دانلود تحقیق وضعیت کشاورزی در ایران

وضعیت کشاورزی در ایران
برای اطلاع از وضعیت و موقعیت کشاورزی کشورمان بد نیست بدانیم که ایران با وسعت 164 میلیون هکتار در عرض جغرافیایی 25 تا 40 درجه عرض شمالی واقع است .

بر اساس آخرین سرشماری که در سال 1365 شمسی انجام شده جمعیت ایران حدود 50 میلیون نفر بوده که 5/45 درصد آنرا جمعیت روستایی تشکیل می داده از حدود 11 میلیون نفر جمعیت شاغل کشور 1/29 درصد در بخش کشاورزی ، 5/25 درصد در بخش صنعت و 4/45 درصد در بخش خدمات مشغول بوده اند .

وجود دریا در سواحل جنوب و شمال ، دوری نواحی مرکزی آن از دریا ، نزدیکی به دشتهای وسیع آسیا ، وجود کوههای مرتفع در اطراف و داخل آن ، کشور ما را به صورت یکی از ممالک نادر جهان در آورده است ، که در آن می توان انواع آب و هوا را مشاهده کرد .

تنوع در درجه حرارت در نواحی مختلف آن زیاد و از منهای 30 تا باضافه 50 درجه سانتیگراد است .

ارتفاع از سطح دریا نیز گوناگونی بسیار دارد ، دارای نواحی پست که ارتفاع آنها 28 متر پایین تر از سطح اقیانوسهاست تا مناطقی که 5600 متر از سطح دریا ارتفاع دارند.

میزان بارندگی کشور بسته به ناحیه از 10 تا2000 میلیمتر تغییر می نماید .

این عوامل گوناگون زمینه مساعدی را برای تولید محصولات مختلف کشاورزی در کشورمان فراهم می سازند.

از نظر اطلاع از وضع آب و هوای ایران نیز بد نیست اشاره شود که در کشور ما سه نوع آب و هوای متمایز دیده می شود :
1.

استانهای شمالی و ساحلی دریای خزر که دارای آب و هوای مرطوب است ( سب تروپیک Subtropique ) بوده و ریزش های جوی آن به حدود 1000 میلی متر در سال می رسند .

بهترین جنگلهای ایران و اراضی حاصلخیز و مراتع سرسبز در این منطقه قرار دارند .

2.

منطقه فلات و استانهای شمال شرقی ، شمال غربی ، مشرق و مرکز ایران که دارای آب و هوای معتدل معروف به کنتینتال ( Continental ) است که در زمستان سرد و در تابستان گرم می باشد .

ریزش های جوی در این منطقه به طور متوسط حدود 250 تا 500 میلی متر در سال است و قسمت مهمی از جنگلهای خاص مناطق خشک که درختان به فواصل زیاد و متفرق و بیشتر به صورت درختچه ها و بوته هاست ، در این منطقه قرار دارد و قسمت زیادی از آنرا بیابانها و کوههای سنگی خشک اشغال کرده و تنوع محصولات را در این منطقه به نسبت ارتفاع کوهها و دوری یا نزدیکی به استوا بسیار زیاد و هر کجا آبی یافت شود زراعت و محصولات متنوعی موجود است .

3.

منطقه گرمسیری که در مغرب ایران آنجا که دامنه جبال بزرگ به طرف دشتهای عراق سرازیر می شود ، شروع شده و به استان خوزستان که دشت وسیع و مسطحی را در ساحل خلیج فارس تشکیل می دهد ، ادامه دارد و تقریباً تمام استان سیستان و بلوچستان و استانهای جنوب و جنوب شرقی کشور را نیز در بر می گیرد .

این منطقه دارای هوای گرم و ریزشهای جوی آن حدود 200 تا 300 میلی متر در سال است .

زراعت دیم غلات از اواخر پاییز شروع شده و در اواسط بهار برداشت می شود و در سایر فصول زراعت آبی معمول است و کلیه محصولات گرمسیری ایران مانند خرما و غیره … از این منطقه به دست می آید .

پیدایش خاک زراعی
به طوری که گفته شد خاک زراعتی از متلاشی شدن سنگها و بقایای موجودات زنده تشکیل شده است و به علت تغییراتی که موجودات زنده در آن می دهند و همچنین به علت جابجا شدن و شسته شدن بعضی از مواد آن از لحاظ جنس و خاصیت فیزیکی با سنگهای اصلی که آنرا تشکیل داده اند تفاوت زیادی دارد .

نحوه تشکیل خاک را فرآیند خاک زایی یا پدوژنز ( Pedogenesis ) می نامند و به طور کلی در اثر این فرآیند دو نوع خاک به وجود می آید .

یکی خاکهای ثابت و دیگری خاکهای انتقالی .

خاکهای ثابت آندسته از خاکها هستند که در محل فعلی خود از تجزیه سنگهای مادری ایجاد شده اند در حالی که خاکهای انتقالی بوسیله عواملی نظیر آب ، باد و غیره 000 به محل فعلی خود انتقال یافته اند .

