مقدمه
بنابر ضرب المثل کهنی عربی فواید درخت خرما به اندازه تعداد روزهای سال است.
و ظاهراً نیز چنین است، زیرا خرما واقعاً فواید گوناگونی دارد.
از چوب آن در بنّایی استفاده می شود و برگهای بزرگ آن( که گاهی شاخه نامیده می شود) برای ساختن چندین کاردستی مانند بادبزن، طناب، چوبدستی، حصیر و غیره به کار می رود.
بنابر سنتی قدیمی، عادت اعراب بر این بود که در مراسم شادمانی همگانی برگهای درخت خرما را در دست می گرفتند و به صورت دسته هایی از معابر می گذشتند.
هسته خرما اگر خیسانده و آرد شود غذای مناسبی برای دام می باشد.
خرما علاوه بر آن که میوه ای شیرین و لذیذ است بهترین ماده غذایی برای انسان است.
خرما شامل بیش از 60% قند تبدیل شده و دکستروز به اضافه مقدار زیادی ساکاروز و پروتئین، پکتین، تانین، سلولز، نشاسته و چربی به نسبتهای متفاوت است(30).
مقدار زیادی ویتامینهای Aو Bو Cنیز در آن وجود دارد.
به علاوه ترکیبات معدنی آهن، سدیم، کلسیم، گوگرد، کلر و فسفر در خرما دیده می شود.
خرمای خوراکی، مانند عسل، در ساختن شیرینی، نوشابه، شکر و شربتهای شیرین به کار می رود.
خرما از نظر پزشکی بسیار با ارزش است( دائره المعارف پزشکی اسلام) آرام بخش و ملیّن و محرک قلب است و از فراموشی جلوگیری می کند.
برای ناراحتیهای تنفسی به طور کلی و به ویژه برای تنگی نفس( آسم) مفید است.
خرما لینت آور، مدِرّ و مقوی قویه باه است.
و با توجه به تمام خواص و ترکیباتش می توان آن را غذایی کامل و نیروبخش دانست.
ضماد آرد هسته خرما برای شفای بیماریهای چشمی مخصوصاً ورم قرنیه و چشم درد مفید است.
حضرت محمد(صلى الله علیه وسلم) برای حفظ سلامتی، مردم را به خوردن منظم خرما توصیه می کند.
هر چند نقل شده که یک بار حضرت علی (کرم الله وجهه) را در دوران نقاهت از خوردن خرما نهی فرمود( کتاب سنن ترمذی) و این توصیه کاملاً بر پایه ای علمی استوار است زیرا خرما دارای الیافی غذایی است و کسانی که دوره نقاهت را می گذرانند و معده ای ضعیف دارند هضم این الیاف برایشان مشکل است.
بعضی از مفسران قرآن مانند مولانا عبدالماجد دریابادی اشاره کرده اند که خرما برای زن باردار بسیار مفید است به همین جهت هنگامی که حضرت مریم درد زاییدن گرفت برایش خرما آماده شد.
تاریخچه درخت خرما
سابقه درخت خرما در دنیا به بیش از 5000 سال و کشت آن در ایران از بدو تاریخ و تشکیل سلسله هخامنشی معمول بوده است .
در برخی روایات دینی از خرما به عنوان یک میوه بهشتی یاد شده است و نام نخل در فرآن نیز آمده است .
خواجه نصیرالدین طوسی فرموده است : درخت خرما نزدیکترین تبات به حیوان است .
در خت خرما حداقل 2 سال و حد اقل 3 سال در برابر تشنگی بردبار است .
در کشتزارهایی که مخصوص پرورش نخل است تا 5 سال می تواند تشنه باشد .
عمر خرما در نواحی گرمسیر بین 80 تا 120 سال و در نواحی نیمه سردسیر بین 150 تا 200 سال است
درخت خرما در نواحی گرمسیری و نیمهگرمسیری، از جمله ایران پرورش مییابد.
با اینکه خاستگاه آن را میانرودان، عربستان و شمال افریقا ذکر میکنند ولی بررسیهای علمی، آن را به گونهای به نام علمی P.H.
