دانلود تحقیق سویا

سویا
سویا گیاهی است با نام علمی clycin max و نام انگلیسی soybean و از خانواده papilionaceae یکساله و خودگشن که مقام نخست در تامین روغن گیاهی در جهان را داراست.

این گیاه بومی آسیا به خصوص منطقه منچوری چین و ژاپن است.

سویا یکی از مهمترین گیاهان روغنی پروتئینی به شمار می‌رود و بذر سویا بر مبنای وزن خشک به طور متوسط دارای 40درصد پروتئین و 20درصد روغن می‌باشد.

از کنجاله آن به طور گسترده‌ای برای تعذیه دام و طیور استفاده می‌شود.

استان گلستان با سطح کشت حدود 60 هزار هکتار سویا، مهمترین منطقه کشت این گیاه در ایران می‌باشد.

لذا تولید ارقام جدید که از میزان عملکرد بالایی برخوردار است، احساس می‌شود.

یکی از راه‌های اصلاح عملکرد گونه‌های خودگشن مانند سویا، استفاده از روش دورگ‌گیری و انتخاب در نسل‌های در حال تفکیک و تولید لاین‌های خالص می‌باشد.

در بسیاری از مراکز تحقیقاتی جهان با این روش توانسته‌اند ارقام جدیدی که همچون کلارک 63، آمسوی، هاراسوی و غیره را بدست آوردند و لاین‌های خالص این آزمایشات حاصل برنامه دو رگ‌گیری در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گرگان است.

تاریخچه
سویا یکی از گیاهان مهم روغنی می‌باشد که سابقاً به منظور تامین علوفه کشت می‌شده است،‌ اما بعدها با شناختی که از بذر و ترکیبات آن بدست آمده، به صورت یکی از گیاهان روغنی درآمده است.

این گیاه حدود 1100 سال قبل از میلاد، اهلی شده که بوسیله اصلاح طبیعی و مصنوعی به شکل امروزه درآمده است.

مبداء اولیه آن، شمال شرقی کشور چین می‌باشد.

در حال حاضر عمدتاً در کشورهای آمریکا، چین و برزیل کشت می‌شود.

سویا برای اولین بار در سال‌های 1310.1316 از چین توسط مهندس مهدوی، رییس وقت دانشکده کشاورزی کرج، به ایران آورده شد.

همچنین در سال‌های 1318.1319 هم انواع مختلفی از سویا از آلمان وارد کشور شد و مورد آزمایش قرار گرفت.

بعدها در سال 1346 بوسیله شرکت سهامی خاص توسعه کشت دانه‌های روغنی رواج پیدا کرد و امروزه به صورت کشت شناخته شده در کشورمان ایران رایج است.

گیاه‌شناسی
سویا گیاهی است از خانواده Papilionaceae و از تیره لگومینوز و با نام علمی Glycin max می‌باشد.

گیاهی است یکساله با ریشه‌های راست و عمیق و انشعابات جانبی زیاد که روی آنها غده‌ها یا گره‌های تثبیت کننده ازت قرار دارد.

ساقه سویا معمولاً راست و انشعابات آن به نوع تیپ رشدی آن بستگی دارد.

ارتفاع ساقه‌ها بین 40 تا 200 سانتیمتر می‌باشد و اصولاً پوشیده از کرک می‌باشد.

کرک‌ها به رنگ قهوه‌ای، خاکستری و کوتاه هستند.

برگ‌ها در روی ساقه بطور متناوب قرار گرفته و هر برگ مرکب معمولاً از سه برگچه نسبتاً بزرگ تشکیل شده است.

برگ‌ مرکب سویا در روی یک دمبرگ بلند قرار دارد.

گل در سویا به صورت خوشه کوچکی می‌باشد که از محل محور برگ بوجود می‌آید.

هر خوشه از 3 تا 5 گل تشکیل شده است و تعداد زیادی از این گل‌ها، قبل از میوه‌دهی ریزش می‌کنند.

گل‌ها به رنگ سفید یا ارغوانی هستند که رنگ ارغوانی از نظر ژنتیکی غالب به رنگ سفید می‌باشد.

همچنین هر گل سویا 6 تا 7 میلیمتر طول دارد.

هر گل از 5 کاسبرگ، 5 گلبرگ، 10 پرچم و 1 مادگی تشکیل شده است.

میوه به صورت غلاف می‌باشد که معمولاً دارای 2 تا 3 بذر می‌باشند که بعضی از ارقام تا 5 بذر هم ممکن است داشته باشند.

مورفولوژی سویا :
سویا در نوشته های چین آمده است که از حدود 2800سال قبل از میلاد مسیح در چین جزء 5 گیاه عمده بوده است .

( برنج ، گندم ، ارزن ، جو ، سویا )
سویا از خانواده لگومینوز است 42=x2=n2 کرومزوم دارد ، یکساله است و به صورت اهلی یافت شده است .

اهلی شدن آن را به امپراتور شین هوا در سال 1700 سال قبل از میلاد مسیح نسبت داده اند و جد مشترک آنها Glycin Soya بوده است .

که نام سویا یا سوژا از آن مشتق شده است .

تابع آب و هوای گرم است به نور و آب فراوان نیاز دارد .

