گیاهان علوفه ای و مراتع منبع اصلی انرژی برای تغذیه دامها می باشند .اگر علوفه دارای کیفیت
کافی باشد میتواند 60 درصد نیاز غذایی گاوهای شیری ونیاز کامل گاوهای گوشتی را تامین نماید. اکثر گیاهان علوفه ای متعلق به دو خانواده گرامینه ولگومینوزه می باشند. در مناطق خشک ونیمه خشک ودر شرایط فاریاب ،گیاهان گرامینه پر تولید تراز گیاهان لگومینیزه می باشند واز نظر مصرف آب نیز دارای کارایی بیشتری هستند .در شرایط مساوی ،از نظر رشد ،گیاهان لگومینوزه از نظر پروتیین وکلسیم غنی تر از گیاهان گرامینه می باشند .
در مناطق خشک اگر آب کافی در دسترس باشد ،شرایط مناسبی برای کشت گیاهان علوفه ای فراهم است ودر این شرایط، اکثر گیاهان علوفه ای را میتوان کشت کرد .بدین ترتیب که در طول فصل سرد گیاهان علوفه ای را میتوان کشت کرد. بدین ترتیب که در طول فصل سرد ،گیاهان مناطق معتدله ودر طول فصل گرم ،گیاهان مناطق گرمسیری مناسب خواهند بود . عدم وجود یخبندان در طول زمستان باعث میشود که بتوان گیاهان پر محصولی مانند شبدر مصری ، که دارای رشد مجدد سریعی می باشد و گیاهان چند ساله ی مانند یونجه که می تواند در طول سال ،تا 10 برداشت حاصل نماید کشت نمود. در طول تابستان ،نیز می توان گیاهان گرامینه یک ساله که دارای توانایی تولید بسیار زیاد هستند ،از قبیل ذرت ، سود ا نگراس ، سورگم شیرین کشت نمود.
در برخی از مناطق نیمه خشک جهان ، واریته های هیبرید ذرت تا100 تن در هکتار علوفه سبز و شبدر برسیم تا 80 تن ( 6 تا7 برداشت ) می توانند تولید کنند.
بین گیاهان علوفه ای از نظر کارایی مصرف آب اختلاف زیادی وجود دارد برای مثال : یونجه برای تولید یک واحد ماده خشک ،4 تا6 مرتبه بیشتر از ذرت علوفه ای به آب نیاز دارد و به همین دلیل در مواردی‌که آب نادر و گران ایت ، ممکن است همین عامل باعث عدم کشت آن شود .
یونجه ،از معروفترین گیاهان علوفه ای مناطق خشک دنیا است . این گیاه و سایر گیاهان علوفه ای مناطق خشک مفصل بحث خواهد شد .ذرت :یکی از معروفترین گیاهان تابستانه بسیاری از مناطق خشک جهان است . رشد سریع آن ،عملکرد زیاد ،خوش خوراکی و ارزش غذایی زیاد ان ،از دلایل عمده معروفیت این گیاه است .
در گذشته این گیاه به صورت دستپاش یا در ردیفهای بسیار نزدیک به هم کشت می شد. و مقدار بذر
لازم جهت کاشت خیلی زیاد بود (300 15 کیلو گرم در هکتار ) و6 تا 7 هفته پس از کاشت ،در شرایطی که هنوز رسیده نبود بر داشت می شد ،عملکرد در این شرایط معمولا کم و برابر40-30 تن در هکتار بود . در سالهای اخیر روش کاشت کاملا تغییر کرده است و گیاه را با فاصله بیشتر کشت میکنند و موقعی که هنوز برگها و ساقه‌ها سبز هستند و دانه در حالت شیری یا خمیری است گیاه را برداشت می کنند . واریته های هیبرید جانشین واریته های معمولی شده اند و مصرف کودهای شیمیایی به مقدار زیاد رایج شده است .در چنین شرایطی عملکرد به 100-80 تن در هکتار می رسد.
گیاهان دیگری که برای تولید علوفه کشت می کنند و عملکرد خوبی دارند عبارتنداز: سورگم شیرین ،سود انگراس، پنسلاریا و نخود گاوی .
گیاهان فوق در بهار و تابستان کشت می شوند .در مناطقی که دارای زمستانهای سخت می باشند تعلیف دامها با علوفه ذخیره شده انجام می شود(علوفه خشک و سیلو بعدا توضیح داده خواهند شد)ودر آن قسمت از مناطق خشک که دارای زمستانهای معتدل هستند، گیاهان علوفه ای را می توان در زمستان کشت کرد و روزانه به مصرف رساند. یکی از گیاهان علوفه ای که دارای عملکرد باالقوه زیادی می باشد شبدر مصری یا شبدر برسیم (Trifolium alexanderium) است که میتواند در شرایط آبیاری ،7 تا 8 برداشت را در طول 10-9 ماه حاصل نماید و عملکرد آن به120-100 تن علوفه تازه در هکتار برسد .علاوه بر شبدر برسیم ،گیاهان زیر را می توان در مناطقی که دارای زمستانهای معتدل هستند به صورت فاریاب ،ودر مناطقی که بارندگی کافی دارند به صورت دیم کشت نمود.