Sivestris که در هندوستان میروید نسبت میدهند.
باستانشناسان احداث نخلستانها را به پنج هزار سال پیش نسبت دادهاند زیرا نامی از آن بر لوحههای گلی ۵۰ سده پیش یافتهاند.
در ایران نخل و خرما از دوران باستان و پیش از هخامنشی کشت میشده.
در ادبیات ساسانی از جمله در کتاب بندهشن از نخل یاد شدهاست.
منابع چینی از ایران (در زبان ایشان بوسی، تلفظ چینی پارسی) به عنوان سرزمین نخل خرما که در نزدشان به نام عناب پارسی و عناب هزارساله مشهور بوده، یاد کردهاند.
در پایان سده نهم میلادی، نخل خرما را از ایران به چین برده و در آنجا کشت کردهاند.
در میان کشورهای اروپایی اسپانیا پیشینه بیشتری در کشت خرما دارد.اصطلاحات نخل و خرما در مناطق خرماخیز ایران اصطلاحات و واژههای فارسی زیادی در ارتباط با نخلکاری رواج دارد که به برخی از آنها اشاره میشود:• مُغ یا مُه به معنی نخل است.
نام تنگه و منطقه هرمز هم از هور+مُغ تشکیل شدهاست.
• فَسیل: ساقه اصلی درخت خرما• تیم: هر چه از فسیل بروید اعم از تنه و پاجوش
درخت خرما در نواحی گرمسیری و نیمهگرمسیری، از جمله ایران پرورش مییابد.
در ایران نخل و خرما از دوران باستان و پیش از هخامنشی کشت میشده.
در میان کشورهای اروپایی اسپانیا پیشینه بیشتری در کشت خرما دارد.اصطلاحات نخل و خرما در مناطق خرماخیز ایران اصطلاحات و واژههای فارسی زیادی در ارتباط با نخلکاری رواج دارد که به برخی از آنها اشاره میشود:• مُغ یا مُه به معنی نخل است.
• فَسیل: ساقه اصلی درخت خرما• تیم: هر چه از فسیل بروید اعم از تنه و پاجوش.
• تیم فسیل: آنچه در کنار تنه اصلی میروید.
• مُهکـُشَک: زادهای که از تنه فسیل برآید.• اَبار: گردی که از نخل نر ترشح میشود.
• گلهبشکن یا تَرَکی: از آفتهای نخل.
• تازوغ: سوسکی از آفتهای نخل.
• مُشتاب: اتاقک یا سیلویی برای دانهدانه کردن و شیرهگیری از خرما.
• پنگ: خوشه • تاره: برگ نخل • پریچه: الیاف اطراف برگ خرما که چسبیده به تنه درخت است.
پریچه در بعضی مناطق بهعنوان اسکاچ نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
گونههای خرماهای ایرانیمهتری - سلانی - نوقدیم - کلک سرخ - نوعروس - خروی پس باغ - مُسلّی - زامَردان - شهمران - پنجه عروس - مُرداسنگ - بَگَشی - شاهانی - زرد لار - خاسئو (خواصوئی) - گنتار - لولو - کبکاب - لَشت - نِلسو - شکری - زرک - آلو مهتری - خضراوی - برهی - چشم گاوی - خلاص - بالیده - پیوا - فرد - هلو - جوه - غوه - مرزبان - خنیزی - کلوته - مضافتی - آزاد - نغال - خصاب.خشتی - زاهدی پیشینه کاشت درخت خرما در نواحی گرمسیری و نیمهگرمسیری، از جمله ایران پرورش مییابد.
در میان کشورهای اروپایی اسپانیا پیشینه بیشتری در کشت خرما دارد.
سپردار سفید خرما ( Parlatoria blanchardi) این آفت به نخل زینتی و درختان خرمای جوان مخصوصاً درختانی که در کنار نهرها و جاهای مرطوب باشند و همچنین پاجوشها خسارت میزند.
سپردار معمولی خرما به برگ، ساقه و شاخههای اصلی و میوه حمله میکند.
