نام علمی : Carum cavi L.
نام انگلیسی : Caraway
خانواده : Apiaceae
خصوصیات گیاه شناسی :
گیاهی است علفی و دو ساله با ارتفاع 5/1 -1 متر با برگهای دانه دار و گل آذین چتر مرکب که در سال دوم تشکیل می شود، گلهای آن به رنگ سفید یا صورتی با گل آذین چتر می باشند .
اقلیم مورد نیاز گیاه : نوع خودروی آن اغلب در چمنزارها، چراگاه ها، علفزارها و کنار جاده ها در مناطق مرطوب می روید و احتمالاً بومی شمال اروپاست.
مناطق پیشنهادی جهت کاشت گیاه در کشور : اقلیمهای CS-1,CS-2
نحوه تکثیر:بذر
وزن هزار دانه : 4-3 گرم
مقدار بذر مورد نیاز برای یک هکتار زمین:در صورت کاشت مکانیزه 5/7 -5 کیلو گرم در هکتار و در صورت کاشت دستی 12-10 کیلو گرم در هکتار
فواصل کاشت (برحسب سانتی متر ):ردیفهای 30-20
سیستم کاشت (آبیاری) :فارو
دور آبیاری : تقریباً به آب فراوان (سالانه 650-600 میلی متر ) نیاز دارد.
نیازهای اصلی غذایی : گیاه به کود دامی حدود 20 تن در هکتار ، ازت 120-80 کیلو گرم ، فسفر 120-80 کیلو گرم و پتاس 150 – 120 کیلوگرم در هکتار نیاز دارد.
روش کاشت : بصورت مستقیم
زمان مناسب برای کاشت مستقیم :اوایل تا اواسط پائیز (بر حسب نوع اقلیم)
طول مدت جوانه زنی بذر: 20-15 روز
بافت خاک مناسب برای رشد گیاه :لومی و لومی – شنی با زهکشی مناسب
PH اپتیمم مورد نیاز :4/6
اندام مورد استفاده :میوه ( بذر)رسیده
زمان برداشت :تیر و مرداد سال دوم ، وقتی که 75 درصد بذرها قهوه ای شدند و درهنگام صبح برداشت می شود.
عملیات پس از برداشت :خشک کردن بذور در هوای آزاد یا توسط خشک کن های الکتریکی در دمای 40 درجه سانتی گراد ، تمیز کردن و بسته بندی آنها.
دقت لازم در عملیات برداشت : برداشت دیر هنگام موجب ریزش بذور و افت عملکرد می شود.
مراقبت های ویژه در زمان داشت :مبارزه با علفهای هرز و آفات و بیماریها (سفیدک سطحی و داخلی ) کود اوره در چند نوبت باید داده شود.
عملکرد:1500 -700 کیلولگرم در هکتار بذر ولی در شرایط ایده آل به 3-5/2 در هکتار نیز می رسد .
خواص درمانی : زیره سیاه دارای اثرات ضد نفخ ، ضداسپاسم ، ضدمیکروب و قابض بوده در درمان اختلالات گوارشی بویژه در قولنج نفخی کودکان و همچنین التهابات دستگاه تنفسی کاربرد دارد . مصرف عمده آن به عنوان عطر و طعم دهنده در صنایع غذایی می باشد .
مشخصات گیاه
تاکنون ، بیش از 20 گونه از جنس کاروم مورد شناسایی قرار گرفته است که عملکرد بعضی از آنها کم و برخی دیگر بسیار زیاد است . گونه های مختلف زیره ی سیاه گیاهانیهستند یکساله ، دو ساله و یا چند ساله که عملکرد گیاهان دوساله بیش از گیاهان یک ساله است و به صورت گسترده ای در جهان کشت می شود .
گیاهان دو ساله دارای ریشه ای مخروطی به ضخامت یک بند انگشت هستند که به طور مستقیم در زمین فرو می رود . این ریشه کم و بیش گوشتی و سطح خارجی آن به رنگ قهوه ای تیره بوده و قسمت داخلی آن سفید است . گیاه در سال دوم رویش به ساقه می رود . ساقه به طور مستقیم رشد می کند . ارتفاع آن 1 تا 5/1 متر است و از بخش تحتانی آن شاخه های متعدّدی خارج می شود . در سال اول رویش ، برگهای طوقه ای که دمبرگ بلندی به طول 20 سانتی متر دارند ، به وجود می آیند . برگهای انتهای ساقه فاقد دمبرگند و مستقیماً به ساقه متصل می باشند .
برگها دارای بریدگیهای عمیق هستند . برگهای پایین ساقه با برگهای بالایی تا حدودی تفاوت دارند . به طوری که برگهای پایینی ( قسمت تحتانی ) از بریدگی بیشتری نسبت به برگهای بالایی برخوردار بوده و رشته مانند به نظر می رسند .