طول ساقه به 180 سانتی متر می رسد و دو بخش رویشی و زایشی آن بدین شرح است :
مورفولوژی رویشی :
گیاهی است با ارتفاع متوسط تا بلند 75تا180 سانتی متر شاخه بندی به صورت انشعابات زیاد و پراکنده و یا احتمالا به صورت تکشاخه در برخی ارقام مشاهده می شود انشعابات از ساقه اصلی منشاء می گیرد میزان انشعاب بستگی به عوامل محیطی و ژنتیکی از قبیل : طول روز ، فاصله بوته ها از هم ، حاصلخیزی و تراکم دارد .

برگهای سویا به سه نوع دیده می شوند : Cotyle done
1.

اولین جفت بر لپه ای یا کوتیل دونی است
2.

برگهای بعدی ساده می باشند
3.

برگهای بعدی سه برچه ای یا شبدری ظاهر می شوند که تا انتها برگها بدین صورت مشاهده می شوند .

روی برگها کرک و موی زیادی مشاهده می شود .

طول کرکها 1 میلی متر فاصله آنها از هم 1 میلی متر و تقریبا 10درصد سطح برگ را شامل می شوند .

سطح زیرین برگ دارای روزنه بیشتری از سطح برگ است .

مورفولوژی زایشی سویا : گلدهی و شروع آن در سویا به دو صورت مشاهده می شود که شروع مرحله زایش بر حسب رقم و شرایط محیطی مانند طول روز و دما فرق می کند ولی به طور کلی دو نوع طبیعت رشد در سویا وجود دارد.

طبیعت محدود الرشد یا Determminat که گلدهی از بالا به پائین صورت ادامه می یابد .

با شروع گلدهی رشد رویشی متوقف می شود .

سویا رقم گرگان 3یانخ رقمی دیر رس و دترمینیت است و رنگ گل آن صورتی است .

طبیعت نامحدود الرشد :indeterminat در این وضعیت گلدهی از گره های پائین شروع شده به گره های بالا ادامه می یابد بعضی همزمان با رشد رویشی گلدهی ادامه می یابد .

رقمی مثل ویلیامز با گل های سفید که زود رس است جزء این مورد است هر چه به طرف بالاتر رویم از تعداد گلها کاسته می شود .

بطور کلی گلها در سویا کوچک به رنگهای سفید یا صورتی و به صورت خوشه ای ظاهر می شود محل ظهور گلها محل اتصال برگ به ساقه است ودر خوشه ممکن است گلها به تعداد 8تا35 عدد وجود داشته باشد .

دوره گلدهی تحت تاثیر عوامل محیطی مثل دما و طول روز بین 3تا5 هفته طول می کشد و گلها به صورت خود گشتی بوده، دگر گشتی در سویا بسیار کم است بطور معمول در طول دوره گلدهی تعدا برگهایی که تشکیل می شوند 3تا4برابر گلهایی است که به غلاف تبدیل می شوند یعنی 20تا80% گلها ریزش می کنند .

معمولا زودترین گل و دیرترین گل تشکیل شده تمایل به ریزش دارد تعداد غلافهایی که تشکیل می شود بستگی به توان و قدرت گیاه در زمان گلدهی دارد تعدا غلافها متغیر است و ممکن است به 400 عدد برسد غلافها کرکدار مستقیم و کمی خمیده اند به رنگ سیاه ، خاکستری و روشن می باشند .

معمولا در هر غلاف 2تا3بذر و به ندرت 4 بذر دارد .

میوه به صورت نیام یا دو شکاف باز می شوند و در یک گل آذین ممکن است 2تا20غلاف تشکیل شود وزن هزار دانه آن 20-50گرم و متوسط آن 150گرم است بطور متوسط دانه های سویا 14تا20% روغن و 30تا40% پروتئین دارد .

از نظر دوره رشد 90تا160روز بسته به نوع رقم طول دوره رشد دارد طریقه هایی که برای تولید روغن کشت می شوند دارای دانه هایی به رنگ زرد روشن ، واریته مصرف علوفه دانه های سیاه تا قرمز و دانه هایی که مصرف خوراکی دارند سبز زیتونی هستند .

مزایای کشت سویا کشت سویا مزایای زیر را دارد : ریشه های سویا ازت هوا را تثبیت می کند .

مقداری از این ازت هوا در خاک باقی می ماند و زراعت بعدی به ازت کمتری نیاز خواهد داشت .

کشت سویا در تناوب زراعی ، بیماریها و آفات را کاهش می دهد .

کشت سویا پس از برداشت زراعت اول می تواند ایجاد اشتغال نموده و درآمد زا باشد .

به دلیل وجود پروتئین قابل توجه در دانه سویا امکان تهیه انواع غذاهای سالم و مقوی از این دانه روغنی وجود دارد .

کشت و برداشت آن به ماشین آلات مخصوص نیاز ندارد .

ترکیبات دانه دانه سویا در مجموع دارای60 درصد پروتئین و روغن بوده که نشان‌دهنده ارزش غذایی بالای سویا می‌باشد.

میزان پروتئین دانه سویا از 35 تا 50 درصد تغییر می‌کند که مقدار متوسط آن 40درصد می‌باشد.

