ماش سبز ، ماش سیاه
ماش سبز ( Vigna radiate )
1- مقدمه
به این گیاه در فارسی ماش سبز و یا ماش می گویند و در انگلیسی آن را Green gram ، mung bean و یا golden gram می گویند .
نام علمی قدیمی آن نیز Phaseolus aureus بوده است .
این گیاه بطور وسیعی در هندوستان وبرمه کاشته می شود .
بومی هندوستان است اما در چین ، ایران ، ژاپن ، امریکا ، سریلانکا ، ویتنام و تا حد کمی در بعضی از قسمتهای افریقا می روید .
سطح زیر کشت آن در دنیا حدود 5/2 میلیون هکتار است و سالانه 8/0 میلیون تن دانه تولیدمی کند .
دانه ماش از نظر مواد پروتئینی غنی است و در مقایسه با گونه های آمریکایی قابل هضم و خوشمزه تر است .
دانه های آن را بصورت پخته در تهیه سوپ ، برنج ، آبگوشت و غیره مصرف می کنند .
جوانه های سبز شده ی آن سرشار از ویتامین «ث» است و در تهیه انواع سالاد و غذاهای در چین هواداران بسیاری دارد .
ماش همچنین علوفه ی خوش خوراکی برای دامها است و بخوبی سیلو می شود .
کشت آن به عنوان کود سبز جهت تقویت زمین معمول است .
2- خصوصیات مرفولوژیکی
ماش گیاهی است یکساله به شکل بوته ای یا بالا رونده ، ریشه های آن مستقیم و قدری منشعب هستند .
ساقه ها راست ، ظریف ، منشعب ، کرکدار ، به رنگ سبز روشن و به ارتفاع 45 تا 90 سانتیمتر می باشند .
گل آذین آن بصورت خوشه و گلهای آن که به رنگ لیمویی زرد می باشند بر روی دمگل بلندی قرار گرفته اند .
غلافهای آن باریک ، استوانه ای و کمی کرکدار بوده که قبل از رسیدن سبز روشن یا سبز تیره و به هنگام رسیدن ، سبز مایل به قهوه ای یا سیاه رنگ می شود .
در هربوته 2 تا 8 غلاف و در هر غلاف 10 تا 20 بذر به رنگ سبز ، طلایی ، قهوه ای و سیاه دیده می شوند .
وزن هزار دانه ی آن 20 تا 40 گرم است .
3- خصوصیات اکولوژیکی
ماش گیاهی است گرمسیری که معمولاً در دمای بالاتر از 16 درجه سانتیگراد رشد می کند و در دمای کمتر از 1- درجه از بین می رود .
این گیاه تابستانه بوده و دارای نیاز حرارتی زیادی است .
انواع پاکوتاه ماش نسبت به انواع پابلند آن به درجه حرارت کمتری نیاز دارد .
در جه حرارت لازم برای جوانه زدن آن 8 درجه ی سانتیگراد است و چنانچه در طول رشد دما کمتر از 12 درجه باشد بخوبی رشد نمی کند .
مجموعه درجه حرارت لازم برای ارقام دیر رس آن 2300 الی 2400 ، ارقام متوسط رس 1800 تا 2000 و ارقام زودرس 1600 تا 1800 درجه سانتیگراد متغیر است .
در مناطق خشک نیمه گرمسیری و گرمسیر ( افغانستان ، ایران ، جمهوری آسیای مرکزی شوروی ) فقط تحت شرایط آبی محصول می دهد .
در مناطق مرطوب گرمسیری هندوستان ماش هم در فصل مرطوب و هم در فصل خشک کاشته می شود .
در فصل مرطوب نیازی به آبیاری آن نیست اما در فصل خشک تا 5 بار آن را آبیاری ( 2000 تا 4500 متر مکعب در هکتار ) می کنند .
این گیاه به خشکی مقاوم بوده و به ماندابی حساس است .
ماش گیاهی است روز کوتاه اما تعداد کمی از واریته های آن به طول روز بی تفاوت هستند .
معمولاً آن را 3 ماه بعد از کاشت برداشت می کنند .
در مناطق گرمسیری اغلب آن را بصورت در هم با سایر غلات می کارند .
4- عملیات زراعی
ماش را در انواع خاکها می کارند ولی در اراضی سبک و غنی از مواد آلی یا خاکهای شنی رسی عملکرد آن بیشتر است .
