دانلود تحقیق گیاه شناسی برنج

واژه شلتوک از کلمه هندی چلتو (chalto ) گرفته شده و در زبان انگلیسی به شلتوک ( دانه برنج همراه با پوست ان ) Rice Paddy گفته می شود .

نام برنج از زبان هندی گرفته شده که به آن Ariai می گویند .

در زبان انگلیسی به برنج Rice گفته می شود که همان نام عمومی برنج است .

در زبان فرانسه Riz ، در زبان ایتالیایی Rizo ، روسی Ris و در زبان المانی Ries می گویند .

نام علمی آن Oryza Satival می باشد .

در استان گیلان به برنج « بج» ( Bej ) به خوشه ان « ورزه » ( Vorze ) و به شلتوک آن « جو» گفته می شود .

(1)














ویژگیهای گیاه شناسی برنج
برنج گیاهی یک ساله علمی با ساقه تو خالی و دارای 8 تا 12 گره در طول ساقه می باشد این گیاه از تیره گندمبان ( Gramineae ) از جنس Oryza دراسیا و Glabrima در افریقا است .

برنج دارای دو جنس یاد شده و چندین رقم (واریته ) می باشد که در بیش از 140 میلیون هکتار از اراضی قاره آسیا و دیگر مناطق جهان کشت می شود .

گلهای برنج دارای 6 پرچم است ، دانه های صفید رنگش را زبانچه گل ، کاملاُ فراگرفته که « شلتوک»
نامیده می شود .

ساقه این گیاه مانند ساقه های گندم بند بند است و ارتفاع آن تا حدود 5/1 متر می رسد .

(2)
پیشینه کشت برنج در ایران :
موطن اصلی برنج اسیای جنوب شرقی است به عقیده ب .

م ژوکوفسکی ، هند وچین و اندونزی موطن اصلی برنج است .

شلتوک از هند و برمه ( میانمار ) به تدریج به سایر نقاط جهان راه یافته است کشت برنج که امروزه جزء لاینفک حیات میلیونها مردم در سراسر جهان است ، در چین وهند سابقه ای هفت هزار ساله دارد و پس ازان کشورهای تایلند ، فیلیپین ، ژاپن ، ویتنام ، کره شمالی و جنوبی ، مالزی و تایوان نیز در اسیای جنوب شرقی به این مجموعه اضافه شده اند در حال حاضر 90% برنج دنیا در چین ، هندوستان ، ژاپن ، کره ، جنوب شرقی اسیا و جزایر مجاوراقیانوس ارام ( قاره آسیا ) و 10% بقیه در دیگر قاره ها کشت می شود کشت برنج در آسیای مرکزی در حدود قرن هفتم پیش از میلاد رواج داشته است .

برنج کاری از کشورهای جنوبی تر آسیا که در آنها زراعت غلات رواج داشته از حدود هزاره ششم تا پنجم قبل از میلاد شروع و سپس به آسیای مرکزی آمد .

در نیمه دوم هزاره سوم و ابتدای هزاره دوم سطح زیر کشت برنج افزایشی چشم گیر یافت .

باستان شناسان معتقدند که در این دوره در اثر ادغام دو فرهنگ تمدنی شهر نشین در جنوب آسیای مرکزی بوجود آمد این دو فرهنگ شامل سومر و ایلام ( عیلام ) در غرب و تمدنهای باستانی دشت رود سند در جنوب بودند بدون شک پیوند با هند به زراعت برنج ابی در آسیای مرکزی کمک کرد برای تعیین تاریخ دقیق این دوره هنوز شواهد باستان شناختی کافی بدست نیامده است با ایجاد کانالها در دوره سلسله هخامنشی ( قرن ششم تا چهارم قبل از میلاد ) که بر بخش وسیعی از آسیای مرکزی تسلط داشت .

توسعه کشاورزی تسریع شد و گندم و جو ارزن و محصولات متعدد دیگری از جمله انگور و احتمالا‎‏ برنج تولید می شده است و در زمان پیشروی اسکندر به سوی هند ( 327 ق .

م ) برنجکاری در باکتریا ( بلخ ) رواج داشت کشت برنج در خاورمیانه بابل و سوریه در قرن سوم تا دوم پیش از میلاد و در مصر و اسپانیا در قرن هشتم میلادی صورت گرفته است اگر چه آقای نقی بهرامی عقیده دارد که « شلتوک برای اولین بار در د.ره پادشاهی خسرو انوشیروان ( 531 تا 579 میلادی ) ازهندوستان به ایران آورده شده است » لیکن ای،پ ، پتروشفسکی مورخ شهیر روسی در بحث از تاریخ برنج معتقد است که « تاریخ کشت و گسترش برنج در ایران به طور کامل معین نشده است اما کشت برنج در مقیاس محدود در پایان دوره ساسانیان ( 236 تا 651 میلادی ) و گسترش وسیع آن از قرن ده میلادی به بعد صورت گرفته است ) (3)
پیشینه برنج در ایران
بر اساس نظر لائوفر کشت برنج در ایران پس از تسلط اعراب به ایران رونق گرفته است به نظر وی در دوره ساسانیان برنجکاری وجود نداشته است م .

