سویا
سویا گیاهی است با نام علمی clycin max و نام انگلیسی soybean و از خانواده papilionaceae یکساله و خودگشن که مقام نخست در تامین روغن گیاهی در جهان را داراست. این گیاه بومی آسیا به خصوص منطقه منچوری چین و ژاپن است.
سویا یکی از مهمترین گیاهان روغنی پروتئینی به شمار میرود و بذر سویا بر مبنای وزن خشک به طور متوسط دارای 40درصد پروتئین و 20درصد روغن میباشد. از کنجاله آن به طور گستردهای برای تعذیه دام و طیور استفاده میشود. استان گلستان با سطح کشت حدود 60 هزار هکتار سویا، مهمترین منطقه کشت این گیاه در ایران میباشد. لذا تولید ارقام جدید که از میزان عملکرد بالایی برخوردار است، احساس میشود. یکی از راههای اصلاح عملکرد گونههای خودگشن مانند سویا، استفاده از روش دورگگیری و انتخاب در نسلهای در حال تفکیک و تولید لاینهای خالص میباشد.
در بسیاری از مراکز تحقیقاتی جهان با این روش توانستهاند ارقام جدیدی که همچون کلارک 63، آمسوی، هاراسوی و غیره را بدست آوردند و لاینهای خالص این آزمایشات حاصل برنامه دو رگگیری در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گرگان است.
تاریخچه
سویا یکی از گیاهان مهم روغنی میباشد که سابقاً به منظور تامین علوفه کشت میشده است، اما بعدها با شناختی که از بذر و ترکیبات آن بدست آمده، به صورت یکی از گیاهان روغنی درآمده است. این گیاه حدود 1100 سال قبل از میلاد، اهلی شده که بوسیله اصلاح طبیعی و مصنوعی به شکل امروزه درآمده است. مبداء اولیه آن، شمال شرقی کشور چین میباشد. در حال حاضر عمدتاً در کشورهای آمریکا، چین و برزیل کشت میشود.
سویا برای اولین بار در سالهای 1310.1316 از چین توسط مهندس مهدوی، رییس وقت دانشکده کشاورزی کرج، به ایران آورده شد. همچنین در سالهای 1318.1319 هم انواع مختلفی از سویا از آلمان وارد کشور شد و مورد آزمایش قرار گرفت. بعدها در سال 1346 بوسیله شرکت سهامی خاص توسعه کشت دانههای روغنی رواج پیدا کرد و امروزه به صورت کشت شناخته شده در کشورمان ایران رایج است.
گیاهشناسی
سویا گیاهی است از خانواده Papilionaceae و از تیره لگومینوز و با نام علمی Glycin max میباشد. گیاهی است یکساله با ریشههای راست و عمیق و انشعابات جانبی زیاد که روی آنها غدهها یا گرههای تثبیت کننده ازت قرار دارد. ساقه سویا معمولاً راست و انشعابات آن به نوع تیپ رشدی آن بستگی دارد. ارتفاع ساقهها بین 40 تا 200 سانتیمتر میباشد و اصولاً پوشیده از کرک میباشد. کرکها به رنگ قهوهای، خاکستری و کوتاه هستند. برگها در روی ساقه بطور متناوب قرار گرفته و هر برگ مرکب معمولاً از سه برگچه نسبتاً بزرگ تشکیل شده است. برگ مرکب سویا در روی یک دمبرگ بلند قرار دارد. گل در سویا به صورت خوشه کوچکی میباشد که از محل محور برگ بوجود میآید. هر خوشه از 3 تا 5 گل تشکیل شده است و تعداد زیادی از این گلها، قبل از میوهدهی ریزش میکنند. گلها به رنگ سفید یا ارغوانی هستند که رنگ ارغوانی از نظر ژنتیکی غالب به رنگ سفید میباشد. همچنین هر گل سویا 6 تا 7 میلیمتر طول دارد. هر گل از 5 کاسبرگ، 5 گلبرگ، 10 پرچم و 1 مادگی تشکیل شده است. میوه به صورت غلاف میباشد که معمولاً دارای 2 تا 3 بذر میباشند که بعضی از ارقام تا 5 بذر هم ممکن است داشته باشند.
مورفولوژی سویا :
سویا در نوشته های چین آمده است که از حدود 2800سال قبل از میلاد مسیح در چین جزء 5 گیاه عمده بوده است . ( برنج ، گندم ، ارزن ، جو ، سویا )
سویا از خانواده لگومینوز است 42=x2=n2 کرومزوم دارد ، یکساله است و به صورت اهلی یافت شده است . اهلی شدن آن را به امپراتور شین هوا در سال 1700 سال قبل از میلاد مسیح نسبت داده اند و جد مشترک آنها Glycin Soya بوده است . که نام سویا یا سوژا از آن مشتق شده است . تابع آب و هوای گرم است به نور و آب فراوان نیاز دارد . طول ساقه به 180 سانتی متر می رسد و دو بخش رویشی و زایشی آن بدین شرح است :
مورفولوژی رویشی :
گیاهی است با ارتفاع متوسط تا بلند 75تا180 سانتی متر شاخه بندی به صورت انشعابات زیاد و پراکنده و یا احتمالا به صورت تکشاخه در برخی ارقام مشاهده می شود انشعابات از ساقه اصلی منشاء می گیرد میزان انشعاب بستگی به عوامل محیطی و ژنتیکی از قبیل : طول روز ، فاصله بوته ها از هم ، حاصلخیزی و تراکم دارد .
برگهای سویا به سه نوع دیده می شوند : Cotyle done
1. اولین جفت بر لپه ای یا کوتیل دونی است
2. برگهای بعدی ساده می باشند
3. برگهای بعدی سه برچه ای یا شبدری ظاهر می شوند که تا انتها برگها بدین صورت مشاهده می شوند .
روی برگها کرک و موی زیادی مشاهده می شود . طول کرکها 1 میلی متر فاصله آنها از هم 1 میلی متر و تقریبا 10درصد سطح برگ را شامل می شوند . سطح زیرین برگ دارای روزنه بیشتری از سطح برگ است .