیوم برخی از قارچها فاقد دیواره عرضی بوده که اصطلاحا ( Coenocytic ) خوانده می شود .

تولید مثل : تکثیر قارچها بیشتر با تولید اسپور انجام می گیرد که اندامهای ویژه تکثیری یا تولید مثلی هستند و معمولا از یک یا چند سلول ساخته شده اند.

تولید مثل جنسی قارچها از طریق تلقیح گامتهای متحرک ، گامتانژیومها ( اندامهای نر و ماده ) یا هیف ها با هم صورت می گیرد .

در موارد فوق همگی دارای هسته های ها پلوئید (n ) بوده و منوکاریوتیک (( Monokaryotic )) می باشند.

پس از تلقیح نر و ماده ، پروتوپلاسم دو سلول با هم مخلوط شده و چون دو سیتوپلاسم یکی می شوند این مرحله را پلا سموگامی (( Plasmogamy )) می نامند.

در این مرحله چون دو هسته وجود دارد ولی هنوز با هم ترکیب نشده اند ، سلول دیکاریوتیک (( Dikaryotic )) ( n +n ) خوانده می شود .

در انتها دو هسته ی هاپلوئید در سلول دیکاریوتیک با هم یکی شده و سلول زیگوت دیپلوئید (n2 ) را بوجود می آورند.

مرحله ی ترکیب هسته ها را کاریو گامی (( Karyogamy )) می نامند .

در تعدادی از قارچها تولید مثل جنسی در اثر جفت شدن دو سلول ( گامت ) هم اندازه و هم شکل انجام می گیرد ( Isogamy ) و زیگوتی تولید می شود که زیگو سپور ( Zygospore ) خوانده می شود.

در برخی دیگر گامتها یک اندازه نیستند ( Heterogam ) و زیگوتی که تشکیل می دهند اُ اُ سپور ( Oospore ) نامیده می شود .

در قارچهایی که ریشه های سازگار با هم جفت می شوند ، اسپورهای حاصله را معمولا تلیوسپور ( Teliospore ) می نامند.

در یک دسته از قارچها ( Ascomycetes ) اسپورها که معمولا تعدادشان 8 عدد است و آسکوسپور ( Ascospore ) نامیده می شوند در داخل سلول زیگوت بنام آسک ( Ascocarp ) قرار دارند .

در دسته دیگری از قارچها ( Basidiomycets ) اسپورها در خارج یک سلول زیگوت بنام بازیدیوم (Basidium ) تشکیل می گردند و انها را بازیدیوسپور ( Basidiospore ) می نامند.

در دسته بزرگی از قارچها ( قارچها ی ناقص ) هیچگونه تولید مثل جنسی شناخته نشده و این بدان علت است که یا اصولا چنین نوع تولید مثل وجود ندارد و یا اینکه هنوز کشف نشده است .

ظاهرا این قارچها فقط به طریق غیر جنسی تکثیر حاصل می کنند.

تولید مثل غیر جنسی برای تکثیر سریع گونه در شرایط مساعد اکولوژیکی اهمیت زیادی دارد.

در قارچهای پست اسپورهای غیر جنسی در داخل کیسه ای که اسپورآنژیم ( Sporangium ) نام دارد تشکیل می شوند و در اثر پاره شدن اسپورآنژیم یا از طریق دهانه آن آزاد می شوند .

بعضی از این اسپورها تاژک داشته و متحرکند و زئوسپور ( Zoospore ) خوانده می شوند .

اسپورهای غیر جنسی تعداد دیگری از قارچها کنید یوم (Conidium ) نام دارند و در اثر جدا شدن سلولهای انتهائی یا کناری از هیف بخصوصی بنام کنیدیفر (Conidiophore ) بوجود می آیند .

در بعضی از قارچها سلولهای انتهایی یا سلولهای وسط هیف بزرگ و کروی شده و دیواره ضخیمی در اطرافشان تشکیل شده و جدا می گردد که کلامیدوسپور ( chlamydospore ) نامیده می شود .

در برخی دیگر از قارچها اسپورهای یر جنسی ( کنیدیها ) در اندامی دیواره ضخیم بنام پیکنیدیوم ( Pycnidium ) تشکیل می شوند.

