دانه ی سویا
در واپسین سالهای قرن بیستم شاید بتوان سویا را منبع اساسی و عمده پروتئین مصرفی و مردمان قرن آینده خواند.
امروزه سویا به عنوان یک کالای استراتژیک نه تنها پاسخگوی مصارف غذایی متنوع و متعدد در زنجیره غذایی است،بلکه مصارف صنعتی فراوانی نیز یافته است.
گفته هاو مطالبی که در آثار ادبی و ژنتیکی آمده گویای این واقعیت است که سویا یا لوبیای روغنی از نباتات قدیمی و بومی آسیاست که در سال 2838 قبل از میلاد در نواحی شمال شرقی چین شناسایی و کشت آن مرسوم شد.
همچنین سویا یکی از پنج دانه مقدس(برنج،گندم ،جو،ارزن،سویا) محسوب
کشت آن توسط مردم قدیم چین شروع شد و مرحله دوم با آغاز دهه دوم قرن بیستم هنگامی که سویا بصورت یکی از صادرات مهم آسیای شرقی درآمد آغاز گردید و مرحله سوم از حدود سی سال پیش با ابداع روشهای مدرن کاشت،داشت و برداشت سویا شروع شد و با تولید ارقام سازگار با شرایط محیطی متفاوت و همچنین پیشرفت صنایع فرآورده های غذایی زمینه مناسبی را برای افزایش سریع سطح زیر کشت این گیاه فراهم شد.
هم اکنون کشور آمریکا یکی از بزرگترین تولیدکنندگان سویا در جهان است بطوریکه در سال 1970 میلادی در حدود 31 میلیون تن تولید سویا داشته است و در همین زمان چین کمونیست با9/6 میلیون تن مقام دوم و برزیل با 4/1 میلیون تن مقام سوم را به خود اختصاص داده اند .در ایران نخستین بار در سال 1317 مقداری بذر سویای خوراکی برای ناحیه گیلان و نیز مقداری بذر سویا ی علوفه ای برای ناحیه کرج وارد گردید و در سال 1341 با واردات بذر سویا از ژاپن و عقد قرارداد با زارعین در جهت بالا بردن سطح زیر کشت و توسعه آن اقدام شد.تا جایی که در سال 1353 حدود 20 هزار هکتار زیر کشت این گیاه قرار گرفت و در سال 1355 این رقم به حدود 60 هزار هکتار رسید و محصول آن بالغ بر هزار تن شد.
کشت سویا هم در زراعت بهاره و هم در زراعت تابستانه صورت می گیرد که کشت دوم آن در ایران بعد از محصولاتی چون گندم،جو،سیب زمینی،کاهو
و باقلا انجام می شود و بدین لحاظ نیاز به اختصاص زمینی خاص جهت کشت ندارد.
مهمترین مناطق کشت سویا در استانهای گلستان و مازندران
(گرگان،گنبد،ساری)و در استانهای لرستان و آذربایجان شرقی (دشت مغان) است.
این گیاه از خانواده بقولات است و می توان آن را به عنوان منبع ازت جهت تقویت خاک برای کشت بعدی بکار برد.همچنین بدلیل مصارف متنوع دانه سویا افزایش تولید آن ضروری به نظر می رسد.
البته دانه سویا بطور متوسط حاوی 18 درصد روغن و 44 درصد پروتئین است که می تواند مهمترین ماده اولیه صنایع روغنکشی و تولید فرآورده های پروتئینی و خوراک دام باشد.
چون ریشه سویا تا عمق 5/1 متری زمین نفوذ می کند،لذا این گیاه در خاکهای عمیق رشد بیشتری داشته و محصول بهتری می دهد.بهترین خاک برای کشت سویا خاک رسی شنی می باشد و در صورتیکه دارای هوموس باشد به مراتب بهتر است.
برای تهیه زمین سویا بایستی زمین را در پاییز شخم زد تا بقایای گیاهان پوسیده شده و شفیره آفات از بین برود.
