دانلود مقاله لزوم اهمیت، حفظ و احیای جنگل‌ها و منابع طبیعی

لزوم اهمیت، حفظ و احیای جنگل‌ها و منابع طبیعی:
حفاظت، احیاء و توسعه و بهره‌برداری از منابع طبیعی تجدیدشونده بر اساس اصول علمی و رعایت نکات فنی از مهمترین وظایفی است که بر عهده سازمان جنگل‌ها و مراتع و در استان‌ها به اداره کل منابع طبیعی واگذار گردیده است.

در حال حاضر جنگل‌ها علاوه بر مسئولیت‌های زیاد غذایی و صنعتی و غیره، نیازهای جدید ناشی از ترکم جمعیت را نیز باید جوابگو باشد.

نقش جنگل‌ها در این زمینه عبارت از تصفیه هوا و پذیرایی از افرادی می‌باشد که در جستجوی طبیعت هستند.

اصولاً پایداری جنگل و اماکن استمرار بهره‌وری از آن مستلزم دخالت‌های علمی در آن است که مبتنی بر اصول و معیارهای مشخص جنگلداری و جنگلشناسی صورت می‌گیرد.

اصولی که برای آن شیوه‌ها و روش‌های گوناگون مطرح می‌گردد.

علوم جنگلداری و جنگلشناسی در واقع علمی است که ما را به بهره‌برداری اصولی و درست هدایت می‌کند.

حالت فعلی جنگل نماینده اثرات چندین هزار ساله انسان‌ها می‌باشد.

این تاثیرات روز به روز بیشتر می‌گردد و متناسب با تکامل تدریجی ابزار کاری که دخالت انسان را آسان‌تر می‌سازد، نقش‌های جنگل‌ نیز متنوع‌تر می‌شود.

بنابراین در مقابل این اثرات باید قواعد و کنترل‌های ویژه‌ای را وضع کرد و از خسارت ناشی از آن نابسامانی آنها جلوگیرب بعمل آورد.

جنگل مدرن علاوه بر اینکه اساس و پایه یک صنعت برای کشور می‌باشد، پناهگاه شهرنشین‌ها، محل ذخیره فون و فلور و تصفیه‌کننده هوا نیز به شمار می‌رود.

بنابراین بهره‌برداری از آن باید به نحوی انجام گیرد که کلیه احتیاجات جامعه را جواب‌گو باشد.

ارتباط دادن این نیازها مشکلات متعدد را دربر دارد، ولی در مبادرت به این نیازها، اگر جامعه از کوشش و فعالیت‌هایی که در برطرف نمودن احتیاجات جنگل را جوابگو باشد، ارتباط دادن این نیازها مشکلات متعددی را دربر دارد، ولی در مبادرت به این نیازها، اگر جامعه از کوشش و فعالیت‌هاییی که در برطرف نمودن احتیاجات جنگل ضرورت دارد، امتناع ورزد، در این صورت نتیجه مطلوب یعنی تکامل جنگل، متناسب با نیازهای جامعه حاصل نخواهد شد (نوید، بیرنگ و همکاران، 1371).

در راستای این رسالت، اداره کل منابع طبیعی می‌بایست در محل شناسایی عوامل تخریب که شامل انسان، چرای بی‌رویه دام، آتش سوزی‌های عمدی و غیرعمدی و ...

می‌باشد و در مرحله دوم در جهت مهار این عوامل با استفاده از حفاظت فنی با این دیدگاه که کلیه طرح‌های منابع طبیعی در داخل جنگل دید حفاظتی دارد و حفاظت حقوقی (مالکیت) با این دیدگاه که اراضی‌ای که در اختیار دولت می‌باشد، مالیکیت دو دولت را به تثبیت می‌رساند و حفاظت فیزیکی با بکارگیری نیروهای حفاظتی و قرقبان، برنامه‌ریزی و اقداماتی را صورت دهد.

از آنجایی که سرمایه عظیمی است که در بهره‌برداری از آن هدف باید حفظ و نگهداری این منبع سرشار نعمت باشد، بدین منظور امروزه برای بهره‌برداری صحیح اقدام به تهیه طرح‌های جنگلداری می‌نمایند.

با همه مشکلات، طرح‌های جنگلداری اصلی‌ترین راه حفظ و توسعه و بهره‌برداری از جنگل هستند.

طرح جنگلداری، طرحی است که برای دستیابی به جنگل و بهره‌برداری از آن به روش صحیح و حفظ و احیای آن اجرا می‌شود و در این صورت است که برای همیشه و به طور مستمر می‌توان از جنگل بهره‌برداری کرد.

