کلزای علوفه ای
مقدمه:
کنجاله کلزا علوفه ای است با پروتئین بالا و نسبت مناسب لیزین به سیستئین. این گیاه با گیاهان خانواده لگومینوز ترکیب خوبی می سازد و کلزا علاوه بر اینکه خود به تنهایی گیاه علوفه ای مناسب است ، با سویا و دیگر گیاهان نیز مخلوط خوبی درست کمی کنند.
به رغم اینکه قرن ها از روغن کلزا برای مصارف خوراکی در آسیا، شبه قاره هند و توسط مردم فقیر اروپا استفاده می شد ولی استفاده گسترده از آ ن برای این منظور فقط بعد از جنگ جهانی دوم رواج یافت . البته مصارف صنعتی روغن کلزا زیاد است و احتمالاً اهمیت بیشتری نیز پیدا خواهد کرد. اگر چه در برخی کشور های آسیایی هنوز از کنجاله کلزا به عنوان یک کود استفاده می شود ، ولی ارزش این گیاه زراعی به عنان یک ماده غذایی غنی از پروتئین برای دام ها بیشتر افزایش یافته است و. مصارف مختلف کلزا باعث شده است ارقام ویژه ای از این گیاه تولید شوند و تفاوت بین سه نوع اصلی این ارقام از لحاظ کیفیت بذر حائز اهمیت است :
ارقام دارای اسید اروسیک بالا (HEAR) ، راقام دارای اسید اروسیک پایین (LEAR) و کنولا. اصطلاح کنولا به بذر یا فرآورده های بذوری اطلاق می شود که حاوی کمتر از 2 درصد اسید اروسیک در روغن خود و حاوی کمتر از 30 میکرو مول بر گرم گلوکوسینولات های آلیفاتیک در کنجاله خود می باشند . بذور کوچک و کروی شکل کلزا معمولاً حاوی بیش از 40 درصد روغن هستند و در همین خال بقایای حاصل از روغن کشی کنجاله 36 تا 44 درصد پروتئین است .
تولید جهانی :
ایجاد ارقام ویژه برای بازارهای خاص صنعتی ، کشت و کار این گیاه را افزایش می دهد.
اکثر کشورهای تولید کننده کلزا، محصول کلزا را به مصرف داخلی می رسانند . حدود 90 درصد تجارت کلزا در اختیار کانادا و اتحادیه اروپا است که تقریباً به نسبت مساوی در اختیار دارند اما اتحادیه اروپا تقریباً نیم از تجارت جهانی را نیز به خود اختصاص داده است. در حالی که ژاپن 40 درصد واردات را در اختیار دارد.
مهمترین وارد کنندگان روغن عبارتند از : چین ، اتحادیه اروپا، هند و آمریکا.
علوفه کلزا در تغذیه دام :
با افزایش روز افزون جمعیت ، توسعه دامداری ها و بهبود وضعیت تغذیه مردم نیاز به منابع جدید غذایی خصوصاً چربی ها و پروتئین های گیاهی بیشتر احساس می شود . در همین راستا جهت تغذیه علوفه دام ، تحقیقات گسترده ای در زمینه زراعت کلزا شروع شده ، و کشور های چین ، فرانسه ، انگلستان ، هند و کانادا پیشگامان کشت و توسعه کلزا می باشند. ارقام اولیه کلزا به علت داشتن «اسید اوراسیک» در روغن و گلوکزینولیتهای سمی در کنجاله کمتر مورد استفاده قرار می گرفت . اما هم ا کنون ارقام یک صفر دو صفر که در ارقام سه صفر اسید اوراسیک کمتر از دو درصد و گلوکزینولیتهای سمی کنجاله به 18 تا 30 میکرو مول در هر گرم کنجاله رسیده است ، برای تهیه علوفه دام مناسب می باشند. استان گلستان با سطح زیر کشت حدود 35 هزار هکتار، یکی از قطبهای تولید محصول کلزا در کل دانه های روغنی کشور می باشد و با کاهش سطح زیر کشت پنبه ، امید است با تولید علوفه کلزا به صورت علوفه کنجاله سبز یا سیلویی تا حدودی مشکلات دامداران بر طرف شود . علاوه بر این در مصرف علوفه کلزا باید احتیاط هایی صورت گیرد که از آن جمله زمان مناسب برداشت علوفه می باشد که باید در اوایل غلاف بندی گیاه قطع و به مصرف دام برسد. زیرا بعد از تشکیل غلاف (محل اصلی سنتز گلوکزینولیتها) درصد مواد سمی علوفه بالا می رود. همچنین از خشک شدن علوفه ، و در موقع جمع آوری ساقه های خشک ، باید از خشک بدون علوفه اطمینان حاصل نمود ، زیرا چنانچه علوفه مرطوب برداشت شود ، قارچ ها در علوفه رشد کرده و باعث کپک زدگی می شود . به طور کلی باید پذیرفت که تغذیه انحصاری نشخوار کنندگان با علوفه کلزا صحیح نمی باشد.
اهمیت و جایگاه کلزا در ایران :
دانه کلزا از سال های گذشته وارد کشور شده و تحقیقات متعددی بر روی آن انجام گرفته است . در سال های اخیر به دلیل توجه بیشتر به توسعه و ترویج کلزا، سطح زیر کشت آن افزایش قابل ملاحظه ای یافته و در سال زراعی 1380 تا سال 1381 به بیش از 70 هزار هکتار رسیده است. ویژگی های خاص گیاه کلزا و سازگاری آن با شرایط مختلف آب و هوایی ، اهمیت این محصول را بیشتر نموده و به عنوان نقطه امیدی جهت تأمین روغن خوراکی مورد نیاز کشور به شمار آمده است. در این خصوص می توان به موارد زیر اشاره کرد :