و .

پیگولیوسکایا با توجه به اسناد مکتوب کشت برنج در ایران را به دوره ساسانیان منتصب می داند پورفسور ام- جی میسون نیز در بحث از تاریخ گسترش شلتوک در کشورهای خاورمیانه می نویسد که کشت برنج در ایران از اوایل قرن اول میلادی شروع شده است اگر چه شلتوک در ایران اوایل قرن اول میلادی کشت می شد لیکن کشت وگسترش اندر سطح وسیع به احتمال زیاد از قرن شش تا هفت میلادی آغاز شده است .

(3)
کشت برنج در ایران
بیشترین کشت برنج در ایران در سه استان شمالی کشور ، گیلان ، مازندران و گلستان که اطراف دریای خزر قرار دارند با 71% سطح زیر کشت از کل کشور انجام می گیرد ، و از مراکز عمده کشت و تولید برنج به حساب می آیند تنوع ارقام محلی و اصلاح شده آنها در این استانها بسیار زیاد است و کلیه ارقام در شش گروه تقسیم شده اند برنج دانه بلند مرغوب ، دانه بلند پر محصول ، دانه متوسط مرغوب ، دانه متوسط پر محصول ، دانه کوتاه مرغوب و دانه کوتاه پر محصول
به جز نواحی نیمه بیابانی کوهپایه ای جنوب البرز،نواحی شرقی یرمان ،حوزه اصفهان ،سیرجان ونواحی بیابانی داخلی وکناره جنوب،درسایرنواحی کشورنیز کشت برنج انجام می گیرد.بنابراین علاوه براستانهای
گیلان.مازندران وگلستان درسه استان خوزستان .

فارس واصفهان نیز برنج کشت می شود که کثرت ارقام محلی واصلاح شده نیزدراین سه استان زیاداست.پساز این شش استان،یازده استان دیگر کشورنیز به کشت برنج اشتغال دارند.که جمعا 7/6 درصد از سطح زیر کشت کل کشور را به خود اختصاص داده اند ولی تنوع ارقام در این استانها قابل توجه نیست و بیشتر از یک یا دو رقم در آنجا کشت نمی شود در ایران حدود 30 تا 40 سال قبل ، برنج در بین خانوارهای متوسطو کم در آمد ، به عنوان غذایی گرانقیمت محسوب و بیشتر در میهمانیها و عید ها مصرف می شد اما امزوزه با تغییر فرهنگ غذایی برنج نقش اساسی در تامین غذای مردم کشور داشته و به عذایی همگانی و ملی تبدیل شده است تهیه انواع پلوها همراه با خورشت .

پلوهای مخلوط ، شیرینی های برنجی ،فرنی ، نان برنجی ، رشته خوشکار ، آرد برنج ، شیر برنج ، نوعی آش کدو ، حلوای برنجی ، کوفته برنجی ، شله زرد و غیره بیان از مصرف متنوع برنج در کشور دارد .

(3)
ترکیب و خواص غذایی برنج
در برنج 70 تا 73 % نشاسته ، 2 تا 3 درصد قند ، 1 تا 2 درصد مواد ازته ، 1 تا 3 درصد چربی ، 4 تا 5 درصد سلولز و همی سلولز ، 7 تا 8 درصد پروتئین و انواع ویتامینهایB1 ، B2، B3 و مواد معدنی شامل ، پتاس ، منیزیم ، آهن و اسید فسفریک وجود دارد .

در ترکیب برنج چربی ،کربوهیدراتها ، فیبر ولزاتی همچون آهن و موادی مانند کلسیم موجود است ، جدول زیر بیانگر عناصر موجود در انواع برنج است که با استفاده از نتایج آزمایشگاهی بدست آمده است .