اکولوژی جنگل
از جمله عوامل محیطی، علم اکلوژیکی است که به مفهوم علمیاست که از اندیشه درباره محیط طبیعی برای دانستن وابستگی موجودات به محیط و با یکدیگر به وجود آمده‌ است.

اکولوژی از علوم زیستی متولد گردید و اکثر مطالب آن از علوم جغرافیای گیاهی و جغرافیای جانوری منشعب شده است.

اکولوژی جنگل هم ابتدا از زمین‌شناسی، اقلیم‌شناسی و خاک‌شناسی منشاء می‌گیرد.

همزمان با پیشرفت‌های سریع در علوم فیزیولوژی و ژنتیک، به نظر می‌رسد که اکولوژی در مجموعه علوم زیستی اهمیت کمتری دارد.

از طرفی امروز، کاملاً مشخص شده است که آلودگی‌های زمین و آب و هوا از مسائل اکولوژیکی است.

آدمی از آغاز تاریخ با دیدی علمی به علم اکولوژی توجه داشته است.

بشر در روزگار نخستین برای ادامه حیات محتاج به داشتن آگاهی‌هایی درباره انرژی، گیاهان و جانوران محیط اطراف خود بوده است.

امروزه بیش از هر زمان دیگر ضرورت دارد که آدمی برای بقای خود از محیط آگاهی داشته باشد.

در اکولوژی جنگل سعی بر آن است تا مطالعه دقیقی از روابط موجودات زنده جنگل اعم از درختان و درختچه‌ها تا کوچکترین موجودات زنده آن محیط چه به صورت فردی یا گروهی و ارتباط آنها با محیط اطراف مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد.

با دقت در مطالب فوق درمی‌یابیم که اکولوژی به ویژه با زیست‌شناسی موجودات زنده و فرآیندهایی که در محیط رخ می‌دهد، ارتباط پیدا می‌کند.

در اکولوژی جنگل اصطلاح جمعیت درختان که معمولاً به گروهی از درختان اطلاق می‌شود به معنای گروهی از درختان یک گونه بوده و اجتماع درختان به مفهوم کلیه درختان منطقه جنگلی است.

اجتماع درختان و گیاهان و نیز اجتماع جانوران جنگل و محیط غیرزنده که بر یکدیگر تاثیر دارند، یک نظام پیرامون شناختی (سیستم اکولوژیک) با اکوسیستم نامیده می‌شود و در علم اکولوژی جنگل سعی بر آن است تا شناسایی دقیقی از اکوسیستم منطقه به عمل آید (بلندیان، 1378).

فصل اول: کلیات 1-1 مقدمه و هدف بیشتر خاک ایران در روزگاران پیشین پوشیده از جنگل‌های انبوه و فراوان بوده، ولی امروزه در حدود کمتر از 9/1 مساحت کشور برجای مانده است.

مساحت تخمین جنگل‌های کشور در حدود 18 میلیون هکتار می‌باشد که بر اساس نقشه‌برداری‌های صحیح و اساسی که در شمال کشور انجام گرفته، حدود 3400000 هکتار از کل مساحت جنگل‌های کشور را این منطقه به خود اختصاص داده است (صائنی، 1341).

جنگل‌های کشور ایران بر اساس جنس و وضع آب و هوا و پراکندگی به پنج طبقه تقسیم شده‌اند که جنگل‌های شمال ایران از جمله آنها می‌باشد.

جنگل‌های شمال که دامنه شمالی جبال البرز را پوشانیده‌اند، انبوهترین و گرانبهاترین جنگل‌های ایران شمرده می‌شوند (صائنی، 1341).

جنگل‌های شمال از کوه‌های ارسباران و آستارا شروع شده و به جنگل‌های خشک مشرق (تا کوهستان گلیداغی در بجنورد) منتهی می‌شود.

این جنگل‌ها دامنه شمالی سلسله جبال البرز را می‌پوشانند.

آستارا که مبداء جنگل‌های مرز محسوب می‌شوند، دارای آب و هوای خیلی مرطوب و معتدل می‌باشد، مقدار بارندگی در این منطقه در سال به یک متر بالغ می‌شود، در صورتی که هرقدر به سوی خاوری منطقه نزدیکتر می‌شویم، میزان بارندگی تقلیل می‌یابد، چنانکه در گرگان و مازندران مقدار بارندگی سالیانه 700-600 میلیمتر می‌باشد و سرانجام آب و هوای نقاطی که دور از دریای شمال واقعند، از قبیل کوهستان‌های آذربایجان و نواحی شرقی گرگان دارای آب و هوای خشک‌تری است و به مناطق استپطی و کوهستانی شباهت دارد (مکی، 1367؛ صائنی، 1341).

