وقتی در مورد مرکبات صحبت می کنیم زیبایی و نعمت در ذهن ما پدیدار می شود . زیبایی مرکبات واضح و روشن است چون دارای درخشش ، برگ های دائما سبز، رایحه گل بهاری و میوه های رنگین مبهوت کننده می باشد . بخشش آن نیز قابل توصیف است . چون درخت های مرکبات به طور خیره کننده ای بهره وری دارند . با همه توصیف ها نیز همانند تمامی محصولات باغبانی دیگر نیاز به مراقبت وتوجه بسیار دارند .
توجه به نیازها و مراقبت مرکبات نسبت به بسیاری از خطرات محیطی از قبیل آفات ، بیماری ها ، سرمازدگی و.. نیاز به دانش و تجربه فراوان دارد .
در این تحقیق بر ذکر یکی از مهمترین خطراتی که هر ساله مرکبات را تهدید می کند و به آن صدمه وارد می آورد می پردازیم .
خطراتی که در سال گذشته به مرکبات کشور خسارات جبران ناپذیری وارد کرد چیزی جز سرما و یخبندان بی سابقه در کشور نبود که به باغداران کشور بخصوص در نواحی شمالی خسارت وارد آورد .
دماهای پایین زمستان در بعضی از مناطق مرکبات خیز کشور به میوه ، شاخه و برگ درختان صدمه وارد کرد . عدم محافظت درختان مرکبات در مقابل سرما از سوی باغداران این خسارت را تشدید کرد در حالی که مهندسان کشاورزی و باغبانی می توانستند با اطلاع رسانی و ترویج راهکارهای محافظتی این خسارت را مرتفع تر نمایند اما این کار صورت نگرفت .
حال د راین تحقیق با مطالعه ای مختصر یخبندان و راههای محافظت از آن می پردازیم .
انواع یخبندان
صدمه ناشی از دماهای زیر نقطه انجماد یخ زدگی یا انجماد نامیده می شود . گیاهان بوسیله دماهای بالای یخبندان نیز صدمه می بینند که صدمات ناشی از دماهای پایین سرمازدگی نامیده می شود . در این تحقیق به انجماد اشاره می شود . دونوع یخ زدگی وجود دارد ، یخ زدگی تشعشعی و یخ زدگی پهن رفت .
در شب های سرد وقتی که هوا صاف و خشک است به علت این که گرما از سطح زمین به اتمسفر منعکس میشود و یا هدر می رود یخ زدگی تشعشعی اتفاق می افتد . خاک ساختمان ها ، گیاهان و اجسام دیگر در سطح زمین از طریق جذب گرما در طول روز به عنوان مخزن گرما عمل می کنند وقتی که گرمای کافی این ذخایر به دماهای پایین تر در سطح یا زیردماهای بحرانی از دست رود گیاهان صدمه می بینند . معمولا در یخبندان های تشعشعی به ندرت هوا به مدت چند ساعت به زیر صفر نزول می کند ومعمولا تلاش برای حفاظت درختان از این یخبندان با موفقیت همراه است .
یخ بندان پهن رفت زمانی رخ می دهد که یک توده هوای سرد یا یک توده هوای گرم در سطح زمین جایگزین شود. این جابجایی می تواند به وسیله وارونگی دما ، وقتی که یک لایه هوای گرم در سقف پایین ایجاد می شود و هوای سرد نزدیک سطح زمین به دام می افتد رو می دهد و یا وقتی که توده هوای سرد قطبی در این منطقه جایگزین هوای نسبتا گرم منطقه می شود با ایجاد دماهای زیر صفر برای مدت طولانی تری انجام می شوند و بسیاری از این سرماهای پهن رفت به دنبال خود یخبندان تشعشعی دارند و معمولا تلاش برای حفاظت درختان از خطرات این ها چندان موفقیت آمیز نیست.
علایم صدمات یخ زدگی
یخ زدگی از طریق ایجاد کریستال های یخ در سلول گیاهان به آن ها آسیب می رساند که این عمل باعث غیرقابل دسترس بودن آب به بافت های گیاهی و قطع جریان سیال در گیاه می شود. برگ ها یا شاخه های صدمه دیده از یخ زدگی به صورت آب گزیده و پلاسیده ظاهر می شوند و به رنگ قهوه ای تیره یا سیاه تبدیل می شوند . درختان پیوند خورده و جوان حساس و محافظت نشده ممکن است در اثر یخ زدگی از بین بروند اما درختان بالغ به ندرت از بین می روند و در مناطق با زمستان های سرد بندرت درخت خیلی حساس به یخ زدگی به سن بلوغ رسیده و زنده می مانند و قبل از ان به وسیله یخ زدگی از بین می روند . میوه های مرکبات نیز به وسیله یخ زدگی آسیب می بینند . در مدت چند ساعت بعد از یخ زدگی آبدانک های داخل میوه از هم گسیخته شده و کریستال های یخ در داخل ان ها تشکیل می شود و این نتایح از دست رفتگی آب منجر به خشک شدن میوه می گردد . میوه های صدمه دیده از یخ زدگی بایستی بلافاصله مصرف شوند . زیرا بافت آن ها به سرعت ازهم پاشیده شده و در معرض پوسیدگی های قارچی و باکتریایی قرار م یگیرند . زوال میوه های صدمه دیده از یخ زدگی بسته به شرایط انباری ، دما و عوامل محیطی دیگر درطول چند روز تا 2 هفته اتفاق می افتد . به طور خلاصه میزان خسارت ناشی از یخ زدگی به چندین عامل بستگی دارد برخی از آن ها عبارتند از :
- دمای یخبندان
- مدت دماهای حداقل
- وضعیت مقاوم شده یا شرایط درخت قبل از انجماد(دمای انجماد درخت مقاوم شده مرکبات 6-5 درجه فارنهایت کمتر از گیاه غیرمقاوم شده است )
- مرطوب یا خشک بودن گیاه (دماهای کشنده برای گیاه خشک مرکبات 2-4 درجه فارنهایت کمتر است )
- سن گیاه 0قدرت تحمل سرما یک گیاه جوان کمتر از گیاه بالغ است )
- وضعیت سلامتی گیاه
- میزان محصولات درخت (درختان با محصول خوب مقاومت کمتری ازدرختان بدون میوه دارند )
- ابری بودن هوا و میزان باد (به علت تشعشع در شب های صاف و بدون ابر و باد میزان دمای برگ ها 4-3 درجه فارنهایت از دمای هوای اطراف خنک تر است )
حساسیت نسبی به یخ زدگی برخی از درختان مرکبات در جدول زیر آمده است .