برگهای مبتلا پژمرده و زرد شده درخت ضعیف گشته و در مقدار محصول، کاهش محسوسی پیدا میگردد.
زیستشناسی زمستان را به صورت حشره ماده نابالغ گذرانده و در بهار با مساعد شدن آب و هوا مادهها بالغ و شروع به تخمگذاری مینمایند.
پورهها در اواسط بهار ظاهر میشوند و شروع به تغذیه از شیره گیاهی میکنند.
پورهها معمولاً به سمت قسمتهای مرکزی نخل حتی در روی برهای خیلی جوان که هنوز باز نشدهاند تمایل بیشتری دارند.
به علاوه میوههای نارس که در سایه باشند بیشتر مورد حمله قرار میگیرند.
تک درختهایی که در فضاهای باز وجود دارند و در معرض نور شدید میباشند، کمتر مورد حمله قرار میگیرند.
سه نسل کامل و یک نسل ناقص در سال دارد.
کنترل: 1- هرس سالیانه شاخههای پایین درخت و سوزاندن آنها 2- دشمنان طبیعی پرداتور Pharoseymnus ovoideus (: Coccinellidae) پرداتور Chilocorus bipustulatus (: Coccinellidae) پرداتور Cybocephalus palmarum (Col.: Nitidulidae) پرداتور Aphytis mytilaspidis (Hym.: Aphelinidae) کنترل شیمیایی: 1.
دیازینون EC60% و 1.5- 1 لیتر در هکتار در اردیبهشت 2.
مالاتیون EC57% و 3- 2.5 لیتر زمان: آبان و آذر 3.
روغن پاشی 3% زمستانه زنجره خرما ( Ommatissus binotatus ) زنجره خرما علاوه بر نخلهای خرما به نخلهای زینتی نیز صدمه وارد میکنند.
حمله آن با ترشح فراوان عسلک همراه است.
به همین لحاظ سطح برگها از قارچهای مولد دوده نیز پوشیده میشود.
میوههای درختان آلوده کوچک، چروکیده و فاقد رشد کافی میباشند.
درختانی که در مجاورت نهرهای آب قرار گرفتهاند آلودگی بیشتری نشان میدهند.
زیستشناسی این حشره زمستان را به صورت تخم در داخل نسوج برگ و ندرتاً دمبرگ گیاه میزبان سپری میکند.
خروج پورههای زنجره از تخم از نیمه دوم اسفندماه شروع میشود و تا اوایل خردادماه سال بعد ادامه پیدا میکند.
دوره نشو و نمای پورهها حدود چهل و پنج روز طول میکشد و در این مدت 5 بار جلد عوض میکنند.
زنجرههای بالدار نسل زمستانه از اوایل اردیبهشت ماه به تدریج ظاهر و تا اواخر تیرماه مشاهده میشوند.
زنجره ماده پس از جفتگیری با زنجره نر تخمریزی مینماید.
این تخمها را نسل تابستانه مینامند.
نشوونمای پورههای نسل تابستانه از اواسط تیرماه با باز شدن تخما آغاز و تا اواخر مهرماه به طول میانجامد.
زنجرههای نسل دوم یا نسل تابستانه تخمهای نسل زمستانه را تولید خواهند کرد که به همین صورت نیز زمستان را میگذرانند.
بنابراین این حشره دو نل در سال دارد.
کنترل: 1ـ رعایت فاصله درختان بین 8 تا 10 متر 2ـ انجام هرس سبز بعد از تخمگذاری حشره کنترل شیمیایی: همزمان با تفریخ کامل تخمها 1.
فوزالن(زولن) EC35% و 3- 2 لیتر در هکتار 2.
دیازینون EC60% و 2- 1.5 لیتر 3.
کلرپیریفوس متیل EC40% و 2 در هزار (رلدان کرم گرده خوار خرما (شب پره بزرگ خرما Greaterdatemoth))Arenipses sabella لاروهای این آفت به گلها و خوشههای گل دنده نر و ماده خرما حمله میکنند و گاهی نیز میوههای جوان را مورد حمله قرار میدهند.