سویا همچنین دارای کلسیم، آهن و ویتامین‌های مختلف می‌باشد که در تغذیه انسان و دام اهمیت دارند.

کنجاله حاصل از دانه روغن‌کشی شده هم حدود 40 تا 50 درصد پروتئین دارد که در تغذیه دام مورد اهمیت است.

تیپ رشد سویا از نظر تیپ رشدی به سه نوع رشد نامحدود (indeterminate)، رشد محدود (determinate) و رشد نیمه محدود (semideterminate) تقسیم می‌شود.

تیپ‌های رشد نامحدود، هنگامی شروع به گل دادن می‌کنند که هنوز نیمی از گره‌های ساقه اصلی تشکیل نشده‌اند، به همین سبب تکامل اندام‌های رویشی و زایشی گیاه در بخش قابل ملاحظه‌ای از دوره زندگی آن با هم انجام می‌گیرد.

در این تیپ تشکیل غلاف و دانه از قسمت پایین بوته آغاز می‌شود و همزمان با تشکیل گره‌های جدید در راس ساقه به طرف بالا ادامه می‌یابد، ولی در این تیپ‌ها همانند دیگر تیپ‌ها کلیه دامنه‌ها همزمان می‌رسند، ‌در نوع رشد محدود گلدهی هنگامی آغاز می‌شود که گره انتهایی ساقه اصلی تشکیل شده و یا در آستانه تشکیل شدن باشد.

تکامل غلاف و دانه در سراسر طول یک بوته به طور همزمان صورت می‌گیرد.

در تیپ نیمه محدود گلدهی هنگامی شروع می‌شود که همانند تیپ رشد نامحدود، نیمی از گره‌های ساقه اصلی تشکیل شده باشد، ولی رشد اصلی در این تیپ زودتر از تیپ رشد نامحدود پایان می‌یابد.

شرایط اقلیمی سویا اساساً گیاه خاص مناطق گرم می‌باشد.

ظرفیت عملکرد سویا در نواحی گرمسیری، شبیه مناطق معتدل می‌باشد.

تاثیر عوامل زراعی و محیطی بر محصول بسیار بیشتر از اثری است که عوامل ژنتیکی دارند.

سویا بسیار حساس به طول روز بوده و گیاهی روز کوتاه محسوب می‌شود، ولی امروزه ارقامی به دست آمده‌اند که حساسیت کمتری نسبت به طول روز دارند.

از نظر زمان رسیدگی، 12 گروه در سویا وجود دارد که به ترتیب از زودرسی به دیررسی عبارتند از: 10.9.8.7.6.5.4.3.2.10.00.

واریته‌های گروه 1.0.00 را در نواحی شمالی آمریکا و کانادا که طول روز بلندتری دارند، کشت می‌کنند و گروه‌های دیررس‌تر، در مناطق نزدیک به استوا زراعت می‌شوند.

در ایران، واریته‌های موجود در گروه‌های 6.5.4.3 بسته به نواحی مختلف دارای تطابق‌پذیری بیشتری هستند.

دما از عوامل مهم دیگر در سویا می‌باشد.

میزان مطلوب آن برای بیشتر ارقام دمای 32-30 درجه سانتیگراد بر اساس دمای متوسط روزانه است.

برای تولید عملکرد بالا، 750-500 میلیمتر بارندگی لازم است.

هرچند که سویا می‌تواند قبل از گلدهی شرایط خشک را تحمل کند، اما هنگامی که جوانه‌ها تشکیل شده باشند تا زمان پرشدن غلاف‌ها، رطوبت کافی ضروری است.

زراعت تاریخ کاشت زمان کاشت سویا به حرارت، رطوبت و نوع کشت بستگی دارد و از آنجا که سویا گیاهی است حساس به طول روز و با کوتاه شدن روزها، سریعتر به گل رفته و رشد زایشی را زودتر شروع می‌کند و برای اینکه گیاه سویا از یک پتانسیل زایشی مطلوب برخوردار باشد، باید دارای یک دوره رویشی کافی برخوردار باشد که معمولاً بر اساس منابع در حدود 45 روز می‌باشد.

بنابراین تاریخ کاشت ارقام سویا باید طوری انتخاب شود که در اثر کاهش دوره‌های رشد و نمو گیاه کمتر خسارت ببیند.

به همین جهت در کشت بهاره (کشت اول)‌باید بعد از اطمینان از خطر رفع سرمای بهاره اقدام به کشت با استفاده از ارقامی دیررسی مانند گرگان سه نمود.

دمای 15 درجه سانتیگراد برای کشت مناسب است.

علاوه بر دمای مناسب، رطوبت نیز بایستی برای جوانه‌زدن کافی باشد که می‌توان با آبیاری قبل از کاشت یا بارندگی به رطوبت مناسب دست یافت.

باید توجه داشت که کشت زود هنگام ممکن است علاوه بر خطر سرما،‌ باعث دیر جوانه‌زدن بذر شده و احتمال بارش باران‌های سیل‌آسا و ایجاد سله بر روی بذور جوانه‌زده، رشد بیشتر علف‌های هرز و در نتیجه غالب شدن علف هرز بر گیاهچه‌های سویا و همچنین توسعه بیماری‌های گیاهچه شود.

