خربزه از دیرباز تا کنون یکی از محصولات زراعی کشور به خصوص استان خراسان بوده است . اگر چه این محصولجالیزی در سایر مناطق ایران هم کشت م یگردد اما مهمترین منطقه کشت آن تا به امروز استان خراسان می باشد به طوری که در سفرنامه های مختلف جهانگردان معروف با گذر از منطقه خراسان از خربزه خاص این منطقه نام برده اند . لازم به ذکر است کلیه مطلب ذکر شده در این مجموعه در مورد توده های بومی خربزه خراسان می باشد . البته با توجه به شباهت انواع خربزه از این مجموعه در خصوص سایر موارد نیز می توان استفاده نمود .
خربزه یکی از محصولات جالیزی است . اگر چه جالیزکاری در سالهای اخیر دچار تغییرات شگرفی شده است و انواع گیاهان جالیزی با علم اصلاح نباتات به صورت گلخانه ای ، در انواع شکلها ، اندازه ها و رنگ های مختلف تولید میگردند ولی خربزه خراسان با شکل و طعم خاص خود دچار کمترین تغیرات شده و با جزیی تفاوت به همان شکل قدیمی کشت می گردد و از نظر ژنتیکی اصلاح چندانی بر روی آن صورت نگرفته است و جای کار بسیاری برای متخصصان داخلی دارد .
خربزه در بسیاری ازنقاط استان خراسان کشت می شود اما معروفترین نواحی خربزه کاری شامل جیم آباد در اطراف مشهد – تربت جام – تایباد و خواف می باشد . خربزه کشت شده در نواحی فوق دارای طعم و تردی خاص خود است . در سالهای اخیر با مصرف بی رویه ی کودهای شیمیای ، سموم دفع آفات و از سوی دیگر تغییرات جوی و افت میزان بارندگی ، باعث تنزل شدید کیفیت ، طغیان آفات و امرا ضاین محصول و کاهش شدید برداشت از واحد سطحگردیده که این سیر نزولی همچنان ادامه دارد . لذا بر ا« شدیم تا با ارائه مجموعه حاضر گامیدر بهینه سازی کشت و حل مشکلات این محصول برداشته به تبع آن شاهد افزایش کمیت و کیفیت آن و بالا رفتن صادرات باشیم .
اهمیت اقتصادی خربزه
در منطقه خراسان به خصوص جنوب خراسان که از الحاظ صنعتی پیشرفت چندانی نداشته است کشت خربزه در اقتصاد منطقه اهمیت مضاعفی را دارد . تعداد زیادی از مردم این ناحی با کشت خربزه امرار معاش می نمایند بسیاری از مردم محلی و کارگران غیر محلی هر ساله در فصل کاشت و برداشت در زمینهای خربزه کاری مشغول به فعالیت می شوند و منطقه به محل جذب کارگران تبدیل می شود . در سالهای اخیر نیز شوراهای محلی با اخذ مالیات از کامیونهای حمل خربزه اقدام به کارهای عمرانی می نمایند .
کشت خربزه برای مالکین اهمیت به سزایی دارد زیرا در کشت این محصول مقداری از عملیات داشت با برداشت همزمان بود ه و تلاقی این دو مرحله موجب گردیه است که سرمایه ی مالکین خیلی سریعتر نسبت به سایر کشتها بازگشت نماید . تمام اجزاء خربزه اعم از بوته ، میوه های وازد و تخمهای خربزه می تواند به مصرف تغذیه دادم برسد و اصولا در فصل خربزه به طور طبیعی مقداری از غذای مصرفیدامهای محلی از همین مواد تامین می گرد .
گیاه شناسی خربزه
خربزه گیاهی است بوته ای و رونده از خانواده کدوئیان با نام علمی Cucumis melo یک پایه و دارای دو نوع گل ماده و نر ریشه مستقیم و ساقه طویل و خزنده ، برگهای پهن و پرزدار که به طور متناوب بر روی ساقه ها قرار گرفته تعداد ساقه های منشعب از ریشه پنج الی هشت عدد می باشد .
در ابتدا گلهای نر و سپس گلهای ماده بر روی ساقه ظاهر می شوند همچنین تعداد گلهای نر بیشتر از گلهای ماده می باشد . از نظر شکل ظاهری گلهای نر بر روی یک ساقه کوچک تشکیل می شوند و گلهای ماده بر روی یک خربزه کوچک که در اصل همان تخمدان گیاه است ه بعد از انجام تلقیح شروع به رشد کرده و خربزه را ایجاد می کند .
تخمدان یک خانه و سه برچه است و در داخل آن سه ردیف تخم تشکیل می شود . گرده افشانی عمدتا توسط حشرات گرده افشان و در درجه دوم به وسیله باد انجام ی شود . رسیدگی خربزه همان رسیددگی فیزیولوزیکی گیاه می باشد اما در بعضی موارد مشابه مانند خیار که بسیار شبیه خربزه است رسیدگی فیزیولوژیکی نبوده و اصل بازراپسندی مد نظر قرار می گیرد .
نیازگرده افشانی خربزه از جدول نیازگرده افشانی گیاهان