پیرتر(گل حشره کش)
مقدمه
کاشت و تولید پیرتر در جریان جنگ جهانی اول به منظور حفاظت سربازان علیه شپش،ساس،کنه و دیگر حشرات موذی و همین طور به عنوان ماده ای که باعث نابودی پشه مالاریا می شد مورد توجه قرار گرفت.ژاپن اوایل جنگ جهانی دوم (سال 1933)12500 تن گل پیرتر تولید کرد.
اوایل سال 1940 با کشف و ساخت حشره کشهای شیمیایی (مانند د.د.ت و اچ.سی.اچ)کشت وتولید پیرتر به نحو چشمگیری کاهش یافت.
از اواخر سال 1960 کاربرد و استفاده از سمومی که ماده موثره آنها را ترکیبات هیدروکربنی کاردار تشکیل می داد ممنوع اعلام شد.ازاین رو کاشت پیرتر مجدداً مورد توجه قرار گرفت و به دلیل اهمیت این گیاه توجه گیاه شناسان و بیولوژیستها بیش از پیش به آن جلب شد.گل پیرتر حاوی مواد موثّره حشره کش است .این گلها آسیاب شده و به صورت پودر در می آیند و از آن برای نابود کردن حشرات استفاده می شود.در حال حاضر ماده موثّره پیرترین به صورت پدر،مایع و یا به شکل اسپری فرآوری و به بازار عرضه می شود.
ماده موثّره این گیاه تاثیر بسیار کمی بر پستانداران دارد(مقدار کشنده 1500 میلی گرم بر هر کیلو گرم وزن بدن)در بدن انسان انباشته نمی شود،از این رو برای انشان و حیوانات خونگرم سمّی و مضر نیست و به همین جهت از گیاه پیرتر برای مبارزه و کنترل حشراتی که باعث آلودگی مواد عذایی می شوند و سلامتی عمومی را به خطر می اندازند می توان استفاده کرد.اخیراً برای مبارزه با آفات خانگی از ماده موثّره این گیاه (پیرترین)استفاده می شود.
پیرترین در طیفی وسیع سبب مرگ گونه های مختلف حشرات می شود.ابتدا بر سیستم عصبی حشرات اثر گذاشته باعث تشنج های عضلانی آنها می شود،سپس در آنها رخوت و سستی و سرانجام مرگ را به همراه می آورد.به طوری که حشرات به هیچ وجه تاب مقاومت در مقابل پیرترین را ندارند.به منظور افزایش تاثیر «پیرترین» از بعضی مواد به عنوان مکمل استفاده می شود.«سزامین»یکی از این مکملهاست.این ماده به تنهایی خاصیت حشره کشی ندارد ولی اگر با پیرترین ترکیب شود تاثیر آن را بیشتر و مدت زمان تاثیر را نیز طولانی می کند.به لحاظ تاثیر قوی پیرترین بر حشرات و نداشتن تاثیر سوء و مضر بر انسان مواد عذایی و محیط زیست،همه ساله بر متقاضیان این گیاه اضافه می شود.تولید سالانه گل خشک پیرتر 22000 تن می باشد که از این مقدار 14000 تن(بیش از 60درصد گل تولید)در کشور کنیا و بقیه در کشورهای تانزانیا،اوگاندا،مرکز و جنوب امریکا،ژاپن،یوگسلاوی و هندوستان تولید می شود.
مشخصات گیاه
پیرتر گیاهی علفی و چند ساله است.این گیاه 10 تا 15 سال عمر می کند ومنشا آن سواحل دریای دالمات یوگسلاوی و شبه جزیره بالکان گزارش شده است.این گیاه در ارتفاع 500 تا 2000 متری از سطح دریا در نواحی کوهستانی و صخره ای(در نواحی شیب دار کوهها)و همچنین مناطق بیابانی(با ضخامت کم خاک)دارای آب و هوای گرم می روید.
تاکنون 300 گونه متعلق به جنس کریزانتموم شناخته شده است که تعداد کمی از آنها ارزش اقتصادی دارند.مهمترین گونه های متعلق به این جنس عبارتند از:سینه راریافولیوم،کوکسی نیوم(با روزیوم هم نام است)و مارشالکی که واژه پیرتر به آنها اطلاق می شود.
