دانلود مقاله گیاهان زراعی تراریخته

ارائه آمار و ارقام تحلیلی از تولید گیاهان زراعی تراریخته در جهان
گیاهان زراعی تراریخته (ترانسژنیک) از جمله محصولات بیوتکنولوژی نوین هستند که پیش‌بینی می‌شود انقلاب عظیمی در کشاورزی به‌وجود آورند.

بنابراین کشورهای مختلفی در جهان نسبت به توسعه کشت این گیاهان اقدام نموده‌‌اند.

هدف از این مقاله بررسی وضعیت کشت جهانی گیاهان زراعی تراریخته از سال شروع به توسعه آنها (۱۹۹۶) تا آخرین آمار معتبر منتشر شده (۲۰۰۳) از زوایای مختلف است.

امید است که این مطلب مورد توجه مسئولان مختلفی واقع شود که در رابطه با توسعه و یا عدم توسعه این گونه گیاهان تصمیم‌گیری می‌نمایند:
مقدمه
گیاهان زراعی تراریخته، گیاهانی شبیه به همتای طبیعی خود هستند، با این تفاوت که با استفاده از دستکاری ژنتیکی، در یک یا چند صفت ویژه نسبت به نوع طبیعی خود برتری دارند.

کشت این گیاهان منافعی را برای تولیدکنندگان (کشاورزان) و مصرف‌کنندگان در بردارد؛ به‌عنوان مثال، علاوه بر اینکه محصول بیشتری عاید تولیدکننده می شود، مواد شیمیایی کمتری (آفت کش یا علف کش) نیز مصرف می شوند.

مصرف کننده نیز مواد غذایی ایمن تری را در نتیجه کاهش استفاده از مواد شیمیایی در تولید محصولات کشاورزی، مصرف خواهد کرد.

تاکنون محصولات تراریخته در گیاهان مختلفی در جهان تولید شده‌اند که از آن‌جمله می توان موارد زیر را نام برد:
سویا، برنج، ذرت، جو، پنبه، سیب‌زمینی، کلزا، سیب‌زمینی شیرین، گوجه‌فرنگی، کدو، چغندرقند، پاپایا، سیب، انبه، موز، آناناس و نارگیل.

نقش گیاهان زراعی تراریخته در رفع نیاز غذایی بشر
گزارش برنامه جهانی غذا در سال 2003 نشان داد که به تعداد افرادی که در جهان دچار سوء تغذیه هستند، 25میلیون نفر افزوده شده و از 815میلیون نفر به 840میلیون نفر رسیده است.

در چنین شرایطی، نیاز به تولید مواد غذایی بیشتر، بیش از پیش احساس می‌شود و بیوتکنولوژی و به‌خصوص کشت گیاهان زراعی تراریخته می‌تواند از طرق زیر در تأمین غذای میلیون‌ها نفر انسان مؤثر باشد:
- افزایش محصول گیاهان زراعی و در نتیجه تولید غذای بیشتر در جهان؛
- حفظ تنوع زیستی به‌عنوان یک فاکتور مهم در تولید محصول بیشتر؛
- افزایش پایداری محصول در برابر تنش‌های زنده و غیرزنده؛
- ایجاد منافع اقتصادی و اجتماعی برای جوامع مختلف و در نتیجه، کاهش فقر در کشورهای در حال توسعه.

سطح زیر کشت گیاهان زراعی تراریخته در جهان در سال 2003
در سال 2003، 7,67میلیون هکتار (167میلیون ایکر) از اراضی کشاورزی جهان به زیر کشت گیاهان زراعی تراریخته رفت که 3درصد نسبت به سال 2002 بیشتر شد و به حدود 15درصد از کل اراضی زیر کشت دنیا رسید.

این آمار و ارقام، 3میلیون هکتار سویای تراریخته‌ای را نیز شامل می‌شود که برای اولین بار در سال 2003 در کشور برزیل مجوز کشت دریافت کرد.

نمودار 1 سطح زیر کشت گیاهان زراعی تراریخته را از سال 1996 تا 2003 نشان می‌دهد.

نمودار 1.