در سالهای طغیانی این آفت گاهی تا 70 درصد محصول را از بین میبرد.
این آفت در نسل اول ابتدا به غلاف و برگچههای خرما صدمه میزند.
پس از آن که غلاف باز شد و گلها ظاهر شدند لاروها به گلهای نر و ماده خسارت وارد میکنند و میوههای تازه تشکیل شده را میخورند.
به علاوه در شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب نواحی جنوبی کشور، قارچها و باکتریها از محل زخمهای حاصله توسط لارو وارد خوشه و داخل میوه میشوند و باعث فساد آنها میگردند.
زیستشناسی زمستان را به صورت لارو کامل در داخل دمبرگ و بند خوشهها در داخل پیله میگذارند.
در شرایط خوزستان حشرات کامل در بهار در حدود اواسط اسفندماه ظاهر میشوند.
این زمان مصادف با ظهور خوشههای گل نر و ماده است ولی غلافها هنوز شکفته نشده است.
پروانهها پس از جفتگیری در انتهای غلافها و یا روی برگچههای خرما تخمریزی میکنند.
این تخمها به فاصله ده روز باز میشوند.
لاروهای سن اول پس از خروج از تخم به غلافهای باز نشده حمله میکنند.
دوره لاروی جمعاً حدود یک ماه است.
پس از آن، لاروها در محل انشعاب خوشهها در داخل لیف تبدیل به شفیره میشوند.
مدت شفیرگی در بهار حدود 10 روز و حشرات کامل نسل دوم حدود اواخر اردیبهشت ماه ظاهر میشوند.
لاروهای نسل دوم به میوه خرما حمله میکنند.
گاهی داخل دم خوشهها شده و با تغذیه از قسمتهای میانی دم خوشهها باعث شکستگی آنها میشوند، این خوشهها در نر باد شکسته و به زمین میافتند.
کنترل شیمیایی: سمپاشی هوایی توصیه نمی شود.
1.
مالاتیون EC57% و 3- 2.5 لیتر در هکتار 2.
پیریمیفوس متیل(اکتیلیک) EC50% و 2لیتر در هکتار کرم میوهخوار خرماشب پره کوچک (سرخه یا خمیره (Lesser date moth Batrachedra amydraula(Lep: Cosmoptrigidae) زیستشناسی زمستان را به صورت لاروهای کامل درون پیلههای سفیدرنگ در لای درزهای موجود روی درخت خرما میگذراند.
حشرات کامل در اول بهار مصادف با باز شدن غلاف گلها ظاهر میشوند و اولین تخمریزی خود را روی گلها انجام میدهند.
لاروها در این نسل به اندامهای گل صدمه میزنند.
حشرات کامل نسل دوم اواسط خردادماه ظاهر میشوند و روی دم میوههای جوان و برگچهها تخم میگذارند.
لاروهای این نسل بلافاصله از محل دم میوه وارد میشوند.
فعالیت لاروها با تنیدن فراوان تارهای سفید همراه است که میوهها و خوشهها را به هم میچسبانند.
میوههای آفت زده چروکیده و قهوهای مایل به قرمز هستند (سرخه یا خمیره) و مقدار زیادی از آنها قبل از رسیدن میریزند.
نسل سوم این آفت در اواسط تیرماه ظاهر میگردد و لاروهای این نسل پس از بلوغ تولید پیله نموده و زمستان گذرانی مینمایند.
کنترل: 1ـ بیولوژیک:زنبور پارازیتوئید لارو Habrobracon hebetor (Hym.: Braconidae) 2ـ مبارزه مکانیکی : در استان سیستان و بلوچستان اهالی برای جلوگیری از آلودگی میوهخوار، چند روز پس از تلقیح، بوسیله الیاف حصیری خوشههای خرما را میپوشانند و پس از 30 تا 45 روز باز میکنند.
در این مدت حشره بالغ نمیتواند روی خوشه و دانههای خرما تخمریزی نماید و در نتیجه میوههای خرما از ریزش و آسیب محفوظ میمانند.
