عملیات داشت
کلیه عملیاتی را که در فاصله جوانه زدن بذر تا برداشت محصول انجام می گیرد عملیات داشت می گویند.
این مرحله عبارت است از: آبیاری, تنک کردن, واکاری, خاک دادن پای بوته ها, سله شکنی, وجین کردن, کود دادن, مبارزه با حشرات و آفات, کنترل امراض و بیماریها و مبارزه با علف های هرز .
آبیاری:
بدون شک, کمبود آب در خاک یکی از عوامل مهم در محدودیت زراعت است .
هدف از آبیاری اضافه کردن مقدار کافی و به موقع آب به محیط توسعه ریشه است تا گیاه بتواند آب را بسرعت و به مقدار مورد نیاز خود جذب کند.
هر گاه نزولات آسمانی برای تامین نیازآابی گیاه کافی نباشد, آبیاری ضروری است.
آب مورد نیاز برای آبیاری از منابع مختلفی مانند چاه های عمیق و نیمه عمیق، رودخانه, چشمه و قنات تامین می شود.
رطوبت خاک از سه منبع نزولات آسمانی, آبیاری و بالا آمدن آب تحت الارضی تامین می شود.
وقتی آب جای تمام هوای موجود در زمین را می گیرد, می گویند مقدار رطوبت زمین به حد اشباع رسیده است.
مقدار آبی که تحت تاثیر قوه جاذبه از لایه های خاک زراعی خارج می شود, به «آب ثقلی» معروف است.
مقدار آبی که ذرات آب قادر به نگهداری آن نیست و به سرعت وارد آب های تحت الارضی می شود و به سطح زمین بر می گردد, بر اثر تبخیر باعث تراکم املاح در سطح زمین و نمکی شدن و بایر شدن خاک می شود.
مقداری از آب که با نیروی معادل ۳% اتمسفر نگه داشته می شود و گیاه آن را به سهولت جذب می کند «حد ظرفیت مزرعه» نامیده می شود و زمانی که گیاه نتواند آب جذب کند و پتاسیل آب در خاک برابر ۱۵- اتمسفر باشد, «نقطه پژمردگی دائم گیاه» است.
▪ زمان آبیاری:
اولین آبیاری معمولا پس از کاشت انجام می شود.
زمانی که در زمین خشک بذر کاشته می شود آن را اصطلاحا «خشکه کاری» می گویند؛ ولی وقتی که بعد از تهیه بستر و قبل از کاشت آبیاری انجام شود و پس از آن بذر کاشته شود آن را «هیوم کاری» می گویند.
نیاز گیاهان مختلف به آب و تحمل آنها در مقابل کم آبی متفاوت است و زمانی که مقدار آب کافی نیست، به اجبار، باید گیاه را به وضعیت کم آبی عادت داد و این عمل با آبیاری در فواصل طولانی تر ممکن است.
▪ روش آبیاری:
انتخاب روش آبیاری به بافت خاک, پستی و بلندی زمین, گیاه, روش کاشت, مقدار آب, شرایط محیطی و سرمایه گذاری اولیه بستگی دارد و انواع مختلفی را شامل می شود:
۱) آبیاری بارانی، با شبکه لوله کشی ثابت یا متحرک؛
۲) آبیاری سطحی، به شیوه قرغابی (سیلابی، نواری، کرتی) و آبیاری جوی پشته ای یا نشتی یا فارو یا ردیفی,
۳) آبیاری زیر زمینی، که در گلخانه ها و شالی ها به صورت زهکشی و آبیاری کوزه ای کاربرد دارد؛
۴) آبیاری قطره ای، که به دو صورت پیوسته و متناوب است؛
تنک کردن (Thinking) :
به غیر از عملیات آبیاری، گیاهان برای رسیدن به حداکثر رشد و توسعه خود و تولید محصول بیشتر می بایست نور کافی، دمای مطلوب، هوای تازه، مواد معدنی، و بسیاری دیگر از عوامل موثر را در طی مرحله داشت تا برداشت در اختیار داشته باشند برای مثال، کشت متراکم بذر ممکن است منجر به سبز شدن تعداد بوته های زیاد در واحد سطح و بوجود آمدن رقابت بین آنها ، برای دستیابی به منابع لازم برای رشد و نمو آنها گردد، نتیجه گیاهانی ضعیف و کوچک باعملکردی پائین به لحاظ کمی و کیفی حاصل می شود.