عناصر موجود در 100 گرم از انواع برنج
عناصر واحد دمسیاه رشتی دمسیاه لنگرودی مازندرانی صدری رشتی صدری لنگرودی سفید نشده آمریکایی سفید شده آمریکایی
آب گرم 10/31 10/29 10 10/32 9/61 12 12
انرژی کالری 361 364 362 360 362 360 363
پروتئین گرم 9/19 7/91 7/4 8/89 8/75 7/5 6/7
چربی گرم 1/30 1/8 1/21 0/89 1/14 1/9 0/4
کربوهیدرات گرم 78/64 78/69 80/32 79/09 79/12 77/4 80/4
فیبر گرم 0/33 0/62 0/56 0/31 0/85 0/9 0/3
خاکستر گرم 0/5 0/42 0/5 0/5 0/41 ½ 0/5
آهن میلی گرم 10/5 2/8 0/5 1/4 0/2 1/6 0/8
کلسیم میلی گرم 8 9 7 4 7 33 24
ویتامین ها:
تیامین میلی گرم 0/16 0/12 0/15 0/21 0/18 0/34 0/70
ریبوفلاوین میلی گرم 0/2 0/2 0/4 0/3 0/3 0/5 0/3
ماخذ: بررسی آماری برنج ،وزارت کشاورزی ، معاونت برنامه ریزی و پشتیبانی ، اداره کل آمار و اطلاعات ، سال 1373
مهمترین خاصیت فیزیکی برنج نسبت دو جزءنشاسته به نام (آمیلوز و آمیلوپکتین ) است .

نرمی یا سفتی برنج پس از پخت مزبوط به میزان آمیلوز ان است.

اگر مقدار آمیلوز برنج بین 15 تا 25 درصد باشد نرم و خوش خوراک می شود .

آمیلوز کمتر از 15 درصد باعث نرمی زیاد و چسبندگی برنج می شود و اگر آمیلوز بیش از 25 درصد باشد برنج پس از پخت سفت می شود ،عامل دیگر کیفیت پخت برنج ، درجه قوام و درجه حرارت ژلاتینی شدن ان است .

برخی ویژگی های برنج ایرانی (4) گونه های برنج تنوع ژنتیکی و توان سازگاری زیادی است .گونه زراعی مهم برنج است که دارای 24= n2 کروموزوم می باشد .یک گونه زراعی Oryza glaberrma st وجود دارد .

که در جنوب آفریقا کشت می شود .

نسبت به گونه قبلی دارای قدمت و تنوع ژنتیکی کمتری است .

زیادی از جنس Oryza در جهان مشاهده شده که تتراپلوئید و کروموزوم می باشند .

ارقام و گونه های O.

nivara O.rufipogon .shrm ازخویشاوندان نزدیک برنج زراعی می باشند.

O.rufipogon .shrm برنج وحشی دائمی و O.

nivara برنج می باشد.

های مهم برنج است که درقاره های اسیا،اروپا،امریکا،کاشته زراعی ایران از این نوع اند.این گونه دارای انواع مختلف به شد: Indica برنج است که درمقابل خشکی،بیماری و افت مقاوم بوده از نظر زمان رویش است.این نوع، شامل برنج های بلند می باشند که در برابر ریزش دانه حساس هستندودوستان،سری لانکا،تایلندومالزی کشت می شوند.

Japonica بوده و در مقابل سرما مقاوم است .

این نوع شامل برنجهای و دانه گرد بوده و در کشورهای چین ، کره ، ژاپن ، کالیفرنیا و کشت می شود Javanica واسط برنج است.این نوع برنج در کشور های چین،کره،ژاپن،کالیفرنیاو کشت می شود .

برنج واسط برنج است.این نوع برنج درکشورهای اندونزی،فیلیپین، کشت می شود.

مختلف برنج از سوی سازمان خوار بار وکشاورزی جهانی ( FAO ) طبقه بندی می شود که از نظر طول دانه به چهار گروه زیر اند: خیلی طویل که اندازه دانه آنها بیش از 7 میلی متر هستند .

که بین 6 تا 7 میلیمتر طول دارند .

متوسط که طول آنها بین 5 تا 99/5 میلی متر است .

کوتاه که طول آنها کمتر از 5 میلی متر است .

را بر اساس طول دانه به سه نوع دانه بلند ، دانه متوسط ، و دانه نموده اند .به برنجهایی که ول دانه آنها بین 61/6 تا 0/7 بلند گفته می شود و از مرغوبترین نوع برنج محسوب می شود که طول آنها بین 51/5 تا 6/6 میلیمتر است دانه متوسط و به آنها از 5/5 میلی متر کمتر باشد دانه کوتاه گفته می شود .

از نظر تجاری ارزش کمی دارند .