در کشت تابستانه (کشت دوم) برخلاف کشت بهاره، باید در اولین فرصت بعد از برداشت محصول قبلی و انجام آبیاری و آماده‌سازی زمین اقدام به کشت نمود.

به همین جهت در کشت دوم، استفاده از ارقام متوسط رس مثل سحر و زودرس مانند ویلیامز مناسب می‌باشد.

البته همچنین به علت شرایط خاص آخر فصل (سرد شدن هوا و شروع بارندگی‌های پاییزه)، ارقام متوسط و زودرس به علت اینکه سریعتر مراحل رشدی را تکمیل می‌کنند، در حقیقت از شرایط نامناسب آخر فصل می‌گریزند.

در رابطه با انتخاب رقم، از آنجایی که ارقام سویا دارای تیپ‌های رشدی مختلفی هستند، لذا مساله تیپ رشد سویا نیز اهمیت زیادی دارد، به طوری که در کشت‌های تاخیری که معمولاً احتمال برخورد با تنش‌های محیطی از جمله تنش‌ گرمایی و رطوبتی بیشتر می‌باشد، بهتر است از رقم‌های دارای تیپ رشدی نامحدود و نیمه محدود (مشابه ویلیامز و سحر) استفاده نمود.

چون ارقام فوق، این توانایی را دارند که در صورت بروز تنش‌های احتمالی خسارت حاصله را جبران کنند، ولی در ارقام محدود مثل گرگان سه توانایی جبران خسارت کمتر می‌باشد، در نتیجه عملکرد نهایی کاهش چشمگیری خواهد داشت.

تذکر: تاخیر در کاشت سویا در تابستان، باعث کاهش طول دوره رشد و در نتیجه کاهش عملکرد خواهد شد.

آماده‌سازی زمین و روش کاشت خاکی که سویا در آن کشت می‌شود، باید دارای بافت متوسط و زهکشی مناسب باشد.

سویا به شوری خاک حساس بوده و به مقدار فعالیت مطلوب باکتری‌های تثبیت کننده ازت اسیدیته خاک باید بین 8/6-6 باشد.

آماده‌سازی زمین سویا می‌تواند از عملیات کامل زراعی (Tillage) تا بدون عملیات زراعی (No tillage) قابل تغییر باشد.

در عملیات کامل زراعی، ابتدا زمین شخم خورده و پس از آن چند بار دیسک عمود بر هم، خاک کاملاً نرم شده و بستر کاشت آماه می‌گردد.

با شخم زدن تهویه خاک به خوبی صورت می‌گیرد، رشد ریشه‌ها تسهیل می‌یابد، اما دارای معایبی از قبیل هزینه زیاد ، تخلیه رطوبتی و تاخیر در کاشت می‌باشد.

در کشت تابستانه که تسریع در آماده‌سازی زمین مهم است، حتی‌ می‌توان بدون هیچ عملیات زراعی، بعد از برداشت محصول قبلی و خارج کردن بقایای حاصل از آن (کاه و کلش) اقدام به کشت نمود.

البته بهتر است در کشت تابستانه فقط شخم حذف شود و پس از دیسک زدن زمین، بذر را بکاریم.

این روش کاشت با عملیات کم (Low tillage) می‌نامند.

فاصله خطوط کشت و تراکم بوته روی ردیف به نوع کشت (بهاره یا تابستانه)، تیپ رشد رقم و دیگر عوامل بستگی دارد.

در کشت بهاره، فاصله خطوط 60-45 سانتیمتر و فاصله بوته‌ها روی ردیف 10-5 سانتیمتر می‌باشد.

در ارقام دیررس‌تر و چند شاخه فاصله‌های خطوط و بوته‌ها بیشتر از ارقام زودرس‌تر و تک‌شاخه می‌باشد (45-25 سانتیمتر).

در کشت تابستانه، این فاصله‌ها می‌توانند کمتر شوند و هرچه دوره رشد گیاه کمتر شود، چه به واسطه تاخیر در کاشت و چه به واسطه استفاده از ارقام زودرس، بایستی با استفاده از خطوط باریک‌تر، تعداد بوته در واحد سطح را افزایش داد تا به عملکرد بیشتری دست یافت.

در صورت عدم استفاده از عملیات مکانیزه داشت از قبیل سله‌شکنی و مبارزه با علف‌های هرز و ایجاد جوی بین ردیف‌ها، می‌توان خطوط کاشت را در ارقام زودرس و تک شاخه با 20 سانتیمتر کاهش داد.

عمق کاشت سویا با توجه به نوع خاک و رطوبت آن 3 تا 5 سانتیمتر می‌تواند باشد و کشت عمیق‌تر باعث تاخیر در جوانه‌زنی و احتمال پوسیدگی بذر خواهد شد.

کاشت خاکی که سویا در آن کشت می‌شود، باید دارای بافت متوسط و زهکشی مناسبی باشد.

سویا به شوری خاک حساس بوده و به منظور فعالیت مطلوب‌ باکتری‌های ثبیت کننده ازت، اسیدیته خاک باید بین 8/6-6 باشد.