یا در جائی که تعداد بوته در واحد سطح کمتر از حد مطلوب باشد گیاهان چوبی، غیر قابل خوراک (از لحاظ تغذیه دام) و نامرغوبی بوجود خواهد آمد.
برای دستیابی به تراکم مطلوب در مزرعه یا بایستی میزان بذر کشت شده به دقت تنظیم و مصرف شود و یا اینکه با حذف بوته های اضافی و تنک کردن بوته ها با فواصل مناسب و معین در مراحل اولیه رشد یا پس از استقرار کامل گیاهچه ها به تعداد بوته کافی در مزرعه دست یافت.
به چنین عملیاتی تنک کردن (thinning) گفته میشود که معمولاً توسط کارگر به کمک چاقو ، بیلچه یا داس به حذف بوته های اضافی در کنار هم پرداخته می شود.
تنک کردن در مورد گیاهان وجینی مثل چغندر قند، پنبه، ذرت و غیره پس از اطمینان از رفع خطرهای احتمالی مثل سرما و تگرگ زدگی ، کاهش خسارت آفات و امراض ، عموماً طی دو یا سه نوبت جزء عملیاتهای ضروری به شمار می رود.
زمانی که گیاه کاملا استقرار یافت و بوته دارای ۲ تا ۴ برگ واقعی شد, این عمل انجام می شود.
عمل تنک کردن باید قبل از اینکه بوته ها برای جذب آب و مواد غذایی به رقابت بپردازند و ریشه آنها در هم رود صورت گیرد, به طوری که علتی هم برای عمل از بین رفتن بوته ها وجود نداشته باشد.
عملیات تنک کردن معمولا در دو یا سه نوبت انجام می شود.
البته روش دستی پرهزینه و زمان بر است.
ماشین های تنک کننده به دو صورت تصادفی و کنترل شونده عمل می کنند که هر کدام معایبی دارند.
واکاری:
عملی است که عکس تنک کردن، یعنی دوباره کاشتن قسمت هایی از مزرعه که به تعداد کافی بوته ندارد.
گاهی بوته های اضافی کنده شده که خاصیت جابه جایی دارند در محل های خالی کاشته می شوند و گاهی هم دوباره بذرکاری می شود.
خاک دادن پای بوته ها:
در زراعت گیاهانی که شاخ و برگ زیاد دارند و به علت سنگینی بوته و کم بودن ناحیه توسعه ریشه ها، استقامت آنها در مقابل باد کم است، خاک دادن پای بوته ها سبب افزایش استقرار و استقامت آنها می شود.
البته باید دقت کرد که به طور یکنواخت اطراف گیاه را بپوشاند.
در سطوح کوچک، این کار با دست و با بیل یا ابزارهای دستی انجام می شود و در زراعت های ردیفی با نهرکن و مرزکش های دیسکی این کار را می کند.
سله شکنی:
در خاک های سنگین که درصد رس موجود در خاک زیاد است، بر اثر برخورد باران یا آبیاری خاکدانه ها باز و متلاشی و ذرات رس جابه جا می شوند.
ذرات رس آزاد شده همراه با آب به داخل خاک وارد می شوند و نفوذپذیری لایه سطحی را کاهش می دهند که به این لایه سله می گویند.
سله پس از خشک شدن سخت و چروکیده می شود و ترک می خورد.
بهترین راه مبارزه با سله, افزایش مواد آلی در خاک است.