(4) صفات کیفی تعدادی از ارقام صادراتی جهان برنجهای ایران در بازار جهانی موسسه تحقیقات برنج سازمان کشاورزی استان گیلان ،فرحناز فرج زاد ، تیر ماه 1376 صفات کیفی تعدادی از ارقام صادراتی ایران برنجهای ایران در بازار جهانی موسسه تحقیقات برنج سازمان کشاورزی استان گیلان ،فرحناز فرج زاد ، تیر ماه1376 جایگاه برنجهای ایرانی در کنار خارحی برنجهای ایران در بازار جهانی موسسه تحقیقات برنج سازمان کشاورزی استان گیلان ،فرحناز فرج زاد ، تیر ماه1376 ارقام بومی ایران دارای طول متوسط یا کوتاه می باشند ولی شاخص کیفی آنها با ارقام خارجی موجود در بازار تناسب ندارد برنج کیفیت عالی تا 5 درصد خرده مجاز می باشد .

انواع برنج اکرانی جایگاه برنجهای ایران در بازار جهانی ، موسسه تحقیقات برنج سازمان کشاورزی استان گیلان ،فرحناز فرج زاد ، تیر ماه1376 که دارای تنوع ژنتیکی و توان سازگاری بالایی است واریته در ایران از لحاظ طول واندازه ، دوران رشد و سایر خصوصیات طبقه بندی می شوند .

گروه صدری برنجهای محلی هستند .

این گروه دارای شلتوک بلند و باریک نسبتا بلندی دارند طول دانه بیش از 7 میلی متر است این گروه از 150 تا 160 روز متغر بوده و در مقابل آفات و بسیارحساس می باشند .

مقاومت این برنجها سبت به بوده و عملکردشان نسبت به انواع دیگر کمتر است انواع زودرس و دیر رس می باشند .

طول دوره رشد برنجهای 120 تا 130 روز و طول دانه بیشتر است سازگاری برنجهای گروه چمپ و بیماریها و کم آبینسبت به گروه صدری بیشتر است گروه گرده بیشتزی نسبت به صدری و چمپ داشته ولی ارزش پخت و طعم کمتری دارد ارقام گرده دارای مقاومت آفات و کم آبی می باشند پژوهشگران اصلاح نبات برنج کشور سالهای نسبتازیادی تهیه ارقام برنج که از کمیت و کیفیت خوبی برحوردار در برابر حمله آفات و بیماریهای مختلف قارچی مقاومت باشند و در برابر ورس و سرما نیز کاملا مقاوم باشند در نتیجه واریته های اصلاح شده ای تهیه گردیده اند دیر رس و زود رس جای می گیرند هواشناسی کشاورزی رشت واقع در موسسه تحقیقات استان گیلان با مشخصات عرض جغرافیایی 12/37 درجه جغرافیایی 38/49 درجه شرقی و ارتفاع 7/36 متر از سطح و میزان متوسط بارندگی سالیانه 1400 میلیمتر ، شرایط 3 واریته خزر و سپید رود و بی نام اصلاح شده را تحت قرار داده است : عملکرد 7800 تن شلتوک برنج در هکتار در طبقه دیر رس این واریته دارای بوته های بلند بوده و در مقابل آفات و غیره بیشتری دارد اگر چه کیفیت پخت آن نسبت به واریته پایین می باشد نیز با عملکرد حدود 5 تن شلتوک برنج در هکتار جزء است که در طبقه بندی دیر رس قرار گرفته است .

از نظر ارزش غذایی پایین بوده ولی در مقابل آفات و بیماریها دارای است ارقام میان رس است این واریته در مقایسه با خزر و سپید آفات و بیماریها مقاومت کمتری دارد ولی کیفیت پخت و بیشتر می باشد .

از ارقام زود رس به واریته حسنی می توان چشم انداز وضغیت جهانی محصول برنج در سال 2003 میزان تولید جهانی شلتوک در سال 2002 ، 582 میلیون تن برابر 389 میلیون تن برنج پوست کنده برآورد می شود که به این ترتیب حدود 16 میلیون تن نسبت به سال گذشته کاهش می یابد .

به این ترتیب میزان تولید جهانی برنج به پایین ترین سطح از سال 1998 می رسد ، در حالی که فصل برداشت 2003 در نیم کره جنوبی آغاز شده ، پیش بینی می شود گسترش پدیده ال نینو در ماه های آینده بر آب و هوای چندین کشور تولید کننده تاثیر گذاشته و احتمالا عواقب نامطلوبی بر میزان تولید سال 2003 بر جای گذارد .

آسیا طبق آخرین بر اورد فانو میزان تولید شلتوک درآسیا طی سال 2003 کاهش می یابد این امر به دلیل کاهش قابل توجه تولید به ویژه در دو کشور عمده تولیدکننده جهانی برنج ، چین و هندوستان و همچنین کامبوج و جمهوری کره و تایلند است اثرات سوئاین آفت و تولید جهانی به واسطه تولد مناسب در کشورهایی مانند اندونزی ، فیلیپین ، ایران و ویتنام جبران می شود .