ریشه پیرتر دارای ریزومی کوتاه است و ضخامت آن بین 5/0 تا 2 سانتی متر می باشد.از این ریزوم ریشه های متعددی به طول 15 تا 20 سانتی متر،استوانه ای شکل و به رنگ قهوه ای تیره منشعب می شوند.ریشه پیرتر سطحی و افشان است.از قسمت فوقانی ریزوم ساقه های متعددی به ارتفاع 30 تا 50 سانتی متر،خارج می شود.ساقه شیاردار،پنج تا شش ضلعی و پوشیده از کرکهای ظریف و خاکستری رنگ است.برگها بریدگی دار(هر برگ دو تا سه بریدگی دارد)و به صورت متناوب نسبت به یکدیگر روی ساقه قرار می گیرند .گلها در انتهای ساقه های اصلی و فرعی پدیدار می شوند.هر بوته معمولاً 100تا200 گل تولید می کند که در شرایط اقلیمی مناسب از نظر خاک،آبیاری درجه حرارت و نور تعداد آنها به بیش از 400 گل نیز می رسد.قطر گلهای کاملاً باز شده بین 5/2 تا5 سانتی متر است.گلچه های زبانه سفید و گلچه های لوله ای زرد رنگ می باشند.گیاه یک پایه است.بذر پنج وجهی،به طول 3 تا 5 میلی متر و به ضخامت 1 تا 5/1 میلی متر و در ناحیه طولی آن شیارهایی وجود دارد.در سطح بذر همچنین کرکهای بسیار ظریفی مشاهده می شود.وزن هزار دانه 1 تا 1/2 گرم است.بذرها 3 الی 4 سال از قوه رویشی مناسبی برخوردارند.
تمام اندامهای هوایی گیاه دارای ماده موثّره پیرترین است که مقدار آن در قسمتهای مختلف متفاوت می باشد مقدار آن در برگها کم ولی در ساقه بین 1/0 تا 15/0 درصد است.در گلها بین 5/0 تا 5/2 درصد است.بیشترین مقدار پیرترین در بذرها ساخته شده و ذخیره می شود و بین 2/2 تا 5/4 درصد است.در گلچه ها بین 2/0 تا 4/0 درصد و در براکته ها و گریبانکهای گل بسیار کم و در حدود 15/0 درصد است.پیرترین مرکب از شش ترکیب مختلف شیمیایی است که به دو گروه پیرتروئید 1 و2 تقسیم می شود.گروه پیرتروئید شامل پیرترین 1 ،سینرین 1و جازمولین 1 و همچنین استر اسید های یک کربنه است.در حالی که گروه پیرتروئید 2 را سینرین 2 ،جازمولین2 و استراسید های دو کربنه تشکیل می دهد.استر اسیدهای یک کربنه نسبت به اسر اسید های دو کربنه ده برابر فعالترند و 30 تا 70 درصد کل پیرترین را استراسیدهای یک کربنه تشکیل می دهد.گیاه پیرتر 10 تا 15 سال عمر می کند،ولی 4 تا 5 سال بازدهی اقتصادی دارد به طوری که پس از این مدت گیاه پیر شده و عملکرد گل و در نتیجه مقدار تولید مواد موثّره آن نیز کاهش می یابد .بذرها 3 الی 4 سال از کیفیت رویشی مطلوبی برخوردارند.رویش بذرها بسیار کند و بطئی است.رویش بذر پس از هشت روز آغاز می شود و پس از 15 تا 20 روز تمام بذر ها سبز می شوند.رشد گیاه در سال اول رویش،بسیار کند است و پس از 5/2 تا 3 ماه ارتفاع آن به ارتفاع 8 تا 10 سانتی متر می رسد.در سال اول رویش گیاهان به گل نمی روند یا در صورت به گل رفتن تعداد آنها بسیار کم و ناچیز خواهد بود.
گیاهان از سال دوم رویش به گل می روند.اولین گلها اوخر بهار(خرداد)ظاهر می شوند و گلدهی تا اوایل تابستان (مرداد)ادامه می یابند.گلدهی در اواخر تابستان به حداقل می رسد میوه(بذرها)به تدریج از اوایل تابستان (اواخر تیر ماه )می رسد.
نیازهای اکولوژیکی
پیرتر در طول رشد به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد.آب فراوان برای این گیاه مناسب نیست و سبب خشک شدن آن می شود.سرمای زمستان را بخوبی تحمل می کند ولی سرمای شدید و طولانی برای گیاهان جوان مضر است.عده ای از محققان معتقدند که سرمای زمستان برای این گیاه مفید استو باعث افزایش عملکرد گل و همینطور بهبود در کیفیت مواد موثره آن می شود.رشد ونمو این گیاه در سایه نه تنها سبب کاهش تعداد گلها می شود بلکه سبب کاهش ماده موثره پیرترین به میزان 50 % می شود.
برای کاشت پیرتر تغیسیرات درجه حرارت در ماههای آبان –آذر بین 3/15 تا 4/22 درجه سانتی گراد در ماههای اردی بهشت –خرداد بلامانع است.
عده ای از محققان معتقدند اگر گیاهان در سال های اول رویش تحت آبیاری منظم و به موقع قرار گیرند در سال اول می توان مقدار قابل توجهی گل برداشت کرد ولی اگر به صورت دیم کاشت شوند فقط از سال دوم رویش می توان به برداشت محصول گل اقدام نمود.