3- کنترل شیمیایی:سمپاشی در اوایل تشکیل میوه صورت می گیرد.
سمپاشی هوایی توصیه نمی شود.
پیریمیفوس متیل(اکتیلیک) EC50% و 2لیتر در هکتار نکاتی درباره خرما خرما میوه ای بسیار قدیمی است و نام آن در کتاب مقدس 42 بار تکرار شده است .
این میوه پرخاصیت برای مردم کشورهای اروپایی و آمریکایی تا حدی ناآشنا است و آنرا فقط در کیک و شیرینی مصرف می کنند ولی در خاورمیانه و مخصوصا در کشورهای عربی بعنوان یک غذای اصلی بکار می رود .
یهودیان معتقدند درخت خرما در فلسطین و یا اسرائیل امروزی بفراوانی وجود داشته است بطوریکه در ناحیه بین دریای گالیله و دریای مدره جنگل بزرگی از درخت خرما بوده است .
مسلمانان معتقدند که حضرت محمد (ص) این درخت را خلق کرده اند .
در دیانت مسیح ، برگ درخت خرما سنبل و نشانه شهادت و روح شهدائی است که در راه دیانت حضرت مسیح جان باخته اند ترکیبات شیمیایی خرما دارای 25 درصد ساکاروز ، 50درصد گلوکز ، و مواد آلبومینوئیدی ، پکتین و آب می باشد .
بعلاوه دارای ویتامینهای مختلف منجمله ویتامین A,B,C,E و مقدری املاح معدنی می باشد .
خواص داروئی درخت خرما خواص بیشماری درد و می توان گفت که از تمام قسمتهای این درخت می توان استفاده کرد و یک ضرب المثل عربی می گوید که خواص درخت خرما باندازه روزهای سال است.
از برگ و شاخه درخت خرما سبد و فرش تهیه می کنند .
از هسته آن نان و از میوه خرما شراب و عسل .
همانطور که می دانیم خرما تنها میوه ایست که در صحرا وجود دارد و طبیعت این درخت را به مردم صحرا داده است که تمام احتیاجات خود را از آنر فع می کنند .
مردم صحرا هسته درخت خرما را در کرده و از آن نان می پزند یا در این هسته را بو داده و از آن بعنوان قهوه استفاده می کنند زیرا دم کرده آن بسیار مطبوع است و یا حتی این در را در آب برای چند روز خیس کرده و بعنوان غذای مقوی به شترهای خود می دهند و معتقدند که این غذا از گندم و جو مقوی تر است .
اعراب از قدیم اعتقاد داشتند که خرما انرژی خورشید را گرفته و در خود ذخیره می کنند و این انرژی با خوردن خرما به بدن آنها منتقل می شود .
اعراب از خرمای کال نیز استفاده می کنند و معتقدند که اثرات درمانی بسیاری درد من جمله خرمای سبز تقویت کننده اعمال جنسی و انرژی زا یم باشد .
حتی هسته خرمای سبز را نیز در کرده و پمادی از آن تهیه می کنند که برای زخمهای آلات تناسلی بکار یم رود .
اثر دیگر معجزه آسای هسته خرما از بین بردن تورم پلک های چشم است برای این منظور پمادی از در هسته خرما درست کرده و آنرا روی چشم می گذارند این پماد برای رشد مژه های چشم نیز بهترین دارو است .
زندگی پرمشغله و ناراحتی های روانی که میل جنسی را در بعضی از اشخاص از بین می برد بهترین علاجش خوردن مداو م خرما است که میل جنسی را باین اشخاص باز می گرداند .
در زمانهای قدیم همواره خرما را برای قدرت و انرژی بکار می برده اند و هنوز بهترین میوه برای بازیافتن انرژی و قدرت جوانی است .
گلهای درخت خرما نیز خاصیت دارویی دارند .
طعم گلهای درخت خرما تلخ است و اثر مسهلی درد مضرات مواظب باشید در خوردن آن افراط نکنید زیرا دارای قند زیادی است .
در این صورت آنهایی که لوزالمعده حساس دارند و یا آنهایی که بیماری قند در خانواده آنها وجود