افریقا براورد می شود میزان تولید برنح در قاره آفریقا طی سال گذشته تا حدود 4 درصد افزایش یافته که دلیل عمده آن به افزایش تولید در مصرف مرتبط است .

فصل برداشت در سال 2003 در کشورهای موزامبیک و ماداگاسکارا شروع شده است .

در سال 2002 به دلیل کاهش در میزان تولید کشورها ی عمده تولید کننده در آمریکای مرکزی و جنوبی با کاهش نسبی تولید برنج مواجه بودند برای دوره تولیدی در سال 2003 در چندین کشور عمده تولید کننده برنج در قسمتهای جنوبی قاره پیش بینی تولید مطلوب و بیشتری می شود در ایالات متحده امریکا برآورد تولید برنح طی سال 2003 ،6/9 میلیون تن است که تا حدودی نسبت به سال گذشته کاهش گرفت در اتحادیه اروپایی EU میزان تولید کمی تغییر پیدا کرده است .

در عوض پدیده ال نینو در استرالیا منجر به کمبود شدید آب شد و تولید شلتوک را با کاهش بی سابقه ای طی 30 سال اخیر مواجه کرد وضعیت تولید برنج در استرالیا به دلیل عامه وضعیت خشکسالی نامطلوب باقی می ماند .

تجارت جهانی برنج براورد فائو از تجارت جهانی برنج درسال 2002 به میزان 4/27 میلیون تن است که نزدیک به میزان ثبت شده در سال 1990 است میزان صادرات برنج و چین و بالاتر از آن هندوستان که جایگزین ویتنام به عنوان دومین عرضه کننده بزرگ به بازارهای جهانی است اقزایش یافت .

میزان تجارت بین المللی در سال 2003 به میزان 8/26 میلیون تن پیش بینی می شود که در این صورت از براورد اخیر سال 200 تا حدودی کمتر است دلیل عمده کاهش میزان تجارت پیش بینی شده در سال 2003 نسبت به سال 2002 به افت پیش بینی شده در صادرات هند و از لحاظ واردات به کم شدن محموله های وارداتی به شماری از کشورهای عمده وارد کننده در آسیا طی سال نسبت داده می شود .

ذخایر ذخایر جهانی برنج تا اواحر فصل تجارت برنج در سال 2003 میزان 124 میلیون تن پیش بینی می شود که این میزان نسبت به سال گذشته حدود 25 میلیون تن کاهش یافته است .

(5) قیمت های جهانی قیمت جهانی برنج با تمایل رو به کاهش از ماه دسامبر گذشته باقی مانده است شاخص کل قیمت سازمان خوار بار جهانی ( 100=1998) به طور متوسط در ماه ژانویه 72 است که یک واحد از ماه نوامبر پایین تر است در حالی که تغییر شاخص ناچیز بوذه است اما قیمت های برنج به تنهایی دستخوش تغییر گسترده تری بوده است چشم انداز وضعیت قیمت جهانی برنج با رسیدن ماه های فوریه و مارس و تولید برنج در آمریکای جنوبی و به عنوان کاشت در نیمکره شمالی زو به کاهش باقی می ماند .

پیش بینی می شود در سال 2003 کشورهایی که بازار جهانی ار در سالهای اخیر حمایت کرده اند به خصوص اندونزی ، فیلیپین یا ایران می توانند در پایین ماندن قیمتهای جهانی برنج موثر باشند .

یک کارشناس اقتصادی : امکان کاهش نرخ تورم وجود ندارد .

کاهش آهنگ رشد نرخ تورم در آینده میان مدت قابل تحقق نیست .

به گزارش خبرنگار ما ، مدیر عامل شرکت صدور خدمات فنی ، مهندسی ایرانیان ضمن اعلام مطلب فوق در حاشیه همایش بررسی نظام ارزی و تاثیر آن بر صادرات غیر نفتی افزود : شرایط اقتصادی کشور به گونه ای است که امکان کاهش نرخ تورم حداقل در میان مدت وجود ندارد .

وکیلی افزود : تقویت ریال در مقابل دلار صادرات ما را با مشکل مواجه می کند در چنین حالتی وقتی ریال در برابر دلار شود هزینه تمام شده تولید بالا می رود و با کاهش نرخ دلار صادرات صرفه و صلاح اقتصادی را از دست می دهد این کارشناس اقتصادی در ادامه گفت : از سوی دیگر با تثبیت نرخ ارز واردات کالا نیز تحت تاثیر قرار می گیرد و در مقابل صادرات می تواند سود اور شود پس می بینید که ما با جمع نقیضین روبه رو هستیم .