سپس در صورت موجود بودن آب کافی زمین را در زمستان یخ آب داد که خود موجب از بین رفتن و نابودی حشرات شده و از طرف دیگر ذخیره آب را در خاک بالا می برد.
در اواخر زمستان یا بهار زمین را شخم سطحی زده و دو یا سه بار دیسک عمود بر هم میزنند و سپس با ماله کشیدن زمین را مسطح می کنند.
در اراضی رسی و سنگین تهیه زمین مستلزم دقت بیشتری است.
زیرا زمانیکه زمین آملده کار می باشد وباصطلاح گاورو است خیلی کوتاه می باشد .
در این نوع خاکها بایستی در مواقعی که خاک بیش از حد لازم خیس و یا خشک است از کار در زمین خودداری نمودچون ریشه سویا در خاک بوسیله غده های باکتری ازت تولید می کند.
لذا مقدار کمی کود اوره معادل 50 گرم یا معدل 100 کیلوگرم فسفات آمونیوم می توان به زمین اضافه کرد.
البته لازم به ذکر است که در هر نوع خاک بلافاصله قبل از کشت بذر با باکتری مخصوص سویا آغشته شود و سپس کشت می شود میزان کود فسفر مورد نیاز برابر 150 کیلوگرم سوپر فسفات می باشد و مقدار کود پتاسه مورد نیاز برابر 50 کیلوگرم سولفات
پتاسیم است.
کود حیوانی نیز بایستی به زمین داده شود.
مشکل اساسی سویا ،سیز شدن آن می باشد زیرا سویا به سله و خشکی سطح خاک حساسیت فوق العاده ای دارد و زمینهای کلوخ دار باعث عدم جوانه زدن بسیاری از دانه ها می گردد بنابراین در این مرحله باید مواظبت های لازم بعمل آید و در صورت امکان عملیات سله شکنی انجام شده و تا سبز شدن کامل رطوبت خاک بوسیله آبیاری نگهداری شود.
زمان کاشت سویا معمولا در بهار پس از رفع خطر سرمای بهاره می باشد
پتاسیم است.
زمان کاشت سویا معمولا در بهار پس از رفع خطر سرمای بهاره می باشد.
و در نقاطی که پنبه کشت می شود .
بطور کلی تعیین یک تاریخ کاشت برای تمام ارقام سویا و برای تمام شرایط غیر ممکن است ولی می توان گفت که برای تمام ارقام اعم از زودرس یا میانه رس یا دیر رس کاشت زود در بهار پس از رفع خطر سرما پیشنهاد می گردد.
سویا را حتما بایستی بصورت خطی و برای سهولت آبیاری روی پشته کاشته و در کشت از بذر پاش استفاده نمود.اما مهمترین دلیل کاشت خطی این است که میتوان بذر را در عمق مناسبی با رطوبت قرار داد .
سویا در دو مرحله رشد احتیاج به آب فراوان دارد.یکی موقع گل دادن که اگر در آبیاری غفلت شود ریزش گلها افزایش می یابد و دیگری موقع دانه بستن که در این موقع نیز عدم آبیاری به موقع موجب ریز شدن دانه ها می شود.
گرچه سویا گیاهی مقاوم به خشکی نیست ولی احتیاجات آبی آن نیز زیاد نمی باشد.
معمولا هر 10 الی 15 روز یکمرتبه آبیاری با توجه به شدت گرما و فصل نمو گیاه کافی خواهد بود .
از بین بردن علفهای هرز نیز در افزایش تولید محصول اهمیت بسزایی دارد و اگر سویا با بذر پاش کاشته شود و یکنواخت سبز گردد خیلی زود شاخ و برگ و بوته ها زمین را می پوشانند و از سبز شدن علفهای هرز جلوگیری بعمل می آید.
