برنج از بهترین غلات غذایی اصلی مردم ایران و اکثر مردم آسیا بعد از گندم است و در ردیف محصولاتی است که از اهمیت خاصی برخوردار است. کشت آن در 5 قاره و دربیش از 40 کشور جهان در نیمکره شمالی از خط استوا تا مجارستان و نیم کره جنوبی از استوا تا استرالیا معمول می باشد . در سطحی معادل 1/148 میلیون هکتار با تولیدی برابر 3/491 میلیون تن بالغ می گردد که بازدهی آن درهکتار بطور متوسط 3/3 تن می باشد . (1) ( ره آورد کیل ، مهندس علی رضا فائق ) ( دکتر محمد علی فائق 1374 ) با توجه به وسعت کشت ایرام که حدود 165000000 هکتار می باشد ، 16 میلیون هکتار آن را زمین های زراعی تشکیل می دهد که از این مقدار 9/10 آن یعنی حدود 11 میلیون هکتار زیر کشت قرار دارند و بقیه به صورت آیش هستند . با توجه به اینکه برنج در بین کلیه محصولات زراعی بالاترین ارزش ناخالصی را داراست و همچنین درآمد بیشتری نسبت به سایر محصولات دارد لذا کشاورزان به زراعت این محصول رو می آورند و در مناطقی مانند استان گیلان و مازندران که شرایط اقلیمی و اکولوژیکی مناسب برای کشت برنج می باشد رواج بیشتری یافته است . بر اساس آمار ارائه شده در سالهای 1341 تا 1369 در هر ثانیه 300 متر مربع از سطح جنگلی و حدود 400 متر مربع از سطح مراتع کاسته و تخریب می گردید که این موضوع تا حدودی متاثر از تبدیل اراضی به کشت برنج می باشد . این درصد تخریب اراضی به صورت جدولی در زیر نشان داده شده است . ردیف موضوع سال 1341 (ملیون هکتار ) سال 1369 (میلیون هکتار) کاهش ( میلیون هکتار ) افزایش ( میلیون هکتار ) درصد تخریب (در سال 1341) 1 سطح کل جنگلهای کشور 18 12 6 - 33% 2 سطح کل مراتع کشور 90 50 40 - 4/44% 3 سطح کل جنگلهای شمال کشور 6/3 91/1 69/1 - 9/46% 4 سطح کل کویرها و اراضی بیابانی 12 15 - 3 25% این عوامل باعث شد تا سطح زیر کشت برنج افزایش یافته و از 380 هزار هکتار در سال 1350 به 620 هزار هکتار در سال 1370 و همچنین میزان تولید برنج شلتوک از 1045 هزار تن در سال 1350 به 2500 هزار تن در سال 1370 برسد . مشاهده می شود که این روند تولید افزایش چشمگیری داشته است . (2) تاریخچه برنج در جهان در حال حاضر حدود 90% برنج دنیا در چین ، هندوستان ، ژاپن ، کره ، جنوب شرقی آسیا و جزایر اقیانوس آرام کشت می شود ؛ در خارج از آسیا کشورهای برزیل و ایالات متحده با تولید 5/0 درصد از برنج مصرفی جهان بیشترین مقدار تولید را دارند . (2) کشت برنج در جهان سابقه بسیار طولانی دارد و بدرستی نمی توان قدمت آن را مشخص کرد . انستیتو بین المللی تحقیقات برنج I.R.R.I در فیلیپین مبداء کشت برنج را ابر قاره قدیم بنام گندوانا (Gondwana ) دانسته که پس از شکسته شدن و تجزیه شدن به قاره های آفریقا ، قطب جنوب ، استرالیا ، مالاگاسی ، آمریکای جنوبی و جنوب شرقی آسیا موجب توزیع مشخص جغرافیایی گونه های برنج ORYZA گردید . طبق بررسی های بعمل آمده مشخص شده مبدإ پیدایش اولین برنج قاره آسیا و کشور هندوستان بوده بطوری که در بیشتر نسخه های قدیمی هند ، برنج مظهر برکت و لطف خدایان آمده است حدود 5000 سال قبل از میلاد برنج به شرق چین ، شمال هند بصورت دیم کشت می شده است که به تدریج ارقام آبی آن بوجود آمده و از هندوستان به سایر نواحی مستعد آسیا مانند ژاپن برده شد . اولین طبقه کشت برنج در آفریقا ، نیجریه مرکزی و توسط اعراب به مصر و مراکش و سپس به اسپانیا برده شده و از طریق کشور اخیر به سایر کشورهای اروپا منتقل گردیده و در قرن 15 در شمال ایتالیا کشت می شد . قدیمی ترین گونه Indica به 7000 سال بیش برمی گردد که در شرق چین و شمال هند پیدا شده است . در حفاریهای باستان شناسی در تایلند قدمت آن به 4000 سال پیش از میلاد مسیح می رسد . توزیع این گونه در خاور میانه حدود 