تناوب کاشت این گیاه حداقل چهار تا پنج سال در یک منطقه باقی می ماند.لذا تناوب کشت مناسب و مواد و عناصر غذایی کافی در خاک ضروری است.در تناوب کاشت باید از گیاهانی استفاده کرد که نه تنها خاک را از مواد و عناصر غذایی تهی نکنند بلکه زمینه ایجاد بیماری گیاه را هم فراهم نسازند و سبب گسترش علفهای هرز نیز نشوند.دو سال پس از برداشت پیرتر آن را مجدداً می توان در همان زمین کشت کرد.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز پیرتر در طول رویش به مواد و عناصر غذایی خاصی نیاز ندارد.ولی برای افزایش عملکرد گل و بهبود کیفیت مواد موثره وجود مواد و عناصر غذایی مناسب در خاک ضرورت دارد.قبل از کاشت گیاه و در فصل پاییز 80 تا 100 کیلو گرم در هکتار ازت و همین مقدار اکسید فسفر و اکسید پتاس به عنوان مقادیر پایه به خاک اضافه شود.همه ساله در فصل پاییز 60 تا 80 کلیو گرم در هکتار اکسید فسفر و همین مقدار اکسید پتاس باید در اختیار گیاهان قرار گیرد.در فصل بهار نیز 60 تا 70 کیلوگرم در هکتار ازت به صورت سرک باید به خاک اضافه شود.
آماده سازی خاک در فصل پاییز پس از افزودن کودهای شیمیایی مورد نیاز گیاه شخم مناسبی باید زده شود.عمق شخم به نوع و ضخامت خاک زراعی بستگی دارد.همان طور که ذکر شد ریشه این گیاه افشان است و دارای انشعابهای ظریفی است.و این ریشه به سختی می تواند در خاکهای حاوی سنگ و قلوه سنگ گسترش یابد.از این رو در بهار قبل از کاشت گیاه باید زمین را از سنگها و قلوه سنگها پاک کرد سپس زمین را تسطیح و بستر آن را برای کاشت آماده نمود.
تاریخ و فواصل کاشت اوایل بهار زمان مناسبی برای کشت مستقیم بذر در زمین اصلی است.بذرها در ردیفهایی به فاصله 60 سانتی متر کشت می شوند.در هر هکتار به شش تا هفت کیلو گرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است.
اوایل بهار یا تابستان زمان مناسبی برای کشت بذر در خزانه هوای آزاد است.در این صورت بذرها در ردیفهایی به فاصله 30تا 40 سانتی متر در خزانه کشت می شوند.عمق بذر پیرتر در هنگام کاشت 5/0تا 1 سانتی متر مناسب است.برای هر هکتار زمین به 1 تا 5/1 کیلوگرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است.اوایل پاییز یا اوایل بهار زمان مناسبی برای تکثیر رویشی گیاه پیرتر است.
روش کاشت کاشت و تکثیر پیرتر توسط بذر یا به روش رویشی انجام می گیرد.
تکثیر توسط بذر معمولا به دو روش مستقیم یا غیر مستقیم صورت می گیرد.
کشت مستقیم:در زمان مناسب به کشت مستقیم بذر در زمین اصلی اقدام می شود از آن جا که رشد اولیه این گیاه بسیار کند است و علفهای هرز می توانند بدون رقابت تمام زمین را بپوشانند و وجین علفهای هر هزینه زیادی را تحمیل می کند از این رو کشت مستقیم پیرتروم مناسب نیست مگر در سطوح کوچک کشت شود.
کشت غیر مستقیم::در زمان مناسب به کشت ردیفی بذرها و در خزانه هوای آزاد اقدام می شود.چون رویش بذرها به کندی انجام می گیرد بهتر است همراه بذر پیرتر بذرهای گیاهان سریع الرشدی مانند خردل(به طور مخلوط)کشت شود تا با رشد آنها و شناسایی ردیفها بهتر بتوان به وجین علفهای هر زفواصل بین ردیفها پرداخت.پس از کشت انجام غلتک مناسب به منظور تراکم بخشیدن به قسمت خارجی خاک جهت تسریع در جوانه زنی ضروری است.با آبیاری مناسب و وجین علفهای هرز سطح خزانه بذرها پس از دو تا سه هفته سبز می شوند.چنانچه در اواخر تابستان به کشت بذر در خزانه اقدام شود برای جلوگیری از سرمازدگی بوته ها روی آ را با پلاستیک یا کاه یا پوشال چوب می پوشانند.
نشاءها را پس از 5/2 تا3 ماه به زمین اصلی منتقل می کنند.
تکثیر رویشی:تکثیر رویشی با تقسیم بوته انجام می گیرد.در زمان مناسب پس از خارج کردن پایه های مادری سه تا چهار ساله از خاک هر بوته را به 5 تا 10 قطعه تقسیم کرده و به زمین اصلی منتقل می سازیم.بوته های انتخاب شده باید کاملاً سالم و عاری از هر گونه عوامل بیماریزای قارچی باشند.
