واژه شلتوک از کلمه هندی چلتو (chalto ) گرفته شده و در زبان انگلیسی به شلتوک (دانه برنج همراه با پوست آن) Rice Paddy گفته می شود. نام برنج از زبان هندی گرفته شده که به آن Ariai می گویند.
در زبان انگلیسی به برنج Rice گفته می شود که همان نام عمومی برنج است. در زبان فرانسه Riz ، در زبان ایتالیایی Rizo ، روسی Ris و در زبان المانی Ries می گویند. نام علمی آن Oryza Satival می باشد. در استان گیلان به برنج « بج» ( Bej ) به خوشه ان « ورزه » ( Vorze ) و به شلتوک آن « جو» گفته می شود.
خصوصیات گیاهشناسی:
برنج با نام علمی Oryza Sativa از تیره Gramineae گیاهی است یکساله و علفی به طول 1 متر با برگهای کشیده و غلافی و نوک تیز و گل آذین به شکل سنبله بوده و دانهها دارای یک پوشش قهوهای رنگی به نام سبوس میباشد.
زیستگاه: این گیاه بومی جنوب شرقی آسیا بوده ولی در کشورهایی مثل چین، ژاپن، هیمالیا و کانادا گسترش یافته است وهمچنین در مناطق تروپیکال رشد میکند.
تاریخچه:
برنج به عنوان یک محصول غذایی مهم در سراسر جهان محسوب میشود تا آنجایی که بیش از غذای جمعیت جهان را تشکیل میدهد. در کشورهای آسیایی بیش از 9.% از مردمان از برنح به عنوان یک غذای اصلی استفاده میکنند. از آب برنج برای شستشوی زخم، اسهال خونی، ورم معده و روده استفاده میکردند و همچنین از دمکرده ریشه و ساقه زیرزمینی برنج در افزایش ترشح ادرار و دفع سموم از بدن استفاده میشود و خوردن سبوس برنج در کشورهای چینی به عنوان ماده ضد پیری است.
مشخصات گیاه شناسی
برنج نباتی است از تیره غلات از جنس Oriza که گونه آن Sativa است. گیاهی است یکساله دارای ریشه های افشان و قوی که عمیق نبوده و معمولا در لایه فوقانی خاک تا عمق 20 الی 25 سانتی متر قرار می گیرند. سازگاری ریشه برنج در زمین هایی است که اکسیژن آن کم است زیرا ریشه نیازی به اکسیژن هوا ندارد و از اکسیژن محلول استفاده می نماید. ریشه تا زمان تشکیل پانیکول ( خوشه رفتن ) حداکثر رشد را می نماید.
همچنین برگ ها دارای پهنک باریک و بلند در بعضی انواع مانند O.Sativa کرک دار و در O.glaberrima بی کرک هستند. زبانک (لیگول ) در برنج نسبتا بلند هستند. تعداد برگ روی ساقه در انواع مختلف برنج، متفاوت و به شرح زیر است:
در انواع زود رس در روی هر ساقه 14 الی 15 برگ ( چمپا و غریب ).
در انواع متوسط زود رس حدود 16 الی 17 برگ ( سرد چمپا )
شرایط اقلیمی مناسب برای شالیزار
برنج را اصولاً محصول گرمسیری و نیمه گرمسیری بحساب می آورند که ویژه نواحی مرطوب استوایی در مناطق نسبتاً گرم و باتلاقی و یا معتدل است.(1)
این گیاه در طول دوره رشد آب فراوان نیاز دارد که در حدود 30000 متر مکعب در هکتار است. بنابراین باید در مناطقی که بارندگی در آن به اندازه کافی وجود داشته باشد کشت شود. در مناطقی که بارندگی آنها در حدود 1000 میلی متر باشد کشت برنج امکان پذیر بوده و محصول خوبی بدست می آید. وجود سرما نیز باعث توقف رشد برنج خواهد شد و تولید محصول را پایین می آورد و متوسط دمای مورد نیاز برنج حدود 33 درجه سانتی گراد است که این رقم در مورد ارقام زودرس کمتر و در مورد ارقام دیررس بیشتر است و ممکن است به 40 درجه سانتی گراد و یا حتی بیشتر نیز برسد.
بهترین درجه حرارت برای جوانه زدن بذر برنج 30 درجه سانتی گراد
می باشد. بذر در درجه حرارت پایین تر از 10 درجه و بالاتر از 40 درجه سانتی گراد جوانه نمی زند، لذا برای جوانه زدن هیچکاه نباید در جای خنک و یا خیلی گرم گذاشته است. با توجه به مطالب گفته شده می بایست بذور برنج را در آبی با درجه حرارت مناسب خیساند ( 22- 30 درجه سانتی گراد موجب تسریع در جذب آب و جوانه می گردد )، تا بدین وسیله رشد جنین افزایش یافته و جوانه زدن یکنواخت صورت گیرد.
میانگین دمای محیط کشت برنج باید بین 22-30 درجه سانتی گراد باشد هرگاه دمای محیط از 13 درجه سانتی کراد پایین تر آید برنج با سرما روبرو می شود. همچنین هرگاه دمای محیط از 40 درجه سانتی گراد بیشتر شود باعث اختلال در رشد ریشه خواهد شد و گیاه را از بین می برد. دمای محیط کشت در طول دوره رشد همواره باید متناسب با مراحل رشد گیاه باشد. دمای مذکور بویژه در زمان گل دادن باید مناسب و کافی باشد، زیرا در این دوره گیاه به حداکثر درجه حرارت نیاز دارد. بهترین دما در این زمان 23 درجه سانتی گراد است. چنانچه در این مرحله از رشد برنج دمای محیط پیرامون بعللی پایین باشد و رطوبت هوا نیز بیش از اندازه طبیعی بالاتر از 80 درصد باشد تلقیح بخوبی انجام شده و دانه تشکیل نخواهد شد، بعبارت دیگر برنج پوک شده و در نتیجه میزان تولید محصول به اندازه قابل ملاحظه ای پایین خواهد بود. بطور کلی رطوبت در محیط کشت برنج نباید کمتر از 40 درصد و بیشتر از 90 درصد باشد .
برنج گیاهی است ویژه کاشت در مناطق باتلاقی و بنابراین محیط کشت برنج همیشه باید به صورت غرقاب باشد. با وجود این در عمل تنفس این گیاه اختلالی بوجود نمی آید زیرا برنج می تواند از اکسیژن محلول در آب استفاده نموده و نیاز تنفسی خود را برطرف نماید. همچنین می توان مقداری از این اکسیژن را از طریق ساقه تامین نماید.
بطور کلی دمای آب در روز باید دو برابر شب یعنی حدود 31 درجه سانتی گراد باشد، معذالک آب داخل کرنها را باید در شب خارج نمود تا دمای خاک در شب کاهش یابد و مجدداً با وارد کردن آب خنک دما را کاهش داد. این عمل مزیت مهمی دارد و آن این است که در نتیجه این عمل تنفس گیاه در شب کاهش یافته و از تجزیه مواد آلی تولید شده در روز جلوگیری بعمل می آید.