1000 سال پیش از میلاد مسیح آغاز شده و انواع برنج آفریقایی هرگز نتوانسته اهمیت اقتصادی برنج آسیائی را پبدا نماید . (1) واژه برنج نام عمومی : Rice نام علمی : Oryza Sativa نام برنج از زبان هندی گرفته شده است که به آن اریسی (Arisi ) می گویند . در زبان انگلیسی Rice گفته می شود که همان نام عمومی برنج است و در زبان فرانسه Riz ، ایتالیا Rizo ، روسی Ris و در زبان آلمانی به برنج Ries می گویند . در استان گیلان به برنج ( بج ) (Bej ) به خوشه آن ( روزه ) (VORZE ) و به شلتوک آن جو می گویند . کلمه شلتوک از کلمه هندی چلتو (Chalte ) گرفته شده است . در زبان انگلیسی به شلتوک ( دانه برنج همراه با پوست آن ) Rice Paddy گفته می شود . (2) در استان گیلان همچنین به مزرعه برنج ( بیجار ) گفته ؛ به نشاء برنج (تم) (Tome) و به خزانه برنج ( تمبیجار ) (Tomebijar ) گفته می شود و به مقدار شلتوکی که برای تهیه خزانه سال بعد در نظر گرفته می شود . ( تخم جو ) (Tochmejoo) گفته می شود . در استان گیلان ساقه برنج که (اشکل ) (Ashkel ) نام دارد سوزانده می شود و در سطح خزانه بعنوان یک ماده تقویت کننده خاک ریخته می شود . از پوست دانه برنج که در مناطق شمال کشور آن را ( سپوس ) (Sopos ) می نامند برای تقویت مزارع باغات و خوراک دام و طیور استفاده می شود . (1) مناطق مهم تولید برنج در ایران بیشترین تولید برنج در ایران در استان گیلان و مازندران است . بغیر از این دو استان در استانهای خوزستان ، فارس ، اصفهان ، خراسان ، زنجان ، سیستان و بلوچستان ، کردستان ، کرمانشاه ، آذربایجان شرقی و غربی نیز کشت برنج متداول است .مهمترین مناطق تولید کننده برنج در استان گیلان عبارتند از : آستارا ، طالش ، بندر انزلی ، فومن ، زیبا کنار ، رضوان شهر ، خمام ، لشت ، نشاء ، هشتپر ، لومان ، کوچصفهان ، صومعه سرا ، آستانه اشرفیه ، رودبار ، رودسر ، رشت ، سیاهکل ، لاهیجان و لنگرود شرایط اقلیمی مناسب برای شالیزار . برنج گیاهی است ویژه که در مناطق گرم و باتلاقی و کلاً گیاهی است نیمه گرمسیری . این گیاه در طول دوره رشد به آب فراوان نیاز دارد که به حدود 30000 متر مکعب در هکتار است . بنابراین باید در مناطقی که بارندگی در آن به اندازه کافی وجود داشته باشد کشت شود . در مناطقی که بارندگی آنها حدود 1000 میلی متر باشد کشت برنج امکان پذیر بوده و محصول خوبی بدست می آید . چنانچه بارندگی از این مقدار کمتر باشد رشد برنج دچار اختلال خواهد شد . وجود سرما نیز باعث توقف رشد برنج خواهد شد و تولید محصول را پایین می آورد . متوسط دمای مورد نیاز برنج حدود 33 درجه سانتی گراد است که این رقم در مورد ارقام زودرس کمتر و در مورد اقلام دیررس بیشتر است و ممکن است به 40 درجه سانتی گراد و یا حتی بیشتر نیز برسد . میانگین دمای محیط کشت برنج باید بین 22 تا 30 درجه سانتی گراد باشد . هرگاه دمای محیط از 13 درجه سانتی گراد پایین تر آید برنج با سرما روبرو می شود . همچنین هر گاه دمای محیط از 40 درجه سانتی گراد بیشتر شود باعث اختلال در رشد ریشه خواهد شد و گیاه را از بین می برد . ارقام اصلاح شده برنج در ایران فعالیتهای پژوهشی بر روی برنج عملاً از سال 1336 در بنگاه کشاورزی لاهیجان و سپس در ایستگاههای تحقیقاتی برنج رشت در سال 1338 و آمل در سال 1342 آغاز شد و بعد از آن به 14 استان دیگر گسترش یافت و در ارقام خارجی از سال 1336 در این بنگاه شروع گردید و در این مدت برنج های زیر در لاهیجان وارد شد : دو رقم برنج آمریکائی که دارای میزان تولید محصول 4 تا 5/5 تن در هکتار بود . در ایستگاه تحقیقاتی برنج رشت و ساری (1339 – 1338 ) ارقام خارجی زیر وارد شد : 7 رقم برنج ایتالیایی ، 2 رقم برنج هندی ، 5 رقم برنج آمریکائی ، 18 رقم برنج محلی .