نحوه انتشار قارچها : تقریبا تمام قارچهای پاتوژن گیاهان بخشی از زندگی خود را روی گیاهان میزبان و قسمتی را در خاک یا در بقایای گیاهی خاک می گذرانند.

بعضی از قارچها که قدرت پارازیتی خیلی شدید دارند تمام دوره ر ویشی و زندگی فعال خود را روی میزبان بسر برده و فقط اسپورهای آنها روی زمین می افتد و غیر فعال باقی می مانند تا مجددا به گیاه میزبان منتقل شوند و رشد و تکثیر خود را از سر بگیرند.

قارچهای دیگر بایستی قسمتی از زندگیشان را روی میزبان بصورت پارازیت و قسمت دیگر را روی بافتهای مرده گیاه در روی خاک بطور ساپروفیت زندگی کنند تا چرخه زندگی آنها کامل شود.

در هر حال این گروه اخیر قارچها بطور مداوم با بافتهای میزبانشان چه مرده و چه زنده در تماسند و روی هیچگونه مواد آلی دیگر در طبیعت زندگی نمی کنند.

قارچها در مرحله پارازیتی محل بخصوص ، سلولها و بافتهای مشخصی را برای زندگی انتخاب می کنند.

بعضی قارچها ( مانند سفیدکهای پودری ) بر روی سطح گیاه میزبان جایگزین می شوند ،اما اندامهای تغذیه ای مخصوصی بنام مکیــنه ( Haustorium ) را بداخل سلولهای اپیدرم گیاه می فرستند .

برخی دیگر ( مانند Venturia ) فقط بین کوتیکول و سلولهای اپیدرم رشد می کنند .

برخی از قارچها در بین سلولها و فضاهای بین سلولی زندگی می کنند و ممکن است هوستوریوم خود را بدرون سلولها وارد نمایند و یا وارد نکنند .

بالاخره گروهی نیز بطور بی تفاوت در بین و داخل سلولها زندگی می کنند.

انتشار اسپورها تقریبا در تمام قارچها بصورت تصادفی و غیر فعال است ( فاقد حرکتند ) .

هر چند عمدتا خروج آنها در بعضی قارچها بصورت پرتابی انجام می گیرد .

احتمالا باد مهمترین عامل انتشار اسپور قارچها است و آنها را به مسافتهای طولانی حمل می کند.

زمستانگذرانی قارچهای بیماریزا در گیاهان : Over Wintering in Fungi قارچها دارای مکانیسمهای بسیار متنوع جهت زمستانگذرانی هستند.

در گیاهان دائمی : قارچها بصورت میسلیوم در بافتهای آلوده مثل شانکر و بصورت اسپور بر روی یا نزدیک سطح آلوده گیاه و یا در روی فلسهای جوانه زمستانگذرانی می کنند .

قارچهایی که به میوه ها و برگهای درختان خزان کننده حمله می کنند ، معمولا بصورت میسلیوم یا اسپور برروی برگها یا میوه های آلوده افتاده روی زمین یا فلسهای جوانه زمستانگذرانی می نمایند.

در گیاهان یکساله : قارچها معمولا زمستان یا تابستان را بصورت میسلیوم ، اسپورهای استراحتی یا انواع دیگر اسپور و اسکلروت ( Scterotium ) در بقایای گیاهان آلوده ، در خاک ، در داخل یا روی بذر و سایر اندامهای تولید مثلی مانند غده بسر می برند.

در برخی از مناطق قارچها با آلودگی مداوم بر روی گیاهان میزبانی که در سر تا سر طول سال در محیط بیرون رشد می نمایند ( مثل کلم ) یا گیاهانی که در زمستان در داخل گلخانه و در تابستان در محیط بیرون رشد می نمایند ، به بقا ء خود ادامه می دهند .

بعلاوه بسیاری از قارچهای بیماریزا بصورت فعال روی علف های هرز یا گیاهان زراعی غیر فعال بسر برده و در زمان مناسب بوسیله اسپورهایی که باد می آورد گیاهان اصلی را آلوده می نمایند .

باید دانست که اسپور بعضی از قارچها به یک مرحله از خواب یا استراحت حتما نیاز داشته و تا زمانیکه دوره خواب آنها قطع نشود جوانه نخواهند زد .