سطح زیر کشت گیاهان زراعی تراریخته را از سال 1996 تا 2003 (میلیون هکتار)
آمارها نشان می‌دهد که از سال 1996 که گیاهان تراریخته برای اولین‌بار در مقیاس وسیع کشت شدند تا سال 2003، سطح زیر کشت این گیاهان در جهان مرتباً در حال افزایش بوده است؛ به‌طوری‌که سطح زیر کشت در سال 2003 تا 40 برابر نسبت به سال 1996، افزایش داشته است و از 7,1میلیون هکتار در سال 1996، به 7,67میلیون هکتار در سال 2003 رسیده است.

همچنین، تعداد کشورهای کشت‌کننده این گیاهان در سال 2003 نسبت به سال 1996، به بیش از دو برابر رسیده است.

وضعیت توزیع گیاهان زراعی تراریخته در کشورهای صنعتی و در حال توسعه
سهم کشورهای در حال توسعه از کشت گیاهان زراعی تراریخته در سال 2003 نسبت به سال‌های قبل از آن بیشتر شده است؛ به‌طوری که از 14درصد در سال 1997 به 30درصد در سال 2003 رسیده است (جدول1).

یعنی یعنی در سال 2003، تقریباً یک‌سوم (4,20میلیون هکتار) از کل سطح زیر کشت گیاهان زراعی تراریخته در جهان (7,67میلیون هکتار) مربوط به کشورهای در حال توسعه شده است (نمودار 2).

افزایش سهم کشورهای در حال توسعه در این رابطه، تا حدی به کشت سویای تراریخته برای اولین بار در برزیل و همچنین افزایش سطح زیر کشت این گونه گیاهان در چین،‌ آرژانتین، آفریقای جنوبی و هند مربوط است.

نمودار 2.

کل سطح زیر کشت گیاهان زراعی تراریخته در کشورهای صنعتی و در حال توسعه (میلیون هکتار) میزان افزایش سطح زیر کشت گیاهان زراعی تراریخته در سال‌های 2002 تا 2003 در کشورهای در حال توسعه (4,4 میلیون هکتار) و صنعتی (6,4 میلیون هکتار) تقریباً با هم برابر بود (جدول1)؛ اما درصد رشد در کشورهای در حال توسعه (28درصد) بیش از دو برابر کشورهای صنعتی (11درصد) بود.

توزیع گیاهان زراعی تراریخته بر اساس کشور در سال 2003، شش کشور عمده تولیدکننده محصولات تراریخته (آمریکا، آرژانتین، کانادا، برزیل، چین و آفریقای جنوبی)، 99درصد از سطح زیر کشت گیاهان زراعی تراریخته را به خود اختصاص داده‌اند.

جدول 2 سطح زیر کشت گیاهان زراعی تراریخته را در کشورهای مختلف در سال‌های 1996 تا 2003 نشان می‌دهد.

ملاحظه می‌شود که از این شش کشور پیشرو در زمینه کشت گیاهان زراعی تراریخته، چهار کشور در حال توسعه و دو کشور جزء کشورهای صنعتی هستند (نمودار 3).

در این کشورها، آمریکا با 8,42میلیون هکتار (63درصد) سطح زیر کشت، مقام اول را دارد و پس از آن، به‌ترتیب آرژانتین با 9,13میلیون هکتار (21درصد)، کانادا با 4,4میلیون هکتار (6درصد)، برزیل با 3میلیون هکتار (4درصد)، چین با 8,2میلیون هکتار (4درصد) و آفریقای جنوبی با 4,0 میلیون هکتار (1درصد) در رده‌های دوم تا ششم قرار دارند.از این شش کشور، چین و آفریقای جنوبی با نرخ رشد 33درصد، بالاترین نرخ رشد سالانه را به‌خود اختصاص داده‌اند.

چین در سال 2003، سطح زیر کشت پنبه Bt خود را تا 8,2میلیون هکتار افزایش داد که این مقدار برابر 58درصد از سطح زیر کشت پنبه این کشور در سال 2003 (8,4میلیون هکتار) است.