تنگ کردن برای تنظیم مقدار بوته های روی خطوط لازم است و معمولا فواصل بوته ها را دو الی هشت سانتیمتر در نظر می گیرند.یکی از بهترین تناوبهای زراعی برای سئیا عبارت از غلات ،سویا،آفتابگردان یا گلرنگ- غلات و یا پنبه یا چغندر قند- آفتابگردان یا گلرنگ ،گنم،سویا،پنبه یا چغندر قند خواهد بود.
وقتی که غلافها قهوه ای زرد یا سفید استخوانی شدند و رنگ سبز غلافها تغییر کرد سویا رسیده است.
در این موقع دانه سویا سخت است و شیری نمی باشد .
در بعضی از ارقام در صورتیکه برداشت تاخیر شود غلافها باز شده و دانه های سویا می ریزد و در ارقام دیگر که غلاف باز نمی شود اگر هوا مرطوب باشد قارچها به غلاف حمله می کنند و دانه ها سیاه می گردد.
در صورتیکه در مواقع برداشت بارندگی شود بایستی تا خاتمه از برداشت خودداری نمود.
در موقع برداشت نبایستی سویا را از ریشه کند و بایستی آنرا با داس قطع نمود تا موقع خرمنکوبی به شن و خاک آلوده نشود .
برداشت سویا را نمی توان در نقاط مرطوب با کمباین انجام داد زیرا رطوبت بوته ها در این مناطق بالاست و از طرف دیگرچون غلافهای سویا نزدیک سطح زمین می باشد مقداری در حدود 150-200 کیلوگرم از محصول در زمین مانده و تلف می شود .
لذا بهتر است اول سویا را بریده و پس از خشک شدن با کمباین کوبید.
دور کمباین بایستی حدود 300 دور یا حتی 400 دور در دقیقه باشد.
چون برداشت محصول سویا مخصوصا ارقام دیر رس مصادف با بارانهای پاییزه می باشد به همین جهت اغلب بلافاصله پس از برداشت رطوبت در دانه ها فوق العاده زیاد میشود که گاهی به 20 تا 30 درصد نیز میرسد.
بنابراین بایستی قبل از خرمنکوبی محصول را در آفتاب و یا با وسائل دیگر خشک نمود.
اگر تراکتورهای کوچک و یا تراکتورهای بزرگ با چرخهای باریک موجود باشد که بتوان با این تراکتورها عملیات کولیتواتور را انجام داد ،بهتر است فواصل بین خطوط حدود 50 سانتیمتر در نظر گرفته شود که در این شرایط عملکرد بیشتر می شود و در غیر اینصورت فاصله 60 الی 70 سانتیمتر پیشنهاد می گردد که در اگر عمق کاشت زیاد باشد امکان پوسیده شدن بذر زیاد بوده و اگر عمق کاشت کم باشد رطوبت زود از بین رفته و سبز شدن بذر دچار اشکال می شود .
سویا را در زراعتهای آبی بهتر است هرم کاری نمود یعنی زمین را اول آبیاری نمود و پس از گاورو شدن شخم زده و با توجه به رطوبت عمق کاشت را تعیین نمود .میزان بذر مورد نیاز برای کاشت یک هکتار سویا 60 الی 80 کیلوگرم می باشد و برای این مقدار بذر مصرف 5 کیلو گرم باکتری کافی است .عملیات آبیاری و وجین معمولا مهمترین عامل در تولید محصول زیاد و مرغوب می باشد که در اکثر نقاط کشور سویا را بایستی آبیاری نمود و فقط در قسمتی از مازندران و گلستان می توان سویا را بصورت دیم کاشت.
مقدار محصول سویا در یک مزرعه خوب بین 2500 الی 3000 کیلوگرم می باشد.
معروفترین ارقام سویا بشرح زیر می باشد البته لازم به ذکر است که این تقسیم بندی مخصوص ایران بوده و در نقاط دیگر بسته به عرض جغرافیایی ممکن است متفاوت باشد..