جنگل‌های شمال (جامعه‌های جنگلی ناحیه کوهستانی) معمولاً تحت تاثیر عوامل اقلیمی و خاکی از غرب به شرق و از ساحل دریا تا ارتفاعات فوقانی تغییر می‌نماید و از جلگه تا 2500 و گاهاً تا 2700 متر ارتفاع از سطح دریا امتداد می‌یابد (ثابتی، 1346).

جنگل‌های استان گلستان بخشی از جنگل‌های شمال را تشکیل می‌دهند که دارای تنوع زیادی از لحاظ گونه‌های درختی است که مهمترین گونه آن بلوط بوده و گونه نمدار از گونه‌های مهم بعد از بلوط می‌باشد.

این ویژگی خاصه این استان بوده، به نحوی که تنها در این استان تشکیل جامعه ممرز ـ نمدار می‌دهد، در این راستا جنگل‌های علی‌آباد کتول بالاترین درصد درختان نمدار را در سطح استان گلستان دارا می‌باشد (مقدسی، 1380).

درخت نمدار، درختی متوسط تا بلندقامت و نسبتاً سریع‌الرشد است که به صورت پراکنده و معمولاً در آشکوب غالب قرار دارد.

این درخت بومی جنگل‌های شمال ایران است و از آرسباران و آستارا تا گرگان و مینودشت و از جنگل‌های پست و جلگه‌ای دریای خزر تا ارتفاعات زیاد بالا می‌رود (1996، Tae؛ قهرمان، 1362؛ ثابتی، 1346).

در پستی بلندی‌های جامعه بلوط ـ شمشادستان (Querco – Buxetum) بخصوص در دامنه کوه‌ها، نزدیک دیگری پیدا می‌کنند که به نام نمدار ـ شمشادستان (Tilo – Buxetum) نامیده می‌شود (مصدق، 1378) نمدار 85/2 درصد از حجم کل جنگل‌های شمال (گیلان 46/2، نوشهر 8/1، ساری 2 و گرگان 23/6 درصد) را تشکیل می‌دهد، در حالیکه در حوزه 49 گونه نمدار 1 درصد تعداد و 31/2 درصد حجم کل جنگل را به خود اختصاص می‌دهد (سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، 1369) و به حضور آن در تیپ‌های مختلف جنگل اشاره شده است (گرجی، 1379؛ ساداتی، 1381).

نمدار دارای چوب سبکی بوده و وزن مخصوص آن بین 5/0 تا 65/0 گرم بر سانتیمتر مکعب می‌باشد (پارساپژوه، 1367).

میزان موجودی نمدار در جنگل‌های شمال حدود 4% کل موجودی می‌باشد (یعقوب‌زاده، 1353).

درصد کل گونه‌های درختی در جنگل‌های استان گلستان مطابق جدول شماره 1 می‌باشد.

جدول شماره 1، درصد تعداد گونه‌های درختی در جنگل‌های استان گلستان‌ (مقدسی، 1380) و میانگین تعداد در هکتار نمدار در استان گلستان برابر 4/3 می‌باشد (سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، 1379).

نمدار از گونه‌های صنعتی و بسیار باارزش جنگل‌های شمال ایران به شمار می‌رود و با توجه به اهمیت جنگل، بررسی نیازهای رویشگاهی، مشخه‌های کمی و کیفی گونه‌های جنگلی از جمله نمدار که به علت دارا بودن چوب صنعتی و سریع‌الرشد بودن به ویژه در جوانی از اهمیت خاص برخوردار است، بخش مهمی از مطالعات جنگل‌شناسی محسوب می‌شود (عباسی، 1369) و در جنگلداری و احیاء مناظر مخروبه و مورد تخریب قرار گرفته جنگل‌های شمال مورد استفاده قرار می‌گیرد.

با توجه به پتانسیل کاربردی نمدار به ویژه از نظر جنبه‌های دارویی و صنعتی (زرگری، 1368؛ نیلوفری، 1364)، به بررسی اکوفیزیولوژی این گیاه با درنظر گرفتن شرایط محیطی و آزمایشگاهی هدف عمده اجرایی است.