مراقبت و نگهداری برای دستیابی به رشد مطلوب و همچنین افزایش عملکرد محصول گل مبارزه با علفهای هرز ضرورت دارد وجین علفهای هرز در طول رویش گیاه به خصوص در سالهای اول و دوم رویش باید مورد توجه قرار گیرد عده ای از محققان معتقدند که در سال باید چهار مرتبه علفهای هرز را وجین کرد دو بار قبل از گل دادن گیاه و دو بار بعد از برداشت محصول آنها همچنین یادآور می شوند چنانچه علفهای هرز تراکم زیادی نداشته باشند و بافت خاک به گونه ای باشد که سبب گسترش و توسعه علفهای هرز نشود وجین علفهای هر دو بار در سال کافی است .
در گذشته وجین علفهای هرز پیرتر به شکل مکانیکی انجام می گرفت.ولی اخیراً به منظور مبارزه با آنها از علف کش استفاده می شود.علف کش های مناسب عبارتند از:مرکازین به مقدار چهار تا پنج کیلوگرم در هکتار،آفالون به مقدار چهار تا پنج کلوگرم در هکتار و مالوران به همان مقدار.
برداشت محصول محصول گل را می توان از سال اول برداشت کرد.عملکرد گل در سال اول رویش کم است و معمولاً از سال دوم به برداشت محصول اقدام می شود برداشت گل زمانی آغاز می شود که گلچه های زبانه ای به شکل افقی و سه چهارم گلچه های لوله ای کاملا باز شده باشند.چون گلها فقط دو تا سه روز در این مرحله قرار می گیرندو در سطوح وسیع کشت،زمان کافی برای برداشت محصول گل وجود نداردبنابراین هنگامی که گلچه های لوله ای شروع به باز شدن می کنند گلها را باید برداشت کرد و تا قبل از این که گلچه های زبانه ای پژمرده شوند(از حالت افقی در آیند)عمل برداشت را می توان انجام داد.گلها را باید در خشک کن های الکتریکی در دمای 50 تا 60 درجه سانتی گراد خشک کرد.
جمع آوری بذر جمع آوری بذرهای رسیده در اواخر تیر و اوایل مرداد انجام می گیرد.بذرهای کاملا رسیده قهوه ای رنگ می باشند همواره بذر گیاهانی را باید برداشت کرد که از کیفیت رویشی مناسبی بر خوردار باشند.
پس از برداشت گلها و خشک کردن آنها باید بذر ها را از سایر قسمتهای گل جدا کرد سپس آنها را تمیز کرد و در مکانی خشک و خنک نگهداری نمود.
بابونه رومی مقدمه بابونه رومی از مدتها پیش به عنوان یک گیاه دارویی همواره موردتوجه مردم بوده است.از قرن پانزدهم این گیاه در مرکز اروپا به منظور استفاده در صنایع داروسازی و بهداشتی و آرایشی مورد توجه قرار گرفت کشت بابونه رومی از قرن شانزدهم در کشور آلمان آغاز شد.
در اکثر فارماکوپه های معتبر از گلهای بابونه رومی به عنوان دارو یاد شده است.از مواد موثره این گیاه برای هضم غذا و مراقبت و نگهداری مو وپوست استفاده می شود.از دم کرده این گلها به عنوان معرق و ماده ای که سبب تسکین درد های شدید می شود استفاده می گردد.
مشخصات گیاه بابونه رومی گیاهی علفی و چند ساله است.ایم گیاه مدیترانه ای است و منشاء آن پرتغال ، فرانسه و الجزیره گزارش شده است.
از قسمت فوقانی ریزوم انشعابهای ریشه ای فراوانی خارج می شود.ساقه این گیاه ساده یا منشعب به طول 20 تا 40 سانتی متر و کم و بیش کرکدار است.برگها به رنگ سبز روشن و در طول ساقه به طور متناوب قرار می گیرند.برگها دارای بریدگی های عمیق و کم و بیش نخی شکل می باشند.
گلدهی از اواخر بهار آغاز می شود و تا اواخر تابستان ادامه می یابد.تمام قسمتهای گل حاوی اسانس است که در حفره های خاصی تشرح و ذخیره می گردد.گلهای خشک دارای 6/0 تا 5/1 درصد پیکر رویشی محتوی 2/0 تا 4/0 درصد اسانس می باشند اسانس گلها از کیفیت بسیار مطلوبی برخوردار است.
اسانس بابونه رومی دارای بوی تند و تند مزه است.اسانس عبارتند از مواد الکلی مختلف اسید آنجلیک،استر بوتیل اسید آنجلیک،استر بوتیل اسید ایزو بوتیریک و از مواد دیگر گل بابونه رومی می توان از مواد تلخ ،کولین ،آپی ئین اینو زیتول،کورستین وترکیبات قندی تنام برد.