این کار را هم گاه کشاورز با استفاده از داس، کج بیل, فوکا، شفره، بیلچه، چنگک یا چاقو انجام می دهد و گاه این کار با استفاده از ماشین کولتی واتور یا تیغه های پنجه غازی یا فلمی یا کولتی واتورهای دوار یا چنگک های گردان که ممکن است یک ردیفه یا چند ردیفه باشند انجام می شود.
البته باید مواظب بود که در این عمل خسارت چندانی به محصول زراعی وارد نشود.
وجین کردن:
از بین بردن علف های هرز با استفاده از وسایل مکانیکی را وجین نامند.
بذر علف های هرز ممکن است از سال های قبل در زمین مانده باشد یا همراه با بذر زراعت اصلی داخل زمین شده یا به وسیله باد و آب و حشرات و مانند آن داخل مزرعه شده باشد.
این کار به صورت دستی یا با ماشین آلات و کولتی واتورها انجام می شود.
وجین نشاء برنج
وجین کردن به منظورکندن علف های هرز در شالیزارهای برنج می باشد.
معمولا این عمل به وسیله دست صورت می
گیرد .
وجین در دو نوبت ، نوبت اول
15 الی 20 روز بعد از نشاء کاری ، نوبت دوم
حدود 30 الی 35 روز بعد از نشاء کاری انجام میشود.
وجین کردن با دست د ر کاشت مکانیزه برنج که نشاء ها به صورت ردیف کار می باشد عمل وجین کردن به وسیله ادوات مکانیکی صورت میگیرد .در این روش آب مزرعه را خالی می کنند تا عمل وجین به خوبی صورت گیرد.از مزیت های این روش کاهش هزینه تولید و سرعت عمل بالای آن می باشد .
وجین کردن با ادوات مکانیکی وجین و سله شکنی پس از تنک کردن وجین و سله شکنی پس از پایان تنک کردن – معمولاً پس از پایان تنک کردن محصول، آبیاری بعمل می آید.
چنانچه پس از پایان تنک کردن فرصت موجود است و عجله زیادی در انجام آبیاری نیست.
می توان وجین و سله شکنی را نیز در بین ردیفهای کاشت به اجرا گذاشت و سپس آبیاری کرد.
واحدهای مستقل چنگک گردان و یا انواع کولتیواتورهای پاشنه ای برای این کار مناسب می باشند.
وجین و سله شکنی قبل از کاشت وجین و سله شکنی قبل از کاشت – در مواردی پس از انجام عملیات خاک ورزی اولیه و یا پس از اتمام عملیات تهیه بستر، بارانهای زیادی ریزش می یابند و یا آبیاری انجام می شود که در نتیجه خاک سله می بندد و یا علفهای هرزگسترش می یابند.
برای وجین وسله شکنی زمینهای مسطح می توان از دیسک سبک، دندانه، چنگک گردان و انواع کولتیواتورها استفاده نمود.
این وسایل خاک را بطور سطحی سله شکنی می کنند و علفهای هرز را از بین می برند.
برای وجین وسله شکنی در شرایط جوی و پشته ممکن است از واحدهای مستقل چنگک گردان استفاده نمود برای این عمل ارتفاع کار چنکگها را طوری تنظیم می کنند که یک گروه از چنگکها روی پشته ها و گروهی دیگر در درون جویچه ها عمل نمایند.
وجین کن ها : منظور از وجین کردن از بین بردن علف های هرز بین خطوط کشت و بین گیاهان روی خطوط می باشد.
این دومی را معمولاً انجام نداده یا با پاشیدن مواد شیمیایی انجام می دهند.
علف هرز بین گیاهان روی ردیف معمولاً پس از رشد کافی گیاه از بین می روند.
چون فاصله بین گیاه کم بوده و لذا در رقابت، علف هرز را از بین می برند.
عمل وجین معمولاً برای محصولاتی لازم می شود که ردیفی کشت می شوند.
به سبب فاصله زیاد خطوط کاشت این محصولات ، علف های هرز فرصت رشد و رقابت با محصول را می یابند.
