این پژوهش به منظور بررسی اثرات فواصل ردیف کاشت (45، 60 و 75 سانتیمتر) و تراکم بوته (50، 65 و 80 هزار بوته در هکتار) بر خصوصیات مختلف از جمله عملکرد و اجزاء عملکرد ذرت دانهای سنیگل کراس 704 در مزرعه آزمایشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه در سال زراعی1381 انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید.
در این بررسی برخی از خصوصیات مورفولوژیکی بوته، بلال، وزن خشک بوته، عملکرد اجزاء عملکرد و شاخص برداشت مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان دادند که با افزایش فاصله ردیف کاشت ،طول ساقه، وزن خشک بوته درمرحله رسیدگی فیزیولوژیکی، تعداد دانه در بلال وزن هزار دانه، عملکرد و شاخص برداشت بصورت معنیداری افزایش یافتند،ولی صفات دیگر مورد مطالعه تحت تاثیر فاصله ردیف قرار نگرفتند. همچنین با افزایش تراکم کاشت، سطوح مختلف قطر ساقه ،وزن خشک بوته، ارتفاع گیاه و عملکرد دانه اختلاف معنیداری داشتند. ولی تعداد روز از کاشت تا سبز شدن و رسیدگی، تعداد برگ در بوته، تعداد بلال در بوته و تعداد دانه در بلال و بقیه صفات مورد مطالعه تحت تاثیر تراکم قرار نگرفتند. اثر متقابل فواصل خطوط کاشت و تراکم گیاهی بر عملکرد دانه معنیدار گردید.
طبق نتایج حاصله در شرایط آب و هوایی مشابه این آزمایش فاصله ردیف 75 سانتیمتر با تراکم 80 هزار بوته در هکتار برای ذرت سینگل کراس 704 قابل توصیه است.
مقدمه :
افزایش عملکرد گیاهان زراعی یکی از اجزای ضروری جامعه امروزی برای هماهنگی با افزایش جمعیت جهان است. جمعیت جهان با آهنگ 7/1-6/1 درصد در حال رشد است و در نتیجه هر ساله 90 میلیون نفر به مصرف کنندگان محصولات کشاورزی افزوده می شود. این وضعیت به مفهوم آن است که تولید غذا باید دائماً افزایش یابد تا از ناهماهنگی های اجتماعی و کمبودهای غذایی انسان در بسیاری از نقاط جهان جلوگیری شود. با توجه به فقر و گرسنگی همراه با ازدیاد روز افزون جمعیت در جهان و محدودیت اراضی قابل کشت، ادامه روند کاهش منابع انرژی، تخریب و به هم خوردن تعادل
اکولوژیکی، اگر چاره ای برای افزایش تولیدات کشاورزی نشود بروز قحطی دور از انتظار نخواهد بود. رشد جمعیت مشکل اصلی مسأله تغذیه در جهان را تشکیل می دهد. به منظور حفظ سطح فعلی مصرف غذا برای جمعیت جهان در سال 2010 باید تولیدات مواد غذایی 25 درصد افزایش یابد و برای مبارزه با گرسنگی و سوء تغذیه لازم است که میزان تولید موادغذایی تا 55 درصد افزایش یابد (4).
برای تامین غذای مردم جهان باید تولید محصولات کشاورزی در واحد سطح افزایشیابدو از زمان (طول فصل رشد) بهتر استفاده شود (18) و حتی الامکان از گیاهان پرسودتر با دوره رشد کوتاهتر استفاده شود(20). ذرت گیاهی است پرسود با دوره رشد نسبتاً کوتاه که میزان عملکرد دانه آن در واحد سطح نسبت به گیاهان مشابه به مراتب بیشتر بوده و می تواند قسمتی از نیاز جامعه بشری را جوابگو باشد. بعلاوه از کلیه اندامهای گیاهی ذرت (دانه، برگ و ساقه) برای تغذیه انسان، دام و تولید گوشت و شیر استفاده میشود. به این ترتیب ارزش ذرت در تغذیه دام و طیور، تولید نشاسته، گلوکز و روغن و به دلیل پتانسیل عملکرد بسیار بالا (بیش از 15 تن در هکتار) بسیار زیاد است و لازم است به آن توجه بیشتری معطوف گردد(6).
گیاه با تثبیت و تبدیل انرژی خورشیدی غذا تولید میکند. متوسط کارآیی تثبیت انرژی خورشید در اکوسیستم های مختلف جهان کمتر از یک درصد گزارش شده است.گرچه این رقم برای اکوسیستم های زراعی بیشتر است ولی در بهترین شرایط بیش از 1/5 درصد نیست (13).
