مواد خشبی
اهمیت گونه های چرا کننده
تقریبا یک سوم کره زمین(13.7 میلیون هکتار) خشکی است.
3 تا 4 درصد برای هداف شهرنشینی و صنعتی استفاده شده است
10 درصد زیر کشت است
زمینهای غیر تولیدی حدود 15 درصد خشکی است
زمینهای جنگلی 28 – 30 درصد خشکی است
40 درصد کل خشکی زمین را چراگاه تشکیل داد
ماهیت مواد خشبی
خوراک حجیمی است که وزن کمی بازای هر واحد حجم دارد.
روشهای مختلفی برای طبقه بندی خوراک وجود دارد ولی هیچ تعریف جامعی وجود ندارد و همیشه استثاء هست
بیشتر مواد خشبی دارای الیاف خام بیشتر از 18 درصد و قابلیت هضم پایین هستند یکی از استثنائات ذرت سیلو شده است( الیاف خام ≥ 18 درصد و TDN ≥ 70 درصد) گرامینه های جوان نیز الیاف بالا و قابلیت هضم بالا دارند
NDF مواد خشبی کاملا بالاست( لیگنین بالا قابلیت هضم را می کاهد)
هرچه سن گیاه بالاتر باشد لیگنین هم بیشتر است
بالاترین غلظت لیگنین در ساقه هاست
کاه های بالغ و خشک غلات بین 10 تا 15 درصد لیگنین دارند
بیشتر مواد خشبی دارای کلسیم و منیزیم و پتاسیم بالا(بویژه لگومینه ها) و فسفر پایین است
مراتع:
مراتع موقت: ساده ترین مراتع آنهایی هستند که با کشت یک گونه منفرد گیاه مرتعی ایجاد شده و عمر کوتاهی (4-1 سال) دارند
مراتع دائم: مخلوطی از گیاهان مختلف در آن کشت می شود گرامینه و لگومینه
مراتع طبیعی: علاوه بر گیاهان لگومینه و گرامینه دارای درختچه ها و بوته ها نیز هستند
علوفه مرتعی برای نشخوارکنندگان خوراکی با ارزش غذایی بالا شناخته می شود.
مرتع گرامینه(گراس)
الگوی رشد
ترکیب شیمیایی
عوامل موثر بر ارزش غذایی
سیستم چرا
اختلالات تغذیه ای ناشی از تغذیه گرسها
الگوی رشد:
مهمترین گرامینه ها شامل گندم و جو و ذرت می باشد
در مناطق سرد و معتدل وقتی در بهار دمای خاک به 6-4 درجه سانتی گراد می رسد رشد می کند
الگوی رشد مشابه دارند
تولید برگ به سرعت انجام می شود
با رشد مرتع در بهار ماده خشک گیاه افزایش می یابد
در مناطق گرم دمای خاک در سرتاسر سال برای رشد گیاه بالاست ولی معمولا کمبود آب برای رشد وجود دارد
در مناطق دارای فصول مرطوب و خشک متمایز رشد مرتع در فصل مرطوب به سرعت انجام شده با ظهور خشکی رشد متوقف شده گیاه می میرد به بقایای علوفه خشک باقی مانده در مرتع STANDING HAY می گویند.
سرعت رشد مرتع به محیط، مقدار مواد مغذی و میزانی از برگهای گیاه که در برابر نور قرار دارند بستگی دارد
پس از برداشت رشد مجدد آهسته و سپس رشد سریع و نهایتا بلوغ و رشد کم انجام می شود
در مناطق معتدله سرعت رشد معمول در بهار 100-40 کیلوگرم ماده خشک در هر هکتار در روز می باشد.