نیازهای اکولوژیکی بابونه رومی گیاهی مدیترانه ای است در طول رویش به درجه حرارت و نور کافی نیاز دارد این گیاه در حضور نور کافی و دمای مناسب گلهای زیبایی به وجود می آورد بابونه رومی به سرما حساس نیست ولی چنانچه تحت تاثیر سرماهای شدید و طولانی قرار گیرد خشک می شود.بابونه رومی به خاک خاصی نیاز نداردخاکهای سبک یا نیمه سنگین که حاوی مقادیر زیادی مواد و ترکیبات هوموسی و رطوبت کافی باشدبرای کشت این گیاه توصیه می شود.
این گیاه در طول رویش در سه مرحله احتیاج به آبیاری دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.این مراحل عبارتند از: الف)اوایل رویش ، هنگامی که ریشه گیاه در حال توسعه است.
ب)بین ماههای اردی بهشت – خرداد ج)در مرحله ساقه دهی آبیاری موارد ذکر شده سبب افزایش عملکرد گل می شود چنانچه بارندگی مناسب باشد و نیاز آبی گیاهان را مرتفع سازد نیازی به آبیاری نخواهد بود.
تناوب کاشت بابونه رومی گیاهی چند ساله است و سه تا پنچ سال در یک مکان باقی می ماند از این رو تناوب کشت صحیح برای این گیاه مهم است.این گیاه را با گیاهانی که بر مقدار مواد غذایی خاک می افزایند و مانع گسترش علفهای هرز نیز نشوند باید به تناوب کشت کرد.با گذشت سن گیاهان رفته رفته علفهای هرز چند ساله گسترش می یابند.از این رو پس از برداشت با گیاهان وجینی به تناوب کشت می شوند.از آن جاکه ذرت مانع رشد و توسعه علفهای هرز می شود تناوب کشت با این گیاه نیز تنایج مطلوبی در بردارد.
مواد و عناصر مورد نیاز کودهای حیوانی نقش عمده ای در افزایش عملکرد گل بابونه رومی دارد.از این رو در فصل پاییز باید 20 تا 30 تن در هکتار کودهای حیوانی کاملا پوسیده به زمین اضافه شود.افزودن مقادیر مناسبی ازت،اکسید فسفر و اکسید پتاس به خاک ضرورت دارد.از محلول غذایی واکسال به مقدار 3 لیتر در هکتار ،میکرامید 8تا 10 کیلوگرم در هکتار یا سایر محلولهای غذایی مشابه می توان استفاده کرد.
آماده سازی خاک بابونه رومی را باید در خاکهای غنی از مواد و عناصر غذایی و فاقد علف هرز کشت کرد.یک سال قبل از کاشت این گیاه خاک را باید کاملاً آماده نمودفصل پاییز انجام شخم.مناسبیبه عمق 25 تا 35 سانتی متار ضروری است فصل بهار زمین را باید تسطیح کرد و با شکستن کلوخها وسله ها بستر خاک را برای تکثیر گیاه آماده نمود.
تاریخ و فواصل کاشت زمان مناسب برای تکثیر رویشی بابونه رومی اوایل بهار است.بوته ها در ردیفهایی به فاصله 50 تا 60 سانتی متر باید کشت شوند.فاصله دو بوته از یکدیگر در طول ردیف 20 تا 25 سانتی متر مناسب است.
روش کاشت بابونه رومی به روش رویشی و از طریق تقسیم بوته تکثیر می شود.اوایل بهار گیاهان دو تا سه ساله سالم و عاری از هر گونه بیماری قارچی را باید از خاک خرج کرد وهر بوته را به 10 تا 15 قطعه تقسیم کرد به طوری که هر قطعه دارای دو تا سه ساقه به طول 2 تا 4 سانتی متر باشد.سپس بوته ها را به صورت ردیفی در زمین اصلی کشت می کنیم.
مراقبت و نگهداری از آن جا که گیاهان در سال اول رویش کوچک هستند و ریشه ها هنوز توسعه نیافته اند علفهای هرز را با دست و با دقت باید وجین کرد در سال دوم رویش قسمتهای خشک شده گیاه را باید جدا و از زمین خارج نمود.
اخیراً به منظور مبارزه با علفهای هرز این گیاه از علف کشهای مناسب استفاده می شود.از محلول توک – اولترا به مقدار 5 تا 6 لیتر در هکتار پس از کاشت می توان استفاده کرد.در طول رشد گیاه و تا شروع تشکیل غنچه در نیاز میتوان از علف کش توک – اولترا به مقدار 5 تا 6 لیتر در هکتار استفاده کرد.
برداشت محصول گلدهی از اواخر بهار آغاز می گردد و تا اواخر تابستان ادامه می یابد.گلها پس از تشکیل 20 تا 60 روز روی گیاه باقی می مانند.گلهای کاملاً باز شده را با دست یا با ماشین می توان برداشت کرد.