وی افزود : صادر کننده ما در بن بست گیر کرده و افزایش و کاهش نرخ ارز و حتی رها کدن اقتصاد در وضعیت فعلی نمی تواند از این مشکلات بکاهد .

وکیلی گفت : ما در سال گذشته حدود 2/4 میلیارد دلار صادرات غیر نفتی کالا داشته ایم اما درمقابل 21 میلیارد و 100 میلیون دلار کالا وارد کرده ایم .

وی گفت : پس می بینید هنوز کماکان کشوری وارد کننده ایم و شکی در این زمینه وجودندارد .

وی افزود : همه توجه ما به دلار معطوف شده .

در حالی که در همین سال گذشته یورو بازارهای ما را بیش از دلار دستخوش تحول کرد .

او گفت: در چنین فضایی سیستم مدیریت شناور بانک مرکزی هم دیگر کارایی ندارد .

او افزود : اقتصاد ما نمی تواند در هیچ نظام قوام یافته ارزی جا بگیرد و مادامی که این اتفاق رخ ندهد کاری از پیش نخواهد رفت او سپس صادرات برخی محصولات ویژه نظیر پتروشیمی را مورد اشاره قرار داد و گفت : پتروشیمی ما به صورت دولتی و با ضرر آمار صادراتی می دهد که در حقیقت صادرات واقعی نیست بررسی نقش تولید و تجارت برنج دز امنیت غذایی خانوارهای ایرانی در سالهای 1375 و 1378 برنج / امنیت غذایی / تولید / واردات (6) چکیده : امنیت غذایی در گذشته تنها در سطح جهانی و ملی مورد توجه قرار می گرفت ؛ بر این اساس ، فقط محور عرضه اقلام خوراکی برای تامین امنیت غذایی مد نظر بود ؛ اما بعد از تعریف بانک جهانی از امنیت غذایی در سال 1986 که در کنفرانس بین المللی تغذیه مورد توافق کشور های عضو قرار گرفت ، امنیت غذایی بر پایه سه رکن عرضه پایدار غذا دسترسی و موجود بودن غذا استوار گردید با توجه به مفاهیم فوق ، این مقاله به ارزیابی نقش تولید و واردات برنج در امنیت غذایی خانوارهای ایرانی می پردازد .

به این منظور ابتدا روند تولید و تجارت برنج بررسی می گردد سپس عملکرد تغذیه ای برنج محاسبه و تحلیل می شود تا مشخص گردد که آیا عرضه مناسب برنج به همراه دسترسی کافی و با کیفیت خانوار به برنج وجود دارد یا خیر ؟

مهمترین نتایج حاصل دلالت بر آن دارد که روند تولید برنج تقریبا ثابت بوده است ( در حالی که جمعیت کشور افزایش داشته است ) .

از طرف دیگر ، روند واردات قانونی نیز همراه با نوسان بوده است در خصوص دسترسی خانوار ها به برنج نیز قابل ذکر است که نقش برنج ایرانی طی سالهای 75 تا 78 در تامین امیت غذایی کاهش و نقش برنج خارجی افزایش یافته است با این حال هنوز 50 درصد جامعه شهری و 70 در صد جامعه روستایی کمتر از مقدار توصیه شده برنج مصرف می کنند (6) مقدمه امنیت غذایی « دسترسی تمامی مردم به غذای کافی در تمام اوقات به منظور زندگی سالم و فعال » تعریف شده است بر اساس این تعریف امنیت غذایی هنگامی واقعیت پیدا می کند که مصرف کنندگان توانایی خرید غذای مورد نیاز خود را داشته باضند ( دسترسی اقتصادی ) و برای خرید شبکه توزیع غذا در محل زندگی آنها وحود داشته باشد ( دسترسی فیزیکی ) لذا تنها عرضه غذای کافی تامین کننده امنیت غذایی نمبی باشد یعنی اگرچه عرضه کافی غذا شرط لازم است اما شزط کافی نیست بلکه خانوارها باید بتوانند مواد غذایی را خریداری و مصرف نمایند براین اسا س عرضه غذای کافی شرط لازم برای تامین امنیت غذایی می باشد عرضه کافی غذا ابتدا از محل تولید داخلی تامین می گردد .و در صورت عدم کفایت و یا کیفیت واردات محصولات غذایی ( مانند برنج ) را ه حلی جهت تامین امنیت غذایی است .

تفکیک نقش برنج ایرانی و خارجی در امنیت غذایی نشان دهنده آن است که خانوار های ایرانی ( شهری و روستایی ) تا چه حد متکی به واردات آن هستند به عبارت دیگر هر چه سهم برنج خارجی در تامین امنیت غذایی خانوار بیشتر باشد خانوار ها نیز در امنیت غذایی خود آسیب پذیر تر می باشند و برعکس .