ترکیب شیمیایی:
پروتئین خام از اندک (3 درصد در گرامینه بالغ) تا 30 درصد در گرامینه جوان بخوبی کوددهی شده
مقدار الیاف رابطه معکوس با CP دارد
ADF از 20 تا 45 درصد در گیاه بسیار بالغ مناطق بایر فرق دارد
رطوبت گیاه جوان 85-75 درصد است که با بلوغ گیاه به 65 درصد تنزل می یابد
آب و هوا رطوبت گیاه را شدیدا تحت تاثیر قرار می دهد
ترکیب ماده خشک به میزان دیواره سلولی و محتوای داخلی سلول بستگی دارد
معمولا 20-30 درصد ماده خشک را سلولز و 30-10 درصد آن را همی سلولز
محتویات سلولی بیشتر شامل کربوهیدراتهای محلول در آب و پروتئین است
کربوهیدراتهای محلول در آب شامل: فروکتانها، قندهای گلوکز و فروکتوز و سوکروز و رافینوز و استاکیوز
در گراسهای مناطق معتدله کربوهیدرات ذخیره ای فروکتان فراوانترین کربوهیدرات قابل حل بوده و عمدتا در ساقه یافت می شود
در گراسهای مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری به جای فروکتان، نشاسته ها را در بافتهای رویشی گیاه انبار نموده و این مواد عمدتا در برگها ذخیره می گردند.
غلظت کربوهیدراتهای محلول در آب گراسها 25 تا 30 درصد متغییر است.
پروتئین حقیقی گراسها 80 درصد کل ازت را تشکیل می دهد
کل پروتئین با بلوغ گیاه کم می شود ولی مقادیر نسبی اسیدهای آمینه تغییر چندانی نمی کند
بیش از نیمی از پروتئین سلولی گراسها به صورت آنزیم ریبولوز بی فسفات کربوکسیلاز است که در فتوسنتز نقش دارد
پروتئین گراسها غنی از آرژینین، اسیدگلوتامیک و لیزین است.
پروتئین گراسها نسبت به دانه دارای ارزش زیستی بالاتری برای رشد است و متیونین اولین و ایزولوسین دومین اسیدآمینه محدودکننده رشد در آنها محسوب می شود
پروتئین گراسهای مناطق گرمسیری نسبت به مناطق معتدله کمتر است
تجزیه پذیری و قابلیت هضم پروتئین گراسهای نابالغ کاملا بالاست(80-70%)با بلوغ علوفه کم می شود
در گیاه بالغ بخشی از پروتئین با الیاف متصل و به صورت ADIN غیر قابل هضم می شود.
هر چه شرایط رشد بهتر باشد NPN بیشتر است و با بلوغ گیاه کم می شود
بخش اصلی NPN شامل اسیدهای آمینه و آمیدهایی مثل گلوتامین و آسپاراژین است کمی هم نیترات وجود دارد که می تواند سبب مسمومیت حیوانات چرا کننده شود
لیپید گراسها پایین و حداکثر 6 درصد است بخش اصلی این گروه تری آسیل گلیسرولها، گلیکولیپیدها، موم ها، فسفولیپیدها و استرولها است
تری اسیل گلیسرولها بخش اندکی از لیپیدها را شامل می شود و بیشتر آن گالاکتولیپید است(60% کل لیپید).
اسید لینولنیک اسیدچرب اصلی است و بین 60 تا 75 درصد کل اسیدهای چرب را شامل می شود پس از آن اسیدهای لینولئیک و پالمیتیک بیشترین فراوانی را دارند.
میزان مواد معدنی آن متغیر و در جدول زیر آمده است.
گراس سبز منبع غنی از بتاکاروتن(پیشساز ویتامین A) است ممکن است تا 550 میلی گرم در هر کیلوگرم ماده خشک برسد
مقدار ویتامین D در آنها پایین است و در گراسهای بالغ بیشتر است بعلت برگهای مرده که در آنها D2 از ارگوسترول اشعه دیده تولید می شود
گراس سبز محتوی مقادیر معتنابهی ویتامین Eو ویتامینهای B بخصوص ریبوفلاوین است.
عوامل موثر بر ارزش غذایی علوفه
مرحله رشد
مهمترین عامل موثر بر ترکیب و ارزش غذایی علوفه مرتعی است.