با توجه توسعه زیست‌شناسی کاربردی و با توجه به کار اکوفیزیولوژیکی اندکی که در ایران بر روی این گیاه انجام گرفته است، اهدافی که در ذیل ذکر می‌شود جزء اهداف عمده پژوهش می‌باشند: بررسی موقعیت انتشار و وضعیت دو واریته (زیرگونه) و گیاهان همراه در دو رویشگاه جنگلی شناسایی رویشگاه‌های این گیاه و نیاز رویشگاهی و شرایط رویش آن در تیپ‌های درختی مختلف و مناطق مورد مطالعه که این نیازها شامل نیازهای خاکی و اقلیمی می‌باشند.

بررسی ویژگی‌های کمی و کیفی درختان نمدار.

بررسی رویشگاه‌های مورد مطالعه از نظر کمی و کیفی و مقایسه این رویشگاه‌ها و معرفی بهترین رویشگاه و مناسبترین شرایط زیستی گیاه نمدار.

بررسی وضعیت قرارگیری درختان نمدار در توده جنگلی و در آشکوب‌های مختلف.

بررسی وضعیت زادآوری نمدار در مناطق مورد مطالعه و دو رویشگاه جنگلی.

بررسی وضعیت مورفولوژیکی و آناتومیکی نمدار.

1-2 گیاه‌شناسی نمدار 1-2-1 جایگاه نمدار در جدول سیستماتیک و تقسیمات گیاهی به شرح زیر می‌باشد: (قهرمان، 1377) سلسله kingdom گیاهان Plants شاخه Embranchment نهانزادان‌ آوندی Pteridophytes زیرشاخه Sub branchement دانه زادان Spermatophytes رده Class نهاندانگان Angiospermopsides بخش Division دو لپه‌ای‌ها Dicotyledones زیربخش Sub division جداگلبرگان Dialypetales راسته Order پنیرک Malvales تیره یا خانواده Family نمدار Tiliaceae جنس Genus نمدار Tilia گونه Species نمدار Tilia platyphyllos 1-2-2 مشخصات تیره نمدار این تیره از راسته پنیرک (Malvales) دارای 50-41 جنس و حدود 400 گونه چوبی می‌باشد که 40-30 گونه مربوط به جنس نمدار است که اکثر آنها در مناطق گرمسیری و مناطق معتدله نمیکره شمالی و خارج از آن یافت می‌شوند (Maurer and Tabel, 1995؛ قهرمان، 1372؛ Jones, 1968; Hunthey and Birks, 1983).

تمام این گیاهان به صورت درختانی با برگ‌های منفرد، گوشوارک‌دار، ساده و معمولاً خزان کننده‌اند.

اکثر گونه‌های زیرفون را انواع گرمسیری آن تشکیل می‌دهند که مجموعاً در چهار طایفه قرار می‌گیرند.

صفات اساسی و اصلی تیره زیرفون، به طور خلاصه عبارتند از: فقدان کاسه فرعی، پرآذین پره‌ای کاسبرگ‌ها، دو خانه بودن بساک پرچم‌ها که گاهی دو خانه آن بر اثر انشعابات رابط از هم مجزا می‌شوند و روی شاخه مجزا و متفاوت قرار می‌گیرند.

همچنین ممکن است تمام حالات واسطه، از پرچم‌های چند دسته‌ای (پلیادلف) تا نافه ابدیپلوستمون (که در آن پرچم‌های چرخه بیرونی نافه یا از بین می‌روند و یا سترون هستند و به صورت ناپرچمی درمی‌آیند) در آنها دیده شود (قهرمان، 1372؛ Gleason, 1952).

1-2-3 اختصاصات تشریحی تیره نمدار از اختصاصات تشریحی مهم این تیره، به ویژه در مقایسه با دو تیره راسته پنیرک، می‌توان فقدان مجاری ترشح کننده صمغ با جدا ضخیم، وجود فراوان سلول‌های تشریحی و کیسه‌های ترشح کننده لعاب در پارانشیم پوست و مغز ساقه و دمبرگ و پهنک برگ را نام برد (قهرمان، 1372).

1-2-4 کلید شناسایی خانواده نمدار Tiliaceae در ایران (مبین، 1364) عکس رنگی تهیه شده از فلور رنگی ایران دکتر قهرمان و عکس‌های گرفته شده از جنگل در صفحه بعد اسکن شود.

1-2-5 اختصاصات گیاه‌شناسی جنس نمدار الف ـ قهرمان (1362.1372): جنس تیلیا درختانی نسبتاً بلند و از عناصر فراوان جنگل‌های شمال ایران هستند.

این جنس دارای یک زیرگونه درختی به نام زیرفون (تیلیا پلاتی‌فیلا با زیرگونه کوکازیکا) است که در جنگل‌های شمال ایران می‌روید و با گونه‌های اروپایی خود (تیلیا سیلوستریس و تیلیا پلاتی‌فیلا) اندکی تفاوت دارد.