برنج از عمده ترین اقلام سبد مصرفی خانوارها است که بعد از گندم بیشترین مصرف را در بین غلات دارد برنج در ایران در سالهای اخیر به عنوان یک کالای اساسی و استراتژیک شناخته شده است و مصرف آن در بین مردم افزایش یافته است به طوزی که در حال حاضر در رژیم غذایی خانوارها ( شهری و روستایی ) از اهمیت بالای برخوردار می باشد همچنین این محصول ازجمله مواد غذایی است که مقدار مشخصی از مصرف روزانه آن توسط متخصصان تغذیه توصیه گردیده است .

در این مقاله ، با توجه به اهمیت و جایگاه برنج در امنیت غذایی خانوارها و همچنین با توجه به وضعیت فعلی نظام تهیه و تدارک برنج در سالهای اخیر و اعتراض های مسؤلین کشاورزی و کشاورزان برنج کاربه واردات بی رویه برنج بعد از مروری مختصر به روند تولید و تجارت برنج طی سالهای 1370 تا 1378 در ایران عملکرد تغذیه ای برنج و نقش آن در ایجاد امنیت غذایی خانوار های ایرانی به تفکیک خانوار های شهری و روستایی در سالهای 1375 و 1378 بررسی می گردد .

مروری بر تولید و تجارت برنج در سالهای 1370 تا 1378 در ایران برنج از جمله مهمترین مواد غذایی نیمی از جمعیت جهان خصوصا مردم قاره آسیا و کشورهای در حال توسعه است که در رژیم غذایی مردم کشورما نیز از اهمیت بالایی بر خوردار می باشد به همین دلیل برنج در کشور ما جزء کالاهای اساسی مصرفی محسوب می شود و تولید کنندگان و مصرف کنندگان نسبت به تصمیم گیری در ارتباط با بازار برنج به شدت واکنش نشان می دهند از طرف دیگر به دلیل کشت الین محصول در برخی از استانهای کشور و اشتغال کشاورزان به کشت این محصول تصمیم گیری در مورد بازار برنج رفاه تولید کنندگان را متاثر می سازد د رنتیجه آگاهی از وضعیت تولید و تجارت این محصول در کشور پیش زمینه ای جهت بررسی و تحلیل نقش برنج در امنیت غذایی خانوارها طی سالهای 1375 و 1378 می باشد سطح زیر کشت برنج ایران از 17/573 هزار هکتار در سال1370 ( با نرخ رشد متوسط سالانه حدود0/3 درصد ) به 587 هزار هکتار در سال 1378 افزایش یافته است .

طی این دوره تولید شلتوک در ایران از 6/2356 هزار تن در اول دوره به 2348 هزار تن درآخر دوره ( با نرخ رشد متوسط سالانه 045/0 – درصد ) رسیده است ؛ بدین ترتیب مشاهده می گردد در حالی که تولید شلتوک در سال 1377 حدود 2771 هزار تن ( بالاترین مقدار در سالهای مورد بررسی ) بوده ، اما در سال 1378 تولید آن کاهش یافته است .

همانگونه که در جدول (1) مشاهده می گردد ، عملکرد تولید شلتوک در ایران 4112 کیلوگرم در هکتار برای سال 1370 به 4000 کیلوگرم در هکتار برای سال 1378 با نرخ رشد متوسط سالانه 34/0- درصد کاهش یافته است که علت اصلی کاهش تولید شلتوک در سال مذکور نیز مربوط به کاهش عملکرد تولید برنج می باشد .

جدول 1- روند سطح زیر کشت ، تولید، عملکرد و واردات برنج طی سالهای 1370 تا 1378 طی سالهای مورد بررسی صادرات برنج در مقابل واردات آن بسیار ناچیز بوده است و بیشترین مقدار آن 438/3 هزار تن مربوط به سال 1372 می باشد .

در مجموع نتایج فوق دلالت بر آن دارد که اگرچه تولید و واردات برنج همراه با نوسان بوده است اما تولید داخلی کفایت تامین نیاز داخل را نداشته و همواره بخشی از نیاز به مصرف برنج از طریق واردات تامین شده است به طوری که بر آورد مصرف و نیاز خانوارهای ایرانی به برنج در سال 1378 دلالت بر آن دارد که کل مصرف خانوارهای شهری و روستایی بر اساس آمار بودجه خانوار 75/2 میلیون تن بوده در حالیکه تنها حدود 5/1 میلیون تن آن از تولید داخلی تامین شده است .البته اگر بر اساس مصرف توصیه شده برای هر نفر در سال یعنی 39 کیلوگرم و تعداد جمعیت کشورنیاز به مصرف را برآورد نماییم .به رقم 4/2 میلیون تن خواهیم رسید که باز در مقایسه با تولید حدود 5/1 میلیون تن برنج کشور حدود 900 هزار تن نیاز به واردات می باشد ، لذا می توان گفت که برنج خارجی در تامین امنیت غذایی از محل مصرف برنج نقش اساسی دارد ؛لذا بررسی نقش آن در امنیت غذایی خانوارهای ایرانی از اهمیت به سزایی برخوردار است .