به همین سبب همانطور که گفته شد، فاصله ردیف های کشت این نوع محصولات باید 40 سانتی متر و بیشتر باشد تا ماشین های وجین بتوانند کار کنند.
وجین کن ها ممکن است در عقب ، میان و یا جلو تراکتور بسته شوند.
دو نوع وجین کن معمول، پنجه غازی و چرخ دندانه ای هستند.
وجین کن پنجه غازی تیغه ای مختلف الشکلی دارند که کاملاً شبیه تیغه های گاو آهن قلمی (چیزل) هستند.
تیغه ها ممکن است کامل یا نیمه باشند.
نیم تیغه ها را در دو سوی چپ و راست وجین کن ها تعبیه می نمایند که احتمال صدمه رساندن به گیاه کاهش یابد.
وجین کن ها دارای دو صفحه حفاظ یا سپر حفاظ یا سپر حفاظ هم هستند که در دو طرف گیاه حرکت کرده و از ریختن خاک روی آنها جلوگیری می نمایند.
تیغه ها را به صورت زیگزاگی ترتیب می دهند تا تمام سطح بین دو ردیف کشت را پوشش دهند.
وجین کن ها چرخدندانه ای از گروه های کوچک چرخدندانه ترکیب یافته اند که به تناسب فاصله ردیف های کشت از یکدیگر فاصله دارند.
تنک کن ها : وسایلی هستند که ضمن عبور از روی ردیف کشت، تعدادی از جوانه ها را قطع یا ریشه کن می نمایند.
بذر چغندر معمولی، مجتمعی از چند بذر به هم چسبیده اند.
پس از کاشت از هر بذر ممکن است چندین جوانه سبز شود که مطلوب نیست چون رقابتی بین آنها پدید می آید که به کاهش عملکرد منجر می گردد.
معمول ترین تنک کن ها نوع چرخی است.
یک چرخدندانه ای برای هر ردیف کاشت در نظر گرفته می شود که در راستای عمود بر خط کشت نصب می شود.
با پیشروری تراکتور دندانه های این چرخ در هرچند سانتی متر یک بار به خاک برخورد کرد، یک یا چند جوانه را می کند.
ماشین های آبیاری : ایران قدیم که در منطقه گرم و خشک فارس بنیان نهاده شد و جمعیت آن بعداً به حوالی کویرها همچون کرمان، یزد، سمنان و جنوب خراسان گسترش یافتند.
از نظر آب کاملاً در مضیقه بود.
بدین سبب هنر قنات سازی در آن ظهور نموده و تا امروز تنها کشوری است که این روش آبیاری در آن وجود دارد.
با اختراع موتورهای بخار در سال های 1800 و موتورهای احتراق داخلی در آن پس از حفر چاه معمول گشت که تا امروز به رواج کامل خود رسیده است.
روش نوین آبیاری: پیشرفت علم مکانیک و احساس کمبود آب در بیشتر نقاط جهان عامل ظهور روش های نوین آبیاری گشته است که به آبیاری تحت فشار موسومند.
روش های قدیم آبیاری در فصول قبل توضیح داده شد.
روش های آبیاری نوین عبارتند از : الف) بارانی الف – 1) افقی متحرک : لوله آب از منبع و با فشار از درون یک موتور هیدرولیکی گذشته و سپس به تیرک افشانک ها می رود تا از مسیر افشانک ها مزرعه را آبیاری نماید.
موتور هیدرولیکی توسط جریان آب می گردد.
حرکت دورانی این موتور توسط جعبه دنده ای حرکت افقی چرخ های ماشین تبدیل می گردد.
ماشین با سرعتی کم ولی حساب شده در طول مزرعه حرکت می کند تا به انتها برسد.
منبع تأمین فشار آب می تواند محور تواندهی تراکتور باشد که پمپ آبی را به حرکت درآورده و آب را از منبع که می تواند نهر یا حوض آب باشد به لوله لاستیکی ماشین داده، از آنجا همانطور که گفته شد به افشانک برساند.