با رشد گیاه غلظت پروتئین گیاه کاهش و الیاف و دیواره سلولی افزایش می یابد
می توان با کاربرد کودهای ازته مانع کاهش شدید سطح پروتئین گیاه شد
با بلوغ گیاه کل خاکستر نیز کم می شود
با بلوغ گیاه و افزایش نسبت لیگنین و نیز افزایش نسبت ساقه به کل گیاه قابلیت هضم کم می شود لذا انرژی گراسها نیز با بلوغ کم می شود.
گونه
گراسهای مناطق معتدله بعلت توزیع بارندگی یکنواخت نسبتا بکندی رشد نموده بالغ می شوند بنابراین می توانند در مراحل اولیه رشد که ارزش غذایی ابلا دارند استفاده شوند
گراسهای مناطق خشک سریعتر بالغ می شوند و مقادیر پروتئین و فسفر آنها تا حد بسیار پایین نزول می یابد و الیاف آنها افزایش می یابد
قابلیت هضم گراسهای مناطق گرمسیر 15-10 درصد کمتر از منطق معتدله است
تفاوت دیگری که بین گونه گرمسیری و معتدله وجود دارد مقادیر فراوانتر مجموعه آوندی و غلافهای ضخیم آن و لیگنین فراوانتر و تراکم بیشتر سلولهای مزوفیل بافت مرکزی برگ در گراسهای مناطق گرمسیری است.
این مساله سبب افزایش استحکام گراسهای گرمسیری و مقاومت بیشتر در برابر تجزیه شکمبه ای است
بر همین اساس قابلیت هضم و مصرف اختیاری این علوفه پایین است
خاک و کود:
نوع خاک و بخصوص میزان مواد معدنی آن ممکن است ترکیب گیاه را بر هم بزند
کمبود یک عنصر محدود کننده در خاک می تواند رشد گیاه را محدود سازد
در گرامینه ها کود ازته رشد گیاه را تسریع می کند
کمبود یک عنصر خاص در جیره غذایی ممکن است بهره وری از جیره را بکاهد مثلا کمبود گوگرد در گوسفندان منجر به کاهش قابلیت هضم جیره می شود
رایجترین کمبودهای مواد معدنی در گراسها شامل فسفر، منیزیم، مس و کبالت است.
اسیدیته خاک بر جذب برخی عناصر (بخصوص عناصر کم مصرف) توسط گیاه اثر کند
دو عنصر منگنز و کبالت توسط گیاه در خاکهی آهکی ضعیف است
جذب مولیبدن در خاکهای اسیدی به کندی و سختی صورت می گیرد
معمولا بالا بودن مولیبدن با کمبود مس همراه است(خاکهای اسیدی) که منجر به اسهال سیاه می شود.