گلهای برداشت شده را باید با ضخامت کم در سایه پهن کرد تا خشک شوند.همچنین برای خشک کردن گلها می توان از خشک کنهای الکتریکی استفاده نمود.درجه حرارت مناسب برای خشک کردن گل با استفاده از چنین دستگاههایی 35 تا 40 درجه سانتی گراد می باشد.
چون پیکر رویشی گیاه حاوی اسانس است تمام پیکر گیاه را از فاصله 5 تا 6 سانتی متری از سطح زمین می توان برداشت کرد.
تحقیقات نشان می دهد هنگام خشک کردن گیاه بر مقدار اشانس آن افزوده می شود.از این رو مقدار اسانس در اندامهای خشک بیش از اندامهای خشک بیش از اندامهای تازه است.
عملکرد گل خشک در سال اول 200تا 250کیلو گرم در هکتار می باشددر همین سال عملکرد پیکر رویشی به 4 تا 6 تن در هکتار می رسد.
گل قاصدک: از گل قاصدک مدتهاست به عنوان یک گیاه دارویی استفاده می شود.در برخیکشورها از برگهای تازه این گیاه سالادهای مخصوص تهیه می شود.تاراگزاکوم از کلمه لاتین «تاراگزیس» به معنای التهاب چشم مشتق شده و نشان می دهد که برای معالجه ناراحتیهای چشم از این گیاه استفاده شده است.
در تعدادی از فارماکوپه ها از ریشه ،برگ و پیکر رویشی گل قاصدک به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن مورد بررسی قرار گرفته است.از مواد موثره این گیاه برای معالجه رسوبات صفراوی و برخی ناراحتی های کبدی استفاده می شود.از این گیاه همچنین به عنوان مدر و مسکن استفاده می کنند.
گل قاصدک در بعضی کشورهای غربی در سطوح کم کشت می شود.
مشخصات گیاه گل قاصد گیاهی علفی و چند ساله است.منشاء این گیاه مناطق اروپا - آسیا گزارش شده و در مرکز ،شرق و جنوب اروپا گسترش دارد.
ریشه گل قاصد دوکی شکل و مستقیم است.طول ریشه 20 سانتی متر و ضخامت آن 1 تا 3 سانتی متر می باشد.ریشه تازه،نرم و قسمت خارجی آن ممکن است قهوه ای روشن،قرمز کم رنگ یا قهوه ای تیره باشد.در حالی که قسمت داخلی ریشه سفید یا خاکستری رنگ است.ریشه انشعابهای ترد و شکننده متعددی دارد.برگها نیزه ای شکل،طویل به طول 15 تا 25 سانتی متر و پهنای آن 4 تا 5 سانتی متر است.حاشیه برگها کنگره داراست.
برگها فاقد دمبرگ و مستقیماً به ساقه متصل می باشند.
گلها در انتهای ساقه های اصلی و فرعی پدیدار می شوند.
گلچه ها زرد رنگ هستند.
اولین گلها اوایل بهار (فروردین)ظاهر می شوند و گلدهی معمولاً تا اوایل پاییز(مهر) ادامه می یابد.
میوه فندقه است.
وزن هزار دانه 42/0 تا 52/0 گرم است.
به قسمت فوقانی دانه پاپوسهای بسیار ظریف و سبکی متصل است که به محض رسیدن از گیاه جدا و به اطراف پراکنده می شوند.
برگهای گل قاصد حاوی مقادیر فراوان ویتامینهای آ، ب و ث است.
ریشه حاوی ترکیبات تری ترپن (مانند تاراکساسترول) و مواد تلخ مانند «لاکتوکاپیکرین» است که بر اثر تجزیه به ترکیبات «لاکتوسین» که مسکن می باشد تبدیل می شود.
ریشه همچنین حاوی ترکیباتی نظیر ساپونین و تانن است.
تمام پیکر گیاه غنی از عنصر پتاسیم است.
نیازهای اکولوژیکی گل قاصد در هر نوع خاکی می روید.
نسبت به «پی اچ» خاک حساسیتی نشان نمی دهد و در زمینهای دارای «پی اچ» بین 2/4 تا 2/8 می روید.
گل قاصد در چمنزارها، مراتع و بوته زارها و همچنین مزارع دست نخورده جوامع وسیعی را تشکیل می دهد.
تناوب کاشت گل قاصد را می توان با هر گیاهی به تناوب کشت کرد.
مواد و عناصر غذایی موردنیاز این گیاه در مراتع، مناطق وسیعی را دربر می گیرد، از این رو در اکثر کشورها با توجه به ظوابط و مقررات آن کشور از مراتع به برداشت این گیاه اقدام می نمایند، و بدین جهت تاکنون تحقیقات زیادی بر روی کاشت، داشت و برداشت گل قاصد انجام نگرفته است.