با اعمال مدیریت های مناسب زراعی نظیر تغییر مصنوعی میکروکلیما، تامین به موقع نهاده های لازم، کاشت زودهنگام ارقام زراعی پرمحصول در بهار و استفاده از ردیفهای باریک برای افزایش تراکم کاشت، حداکثر پوشش گیاهی ایجاد می شود. بدین ترتیب بجای آنکه نور در سطح عریان خاک تلف شود بوسیله جامعه گیاهی جذب می شود و در نتیجه میزان فتوسنتز در واحد سطح زمین افزایش مییابد (16).
افزایش تراکم بوته بدون در نظر گرفتن کاهش صحیح فواصل گیاهان و سایر عوامل نه تنها ممکن است باعث افزایش عملکرد نگردد بلکه تراکم زیاد سبب افزایش رقابت درون و برون بوته ای گشته و عملکرد دانه را کاهش می دهد و کیفیت آن را نیز تغییر می دهد به قسمی که قابلیت استفاده آن در تغذیه دام کاهش می یابد (11).
در مطالعات مختلف انجام شده در مورد بررسی اثرات فاصله ردیف و تراکم بوته، به دلیل وجود محیطهای مختلف آب و هوایی توصیه واحدی وجود ندارد بر این اساس به منظور بهره گیری بهتر از عوامل محیطی مطالعه ای تحت عنوان اثرات فاصله ردیف و تراکم بوته بر رشد، عملکرد و اجزاء عملکرد ذرت دانه ای سینگل کراس 704 اجرا گردید.
اهمیت و علل توسعه کشت ذرت
ذرت به دلیل پرمحصولی و قابل کشت بودن در محدوده وسیعی از شرایط محیطی، تنوع فوقالعاده از نظر فرم، عادت رشد و کیفیت محصول دارای اهمیت زیادی میباشد. ذرت یکی از با ارزش ترین گیاهانی است که مورد کشت قرار می گیرد و به عنوان سلطان غلات معروف است، زیرا تولید و ارزش آن در جهان از گندم، جو، یولاف، چاودار و برنج بیشتر است (15).
قسمت اعظم ذرت تولید شده به مصرف تغذیه دام می رسد و بدلیل پایین بودن درصد فیبر هیدراتهای کربن ساختمانی و روغن، جزوه خوش خوراک ترین غلات بشمار می آید. تقریباً 9-8 درصد ذرت تولیدی جهت مصرف انسان و تولید بعضی از ترکیبات صنعتی بکار برده می شود. از برگ و ساقه ذرت در صنایع فیبر و کاغذسازی استفاده می شود و صنایع تخمیری یکی دیگر از مصرفکنندگان غیر مستقیم ذرت هستند، به نحوی که در تولید الکل اتیلیک، الکل بوتیلیک استالدئید و غیره کاربرد دارد (5). ذرت یکی از شگفت آورترین گیاهان از لحاظ ذخیره انرژی می باشد. از بذری که وزن آن کمی بیشتر از 2/0 گرم میباشد، گیاهی حاصل میشود که در طول 9 هفته به ارتفاع 250 تا 320 سانتی متر میرسد. در دو ماه بعد این گیاه تولید 1000-600 بذر مشابه آنچه که خود از آن بوجود آمده است مینماید (برای مقایسه در نظر بگیرید که از هر بذر گندم50 عدد بذر بوجود میآید). این تولید به راندمان بالای مصرف انرژی و ذخیره مقدار زیادی از آن در دانه بستگی دارد.
علل توسعه کشت ذرت را می توان به صورت زیر خلاصه کرد :
1) قدرت سازش پذیری این گیاه با شرایط گوناگون اقلیمی که در محدوده فوق العاده وسیعی از شرایط محیطی بهتر از گندم و برنج رشد می کند (10).
2)کشت دیم ذرت در مناطقی با متوسط بارندگی سالانه حداقل 250 میلی متر و حداکثر 500 میلی متر و در ارتفاعات 4000 متری کوههای آند انجام میشود (10).
3) سیستم ریشهای ذرت دارای مکانیسم بالقوهای جهت اجتناب از خشکی است، بطوریکه وقتی گیاه با رطوبت خاک کمتر از حد مطلوب روبرو میشود ریشه خود را توسعه می دهد (14).
بدین ترتیب کاهش سطح برگ با پوشیده شدن برخی روزنه ها همراه است و از دست رفتن رطوبت کاهش می یابد (10).
4) عامل مهم دیگر، پتانسیل عملکرد بیشتر در این گیاه نسبت به اکثر محصولات زراعی(جدول1) و قدرت زیاد این گیاه در تثبیت انرژی است (جدول2)، که امکان میدهد از هر هکتار زمین حداکثر انرژی برداشت گردد (40