به خاکهای بیش از حد مرطوب حساس بوده و در خاکهای گرم و خشک محصول خوبی تولید می کنند .
این گیاه به ازت و فسفر واکنش نشان می دهد .
جدول زیر نتیجه مطالعات اثر مقادیر متفاوت ازت و فسفر بر خصوصیات مختلف ماش است .
افزایش ازت تا 20 کیلوگرم در هکتار محصول گیاه را افزایش می دهد حال آنکه افزایش فسفر از 0 تا 60 کیلوگرم در هکتار محصول دانه را افزایش داده است .
چون ماش گیاهی است تابستانه و وجینی لذا باید در پاییز سال قبل برای کاشت آن زمین را به عمق 25 تا 30 سانتیمتر شخم زد و اگر کود دامی لازم باشد باید همراه این شخم به زمین داد .
در بهار سال بعد به عمق 10 تا 20 سانتیمتر شخمی متوسط زده می شود .
معمولاً بذرهای آن را به سه روش دستپاش ، کپه ای و خطی کشت می کنند .
مقدار بذر لازم بسته به جنس خاک ، روش کاشت و اندازه ی بذر متفاوت بوده و معمولاً بین 30 تا 40 کیلوگرم بذر مصرف می کنند .
در ایران این گیاه پس از برداشت جو یا گندم کاشته می شود و در پاییز هنگامیکه دانه های آن سفت و غلافهای آن زرد یا سیاه شدند محصول آن را در چند نوبت برداشت می کنند .
مقدار عملکرد آن از 400 تا 700 کیلوگرم در هکتار متفاوت بوده و تا 1500 کیلوگرم در هکتار می توان از آن محصول گرفت .
ارقام ماش در ایران : ماش گوهر : به رنگ سبز روشن و قلوه ای شکل ، وزن 1000 دانه 25 گرم ، تا حدودی مقاوم به امراض ، طول مدت رشد 75 روز .
ماش پرتو : به رنگ سبز تیره و گرد ، مقاوم به امراض ، وزن 1000 دانه 40 گرم ، طول مدت رشد 73 روز .
ماش مهر : به رنگ سبز روشن و استوانه ای شکل ، مقاوم به امراض ، وزن هزار دانه 48 گرم ، طول مدت رشد 80 روز .
5-مبارزه با آفات ، بیماری ها و علفهای هرز بیماریها : بیماری مرگ گیاهچه ی ماش : قارچ را یزوکتینا باعث پوسیدگی بذر و مرگ گیاهچه می شود لذا بذرها را با قارچکشهای مناسب مثل تتراکلروتیابندازول به نسبت 2 گرم برای هر کیلوگرم بذر استفاده می کنند .
بیماری ویروسی موزائیک ماش : این ویروس باعث لک و پیس شدن ، پیچیدگی و بدشکلی برگها و ضعف بوته می شود .
این ویروس از راه بذر منتقل شده و عامل انتشار آن شته ها هستند .
بیماری ویروسی موزائیک یونجه : لکه های زرد رنگی برروی ماش بوجود می آید .
عامل انتقال آن از روی یونجه به ماش ، شته ها هستند .
آفات عمده و علفهای هرز این گیاه مشابه دیگر حبوبات است .
6-ترکیب شیمیایی و ارزش غذایی دانه ماش از نظر ویتامین و مواد پروتئینی غنی است و جزو علوفه های خوش خوراک دامها محسوب می شود .
این گیاه باعث ازدیاد شیر دامها ، خصوصاً میشهای بره دار می شود .
ماش در موقع گل دادن مورد علاقه اغلب دامها است اما هنگامی که دانه بست فقط اسب و گوسفند از آن استفاده می کنند .
بالاترین مقدار پروتئین آن بین گل دادن و دانه بستن آنها است لذا به هنگام گل دادن ، مجموع شاخ و برگ آن را برداشت ، خرد و سیلو می کنند .
بذرهای خشک آن تقریباً دارای 7/9 درصد آب ، 6/23 درصد پروتئین ، 2/1 درصد چربی ، 2/58 درصد هیدرات کربن ، 3/3 درصد فیبر خام و درصد خاکستر هستند .
ماش سیاه (Phaseolus mungo ) مقدمه این گیاه را در فارسی ماش سیاه و در زبان انگلیسی به آن Black gram و یا Urd می گویند .
