آشنایی با روش صحیح نمونه برداری آب آبیاری
مقدمه
ارزیابی کیفی منابع آب به صحت و دقت آزمایش های فیزیوکوشیمیایی و باکتریولوژیکی بستگی دارد. داده های مورد ارزیابی نیز با نحوه برداشت آب در ارتباط می باشد. بنابراین حتی در صورت بکارگیری روش های پیشرفته آزمایشگاهی چنانچه نمونه برداری آب از منبع اصلی با شرایط علمی و استاندارد مطابقت نداشته باشد، نتایج غلط و گمراه کننده ای در بر خواهد داشت.
از اولین اقداماتی که در طراحی یک سیستم آبیاری بایستی انجام گیرد بررسی خصوصیات کیفی آب است. به بیان دیگر نمونه برداری صحیح از آب آبیاری نخستین و مهمترین مرحله بررسی کیفیت آب است. نمونه ای که برای انجام آزمایشات کیفی برداشت می شود باید معرف منبع آب مورد استفاده در طول سال باشد.
فرایند نمونه برداری آب شامل مراحل نمونه گیری آب، تثبیت و انتقال به آزمایشگاه است. به عبارت دیگر در نگهداری از نمونه برداشتی تا زمان انتقال آن به آزمایشگاه و انجام آزمایشات کیفی بایستی توجه ویژه داشت تا در خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آن تغییری ایجاد نگردد.
روش کار
در نمونه برداری از آب آبیاری رعایت نکات زیر ضروری است:
از نظر شیمیایی ظروف نمونه برداری باید پلاستیکی (پلی اتیلن) و یا شیشه ای باشند. در نمونه برداری آب برای تعیین پارامترهایی مانند فسفات ها، حشره کش ها و مواد مشابه از ظروف شیشه ای استفاده می شود و در بقیه موارد می توان از بطری پلاستیکی استفاده نمود. قسمت داخلی بطری های پلی اتیلن قبل از استفاده به مدت 24 ساعت با محلول پتاسیم یداید 8 درصد و نیز بطری های شیشه ای با محلول هیدروفلوئوریک اسید 5/0 درصد پر و نگهداری شود و سپس با آب مقطر شستشو داده شود. این بطری ها پس از هر نمونه برداری بایستی با برس و آب مقطر تمیز شوند. در نمونه برداری برای آزمایش های باکتریولوژیکی آب، بطری شیشه ای استریل یک بار مصرف به کار برده می شود.
در هنگام نمونه برداری باید دقت شود که ظرف کاملاً از آب پر شود و سپس فوراً درب آن را بسته تا تمام هوای موجود در ظرف خارج گردد.
در زمان نمونه برداری بهتر است دو یا سه بار بطری را از آب پر و خالی کرده و سپس نمونه اصلی را برداشت نمود.
در بعضی مواقع بهتر است به جای برداشت یک نمونه، از یک منبع چند نمونه برداشت و سپس آنها را مخلوط کرد.
برای نمونه برداری از آب چاه باید بعد از اینکه پمپ 30 دقیقه یا بیشتر کار کرد نمونه را برداشت نمود و اگر از آب لوله کشی استفاده می شود، شیر آب را به مدت چند دقیقه باز نگه داشته تا آب داخل لوله خارج شود.
در نمونه برداری از آب رودخانه، استخر، قنات و یا کانال باید نمونه ها را از وسط آبراهه و کمی زیر سطح آب تهیه نموده و از برداشت نمونه از حاشیه جویها که در تماس با جدار کانال است خودداری نمود.
مقدار نمونه لازم برای سری کامل آزمایشات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی حدوداً سه لیتر است ولی برای آزمایشات مرسوم آبیاری یک لیتر کفایت می کند.
در زمان نمونه برداری بهتر است درجه حرارت و در صورت امکان اسیدیته را در محل ثبت کرد.
روی هر بطری مشخصات نمونه از قبیل شماره نمونه، زمان و مکان نمونه برداری، نوع منبع آب و غیره قید شود و اطلاعات اضافی بر روی ورقه جداگانه ای ثبت گردد.
نمونه های برداشت شده بایستی هر چه زودتر به آزمایشگاه منتقل و تحت آزمایش قرار گیرند. هرگاه بعد از نمونه برداری شرایط انجام آزمایش فراهم نباشد بایستی نمونه آب را در دمای 4-0 درجه سانتیگراد نگهداری نمود.