آفریقای جنوبی نیز در سال 2003، سطح زیر کشت گیاهان زراعی تراریخته خود را که شامل ذرت، سویا و پنبه تراریخته بود، افزایش داد و به 4,0میلیون هکتار رساند که در مورد ذرت سفید، میزان رشد سالانه بیشتر از بقیه محصولات بود؛‌ به‌طوری‌که سطح زیر کشت این گیاه در این کشور از 6هزار هکتار در سال 2003 به 84هزار هکتار در سال 2003 افزایش یافت.

سطح زیر کشت گیاهان تراریخته در کانادا نیز با یک میلیون هکتار افزایش (26 درصد) در سال 2003 نسبت به سال قبل به 4,4میلیون هکتار رسید.

این یک میلیون هکتار افزایش، مربوط به کشت سه گیاه تراریخته کلزا، ذرت و سویا بوده است.

در آرژانتین، به‌رغم مشکلات اقتصادی، سطح زیر کشت گیاهان تراریخته در سال 2003، حدود 3درصد رشد داشته است که در مورد ذرت Bt، افزایش میزان سطح زیر کشت بیشتر از سایر محصولات بوده ‌است.

نمودار3.

کل سطح زیر کشت گیاهان زراعی تراریخته در سال‌های 1996 تا 2003 در شش کشور پیشرو (میلیون هکتار) در آمریکا، رشد محصولات تراریخته در سال 2003، 10درصد بود (8,3میلیون هکتار) که این میزان رشد به‌ترتیب مربوط به ذرت مقاوم به حشره و علف‌کش و سویای مقاوم به علف‌کش بوده است.

علاوه بر این کشورها، کشورهای دیگری نیز به جمع کشورهای تولیدکننده محصولات تراریخته پیوستند.

به‌عنوان مثال، دو کشور برزیل و فیلیپین، کشت گیاهان زراعی تراریخته را برای اولین بار در سال 2003 تصویب کردند.

برزیل به‌طور قانونی کشت سویای مقاوم به علف‌کش را در اواخر سپتامبر 2003 و کمی قبل از شروع فصل کشت، تصویب کرد و این زمانی بود که 50درصد زمین‌ها به زیر کشت سویا رفته بود.

با این وجود، 3 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی این کشور به زیر کشت سویای تراریخته رفت.

در فیلیپین، در سال 2003 و برای اولین بار 20هزار هکتار به زیر کشت ذرت Bt رفت و به این ترتیب برزیل و فیلیپین به جمع 16 کشور عمده تولیدکننده گیاهان تراریخته پیوستند تا شمار این گونه کشورها در سال 2003 به 18 کشور افزایش یابد.

علاوه بر این کشورها، کشورهای دیگری نظیر هند، ‌اسپانیا، اروگوئه و رومانی نیز افزایش تولید محصولات تراریخته را در سال 2003 گزارش کردند.

هند سطح زیر کشت پنبه Bt خود را در سال 2003 تا 100درصد افزایش داد.

اسپانیا سطح زیر کشت ذرت Bt را تا یک سوم افزایش داد که این مقدار، 6درصد از کل سطح زیر کشت ذرت را در این کشور در سال 2003 تشکیل می‌دهد.

در برخی از کشورها نیز مانند کلمبیا و هندوراس که در سال 2002 به جمع کشورهای تولیدکننده محصولات تراریخته پیوستند، رشد کمتری دیده می‌شود.

از میان این کشورها فقط در استرالیا سطح زیر کشت این گیاهان در سال 2003 کمتر شده است که به دلیل خشکسالی‌های متوالی است که بدترین خشکسالی‌های تاریخ این کشور محسوب می‌شود.

تنها گیاه تراریخته کشت‌شده در این کشور پنبه بوده است که یک‌سوم از کل سطح زیر کشت پنبه استرالیا را به خود اختصاص داده است.

از 18 کشور تولیدکننده محصولات کشاورزی تراریخته، 11 کشور جزو کشورهای در حال توسعه و 7 کشور صنعتی هستند.

آمار و ارقام سال‌های گذشته نشان می‌دهد که تعداد کشورهای تولیدکننده مرتباً در حال افزایش است؛ به‌طوری‌ که از 6 کشور در سال 1996 به 9 کشور در سال 1998 و 13 کشور در سال 2001 و در نهایت 18 کشور در سال 2003 افزایش یافته است.