زمین مورد کشت سویا معمولاً توسط دیسک آماده می‌شود و کلوخه‌ها باید کاملاً خرد گردند.

بهترین شرایط برای کاشت سویا از نظر رطوبت، هیرم‌کاری می‌باشد و در صورتی که رطوبت خاک جهت کاشت سویا مناسب نباشد، سویا از جوانه‌زنی و سبز یکنواختی برخوردار نخواهد بود و این مساله سبب بوجود آمدن مشکلات بعدی خواهد شد.

کاشت سویا با ردیف‌کارهای مخصوص سویا و یا ردیف‌کارهای پنوماتیک انجام می‌شود.

بذور سویا قبل از کاشت باید با باکتری مخصوص Rhizobium japonicum تلقیح و بلافاصله بعد از آغشته شده به باکتری کاشته شود.

تذکر: برای هر هکتار سویاکاری، یک پاکت باکتری تحویل زارع می‌گردد که باید آن با با شربت 5% آب و شکر مخلوط نموده و سپس بذور را با این محلول آغشته نماید.

در رابطه با تاریخ کاشت مناسب سویا لازم به ذکر است، به طور کلی سویا گیاهی حساس به طول روز می‌باشد و با کوتاهتر شدن روزها سریعتر به گل رفته و رشد زایشی را زودتر شروع می‌کند.

برای اینکه گیاه سویا از یک پتانسیل زایشی مطلوب برخوردار باشد، باید دارای یک دوره رویشی کافی باشد که معمولاً بر اساس منابع در حدود 45 روز می‌باشد.

بنابراین تاریخ کاشت ارقام سویا باید طوری انتخاب شود که در اثر کاهش دوره‌های رشد و نمو، گیاه کمتر خسارت ببیند.

به همین جهت برای کشت‌های زود (بهاره) بهتر است از ارقام دیررس مثل گرگان سه استفاده نمود و در کشت‌های دوم و تاخیری، ارقام متوسط‌ رس مثل سحر و زود رس مثل ویلیمامز مناسب‌تر است.

همچنین به علت شرایط خاص آخر فصل (سرد شدن هوا و شروع بارندگی‌های پاییزه) ارقام متوسط رس و زودرس به علت اینکه سریعتر مراحل رشدی را تکمیل می‌کنند، در حقیقت از شرایط نامناسب آخر فصل می‌گریزند.

در رابطه با انتخاب رقم، از آنجایی که ارقام سویا دارای تیپ‌های رشدی مختلف هستند، لذا مساله تیپ رشد سویا نیز اهمیت زیادی دارد، به طوری که در کشت‌های تاخیری که معمولاً احتمال برخورد با تنش‌های محیطی از جمله تنش گرمایی و رطوبتی بیشتر می‌باشد، بهتر است از رقم‌های دارای تیپ رشد نامحدود و نیمه محدود (مشابه ویلیامز و سحر) استفاده نمود، چون ارقام فوق، این توانایی را دارند که در صورت بروز تنش‌های احتمالی خسارت حاصله را جبران کنند، ولی در ارقام رشد محدود مثل گرگان سه توانایی جبران خسارت کمتر می‌باشد.

در نتیجه عملکرد نهایی کاهش چشمگیری خواهد داشت.

تراکم بوته و میزان بذر مناسب سویا بستگی به رقم و تاریخ کاشت آن دارد و معمولاً ارقام تک شاخه با تراکم بیشتری کاشته می‌شوند.

در کشت‌های دوم و دیرتر نیز بهتر است فواصل خطوط کمتر شود تا ضمن جلوگیری از تبخیر از سطح خاک با پوشاندن سریع، از رشد علف‌های هرز نیز جلوگیری به عمل آید.

بر این اساس معمولاً فواصل خطوط مناسب در کشت‌های بهاره 60-45 سانتیمتر و در کشت‌های تابستانه و دیر 45-25 سانتیمتر می‌باشد.

میزان بذر مورد نیاز بر اساس وزن هزار دانه و تیپ شاخه‌بندی ارقام 75-60 کیلوگرم در هکتار درنظر گرفته می‌شود.

بذر سویا بر اساس رطوبت خاک و درجه حرارت هوا بعد از 7-5 روز جوانه شده و سبز می‌شود.

فاصله خطوط کشت و تراکم بوته روی ردیف به نوع کشت (بهاره یا تابستانه، به تیپ رشد رقم و دیگر عوامل بستکی دارد.

در کشت بهاره فاصله خطوط 60-45 سانتیمتر و فاصله بوته‌ها روی ردیف 10-5 سانتیمتر مناسب است.

در ارقام دیررس‌تر و چند شاخه فاصله‌های خطوط و بوته‌ها بیشتر از ارقام زودرس و تک شاخه می‌باشد (45-25 سانتیمتر).

در کشت تابستاه این فاصله‌ها می‌توانند کمتر شوند و هرچه دوره رشد گیاه کمتر شود، چه به واسطه تاخیر در کاشت و چه به واسطه استفاده از ارقام زودرس، بایستی با استفاده از خطوط باریک‌تر، تعداد بوته در واحد سطح را افزایش داد تا به عملکرد بیشتری دست یافت.در صورت عدم استفاده از عملیات مکانیزه داشت از قبیل سله‌شکنی و مبارزه با علف‌های هرز و ایجاد جوی بین ردیف‌ها، می‌توان خطوط کاشت را در ارقام زودرس و تک شاخه با 20 سانتیمتر کاهش داد.