مشخصات این درخت بدین شرح می‌باشد: نمدار درختی است بلند با ارتفاع 15 تا 35 متر، دارای دندانه‌های بزرگ اره‌ای، تخم‌مرغی، در قاعده مقطع و مورب، نوکدار، در سطح پشتی کمرنگ، در کنار رگبرگ‌‌ها کرکدار، گل‌ها سفید یا تقریباً زردفام، معطر، مجتمع در گرزن‌های با 3 تا 8 گل، واقع بر براکته‌های طویل (1-2×5-9 سانتیمتر) و غشایی، به رنگ سفید و متمایل به زرد، پرچم‌ها متعدد (40-30)، با میله‌های طویل‌تر از جام، تخمدان ترکینه‌پوش یا فاقد جام، میوه گلابی شکل و پوشیده از کرک.

موسم گل‌دهی در اردیبهشت ماه می‌باشد.

مناطق انتشارات شامل: جنگل‌های کدوم و رستم‌آباد و سفیدرود، در گیلان جنگل‌های کوهستانی بین کلاردشت و عباس‌آباد، بین تنکابن و چورته، آستارا، مینودشت، ارسباران، دره چالوس، دره تالار بین عباس‌آباد و قائم‌شهر، پل زنگوله، کجور، جنگل گلستان بین گنبد و مینودشت می‌باشد.

ب- ثابتی (1346.1373): نمودار را با نام علمی تیلیا بگونیفولیا معرفی می‌کند.

نمودار درختی است بزرگ و به ارتفاع 20 متر می‌رسد.

دارای تاج کروی و گرد است.پوست تنه صاف و به رنگ خاکستری تیره و بر روی آن فرورفتگی‌های کوچکی مشابه جای ساچمه دیده می‌شود.

گل‌های زرد و معطر آن در اواخر خردادماه شکفته می‌شود.

پایک این گل‌ها با برگه‌های فرعی بلند باریک و کشیده‌ای همراه می‌باشد که با رنگ سبز مغزپسته‌ای روشن خود کاملاً مشخص است.

برگ‌های قطبی شکل، کمی نامتقارن، دندانه‌دار و نوک تیز و غشایی است و به مصرف خوراک دام می‌رسد و گل‌های آن مورد استفاده زنبور عسل قرار می‌گیرد.

این درخت بومی جنگل‌های شمال ایران است و از ارسباران و آستارا تا مینودشت پراکنده است و از جنگل‌های جلگه‌ای دریای خزر تا ارتفاعات زیاد بالا می‌رود.

1-2-6 اسامی علمی ـ محلی و خارجی نمدار اسامی محلی و بومی نمدار در جنگل‌های خزر از این قرار است: نمدار، نرمدار (در نور، مازندران و گرگان)، گاو کهل (در رودسر، رامسر و شهسوار)، کپ، کف و کف (در رودسر، دیلمان و لاهیجان)، پالاد، پالاس (در منجیل)، کاه، کدر و کدار (در طوالش)، کیو (در آستارا)، خپر (در کلارآباد و کجور) (ثابتی، 1346).

اسامی خارجی نمدار با نام علمی Tilia Platyphyllos به صورت زیر می‌باشد: (زرگری، 1368؛ نیلوفری، 1364؛ ثابتی، 1346).

نام‌های انگلیسی: Lime-tree, Linden, Teil tree, Basswood, Female – Lime, Large a Larges Feuilles نام آمریکایی: Linden نام ایتالیایی: Tiglio Femmina نام بریتانیایی: Lime نام‌های آلمانی: Linde, Lindenbaum, Sommer Linde نام‌های فرانسوی: Tilleul, Tillot, Tilleul de Hollande, T.a grandes feuilles, Tilleul a larges feuilles نام‌های ترکی: اخلامور، احلامور نام‌های عربی: زیرفون، زیزفون وجه تسمیه نام Basswood معمولاً از پوست لیفی و محکم و یا فیبرهای الیاف داخلی نمدار گرفته شده است (Harra and White, 1979; Grohol, 2005).

1-2-7 گونه‌های مختلف جنس Tilia در جهان: تیره نمدار دارای 50-41 جنس و حدود 400 گونه چوبی می‌باشد که 40-30 گونه مربوط به جنس نمدار می‌باشد و پیدایش آن نیز به دوره کرتاسه نسبت داده می‌شود (رمضان‌پور کامی، 1376؛ Maurer and Tabel, 1995؛ قهرمان، 1372؛ Huntly and Birks, 1983).