بر آورد مصرف و نیاز خانوارهای ایرانی به برنج نیاز هر فرد در سال بر اساس توصیه متخصصین 39 کیلو گرم در سال در نظر گرقته شده است .

ماخذ : 1- مرکز آمار ایران ،طرح بودجه خانوار – آمار مصرف 2- بانک مرکزی ، نماگرهای اقتصادی – امار جمعیت 3- محاسبات محقق 2- مبانی تئوریک محاسبه ماتریس عملکرد تغذیه ای از آنجا که ارزش غذایی دریافتی هر کالا می باید از حاصل ضرب ارزش غذایی موجود در یک کیلو گرم از هر ماده غذایی در مقدار مصرف واقعی خانوار بر حسب کیلوگرم به دست اید ، ماتریس عملکرد تغذیه ای یک کالا از ضرب دو ماتریس به دست می اید .

یک ماتریس شامل مقادیر مصرف واقعی خانواربر حسب گروههای مختلف درآمدی ( ده گروه ) است .

ماتریس دیگر شامل ارزشهای غذایی مختلف ( انرژی ، پروتئین ، چربی ، کلسیم ، ویتامین B1 ویتامین B2 ، و ویتامین B3 ، وویتامین A و ویتامین C و .

.

) موجود در هر کیلو گرم از آن کالا می باشد .

برای مثال اگر مصرف برنج در گروههای کم درآمد 15 کیلو گرم و در گروههای پر در آمد 80 کیلو گرم باشد و همچنین انرژی و پروتئین موجود در هر کیلو گرم برنج به ترتیب 3600 کالری و 60 گرم باشد در آن صورت ماتریس عملکرد تغذیه ای برنج که از ضزب دو ماتریس (1)و (2) به دست خواهد آمد .

به صورت زیر نشان داده می شود : ماتریس (1) مقدار مصرف برنج بر حسب گروههای درآمدی ماتریس (2) ارزش غذایی موجود در هر کیلو گرم برنج ماتریس (3) عملکرد تغذیه ای برنج نفر – روز با توجه به مثال فوق به منظور محاسبه ماتریس عملکرد تغذیه ای برنج برای خانوارهای ایرانی با استفاده از داده های بودجه خانوار ماتریس مصارف سرانه خانوارهای شهری و روستایی در سال 78 بر حسب ده دهک در آمدی تهیه گردید سپس با استفاده از جداول ترکیبات غذایی ایران ماتریس ارزشهای غذایی موجود در هر 100 گرم برنج خارجی و ایرانی تهیه گردید در نهایت با استفاده از نرم افزار اکسل ( E xcel ) ماتریس عملکرد تغذیه ای برنج ایرانی ، خارجی و کل به تفکیک جوامع شهری و روستایی محاسبه گردید .

3- تحلیل عملکرد تغذیه ای برنج و نقش آن در ایجاد امنیت غذایی خانوارهایایرانی در گذشته تحلیلهای امنیت غذایی در سطوح جهانی و بیشتر ملی متمرکز بود .بر این اساس ، کشورهایی که نیاز کشور را به اقلام غذایی مختلف خصوصاُ اقلام اساسی چون گندم ، برنج ، قند و شکر و .

تامین می نمودند .

بر خوردار از امنیت غذایی تلقی می شدند .

این طرز نگرش به امنیت غذایی جنبه توزیعی غذا را بین خانوارها مد نظر قرار نمی داد ، در حالی که امروزه یکی از ارکان اساسی در تعریف امنیت غذایی ، نحوه توزیع مواد غذایی بین خانوارهاست .به عبارت دیگر تعریف امنیت غذایی از سطح ملی به سطح خانوار توسعه یافت ، به طوری که بر اساس تعریف پذیرفته شده توسط کشورهای عضو در کنفرانس بین المللی تغذیه در دسامبر 1992 نگرشها به امنیت غذایی دگرگون گردید .

در کنفرانس بین المللی تغذیه ، تعریف بانک جهانی ( 1986 ) ملاک عمل قرار گرفت .

در این تعریف ، امنیت غذایی عبارت است از « دسترسی کلیه مردم به غذای کافی در تمام زمانها به منظور داشتن یک زندگی سالم و فعال » .