عمق کاشت سویا با توجه به نوع خاک و رطوبت آن، 3 تا 5 سانتیمتر می‌توالند باشد و کشت عمیق‌تر باعث تاخیر در جوانه‌زنی و احتمال پوسیدگی بذر خواهد شد.

خاک مناسب و نیاز غذایی خاک حاصلخیز و غیرشور، pH بین 6 ت 7 برای سویا ضروری است.

کمبود مواد آلی در خاک، pH قلیایی و شوری باعث کاهش عملکرد خواهد شد.

سویا با همزیستی باکتری، ازت مورد نیاز خود را تثبیت می‌کند و نیازی به کود ازته ندارد.

باید توجه داشت که قبل از کاشت، بذر را با باکتری آغشته نموده تا تثبیت ازت به خوبی صورت گیرد.

کود فسفره و پتاسه با توجه به میزان آنها در خاک و مواد آلی می‌تواند حداکثر به ترتیب تا 150.200 کیلو در هکتار، قبل از کاشت به خاک اضافه گردد.

سویا به عناصر دیگر از جمله گوگرد، منگنز، روی و آهن نیز احتیاج دارد که با توجه به آزمون خاک بایستی به خاک اضافه گردد یا در مراحل مختلف رشدی به صورت محلول پاشی استفاده گردد.

آبیاری زراعت سویا احتیاج به آبیاری دارد و به جز مناطق پرباران، زراعت دیم آن امکان‌پذیر نمی‌باشد.

حساس‌ترین زمان‌های آبیاری در سویا مراحل اولیه کاشت به منظور تامین رطوبت جوانه‌زنی و رشد اولیه گیاهچه و همچنین مراحل تشکیل غلاف‌ها تا پر شدن دانه می‌باشد.

کمبود آب در این مراحل باعث کاهش شدید عملکرد خواهد شد.

آبیاری زیاد نیز باعث کمبود اکسیژن در خاک، کاهش رشد ریشه، کاهش فعالیت باکتری‌های تثبیت کننده ازت و توسعه بعضی از بیماری‌ها می‌شود که در نتیجه از عملکرد کاسته می‌شود.

تنک کردن : تراکم زیاد بوته ها کنار هم باعث می شود که نور کمتری به گیاه برسد و همچنین مواد غذائی کمتری به گیاهان برسد و شیوع بیماری های گیاهی زیادی را باعث می شود و باعث کاهش عملکرد می شود.

واکاری : در صورتیکه محصولی که ما کاشتیم در برخی از نقاط زمین بوته ها سبز نشده باشند می توانیم از جاهای پر پشت و پر تراکم به جاهای کم تراکم یا لخت نشاء کنیم .

تناوب : سویا به عنوان یک گیاه وجینی در اول هر تناوب قرار می گیرد و رعایت تناوب برای جلوگیری از توسعه علف های هرز ، آفات و بیماری صورت می گیرد بخصوص در مورد بیماریهایی مثل ماکروفوسیت یا پوسیدگی ذغالی که در صورت وقوع باید حداقل 5-4سال از کشت سویا یا گیاهانی که به این بیماری حساس هستند خودداری کرد .

کنترل علف‌های هرز و سله‌شکنی به منظور ایجاد فضای رشد مناسب برای سویا در استفاده بهتر از نور، آب و مواد غذایی، باید علف‌های هرز را کنترل نمود.

علف‌های هرز را می‌توان با وجین دستی، استفاده از کولتیواتور بوسیله تراکتور و مبارزه شیمیایی کنترل کرد.

در وجین دستی و کولتیواتور علاوه بر از بین بردن علف‌های هرز، سله‌شکنی نیز انجام می‌گیرد.

برای مبارزه شیمیایی می‌توان از علف‌کش‌های قبل و بعد از کاشت استفاده نمود.

در استفاده از علف‌کش‌های قبل از کاشت، بایستی دقت نمود که علف‌کش پس از مصرف، سریع با خاک نرم به خوبی مخلوط شود و از علف‌کش‌های بعد از کاشت زمانی باید استفاده نمود که بیشترین اثر را روی علف‌های هرز و کمترین خسارت را به سویا وارد کند.

از علف‌های هرز مهم سویا می‌توان اویارسلام، خرفه، تاج خروس، تاجریزی، سلمک و گاو پنبه را نام برد.

داشت سویا به علت همزیستی با باکتری‌های تثبیت کننده ازت، نیازی به کود ازته نخواهد داشت و در صورتی که شرایط برای تثبیت فراهم باشد، ازت مورد نیاز خود را تامین می‌کند.

البته قبل از کاشت باید کود فسفره و کود پتاسه به خاک اضافه شود که تعیین مقدار دقیق آن بر اساس آزمون خاک صورت می‌گیرد و حداکثر 200 کیلوگرم در هکتار کود فسفر و 150 کیلوگرم در هکتار کود پتاسه مورد نیاز است.

برای مبارزه با علف‌های هرز، قبل از کاشت می‌توان از علف‌کش‌هایی مانند ترفلان و یا سونالان به میزان 5/3-5/2 لیتر در هکتار بر اساس نوع خاک استفاده نمود.

در خاک‌های با بافت سنگین‌تر، میزان علف‌کش مصرفی بیشتر خواهد شد.

معمولاً در سویاهایی که در خردادماه سبز می‌کنند، احتمال خسارت کرم طوقه‌بر (اگروتیس) زیاد می‌باشد و در صورت مشاهده آثار خسارت باید از طعمه مسموم آغشته به سوین استفاده نمود.

در مرحله 6-4برگی، برای تهویه و سله‌شکنی خاک و همچنین مبارزه با علف‌های هرز باید از کولتیواتور (پنجه غازی) در بین ردیف‌ها استفاده نمود.

نیاز آبی و دور آبیاری سویا به طورکلی بستگی به رقم و شرایط آب و هوایی منطقه مورد کشت دارد، اما در سه مرحله گلدهی، غلاف‌دهی و پرشدن دانه، آبیاری سویا اهمیت و حساسیت بیشتری داشته و در صورت بروز تنش، خسارت شدیدی به عملکرد خواهد شد.

ریشه سویا تا عمق 150 سانتیمتری خاک رشد کرده و در مناطقی که سفره آب بالاست (کردکوی)، می‌توان آن را بدون آبیاری کشت نمود.

آفات و بیماری‌ها آفات و بیماری‌ها در تمام مراحل رشد و نمو سویا به آن خسارت می‌زنند.

از جمله آفات مهم سویا، تمریپس، عسلک، کرم‌های طوقه‌بر، برگخوار و دانه‌خوار می‌باشد.

شدت آفات با توجه به منطقه، فصل کشت و شرایط اقلیمی، متفاوت می‌باشد که برای مبارزه با آنها باید از حشره‌کش‌های مناسب و به موقع استفاده نمود.

بیماری‌ها نیز دارای تنوع شدت در مناطق و فصول کشت و همچنین شرایط آب و هوای می‌باشند.

بیماری‌ها کمتر توسط سموم کنترل می‌شوند و برای مبارزه با آنها بایستی از تناوب‌های زراعی مناسب، اصول به‌زراعی و ارقام مقاوم استفاده نمود.

از عمده بیماری‌های سویا می‌توان از پیتیوم، فیتوفترا، فوزاریوم، ریزوکتونیا، ماکروفومینا (پوسیدگی زغالی) و همچنین بعضی از بیماری‌های ویروسی نام برد.

پوسیدگی زغالی یکی از مهمترین بیماری‌های شایع سویا است که سبب خسارت شدیدی به مزارع سویا شده و عملکرد را شدیداً کاهش می‌دهد و عمدتاً در مراحل آخر رشدی گیاه خود را نشان داده و با خشکانیدن بوته‌ها، سبب رسیدگی زودتر و کاذب گیاه می‌شود، به شکلی که غلاف‌ها ظاهراً رسیده به نظر می‌رسند، ولی دانه‌ها پر نشده و وزن دانه شدیداً کاهش می‌یابد.

قارچ عامل این بیماری، Macrophomina phaseoli می‌باشد و متاسفانه در منابع رقم مقاوم و یا متحمل به آن معرفی نشده است.

مشخص شده که با توجه به این که قارچ در خاک باقی می‌ماند، در صورت بروز تنش خشکی معمولاً این قارچ فعال شده و آثار خسارت ظاهر می‌شود.

برای مبارزه با این بیماری باید از بروز تنش خشکی در سویا جلوگیری نمود.

همچنین سویا دارای انواع بیماری‌های قارچی باکتریایی و ویروسی می‌باشد.

بوته‌میری فیتوفترایی، لکه برگی‌ها، سوختگی‌های برگی، سفیدک سطحی و بیماری لکه ارغوانی در این منطقه بیشتر شایع می‌باشند و از بیماری‌های باکتریایی معمولاً سوختگی‌های باکتریایی، خشکیدگی و پژمردگی باکتریایی مشاهده می‌شود و از انواع بیماری‌های ویروسی می‌توان ویروس موزائیک سویا را نام برد که برای مبارزه با آن باید با ناقلین آن از جمله شته‌ها مبارزه کرد.

از جمله عوارضی که در بعضی از سال‌ها خسارت قابل توجهی به محصول سویا وارد می‌نماید، عارضه اختلال در غلاف‌بندی است.

اگرچه هنوز دلیل اصلی بروز این عارضه مشخص نشده، ولی نتایج مطالعات انجام شده در استان، نشان می‌دهد که با انتخاب رقم‌های مناسب، رعایت تاریخ کاشت، مدیریت صحیح مزرعه از نظر آفات، آبیاری و کنترل علف‌های هرز می‌توان امکان بروز این عارضه را به حداقل رساند.

برداشت ارقام مختلف سویا بر اساس گروه رسیدگی آنها معمولاً از اوایل مهر تا اواخر آبان آماده برداشت می‌شوند.

رطوبت مناسب سویا جهت برداشت در حدود 13 درصد است.