برداشت محصول از اوایل بهار تا اواخر شهریور به تدریج می توان برگهای گل قاصد را برداشت کرد.
پیکر رویشی این گیاه در مرحله گلدهی از بیشترین مقدار مواد موثره برخوردار است.
اواخر پاییز یا اوایل بهار قبل از رویش گیاه زمان مناسبی برای برداشت ریشه های گل قاصد است.
پس از برداشت، آن را با آب جاری از گل و لای تمیز کرده سپس ریشه را باید به چند قسمت تقسیم و خشک کرد.
برگهای زرد رنگ یا سایر برگهای آلوده به قارچ یا باکتری را باید از بقیه جدا کرد.
سپس آنها را با ضخامت کم بر روی صفحات خشک کن قرار داد تا خشک شوند.
اندامهای خشک شده را باید دور از نور و در مکانی کاملاً خشک نگهداری کرد.
برخی آفتهای انباری ممکن است باعث تخریب اندامهای خشک شده شوند، از این رو انبار باید عاری از هرگونه آفت باشد.
نسبت برگ تازه به خشک شش به یک و نسبت ریشه تازه به خشک پنج به یک و نسبت ریشه و اندامهای هوایی تازه به خشک پنج تا شش به یک می باشد.
بابونه (بابونه آلمانی) مقدمه بابونه از قدیمی ترین گیاهان دارویی شناخته شده توسط انسان است.
مردم مصر و یونان باستان از خواص دارویی آن مطلع بوده و برای درمان بعضی بیماریها از این گیاه استفاده می کرده اند.
دو تن از حکمای یونان باستان به نام «پلینیوس» و «دیوسکورید» در در تالیف خود از بابونه بنام «کاماملون»یاد کرده و خواص درمانی آن را شرح داده اند.بابونه در تمام فارماکوپه های معتبر به عنوان یک گیاه دارویی معرفی شده و خواص درمانی گلهای این گیاه مورد بررسی قرار گرفته است.از مواد موثره گلهای بابونه داروهای ضد تورم داروهایی برای معالجه دل درد،نفخ شکم و زخمهای پوستی تهیه می شود.در اکثر کشورهای غربی از دم کرده گلهای بابونه به عنوان اشتها آور و هضم کننده غذا استفاده می شود.
اسانس گلهای این گیاه اثر ضد میکرولی دارد واز آن در صنایع دارو سازی ، بهداشتی و آرایشی و غذایی نیز استفاده می شود.
در صنایع بهداشتی و آرایشی مواد موثره گلهای بابونه کرم های مرطوب کننده و روشن کننده پوست تولید می شود.از عصاره گلهای این گیاه به عنوان افزودنی به شامپو جهت تقویت موی سر استفاده می شود.
بابونه گیاهی است همجایی و تقریباً در تمام نقاط جهان به صورت خود رو می روید.کشت این گیاه در مقیاس وسیع از 20 سال پیش در اغلب کشورهای غربی آغاز شده است در حال حاضر نیز صنایع مختلف به گلهای بابونه در حدود 4000 تن (گل خشک) است.کشورهای عمده تولید کننده بابونه عبارتند از :مجارستان،روسیه ، آرژانتین آلمان، چک،اسلواک، فنلاند،مصر و اخیراً هندوستان.
مشخصات گیاه بابونه گیاهی علفی ویکساله است این گیاه سرمای زمستان را تحمل می کند در مناطق معتدله علف هرز ذرت و یونجه است.بابونه در عرض جغرافیایی 63 تا 64 درجه شمالی در سطوح وسیع می روید.منشاء این گیاه آسیای صغیر گزارش شده است ولی در شمال و جنوب آمریکا و همچنین در استرالیا می روید.
ریشه بابونه مخروطی شکل و کم و بیش سطحی است.
ریشه در آواخر دوره رویش از انشعابهای فراوانی برخوردار می شود ساقه استوانه ای شکل است ارتفاع ساقه متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد و بین 50 تا 80 سانتی متر است در زمین های شور ساقه کوتاه و به صورت خوابیده روی زمین قرار می گیرد.برگهای گل منقسم،باریک،کشیده و نیزه ای شکل است،برگها صاف و فاقد کرک هستندو به صورت متناوب نسبت به یکدیگر روی ساقه قرار می گیرند.گلهای در انتهای ساقه های اصلی و فرعی ظاهر می شوند قسمت میانی گلها که مجموعه ای از گلچه های لوله ای زرد رنگ است و در اوایل رویش نیمه کروی است که با نمو کامل گلها و باز شدن گلچه های لوله ای کم و بیش مخروطی شکل (به شکل کله قند) قطر گلهای بابونه متفاوت و بین 3 تا 5/1 سانتی متر است .گلهای بعضی از گونه های جنس آنتمیس شباهت زیادی به گلهای بابونه دارد که هنگام برداشت باید کاملاً مورد توجه قرار گیرند.قسمت میانی این گلها (گونه های جنس آنتمیس) قبل و پس از باز شدن به صورت نیمه کروی باقی می ماند (مخروطی نمی شود).