ارتفاع گیاهان یک ساله متفاوت و بین 50 تا 70 سانتی متر است . برگهای گیاهان یک ساله نسبت به برگهای گیاهان دو ساله ، روشن تر و به رنگ سبز روشن هستند .
هر دو نوع گیاه ( اعم از یک ساله و دو ساله ) دارای گلهای سفید یا صورتی هستند که روی چترهای مرکب از 5 تا 10 شعاع قرار گرفته اند . گلها یک پایه ( دارای اندامهای نر و ماده ) هستند . میوه بیضوی ، فندقه ( شیزوکارپ ) و رنگ آن قهوه ای روشن است . در طول میوه ، خطوط باریکی که تعداد آنها اغلب پنج عدد می باشد ، دیده می شود . میوه ی زیره ی سیاه بوی مطبوعی دارد که ناشی از وجود اسانس در آنهاست . اسانس پس از ساخته شدن در حفره های مخصوص ( از نوع شیزوژن ) ذخیره می شود .
بذرهای گیاهان دوساله 3 تا 7 % اسانس است ، در حالی که دربذرهای گیاهان یک ساله ، مقدار آن به 2 تا 3% می رسد . پس از استخراج اسانس ، کنجاله حاوی 20% پروتئین و 14 تا 22% چربی است که غذایی مناسب برای طیور می باشد .
اسانس این گیاه از ترکیبات مختلف ترپنی و ترپنوئیدی تشکیل شده است . عمده ترین آنها (( کارون )) (50 تا70% ) و (( دی هیدروکارئول)) نام برد.
اندامهای دیگر این گیاه مانند ریشه ، ساقه ، برگها ، گلها و چترها نیز محتوی اسانس می باشند . ولی قسمت عمده ی اسانس در میوه ها ( بذرها) ساخته و ذخیره می گردد که این اسانس از بهترین کیفیت نیز برخوردار است .
اسانس از بدو تشکیل میوه بتدریج ساخته می شود و مقدار آن در این مرحله ( در آغاز تشکیل میوه) کم است . میوه ها در مرحله ای که هنوز کاملاً نرسیده و به رنگ سبز ( در مرحله ی شیری) هستند ، دارای حداکثر مقدار اسانس می باشند ( در این مرحله مقدار ((کارون)) برخوردار است )
بذرها به مدت 2 تا 3 سال قوه ی رویشی مناسبی دارند و در شرایط اقلیمی مناسب پس از 18 تا 25 روز سبز می شوند . رشد اولیه ی گیاه بسیار کند و آهسته است ، به طوری که 11 تا 14 روز پس از سبز شدن بذر ، برگهای اصلی به وجود می آیند . این برگها به رویش خود ادامه می دهند و در فصل پاییز به اندازه ی نهایی خود می رسند . تعداد این برگها ، بین 7 تا 18 عدد است .
در سال دوم ، رشد گیاهان از اوایل بهار ( اوایل فروردین ) آغاز می شود . در این سال ، گیاهان رشد سریعی دارند ، به طوری که گلها پس از 30 تا 37 روز( اواخر فروردین – اوایل اردیبهشت ) ظاهر می شوند . چنانچه گیاهان در سال اول رشد و نمّو مناسب و طبیعی نداشته باشند ( به علت خشکی ، وجود سایه و فقدان مواد و عناصر غذایی مناسب در خاک ) ، در سال بعد ، از قطر منطقه ی یقه ی گیاه به مقدار 5/0 سانتی متر کاسته می شود و رویش آن در سال سوم نیز انجام می گیرد و گیاهان در این سال به میوه می نشنند . در این صورت ، عملکرد در سال دوم و همچنین سوم ، بسیار کم خواهد بود .
گیاهان دو ساله در اردیبهشت ماه سال دوم به گل می نشینند و 25 تا 30 روز را در مرحله ی گلدهی می گذرانند . 40 تا 50 روز پس از تشکیل گلها ، میوه ها ظاهر می شوند . میوه ها به طور غیر یکنواخت می رسند و پس از رسیدن ، با کوچکترین ضربه ای به اطراف پراکنده می گردند . دوره ی رشد گیاهان دو ساله ( از بدو کاشت تا رسیدن و کامل شدن میوه ها ) متفاوت است و به شرایطی اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد . این دوره برای گیاهان یک ساله 140 تا 160 روز می باشد . تحقیقات انجام شده در ایران ، نشان می دهد که گیاهان یک ساله پس از کاشت به سرعت رشد می کنند . گیاهان در اواخر اردیبهشت به ساقه می روند . اولین گلها اواسط خرداد ظاهر می شوند و گلدهی 20 تا 25 روز ادامه می یابد . میوه ها از اوایل مرداد بتدریج می رسند .