گونه ای از خلرها یکی از مهمترین گیاهان علوفه ای است و آفات و امراض مهمی نیز ندارد. این گیاه از مقاومترین گیاهان علوفه ای نسبت به روش آبیاری غرقابی است و علوفه آن دارای ارزش غذایی خوبی می باشد . البته به علت رشد اولیه کند آن و ساقه های ضعیف و رشد خوابیده ای که دارد ،قادر به رقابت با علفهای هرز نیست . نخود فرنگی (Pisum sativum) برای خاکهای شنی بسیار مفید است و لوبیا اسبی دارای عملکرد کمی بوده و حساسیت زیاد آن به امراض و به خصوص بیماری Botrytis شده است.
یولاف ،در عرض 8 هفته پس از کاشت عملکرد زیادی تولید مینماید و علوفه آن به خوبی توسط دامها به مصرف می رسد . کلم علوفه ای ،در خاکهای حاصل خیز و عمیق عملکرد بسیار زیادی دارد این گیاه، در اواخر تابستان کشت می شود و120-90 روز پس سبز شدن برداشت می گردد.
چغندر علوفه ای یکی دیگر از مهمترین گیاهان علوفه ای است که میتوان در مناطق خشک کشت نمود . این گیاه را میتوان دو مرتبه در سال : یعنی در پاییز و در اول بهار کشت کرده و آن را در طول تابستان برداشت نمود .گر چه ریشه این گیاه دارای مقدار زیادی آب است ولی اثر زیادی بر تولید شیر در طول ماههای گرم و خشک تابستان داشته و اگر همراه با علوفه خشک یا علوفه چراگاه به دام داده شود تولید شیر بالا خواهد رفت . عملکرد چغندر علوفه ای می تواند 100-80 تن در هکتار بدون آبیاری و250-150 تن در هکتار در شرایط فاریاب باشد.
یونجه
مبداء و سازگاری :
یونجه (Medicago sativa)،احتمالا اولین گیاهی است که در ما قبل تاریخ جهت تولید علوفه کشت شده است . عده ای مبداء یونجه را بین النهرین می دانند و معتقدند که این گیاه از آنجا به عربستان و سپس به منطقه مدیترانه منتشر شده است . یونجه توسط اسپانیایی ها به دنیای جدید برده شده است .
یونجه که اصولا مبداء کویری دارد دارای دامنه وسیع سازگاری می باشد ودر حال حاضر تقریبا در همه نقاط معتدله و شبه حاره کشت می شود. گر چه یونجه ،آب و هوای نیمه خشک را ترجیح میدهد ولی برای تولید زیاد احتیاج به رطوبت فراوان دارد . این گیاه ،دوره های طولانی خشکی را تحمل می کند ولی در مقایسه با اکثر گیاهان علوفه ای ،برای تولید یک واحد ماده خشک احتیاج به آب بیشتری دارد . این گیاه ،در شرایط نامساعد به حالت رکود می رود و به این ترتیب به درجه حرارتهای بسیار سرد و گرم مقاوم می شود . در مناطق خشک با زمستانهای ملایم ،یونجه در طول زمستان به رشد خود ادامه می دهد ولی میزان رشد آن کاهش می یابد در طول ماههای گرم تابستان ،رشد رویشی آن محدود می گردد.
بنابراین درجه حرارت تا حد زیادی طول دوره رشد ،میزان رشد و بالاخره مقدار تولید گیاه را مشخص می کند .اگر سطح آب زیر زمینی نوسان نداشته باشد، میزان تولید آن نسبتا بالا خواهد بود ولی بهر حال بالا بودن سطح آب زیر زمینی برای گیاه مطلوب نیست .البته بالا آمدن آب زیرزمینی حتی برای مدت چند روز ،ممکن است باعث از بین رفتن گیاه شود .به همین ترتیب اگر گیاه در زمان رشد فعال خود ،برای مدت 18تا 20 ساعت بصورت غرقابی بماند کاملا از بین میرود.
یونجه ،به خاکهای عمیق و حاصلخیز که دارای مقدار کافی کلسیم باشند احتیاج دارد و در خاکهای سنگین و یا خاکهایی که دارای PH کم هستند رشد خوبی ندارد .گیاه جوان یونجه ،به شوری خیلی حساس است و بنابراین استقرار گیاه در چنین شرایطی بسیار مشکل است . گیاه کامل ،دارای مقاومت نسبتا خوبی به شوری است و میتواند 0.03درصد کربنات سدیم را تحمل نماید.