از جمله گونه‌های مهم جنس نمدار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: (Krussmann, 1978) Tilia american T.

euchlora T.

chinesis T.

cordata T.

dasystyla T.

prtiolaris T.

platyphyllos T.

tomentosa T.

argentea T.

japonica T.

korean T.

eueopea 1-3 انتشار جغرافیایی نمدار در جهان محدوده پراکنش جهانی این گیاه در شمال شرقی و جنوب ایالات متحده تا مکزیک، جنوب آسیا تا مرکز چین ژاپن می‌باشد (Surber, 1951; Forest service, 1974; Polyakov et al., 1988; Maurer, 1995; Hynek, 1996).

همچنین در مناطق معتدله نیمکره شمالی و مناطق گرمسیری 45-40 گونه نمدار وجود دارد که تنها 5-4 گونه آن شامل: T.

dasystyla, T.

cordata, T.

platyphyllos, T.

tomentosa در اروپا یافت می‌شود (Trepp, 1947; Tomialojc, 1991; Savill, 1992; Maurer, 1995).

در اروپا گونه T.

cordata بومی بخش‌های شمالی دور انگستان، شمال اسپانیا تا نروژ و به طرف شرق تا اورال می‌باشد.

همچنین این گونه در پرتقال، ایرلند، بلژیک، ایتالیا، یونان و بسیاری از مناطق دیگر یافت می‌شود.

T.

platyphyllos در شمال اروپا کمیاب است، اما در مناطق کوهستانی مرکز و شرق اروپا معمولاً به تعداد بیشتری وجود دارد.

کلاً T.

platyphyllos در بخش‌های جنوبی پراکنش T.

cordata از مکانی در جنوب سوئد تا مرکز اسپانیا، شمال یونان و جنوب ایتالیا به سمت شرق تا لهستان و شرق اکراین پراکنده می‌باشد (Bialobok, 1991; Pigott, 1991; Baumanis et al., 1996; Blada, 1998; Prakazin et al.,1998; Wicksell and Christensen, 1998; Andonoski, 1974; Pigott and Huntley, 1981; Pigott, ----; Schmidt et al., 1986; Chalupa, 1990; Endtman, 1990, Pochberger, 1967; Pigott, 1969) شکل شماره ---- نقشه نمدار T.

american را در سطح جهان نشان می‌دهد (Shafer et al., 2001; Svejgaard, 2003).

1-4 انتشار جغرافیایی نمدار در ایران درخت نمدار بومی جنگل‌های شمال ایران است و در سرتاسر جنگل‌های شمال تا ارتفاع 2300 متر از سطح دریا پراکنده شده و از ارسبارن و آستارا تا گرگان و مینو دشت و در مناطق پست و جلگه‌ای دریای خزر تا ارتفاع زیاد بالا می‌رود.

زیرگونه T.

platyphyllos, Caucasica به صورت بومی در گرگان و به صورت اهلی در تهران مشاهده می‌شود.

این گیاه درختی در گرگان: بین رباط کزلق و گرگان، زرین‌گل، تنگ‌راه و نتنگ‌گل، در مازندران: چالوس بین عباس‌آباد و شاهی و در گیلان: سفیدرود، اسالم، هرزویل و گردنه حیران به طرف آستارا انتشار دارد.

بطور کلی این درخت در ایران در ناحیه اروپا ـ سیبری (Euro – Siberian) و حوزه هیرکانی (Hyrcania) قرار دارد (Taeb, 1996؛ مکی، 1367؛ مبین، 1364؛ نیلوفری، 1364؛ قهرمان، 1362؛ ثابتی، 1346).

1-5 مروری بر خواص دارویی و مصارف سنتی و تجای نمدار 1-5-1 خواص دارویی (Medical effects) طی سالیان متمادی، داروهای طبیعی خصوصاً گیاهان دارویی، اساس و حتی در برخی موارد تنها راه درمان محسوب می‌شدند و در عین حال مواد اولیه موجود در آنها در صنعت داروسازی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

در اوایل قرن حاضر، پیشرفت علم شیمی و کشف سیستم‌های پیچیده سنتز ارگانیک منجر به توسعه صنعت داروسازی و جایگزینی شیمی درمانی شد.

بدین طریق پزشکی مدرن توانست بسیاری از بیماری‌های لاعلاج و غالباً مرگ‌آور را درمان کند.

با این وجود، گیاهان دارویی و داروهایی که از آنها تهیه می‌شوند، هرگز به طور کامل کنار گذاشته نشدند.