توزیع گیاهان زراعی تراریخته بر اساس نوع گیاه در بین گیاهان زراعی تراریخته کشت‌شده مختلف در سال‌های 1996 تا 2003 (جدول 3)، چهار گیاه عمده وجود دارند که سطح زیر کشت آنها عبارتند از سویا 4,41میلیون هکتار (61درصد از سطح زیر کشت کل گیاهان زراعی تراریخته)، ذرت 5,15میلیون هکتار (23درصد)، پنبه 2,7میلیون هکتار (11درصد) و کلزا 6,3میلیون هکتار (5درصد).

نمودار4.

سطح زیر کشت گیاهان زراعی مختلف در سال‌های 1996 تا 2003 سطح زیر کشت تمام این گیاهان در سال 2003 نسبت به سال 2002 افزایش یافت؛ به‌طوری‌که این افزایش در مورد سویا، ذرت، پنبه و کلزا به‌ترتیب معادل 9,4میلیون هکتار، 1,3میلیون هکتار، 4,0میلیون هکتار و 6,0میلیون هکتار بود.

نمودار 4 وضعیت این چهار گیاه را در سال‌های 1996 تا 2003 نشان می‌دهد.

در بین این چهار گیاه،‌ ذرت با 25درصد رشد نسبت به سال 2002 بیشترین میزان رشد سالانه را به خود اختصاص داد.

توزیع گیاهان زراعی تراریخته بر اساس نوع صفت در مدت هشت ساله 1996 تا 2003، وارد کردن صفت "مقاومت به علف‌کش" به گیاهان زراعی، اولویت اول تولید گیاه تراریخته بوده است؛ به‌طوری‌که کل سویای تراریخته کشت شده در دنیا در سال 2003، سویای مقاوم به علف‌کش بوده است.

واردکردن صفت "مقاومت به حشره" به گیاهان زراعی نیز در اولویت دوم بوده است (جدول 4 و نمودار 5).

نمودار5.

کل سطح زیر کشت گیاهان زراعی تراریخته در سال‌های 1996 تا 2003 براساس نوع صفت در سال 2003، کشت سویا، ذرت، کلزا و پنبه تراریخته با صفت "مقاومت به علف‌کش"، 73درصد و یا 7,49میلیون هکتار از کل سطح زیر کشت گیاهان تراریخته (7,67میلیون هکتار) را به‌خود اختصاص دادند.

صفت مقاومت به حشره (گیاهان Bt) با 2,12میلیون هکتار (18درصد) در رده دوم و ترکیب صفات تحمل به علف‌کش و مقاومت به حشره در پنبه و ذرت با 9درصد از سطح کل زیر کشت گیاهان زراعی تراریخته در سال 2003، در رده سوم قرار داشتند.

گیاهان زراعی تراریخته غالب در سال 2003 سویای مقاوم به علف‌کش،‌ گیاه زراعی تراریخته غالب در سال 2003 بود که به‌طور تجاری در هفت کشور آمریکا، آرژانتین، کانادا، مکزیک، رومانی، اروگوئه و آفریقای جنوبی کشت شد.

به‌طور کلی، سویای مقاوم به علف‌کش با 6,41میلیون هکتار (61درصد از سطح کل زیر کشت گیاهان زراعی تراریخته) در رده اول قرار داشت.

ذرت Bt با 1,9میلیون هکتار (13درصد) در رده دوم قرار گرفت.

این گیاه در 9 کشور آمریکا، کانادا، ‌آرژانتین، آفریقای جنوبی، اسپانیا، فیلیپین، هندوراس، اوراگوئه و آلمان کشت شد.

بیشترین میزان سطح زیر کشت ذرت Bt، مربوط به کشور آمریکا بود.

آفریقای جنوبی نیز با کشت 84هزار هکتار ذرت سفید در سال 2003 که برای مصارف خوراکی استفاده می‌شود، میزان سطح زیر کشت این محصول را نسبت به سال 2001 که برای اولین بار این گیاه معرفی شد، 14 برابر افزایش داد.

سومین گیاه عمده تراریخته، کلزای متحمل به علف‌کش بود که 6,3میلیون هکتار (5درصد) از اراضی زیر کشت گیاهان زراعی تراریخته را به‌خود اختصاص داد و در دو کشور کانادا و آمریکا کشت شد (جدول 5).