رطوبت بیشتر بذر هنگام برداشت، سبب وارد آمدن خسارت و مشکلات نگهداری خواهد شد و رطوبت کمتر از 13 درصد نیز سبب شکافتن غلاف و ریزش بذور به زمین و همچنین شکستن دانه‌ها خواهد شد.

ریزش کامل برگ‌ها در زمان رسیدن گیاه، نشان می‌دهد که محصول در مدت یک هفته آماده برداشت می‌باشد.

ارقامی نیز وجود دارند که هنگام برداشت، برگ‌های آن‌ها نمی‌ریزند.

برداشت سویا می‌تواند به دو صورت مستقیم یا غیرمستقیم صورت گیرد.

در برداشت مستقیم افت محصول بستگی به تسطیح زمین، رقم و ارتفاع اولین گره دارای غلاف خواهد داشت و در صورتی که این ارتفاع بالا باشد، می‌توان مستقیماً با کمباین محصول را برداشت نمود و افت محصول بسیار کم خواهد بود، ولی در صورت کم بودن ارتفاع، اولین غلاف‌بندی و ناهموار بودن زمین برای کاهش افت محصول حاصل از برداشت بهتر است که ابتدا بوته‌ها توسط دست درو و سپس توسط کمباین کوبیده شود.

در صورت برداشت دو مرحله‌ای، باید سویا را در رطوبت بیشتری برداشت نمود تا از ریزش غلاف‌ها در زمان برداشت با دست جلوگیری به عمل آید.

نگهداری سویا در انبار نیز از اهمیت خاصی برخوردار است و در رطوبت 12-10 درصد به مدت طولانی‌تری در انبار قابل نگهداری است.

قوه نامیه بذر سویا به علت دارا بودن روغن زیاد، معمولاً بعد از یک سال کاهش قابل توجهی می‌یابد.

لذا باید بذر مورد نیاز سویا از مراکز ذیربط تهیه شده و جداً از کاشت بذور کهنه و قدیمی پرهیز نمود.

ارقام مناسب کشت سویا در استان شامل گرگان 3، سحر، ویلیامز و دو رقم امیدبخش می‌باشد.

رقم گرگان 3، دیررس بوده و فقط برای کشت بهاره توصیه می‌گردد و میزان تولید آن در شرایط مطلوب،‌4-5/3 تن در هکتار، ارقام ویلیامز و رقم امیدبخش WILL.xK.W.506، زودرس می‌باشند و در صورت کاشت با تاخیر توصیه می‌گردد.

از این ارقام کشت گردد.

رقم سحر و امیدبخش WILL.xK.W.506 متوسط رس هستند که در تاریخ کاشت‌های بهاره و تابستانه به موقع قابل استفاده می‌باشند.

وضعیت ژنتیکی سویا گیاهی است خودگشن که دگرگشنی در آن 5/0 تا 1درصد دیده می‌شود.

دارای 40 کروموزوم می‌باشد که به صورت دیپلوئید می‌باشد (2n=40) که گونه‌های تتراپلوئید در آن بوجود آمده است.

G.max شکل وحشی ندارد و متحمل‌ترین جد آن در بین گونه‌ها، G.soja می‌تواند باشد.

بین دو گونه فوق، تلاقی انجام شده و وضع ژنتیکی خواص زیادی در آنها مطالعه شده است و از این مطالعه نتیجه شده است که وضع ژنتیکی این خواص عیناً مانند ژنتیک خواص مشابه در تلاقی واریته‌های G.max می‌باشد که این نشان دهنده نزدیکی بین دو گونه است.

اهداف اصلاحی هدف‌های مهم در مورد اصلاح سویا عبارتند از: ازدیاد عملکرد، رسیدن به موقع گیاه، مقاومت به خوابیدگی و ریزش دانه، مقاومت به آفات و بیماری‌ها، بالا بودن کیفیت محصول، اصلاح واریته‌های خوراکی و علوفه‌ای.

افزایش عملکرد دانه عملکرد سویا به فاکتورهای متعددی بستگی دارد.

از جمله: تعداد و اندازه بذر هر گیاه.

مقدار بذر در هر گیاه هم بستگی به تعداد غلاف و تعداد بذر در هر غلاف دارد.

این عوامل موثر ذکر شده از صفات کمی هستند و بوسیله چند ژن کنترل می‌شوند.

مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که واریته‌ای نیست که از لحاظ فاکتورهای موثر در افزایش محصول، برتر از بقیه واریته‌ها باشد، بلکه یک واریته ممکن است از لحاظ یک یا چند عامل بر واریته دیگری برتری داشته باشد.

وزن دانه × (تعداد دانه در هر غلاف × تعدادغلاف)‌= افزایش عملکرد زمان رسیدن به موقع گیاه رسیدن به موقع گیاه در هر منطقه، یکی از عوامل مهم در کشت آن است.

سویا به طول روز حساس است و یک گیاه روز کوتاه محسوب می‌شود.

اگرچه ارقام رشد نامحدود، حساسیت کمتری را نسبت به طول روز نشان می‌دهد.

مدت رسیدن در سویا یک صفت کمی است.

در بعضی حالات زودرسی و در بعضی مواقع دیررسی غالب بوده است.

مقاومت به ورس و ریزش دانه