در صورتی که تشخیص دهید کیفیت آب در طول سال متغیر است، زمانی اقدام به نمونه گیری نمایید که آب در بدترین وضعیت کیفی باشد. مثلاً اکثر رودخانه ها در بهار پر آب بوده و کیفیت آب نیز خوب است حال آنکه در فصل تابستان غلضت املاح زیاد بوده و آب از کیفیت خوبی برخوردار نمی باشد، بنابراین نمونه برداری در این زمان (تابستان) ارجح تر است. همچنین اگر مواد معلق در زمان خاصی از سال در آبراهه بیشتر است نمونه گیری در آن زمان انجام گیرد.
برای اندازه گیری اکسیژن محلول آب باید در نمونه گیری آب دقت زیادی صورت گیرد تا اکسیژن هوا وارد آب نشود. به این منظور باید به آرامی و با بکارگیری لوله لاستیکی نرم به قطر 3 میلیمتر آب را به داخل ظرف نمونه برداری سیفون نمود.
آزمایش های صحرایی آب
اغلب پارامترهای کیفی آب ناپایدار بوده و اندازه گیری آنها یا در محل باید صورت گیرد و یا تثبیت شده و در فاصله زمانی معین آزمایش شوند. از این دسته پارامترها می توان به دما، اسیدیته، هدایت الکتریکی، کلیه گازها، بو و ترکیبات نیتروژن دار اشاره نمود که باید در صحرا و در منبع اصلی با دستگاه های قابل حمل دیجیتال اندازه گیری شوند.
عمل تثبیت عموماً با کاهش دما و pH صورت می گیرد. برای تثبیت فلزات آهن و منگنز، یک میلی لیتر اسید کلریدریک غلیظ به ازای هر لیتر نمونه آب افزوده می شود. برای فلزات سنگین از اسید نیتریک و برای ترکیبات نیتروژن دار از اسید سولفوریک غلیظ استفاده می شود.
آزمایش شماره 2- وزن مخصوص خاک (1)
هدف: آشنایی با روش اندازهگیری وزن مخصوص ظاهری (Density Bulk )
مقدمه
در روشهای آبیاری سعی میگردد که آب به طور یکنواخت در سطح مزرعه توزیع شده تا با نفوذ در خاک و توزیع مناسب درون خاک ذخیره رطوبتی مناسبی را برای گیاه فراهم آورد. لذا لازم است ابتدا آشنایی مختصری با اجزا و خصوصیات فیزیکی خاک حاصل نموده و به بررسی نحوه اندازهگیری خصوصیات خاک بپردازیم.
اگر یک جزء حجم خاک را درنظر بگیریم این جزء حجم خاک از سه فاز تشکیل شده است. این سه فاز عبارتند از فاز جامد, مایع و گاز. هرکدام از این سه بخش دارای حجم مشخص و جرم معینی هستند. در شکل زیر سه فاز خاک و علامتهای مربوط به آنها نشان داده شده است. فاز مایع معمولاً آب و فاز گاز معمولاً هوا است. در شکل M بیانگر جرم و V بیانگر حجم است.
اندیسهای s , w و a به ترتیب برای جزء جامد (Solid)، آب (Water) و هوا (Air) میباشد. مجموع فاز گاز و مایع حجم خلل و فرج خاک است که با اندیس f و حجم کل با اندیس t نشان داده میشود. لازم به ذکر است که قسمت جامد خاک از مواد آلی و مواد معدنی تشکیل شده است.
وزن مخصوص ظاهری خاک عبارت است از نسبت جرم خاک خشک به حجم کل خاک. وزن مخصوص ظاهری را با نشان میدهند و بعد آن به صورت نسبت واحد جرم به واحد حجم است (به عنوان مثال gr/cm3).
وزن مخصوص ظاهری خاک به مواد تشکیل دهنده خاک, مقدار مواد آلی و درجه فشردگی خاک (تراکم خاک) بستگی دارد. وزن مخصوص ظاهری خاک ها معمولاً بین 10/1 تا 6/1 گرم بر سانتیمترمکعب متغیر میباشد. در مورد خاک های آلی, وزن مخصوص ظاهری خاک ها ممکن است از این مقدار کمتر باشد. خاکهای با بافت درشت (خاکهای شنی) به دلیل داشتن خلل و فرج کمتر نسبت به خاکهای با بافت ریز (خاکهای رسی) دارای وزن مخصوص ظاهری بیشتری هستند.