مواد اولیه و موثری که در گیاهان بصورت ذخیره موجود است، پیوسته به عنوان موادی غیرقابل جایگزین مورد استفاده بوده و خواهد بود (ترجمه زمان، 1370).

از جمله گیاهان دارویی که در طب سنتی و مدرن ما کمتر مورد توجه قرار گرفته است، درخت نمدار می‌باشد.

در قرون وسطی، گل نمدار به عنوان یک عرق‌آور برای افزایش عرق‌ریزی و درمان سرماخوردگی و زکام مصرف می‌شد (Pierce, 1999; Foster and Tyler, 2000; Pahlow, 2001).

دم‌کرده براکته و گل (چای) آن نیز در برابر درد و ناراحتی دستگاه تنفس فوقانی مصرف می‌شود که این عمل ضدعفونی کننده و خلط‌آور ترکیبات آن ناشی می‌شود (Arteche and Vanaclocha, 1998; Bremness, 2000; Chevallier, 2000; Gruenwald, 2000; Schulz et al., 2001).

درخت نمدار همچنین یک درمان خوبی در برابر بی‌خوابی و تشویش و اضطراب می‌باشد که در سرتاسر آمریکای لاتین مورد مصرف قرار می‌گیرد.

(Chiej, 1983; Martinez, 1989' Viola et al., 1994; Milles and Marray, 1998; Adame and Adame, 2000 ).

مصارف عمومی دیگر آن شامل کمک به هضم و گوارش، کمک به کاهش فشار خون بالا و نیز برای درمان تصلب شرایین و سخت شدن شرایی می‌باشد.

(Arteche and Vanaclocha, 1998; Bremness, 2000; Ody, 2000; Duke et al., 2002) همچنین به عنوان یک عرق‌آور و افزایش‌دهنده عرق‌ریزی (Bruneton, 2000; Foster and Tyler, 2000; Gruenwald et al., 2000; Weiss and Fintelmann, 2000) و به عنوان یک تقویت‌ کننده هاضمه و بهبود دهنده اختلالات روده‌ای و امعائی (Bremness, 2000; Gruenwald et al., 2000) و نیز به عنوان یک دوای مدر یا ادرار زیاد (Arteche and Vanaclocha, 1998; Gruenwald et al., 2000; Barnes et al., 2002) می‌باشد.

آب نمدار به عنوان یک تقویت کننده پوست برای تسکین درد روماتیسم استفاده می‌شود (Bremness, 2002) و نیز در براب سردردهای میگرنی (Foster and Tyler, 2002)، به ویژه آنهایی که ناشی از عدم کار صفراوی ـ جگری هستند، موثر می‌باشد (Arteche and Vanaclocha, 1998).

کربن (زغال چوب) ایجاد شده از شاخه‌های کوچک و پوست داخلی در برابر اسهال و مستی‌ها مفید است، زیرا جاذب برخی از سموم بدن می‌باشد (Arteche and Vanaclocha, 1998; Berdonces, 1998; Gruenwald et al., 2000; Starke, 2001 ).

زغال چوب ایجاد شده از پوست داخلی، بطور موضعی برای درمان خراش‌های پوستی و زخم و درد معده استعمال می‌شود (Arteche and Vanaclocha, 1998)، عسل تولید شده از شهد درخت نمدار دارای ارزش زیادی می‌باشد و به عنوان بخشی از اقدامات دارویی مصرف می‌شود (Berdonces, 1998; Bremness, 2000).

کمیسیون آلمانی E، گل Linden را برای درمان سرفه و برونشیت آزمایش و تصویب کرد.

در این زمینه‌های دارویی نمدار، توسط اشخاص دیگر نیز کارهایی انجام گرفته که به ذکر آنها بسنده می‌کنیم (Langer, 1993; Sadek, 1970; Aydin et al., 1992; Yesilada et al., 1997; Anesini et al., 1999; Goleta et al., 2001; Raymond et al., 2001; Toker et al., 2001) در مورد فعالیت‌های آنتی‌میکروبیال و آنتی‌باکتریال و آنتی‌اکسیدان نمدار روی میکروارگانیسم‌ها و نیز روی پاتوژن‌ها نیز کارهایی صورت گرفته است و نتیجه گرفتندکه عصاره‌های آبی یک فعالیت آنتی‌اکسیدانی وابسته به دوز نشان دادند، اما هیچ فعالیت آنتی‌میکروبی و آنتی‌باکتریایی روی میکروارگانیسم‌های مطالعه شده نشان ندادند (Yildirim et al., 2000; Matsuda et al., 2002; Gonul and Karapinar, 2004; Toker, et al., 2004).