میزان تمایل جهانی برای کشت گیاهان زراعی تراریخته یک روش معمول برای ارزیابی دیدگاه جهانی راجع به گیاهان زراعی تراریخته، بیان آمار و ارقام جهانی کشت‌وکار این گیاهان است.

در سال 2003، 55درصد از 77میلیون هکتار اراضی زیر کشت سویا در جهان، به سویای تراریخته اختصاص داشته است؛ این میزان در سال 2001، 51درصد بوده است، یعنی 4درصد افزایش رشد داشته است.

از 34میلیون هکتار زیر کشت پنبه در جهان در سال 2003، 21درصد یا 2,7میلیون هکتار زیر کشت پنبه تراریخته بوده است (در سال 2002 این رقم 20درصد بود).

سطح زیر کشت کلزای تراریخته 16درصد یا 6,3میلیون هکتار از 22میلیون هکتار اراضی زیر کشت کلزا را در جهان در سال 2003 به‌خود اختصاص داد (در سال 2002 این رقم 12درصد بود).

در مورد ذرت نیز از 140میلیون هکتار زیر کشت ذرت در جهان در سال 2003، 11درصد یعنی 5,15میلیون هکتار به کشت ذرت تراریخته اختصاص داشت که این آمار نسبت به 9درصد یا 4,12میلیون هکتار در سال 2002، بیشتر بوده است (جدول 6 و نمودار 7).

نمودار7.

تمایل جهانی برای کشت گیاهان زراعی تراریخته عمده در سال‌ 2003 (میلیون هکتار) مجموع سطح‌های زیرکشت این چهار محصول عمده در سال 2003 (ارقام معمولی و تراریخته) ، 272میلیون هکتار است که با توجه به سطح 7,67میلیون هکتاری مربوط به ارقام تراریخته، حدود 25درصد از کل سطح زیر کشت این چهار گیاه، مربوط به ارقام تراریخته است.

این نسبت در سال 2002، 22درصد بوده است.

ارزش 5,4 میلیارد دلاری گیاهان زراعی تراریخته جهان در سال 2003، ارزش بازار جهانی گیاهان زراعی تراریخته حدود 5,4 تا 75,4میلیارد دلار بود (در سال 2002 این رقم 4میلیارد دلار بود).

این میزان معادل 15درصد از بازار جهانی 31میلیارد دلاری حفاظت از نباتات و 13درصد از بازار جهانی 30میلیارد دلاری تولید بذر تجارتی است و بر اساس قیمت فروش بذر تراریخته و تکنولوژی مورد استفاده در این پروسه تعیین شده است.

پیش‌بینی می‌شود تا سال 2005، ارزش کل بازار گیاهان زراعی تراریخته، به 5 میلیارد دلار و یا بیشتر برسد.

استقبال کشاورزان از کشت گیاهان زراعی تراریخته آمارهای مربوط به سال‌های 1996 تا 2003 نشان می‌دهد که کشت گیاهان زراعی تراریخته، مورد توجه کشاورزان قرار گرفته است؛ به‌طوری‌که هر سال بر تعداد کشاورزان کشت‌کننده این محصولات چه در کشورهای در حال توسعه و چه در کشورهای صنعتی، افزوده شده است؛ به‌عنوان مثال تعداد این کشاورزان در جهان از 6میلیون نفر در سال 2002 به 7میلیون در سال 2003 رسید.

لازم به‌ذکر است که بیش از 85درصد این کشاورزان، جزء کشاورزان خرده‌پا و فقیر بودند که پنبه Bt را در 9 استان در چین و همچنین جلگه‌های Makhathini در استان KwaZulu Natal در آفریقای جنوبی کشت کرده بودند.

نتیجه‌گیری و دورنمای آینده کشت گیاهان زراعی تراریخته علی‌رغم مباحثی که در زمینه خطرات احتمالی استفاده از محصولات تراریخته در سطح جهان وجود دارد، به‌طور مداوم بر سطح زیر کشت این گیاهان و همچنین تعداد کشاورزانی که به کشت این محصولات می‌پردازند، افزوده می‌شود؛ به‌طوری‌که پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که در پنج سال آینده، سطح زیر کشت این گیاهان به 100میلیون هکتار برسد و بیش از 10میلیون نفر کشاورز در حداقل 25 کشور، این گیاهان را کشت کنند.