اسامی مترادف آن عبارت است از : P.calaratus ، P.aconiflum و P.angulens .
ماش سیاه بطور وسیعی در هندوستان کاشته می شود و در اغلب نقاط افریقا نیز به چشم می خورد .
منشاء آن هندوستان است و در آنجا به طور در هم با دیگر گیاهان و در تناوب با برنج کاشته می شود .
این گیاه توسط مهاجرین هندی به دیگر مناطق گرمسیری منتقل شده و در برخی کشورها به عنوان کود سبز استفاده می شود .
در هندوستان آنرا پخته و همراه با نان و بیسکویت مصرف می کنند .
غلافهای سبز آن نیز به عنوان سبزی مصرف می شود .
علوفه ی این گیاه نسبتاً پرزدار و در مقایسه با ماش سبز کم ارزش تر است .
متوسط عملکرد آن حدود 500 کیلو گرم در هکتار است .
2-خصوصیات مرفولوژیکی ماش سیاه گیاهی است ایستاده یا نیمه ایستاده ، منشعب ، علفی ، یکساله و به ارتفاع 20 تا 80 سانتیمتر با پرزهای قهوه ای متمایل به قرمز .
دارای ریشه ای اصلی است که به خوبی رشد می کند و بر روی آن گره های نرم و مدوری تشکیل می شود .
این گره ها از نظر اندازه با هم فرق می کنند .
برگهای آن سه برگچه ای به صورت متناوب قرار دارند .
غلافهای آن به هنگام رسیدن قهوه ای می شود و هر کدام دارای 6 تا 10 بذر می باشند .
بذرهای آن کوچک ، مربع شکل ، سیاه رنگ با نافی فرو رفته و سفید است .
وزن هزار دانه ی آن تقریباً 40 گرم است .
فرم رشد آن نیز برون زمینی است .
3-خصوصیات اکولوژیکی ماش سیاه گیاهی است مقاوم به خشکی که برای اقلیمهای گرمسیری مرطوب و مناطق با بارش سنگین مناسب نیست .
بهترین خاک برای کشت آن خاکهای رسی است .
این گیاه را در فصل گرم می کارند .
4-عملیات زراعی در هندوستان ماش سیاه را در تابستان و هم در زمستان می کارند .
معمولاً بستر کشت آن فشرده است .
کشت آن نیز در روش دستپاش یا در ردیفهای 25 سانتیمتری انجام می شود .
اغلب در تناوب با برنج قرار می گیرد و گاهی در کشتهای در هم استفاده می شود .
این گیاه توسط سفیدک پودری ، زنگ ، لکه برگی و دیگر آفات و بیماریهای مشترک با ماش مورد تهدید قرار می گیرد .
5-ترکیبهای شیمیایی و ارزش غذایی بذرهای خشک آن حاوی 7/9 درصد آب ، 4/23 درصد پروتئین ، 1 درصد چربی ، 3/57 درصد هیدارت کربن ، 8/3 درصد فیبر و 8/4 درصد خاکستر است .
منابع مورد استفاده بهداد ، 1 .
1359 .
بیماریهای گیاهان زراعی ایران .
طباطبایی ، م .
1365 .
گیاهشناسی کاربردی برای کشاورزی و منابع طبیعی ، کتاب اول ، جهاد دانشگاهی تهران .
مجنون حسینی ، ن .
1367 .
ماش نباتی تابستانه ، مجله زیتون ، شماره ی 81، صفحه ی 17-16 .
منابع انگلیسی 1-Allen , o.
N.
; K.
A.
Ethell .
1981 .
Leguminasae .
Wisocounsin University Press .
2- Gayton , 1988 .
Legume inoculation .
Saskatchewan University , No .
466-2.
3-Thakur , c .
1979 .
Scientific crop production , volll .
New Delhi , Metropolitan Book Co .
4-Walton , G.
H .
; W.K .
Anderson .
1978.Alternative crops to wheat , Barley and oats , Western Australia , Bulletin 4115 .
تیمار (kg/ha)تعداد غلاف در گیاهتعداد بذر در غلافوزن هزار دانه07/116/94/23ازت 106/134/109/24209/159/109/24309/111/105/2603/103/97/23206/121/104/25403/144/1026609/15118/26