گلهای بابونه مانند سایر گلهای گیاهان تیره کاسنی دارای دو نوع گلچه زبانه ای و لوله ای می باشند گلچه های زبانه ای سفید رنگ هستند و تعداد آنها متفاوت و بین 12 تا 18 عدد است.این گلچه ها از نظیر جنسی ماده می باشند.گلچه های لوله ای زرد رنگ هستند این گلچه ها دو جنسی(نرو ماده ) بوده که پس از باز شدن استوانه ای شکل می شوند.
میوه فندقه به طول 1 تا 5/1 میلی متر است خاکستری رنگ یا زرد روشن است میوه از دو قسمت تشکیل شده استیک قسمت شامل دانه (بذر) است که 20 تا 25درصد میوه را تشکیل می دهد قسمت دیگر همان گلچه لوله ای خشک شده است که 75 تا 80 درصد بقیه طول میوه را تشکیل می دهد.وزن هزار دانه 02/ تا 03/ گرم است.
شرایط اقلیمی نقش عمده ای در رشد ،نمو و حتی شکل بابونه دارد چنانچه بابونه در زمین های شور و غیر حاصلخیز بروید گیاهانی بسیار کوتاه (به ارتفاع 5 سانتی متر) با گلهای کوچک و ظریف تولید می کنند بابونه هایی را که در این شرایط می رویند سالها واریته ای جدا گانه (به نام سالینا) می دانستند و به علف مناطق شور (یا علف شور) معروف بود.پس از انتقال همان گیاه به شرایط اقلیمی مناسب گیاه به رشد و نمو طبیعی خود دست می یابد که نشان دهنده تاثیر شرایط اقلیمی در رویش بابونه است.
تحقیقات انجام شده در ایران و سایرذ کشورها نشان می دهد که نه تنا در بین گونه های مختلف بابونه بلکه در بین افراد یک گونه که در شرایط اقلیمی متفاوت می رویند از نظر کمیت و کفیت مواد موثره تفاوت های بسیار زیادی وجود دارد.از رو بابونه را از نظر تیپ های شیمیایی می توان بهگروه های مختلفی طبقه بندی کرد.در این رابطه اسانس بعضی از آنها از مقدار زیادی کامازولن برخوردار است در حالی که بعضی دیگر فاقد آن می شد.
مقدار اسانس گلها متفاوت است در شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد و بین 4/0 تا 5/1 درصد است 12 تا 20 درصد اسانس را کامازولن (نقش موثری در معالجه تورم دارد) تشکیل می دهد.کاماز.لن یک سزکویی ترین است که از ماده پیش ساز پرو کامازولن (ماتریسین)تحت تاثیر حرارت به وجود می آید.از ترکیب های مهم دیگر اسانس بابونه می توان «بیسابلول»، «اکسید بیسابلول»،«و «فارنزن» نام برد.
فلاونوئید ها از ترکیب دیگر گل باونه هستند مهمترین این فلانوئید ها عبارتند از :آپی جنین،آپی جنین -7- گلی کوزیدو لوتئولین.
ویتامین ث ،کومارینها، مواد موسیلاژی و ترکیبات پکتینی نیز ار ترکیبا ت دیگر گل بابونه می باشد.اسانس در قسمت های پایینی گلچه های لوله ای به شکل قطراتی کروی در کسیه ها و مجاری ترشحی شیزوژن که با ایجاد شکاف در جدار حد فاصل سلولها به وجود می آیند تشکیل می شوند.
رنگ اسانس به مقدار ماکازولن موجود در آن بستگی دارد.در صورتی که اسانس به روش تقطیر با بخار آب استخراج شود پروکامازولن(ماتریسین) بی رنگ به «کامازولن» آبی رنگ تبدیل می شود هر چقدر مقدار کامازولن بیشتر باشد اسانس به رنگ آبی تیره(شبیه جوهر آبی رنگ ) مایلتر است.
اسانسهایی که از مقادیر زیادی «کامازولن» و «بیسابلول»برخوردار باشند اسانسهای با کیفیت خوب خوانده می شوند.اگرچه بابونه قادر به تحمل سرمای زمستان است ولی برای گلدهی لازم نیست گیاه دوره سرما را طی کند(بهار شود) به طوری که اگر بابونه در بهار هم کشت شود گیاهان به گل می نشینند ولی در مقایسه با گیاهانی که در فصل پاییز کشت شده اند عملکرد کمتری خواهند داشت.بذرهای بابونه 2 الی 3 سال از قوه رویشی مناسبی برخوردارند.چنانچه بذرهای این گیاه در شرایط مناسب نگهداری شوند 10 الی 15 سال قوه رویشی خود را حفظ می کنند.