کاربرد کودها منجر به تغییر ترکیب مواد معدنی گیاه می شود
استفاده از کودهای ازته منجر به افزایش میزان برگ گیاه و افزایش فتوسنتز می شود لذا میزان پروتئین خام و آمید و نیترات افزایش می یابد
استفاده از کودهای ازته منجر به کاهش کربوهیدراتهای محلول در آب گراسهای مناطق معتدله می شود این گیاه ها به طور مطلوبی سیلو نمی شوند
سیستم چرا:
در بسیاری از مناطق دنیا چرای پیوسته انجام می شود که رعایت نسبت دام به علوفه باید انجام شود
چرای تناوبی به صورت یک مدت چرای فشرده و سپس ایجاد فرصتی برای احیای مجدد مرتع می باد
در برخی مراتع به هیچ وجه چرا انجام نشده بلکه علوفه آن توسط ماشین برداشت شده و پس از انتقال در اختیار دام قرار می گیرد به این عمل چرای صفر(Zero grazing) می گویند
سایر عوامل موثر بر ارزش غذایی گراسها
آب و هوا و فصل
روز ابری: کربوهیدرات محلول گراس پایینتر از روز آفتابی است
درتابستان لیگنین علوفه بیشتر قند آن کمتر می شود
در اواسط تابستان کاروتن بیشتر از سایر فصول است
در اول صبح مقدار کاروتن بیشتر است
دوره خشکی: افزایش کلسیم گیاه
رطوبت بالا: کاهش کلسیم گیاه و افزایش فسفر گیاه
انرژی خالص گراس پاییزه پایینتر از بهاره است حتی وقتی در یک مرحله رشد و دارای یک انرژی قابل متابولیسم برابر باشند
علوفه آخر فصل نسبت به اول فصل دارای کربوهیدرات کمتر و پروتئین بالاتر است و منجر به کاهش تولید پروتئین میکروبی در شکمبه می شود
بررسی خانواده گرامینه
ذرت:
از نظر کلسیم و فسفر فقیر و قابلیت هضم مواد آلی آن خوب(73%) است
ذرت علوفه ای از نظر کاروتن بسیار غنی است
اگر دیرتر از مرحله خمیری شدن برداشت نشود غنی تر از همه علوفه های مرتعی است
برگها ، کلاله و غلاف دارای ویتامین D می باشد
زبر بودن ذرت بعلت وجود سیلیسیم است
ذرت خوشه ای:
مخصوص نواحی گرم است ولی همه جا کشت می شود
به علف شتری هم معروف است چون به بی آبی مقاوم است
ساقه آن 5-2 متر می رسد و برگهای آن شبیه ذرت است
به انواع زیر تقسیم می شود: 1)ذرت خوشه ای قندی(Sweat. S) که محصول زیادی دارد ولی دارای ماده سمی اسید سیانیدریک و ساپونین است. (2) ذرت خوشه ای علوفه ای(اطلسی)(Faraye. S) گیاهی جارویی و علف گاوی و قیاق نیز به آن گفته می شود3- ذرت خوشه ای علفی Yohnson.S (4)ذرت خوشه ای دانه ای grain.S 5- ذرت خوشه ای جاروئی Broom.s
ذرت خوشه ای سورانی Sudan grass:
چون دارای ساقه های نازک میباشد خوش خوراک بوده و علفی تابستانی است گاو و گوسفند میباشد
مانند سایر ذرتهای خوشه ای اگر قبل از خوشه بستن برداشت شود باعث مسمومیت میگردد از نظر ارزش غذایی مانند ذرت ولی تعداد دانه های آن بیشتر است که بعلت ریز بودن دانه معمولا گاو از آن استفاده نکرده و از مدفوع خارج میشود ولی گوسفند آنرا بخوبی میخورد
میزان محصول ذرت خوشه ای بخصوص این نوع در دو تا پنج چنین50 تا 130 تن د رهکتار است در اغلب علفهای سبز و جوان ذرت خوشه ای ماده ای سمی بنام اسید پروسیک یا هیدروسیانیک وجود داشته که بیشتر در نواحی کم آب و خشک که باعث توقف رشد گیاه میشود این ماده زیاد شده و باعث مسمومیت میگردد ولی اگر این گیاه بعد از درو خشک و یا سیلو شود این اسید مقدارش کم میشود و یابکلی از بین میرود و این اسید در دانه وجود ندارد چنانچه کود ازته در خاک زیاد شده مقدار این اسید نیز بیشتر میگردد
چنانچه جهت سیلو مصرف میشود باید قبل از سفت شدن دانه برداشت شود و اگر بصورت سبز مصرف شود بهتر است دانه ها تا اندازه ای سفت شود سیلوی ذرت خوشه ای زمانی استفاده میشود که گیاه رسیده دانه ها سفت شده باشد و اسیدیته آن مانند اسیدیته ذرت علوفه ای بوده و بخوبی مورد استفاده دام قرار بگیرد چنانچه خوشه ها بخوبی نرسیده باشند و سیلو شود سیلو بیش از اندازه اسیدی شده و ارزش غذائی آن کم میشود.
جو Hordeum: