تاثیر تنش خشکی برمراحل مختلف جوانه زنی ارقام رایج کلزا
با توجه به نیاز غذایی کشور به روغن های خوراکی و اهمیت گیاه روغنی کلزا (Brassica napus L.) در تامین کمی و کیفی این نیاز، بررسی عوامل موثر بر جوانه زنی بذر این گیاه که نقش مهمی در استقرار، رشد و عملکرد نهایی دارد، لازم به نظر می رسد . محدودیت های خاک، تحت عنوان تنش های محیطی به گیاه صدمه می زنند و تنش خشکی یکی از تنش های محیطی رایج در کشور است که بر مراحل مختلف رشد و متابولیزم گیاه اثر می گذارد . اثر تنش خشکی بر جوانه زنی بذر؛ به رقم گیاهی، پتانسیل اسمزی آب، مدت زمان تنش و مرحله زمانی اثر تنش بستگی دارد
نظر به ضرورت مطالعه شرایط تنش خشکی در اکثر مناطق زراعی کشور و علم بر اینکه مراحل مختلف جوانه زنی، حساسیت های متفاوتی به خشکی دارند، این مطالعه با هدف یافتن زمان دقیق تر تاثیر تنش خشکی در مراحل مختلف جوانه زنی بذر ارقام رایج کلزا که در مناطق مختلف استان فارس ( سردسیری، گرمسیری و معتدله ) کشت می شوند، انجام گردیده است .
معرفی سه رقم انگور متحمل به تنش خشکی در استان قزوین
مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی قزوین
چکیده:
خسارت ناشی از گرما و کمبود آب، بر محصولات زراعی و باغی بر کسی پوشیده نیست. بنابراین در گیاهان زراعی و باغی،مخصوصاً درختان انگور( Vitis vinifera) که دچار شرایط نامطلوب تنشهای آبی میشوند، مقاومت به خشکی از نظر جلوگیری از کاهش عملکرد بسیار مهم خواهد بود. لذا شناسایی، انتخاب و استفاده از ارقام انگور متحمل در برابر تنشهای خشکی از موارد بسیار مهم و ضروری در برنامههای بهنژادی انگور میباشد. این طرح در بهار 1381 با بررسی ارقام بومی انگور استان قزوین شروع شد، که انتخاب بصورت غیر مستقیم و غربال ارقام متحمل به تنش خشکی بر اساس صفات مورفولوژیک بود. یعنی اینکه کلیه ارقام موجود از نظر صفات سازگار با تنش خشکی موردیررسی قرار گرفته و ارقام دارای صفات سازگار به تنش خشکی گزینش شدند. بدین منظور طرحی در قالب بلوکهای کامل تصادفی با 4 تکرار طراحی و به مرحله اجرا در آمد، که ارقامی چون بیدانه سفید، بیدانه قرمز، میشپستان، شاهانی سیاه، چفته، گوهری، یزندایی، شاهانی پیکانی، یاقوتی، احمدی، سیاه انگور، ملایی سفید، ملایی قرمز، فخری، شاهرودی، صاحبی، مثقالی، شصت عروس، طلایی، عسگری و شلانگور شناسایی و یاداشتبرداری و مطالعات اولیه انجام گرفت که صفاتی چون ظرفیت نسبی آب برگ، قطر برگ، نسبت طول برگ به عرض آن،کرکدار بودن برگ و زمان رسیدن آنها اندازهگیری شده و مشاهدات بدست آمده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که ارقام چفته، سیاه انگور و ملایی از نظر مورفولوژیکی متحمل به تنش خشکی شناخته شدند.که این ارقام می تواند جهت کشت وکار در مناطق کم آب مورد استفاده قرار گیرد.
واژههای کلیدی: استرس خشکی، متحمل به خشکی، انگور، Vitis vinifera
مقدمه:
خسارت ناشی از گرما و کمبود آب، بر محصولات زراعی و باغی بر کسی پوشیده نیست. بنابراین در گیاهان زراعی و باغی،مخصوصاً درختان انگور( Vitis vinifera) که دچار شرایط نامطلوب تنشهای آبی میشوند، مقاومت به خشکی از نظر جلوگیری از کاهش عملکرد بسیار مهم خواهد بود. لذا شناسایی، انتخاب و استفاده از ارقام انگور متحمل در برابر تنشهای خشکی از موارد بسیار مهم و ضروری در برنامههای بهنژادی انگور میباشد. اهداف این بررسی عبارتند از:
1- بررسی مقدماتی وضعیت مقاومت ارقام بومی انگور استان قزوین به تنش خشکی.
2- انتخاب غیر مستقیم و مورفولوژیک ارقام انگور مقاوم به تنش خشکی
3- تعیین مقاومترین ارقام انگور به تنش خشکی تحت شرایط تنش
زیلجیوان و همکاران (1981) اولین تحقیق را در مورد تیمارهای آبی انگور انجام دادند. آنها دریافتند که در رقم چنین ، حداکثر ریشه دهی در منطقه 300 الی 400 میلیمتری عمق خاک بوده و 90% تراکم ریشه از عمقی کمتر از 900 میلیمتری خاک وجود داشت و حداکثر نیاز آبی در مرحله گلدهی و سبزی حبهها بود.
مریآکس (1981) رقم انگور گریناچی را توسط 200 لیتر آب آبیاری نمود و طی 6 مرحله از مراحل مختلف رشد، مورد تنش خشکی قرار داد. تجزیه دادههای حاصل از اندازهگیری تعداد برگ، وزن و مقدار قند حبهها نشان داد که 73% شاخهها و برگها در مراحل اولیه رشد تشکیل میشوند.میزان قند حبهها کاهش یافته و اندازه حبهها کچکتر گردید. این نتیج در آزمایشهای تأثیر تنشهای خشکی بر فشار اسمزی ارقام هسلینگ و سیلوانر نیز بدست آمد(دیورینگ ، 1984).
ریکیآردی و همکاران (1989) واکنش به دمای کانوپی در کلتیوارهای مختلف انگور را در شرایط آب قابل دسترس و بدون آب قابل دسترس بررسی کردند. دمای تاج پوشه (کانوپی) بوسیله دماسنج مادون قرمز اندازهگیری شد. نتایج حاصله نشان داد که بین شرایط تنش خشکی و عدم تنش خشکی از نظر دمای تاج پوشه اختلاف معنیدار وجود داشت ولی بین کولتیوارها از نظر تاج پوشه اختلاف معنیداری مشاهده نگردید.
نوری )1989) مشاهده نمود که در بعضی از شرایط استرس خشکی، میزان نسبت فتوسنتز ، وزن مخصوص برگها، مساحت برگ و توده ماده خشک آن کاهش مییابد که ارقام ترامینر ، پینوت و مولدووا بسیار مقاوم به استرس خشکی بوده در حالیکه رقم موسکات گامبریسکی خیلی حساس به تنش خشکی بود.
بارابال (1990)از روش واکنش الکتریکی برگ (electerical respons) در آزمایش های تنش خشکی استفاده نمودند . آنها واکنش برگ را قبل و بعد از تنش خشکی اندازه گیری نمود که رقم کیشمیش مقاوم به تنشهای خشکی بود ه ومیزان واکنش الکتریکی از 9/71% (در شرایط عدم تنش ) به 30% (در شرایط تنش) کاهش یافت . در حالیکه در رقم آلیاتیکو که حساس به تنش خشکی بود ، واکنش الکتریکی در شرایط عدم تنش خشکی از 1/87% به 9/9% در شرایط تنش کاهش یافت .
پاتاکاس و همکاران (1997) میزان آب ، پتانسیل اسمزی و تورژسانس برگهای رقم ردیتیس را به روش سیکرومتریک اندازه گیری نمود . او مشاهده نمود که در طول استرس خشکی میزان سیمپلاستیک آب از برگهایی جوان به 78% و در برگهای پیر به 62 % کاهش یافتمواد
مواد و روشها:
این طرح در بهار 1381با بررسی باغات انگور استان قزوین با انتخاب غیر مستقیم و غربال ارقام مقاوم به تنشهای خشکی براساس صفات مرفولوژیک شروع شد. یعنی اینکه کلیه ژنوتیپهای موجود در استان قزوین از نظر صفات سازگار با تنش خشکی مورد بررسی قرار گرفته و پایه های دارای صفات سازگار به تنش خشکی گزینش می شوند (عبدمیشانی ،1376) . بدین منظور طرحی در قالب بلوکهای کامل تصادفی با 4 تکرار طراحی و به مرحله اجرا در آمد ، که از هر رقم 8 بوته انتخاب و صفاتی چون زمان رسیدن (به روز ) ، ضخامت برگ (که به وسیله میکرومتر تا یک صدم میلیمتر همراه با میکروسکوپ اندازه گیری شد) ، محتوی نسبی آب برگ، نسبت طول برگ به عرض کرکدار بدن آن اندازه گیری شده و در تجزیه واریانس وارد شد. فاکتور رقم، ارقام بومی استان بوده که هر دو بوته به عنوان یک بلوک در نظر گرفته شد. پس از تجزیه واریانس ، میانگین ارقام از نظر صفات فوق توسط روش دانکن و در سطح 1% و 5% مورد ارزیابی قرار گرفته و افراد برتر از نظر تحمل به تنش خشکی (بطور مرفولوژیک) انتخاب می شوند .