همچنین انتظار می‌رود که سهم کشاورزان خرده‌پا در کشورهای در حال توسعه از کشت این گونه گیاهان، به‌طور معنی‌داری افزایش یابد و بازارهای ملی و جهانی این گیاهان مرتباً رشد کند.

موارد زیر، گویای افزایش رغبت کشورهای مختلف به کشت گیاهان زراعی تراریخته است: هند و برزیل کشورهایی هستند که جدیداً به جمع کشورهای کشت‌کننده گیاهان زراعی تراریخته پیوسته‌اند.

این دو کشور، سطح زیر کشت پنبه Bt و سویای متحمل به علف‌کش را به طور معنی‌داری افزایش داده‌اند.

در رابطه با کشت پنبه و ذرت تراریخته، در سال 2003 سطح وسیعی از اراضی کشاورزی کشور آمریکا به زیر کشت پنبه تراریخته با دو ژن Bt به‌نام‌هایcry1Ab ،cry1Ac و همچنین کشت ذرت تراریخته با دو صفت مقاومت به کرم ریشه ذرت (با ژن cry3Bb1) و مقاومت به آفات متعلق به خانواده پروانه‌ها (در ذرت با ژن cry1Fa2) رفت.

همچنین، انتظار بر این است که در 3 سال آینده، پنج ژن Bt جدید و در نتیجه واریته‌های جدید ذرت مقاومت به حشره به‌دست آید.

بنابراین سطح زیر کشت ذرت تراریخته در جهان با هدف مقاومت به حشره و تحمل علف‌کش و همچنین استفاده توأم از این دو در حال افزایش است.

برخی کشورها نیز مانند اوروگوئه کشت گیاهان تراریخته جدیدی را مثل ذرت تراریخته تصویب کرده‌اند.

در سال 2003، سه کشور پرجمعیت آسیایی یعنی چین، هند و اندونزی (کل جمعیت این سه کشور 5,2میلیارد نفر و مجموع تولید ناخالص ملی (GDP) آنها بیش از 5,1 تریلیون دلار است)، سه بلوک عمده اقتصادی آمریکای لاتین، یعنی آرژانتین، برزیل و مکزیک (کل جمعیت این سه کشور 300 میلیون نفر و تولید ناخالص ملی آنها روی هم 130میلیارد دلار است) و برترین کشور قاره آفریقا در ابعاد اقتصادی یعنی آفریقای جنوبی (با 45میلیون نفر جمعیت و تولید ناخالص ملی 130 میلیارد دلار)، همگی به‌طور قانونی کشت گیاهان زراعی تراریخته را تصویب کرده‌اند و میلیون‌ها هکتار را به زیر کشت این گونه گیاهان برده‌اند.

بنابراین در دنیا 10 کشور برتر، به کشت و تولید گیاهان زراعی تراریخته می‌پردازند و با توجه به جمعیت این کشورها، تقریباٌ 3 میلیارد نفر (حدود نیمی از جمعیت دنیا) با GDP کل 13تریلیون دلار (تقریباً نیمی از GDP 30تریلیون دلاری جهان) از منافع این گونه گیاهان استفاده می‌کنند.

در چنین شرایطی و با توجه به نیاز کشور به منابع غذایی و کشاورزی وارداتی، معقول به‌نظر نمی‌رسد که کشت گیاهان تراریخته را صرفاً به‌دلیل نگرانی‌های احتمالی ممنوع نماییم.

البته مضر و یا غیرمضر بودن یک گیاه تراریخته برای سلامتی بشر و محیط‌زیست، نیازمند انجام آزمایش‌های تخصصی و کارشناسی است.

بنابراین رد یا قبول کشت و تولید گیاهان تراریخته باید بر اساس مستندات علمی و کارشناسی باشد.

منابع : 1) Clive, James.

2003.

Global Status of Commercialized Transgenic Crops: 2003.

ISAAA Briefs, No.30.

2) www.isaaa.org/kc