بخش‌های دارویی (Medicinal parts) و مورد استفاده نمدار شامل گل‌ها، براکته‌ها، زغال چوب و نیز پوست داخلی آن می‌باشد (Arteche and Vanaclocha, 1998; Gruenwald et al., 2000).

ترکیبات فعال یا مواد موثره (Key constituents) گل و بخش‌های دارویی نمدار عبارتند از: فلاوونوئیدها (تقریباً 10%) شامل گلیکوزیدهای کوئرستین (روتین، هایپروزید، کوئرسیترین و ایزوکوئرسیترین)، کمپفرول، آستراگالین، هیپروزید و اسیدهای فنولیک (کافئیک، p-کوماریک و اسیدهای کلروژنیک) و دیگر ترکیبات (Arteche and Vanaclocha, 1998; Bruneton, 2000; Gruenwald et al., 2000; Toker, et al., 2004).

پلی‌ساکاریدهای موسیلاژی (3-10%) شامل‌ آرابینوگالاکتان‌ها، اورونیک اسید و دیگر کربوهیدرات‌ها (Arteche and Vanaclocha, 1998).

تنیس (تقریباً 2%) شامل دیمرهای پروسیانیدین B-2 و B-2: ارتباط بین مقدار تنین و موسیلاژ خیلی مهم است و به طعم و مزه دلپذیر و مطبوع آن مرتبط می‌شود (Foster and Tyler, 2000; Schulz et al., 2001; Mc Cann, 2003).

روغن فرار ضروری محتوی آلکان‌ها و مونوترپن‌ها (تقریباً 02/0-1/0%) و مقدار ناچیزی ترکیبات شبیه بنزودی‌آزپین.

در مورد مطالعات بیوشیمیایی و آنالیز عصاره‌های گیاهی نمدار، مطالعات دیگری نیز صورت گرفته است (Paris and Theallet, 1961; Gulz et al., Yu and Tian, 2004; Zhang, 2004).

بوسیله جداسازی هدایت شده توسط سنجش زیستی (bioassay-guided separation)، 6 گلیکوزید فلاوونولی و 2 ترکیب مرتبط با آنها از عصاره متانولی نمدار جدا شده بود که اساسمی و فرمول شیمیایی آنها در زیر آمده است (Matsuda et al., 2002).

------- 1-5-2 مصارف سنتی و تجاری نمدار درخت نمدار به عنوان یکی از گونه‌های جنگلی باارزش، علاوه بر مصارف دارویی، دارای مصارف سنتی و تجاری نیز می‌باشد.

نمدار بطور ابتدایی در طب سنتی به عنوان یک داروی مسکن غیرمخدر برای تسکین کسالت یا تشویش و اضطراب استفاده می‌شد (Martinez, 1989; Adame and Adame, 2000).

هرچند به عنوان یک محرک و مهیج نیز درنظر گرفته شده بود (Lewis and Elvin-Lewis, 1977; Foster and Tyler, 2000).

در قرون وسطی نیز گل نمدار بطور سنتی به عنوان یک عرق‌آور برای افزایش عرق‌ریزی و درمان سرماخوردگی و زکام مصرف می‌شد و بومی‌های آمریکا از عصاره برگی برای شستشوی چشم و ضماد برای محل زخم، از عصاره پوست درخت برای اسهال خونی، ضماد و ناراحتی‌های بارداری استفاده می‌کردند و پوست درختان آسیب‌دیده در اثر رعد و برق، برای درمان مارگزیدگی استفاده می‌شد (Pierce, 1999; Foster and Tyler, 2000; Pahlow, 2001).

به علت بافت نرم، وزن سبک و استحکام چوب درخت نمدار، الوار و تخته آن برترین الوار می‌باشد.

همچنین از آن برای روکش دادن و جلاکاری، حکاکی و کنده‌کاری، ساختن سیما، به عنوان علوفه، ساختن پیت، تراشه نجار، تخته‌پوش کردن، ساختن قفسه، اجناس و وسایل چوبی و خمیرچوب مخصوص کاغذسازی استفاده می‌شود.

مصارف دیگر آن شامل تغذیه کننده زنبور عسل و تولید یک شهد معطر و لذیذ و نیز یک گیاه سایه افکن و زینتی می‌باشد (Schopmeyer, 1974; Endtmann, 1990 گونهممرزبلوطانجیلیراشافراپلتنمدارخرمندیتوسکاافرا شیردارونسایر گونه‌هاتعداد (%)51/402012/1586/575/298/171/164/16/111/073/8