ملاحظه می گردد که تمامی افشانک ها و تیر افشانک ها با هم حرکت افقی دارند.
الف – 2) دایره ای متحرک : در این ماشین افشانک ها روی تیر افشانک هایی نصب شده اند که قوسی شکل هستند.
قوس تیر افشانک در وسط حول محوری می گردد.
تأمین آب تحت فشار به همان صورتی است که در ماشین آبیاری افقی گفته شده فقط تیرافشانک حرکت دورانی دارد.
این ماشین پس از مدت حساب شده آبیاری، به منطقه دیگری از مزرعه منتقل می گردد، جایی که همپوشانی کافی فراهم آورد.
الف – 3) ثابت : انتقال لوله ها از یک محل به محل دیگر مزرعه چندان ساده نیست.
بعضی از کشاورزان ، لوله های ثابت را توضیح می دهند.
چند خط لوله در سطح مزرعه به طور ثابت تعبیه شده و از آن علم هایی بیرون می آید.
در سر هر علم یک افشانک نصب شده است که آب را تا شعاع معینی پراکند.
پهنای پاشش بعضی از ماشین های آبیاری بارانی تا 400 متری می رسد.
مزایای آبیاری بارانی : 1) نیازی به تسطیح مزرعه نیست 2) جوی و پشته های آبیاری را لازم ندارد 3) بازده آبیاری بالاست یعنی تلفات آب کم و در مصرف آب صرفه جویی می شود.
معایب آبیاری بارانی : 1) در نواحی گرم و خشک حواشی کویر، تبخیر فوق العاده زیاد است طوری که ممکن است این روش غیرقابل توصیه باشد.
2) هزینه تعمیر ونگهداری آن بالاست 3) نیاز به متخصص حرفه ای دارد.
ب) آبیاری قطره ای : این روش آبیاری برای باغها به کار می رود.
لوله های لاستکی روی ردیف کشت درختان انداخته می شوند.
در کنار هر درخت معمولاً یک اشانک روی لوله نصب می شود.
آب در طول زمان های معینی به طور مداوم ولی قطره قطره به پای رخت می ریزد.
بازده آبیاری این روش بیش از بارانی است ولی مشکل عمده آن گرفتگی افشانک ها می باشد.
در نقاطی که آب کشاورزی آن سنگین و هوا گرم باشد، افشانک ها به زودی رسوب گرفته از کار می افتند.
نگهداری دائم افشانک ها در این مناطق یک الزام است.
پ) آبیاری چکه ای : مصرف آب در این روش بیش از آبیاری قطره ای است.
لوله ها معمولاً درون خاک مدفون شده، از سوراخ های ریزی که روی آن ها درآورده شده اند آب به طور شبانه روزی جریان یافته، لذا امکان مسدود شدن سوراخ ها کاهش یافته است.
این نوع آبیاری اگر مناسب محل تشخیص داده شود، بیشترین بازده آیاری را داراست.
مهم ترین مزیت روش های آبیاری قطره ای و چکه ای در آن است که فقط مسافتی اطراف درخت را آبیاری می نمایند.
با این ترتیب در نوارهای خاک بین درختان امکان رشد علف های هرز وجود نداشته یا خیلی کم است.
منابع : http://www.mibosearch.com/word.aspx?wName=%D9%88%D8%AC%D9%8A%D9%86 http://www.mibosearch.com/word.aspx?wName=%D8%AA%D9%86%DA%A9+%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86 http://www.berenge.com/Articles/ShowArticle.aspx?ArticleID=1007 http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%d8%aa%d9%86%da%a9+%da%a9%d8%b1%d8%af http://aftab.ir/articles/science_education/agriculture_fishery/c3c1181811166_protection_p1.php http://www2.irib.ir/AMOUZESH/f/page_sh.asp?key=17&ov=512 http://www2.irib.ir/AMOUZESH/f/page_sh.asp?key=17&ov=512