در هر دو مورد تشکیل خاک مستلزم عمل دراز مدت پاره ای عوامل محیطی و بیولوژیکی روی سنگ مادری است .

مقطع طولی خاک را پروفیل ( Profile ) خاک گویند که کلیه فرآیندهای پدوژنیکی را که در طی تکامل خصوصیات خاک ایجاد شده نشان می دهد .

عواملی که در تجزیه خاکهای زراعتی و تجزیه سنگها جهت تشکیل این خاکها دخالت دارند به گروه عوامل فیزیکی و مکانیکی ، عوامل شیمیایی و عوامل بیولوژیکی یا موجودات زنده تقسیم میشوند .

الف عوامل فیزیکی و مکانیکی : این عوامل عبارتند از :
1.

حرارت : تغیر حرارت در شبانه روز مخصوصاً در نواحی خشک که تغییر آن زیاد است در تشکیل خاک زراعتی و تجزیه سنگها اثر مهمی دارد .

در این نواحی تفاوت زیاد بین حرارت روز و شب انقباض و انبساط در احجار بوجود آورده و آنها را خرد می کند .

در صحراهای بزرگ آسیا و آفریقا خاک به این ترتیب ایجاد شده است .

وزش باد : وزش باد هر روز مقدار زیادی از ذرات خرد شده سنگها را به نقاط دور حمل می کند و خاک زراعتی را تشکیل می دهد ، به طور متوسط در هر متر مکعب هوا در موقع وزش باد 6 تا 7 میلی گرم خاک یافت می شود .

یخبندان : در نقاط معتدل یخبندان مهمترین وسیله تجزیه سنگهاست .

آبی که در شکاف سنگها فرو می رود و در موقع شب در اثر برودت یخ بسته و منبسط می شود و آنها را می ترکاند و خرد می کند .

باران : ذرات و قطعات متلاشی شده سنگها که در اثر یخبندان و غیره به قطعات کوچک تقسیم شده و با آب باران که در روی زمین جاری می شود و به حرکت درآمده و به جلگه ها نقل مکان می کند و هنگامیکه جریان و سرعت آب به تدریج کم میشود اول ذرات نسبتاً بزرگ و آنگاه کوچکتر روی اراضی رسوب می کند و بدین ترتیب خاک زراعتی را تشکیل می دهد .

یخچالهای طبیعی : یخچالهای طبیعی در حرکت بطئی خود در زمانهای قدیم نقش مهمی در متلاشی کردن و تخریب و نقل و انتقال سنگها داشته اند .

دریا : حرکت امواج دریا در برخورد با سنگهای کرانه باعث خرد و متلاشی شدن آنها و تبدیل آنها به ریگ و ماسه و خاک می شود .

ب ) عوامل شیمیایی : این عوامل عبارتند از انحلال و اکسیداسیون که در اثر آب و هوا انجام میگیرد .

آب : آب خالص به یونهای H+ و OH- یونیزه و خود به خصوص در درجه حرارت زیاد سنگهای مختلف به خصوص سیلیکات ها را تجزیه می کند و ئیدراتهای قلیایی پتاس و سدیم و منیزیم و کلوئیدهای آلومین و هیدروکسید آهن را تشکیل می دهد ، همانگونه که فلد سپات یا سیلیکات مضائف آلومینیوم و پتاسیم در مجاورت آب تولید مقداری KOH می نماید .

آب اندرید کربنیک دار بر روی سنگهای قلیایی و آهکی اثر نموده و آنها را به کربناتهای محلول درآب تبدیل و به جای دیگر حمل می نماید .

هوا : هوا نیز در تجزیه بعضی سنگها دخالت دارد ، اندرید کربنیک و اکسیژن موجود در هوا روی سنگهای قلیایی و سنگهایی که به طور ناقص اکسیده شده اند تاثیر می نماید .

به عنوان نمونه سنگهای سیلیس دار در هوا از هم گسیخته شده ، تولید رس و شن می کنند و سنگهای آلومینیوم دار در نتیجه اکسیداسیون تولید خاک رس می نماید .

به علاوه اکسیژن موجود درهوا در اکسیداسیون مواد آلی بوسیله میکربها دخالت زیاد دارد .

ج ) موجودات زنده : موجودات زنده ذره بینی نظیر باکتریها و قارچها علاوه بر اینکه موجب حیات خاک می شوند بواسطه ترشح موادی سنگها را تجزیه می کنند .

چنانچه باکتریها بی هوازی با جذب اکسیژن موجود در سنگها آنها را تجزیه و قابل حل و جذب می نمایند .

نباتات پست از قبیل گلسنگها یا Lichens که از ترکیب خزه و قارچ بوجود آمده و خزه ها و جلبگها که در روی سنگها زندگی می کنند در دوره زندگی مقداری مواد غذایی از سنگها میگیرند که پس از مرگ خاک می شود .

حشرات و کرمها و بند پایان ، خزندگان و جوندگان و لاشه جانوران و غیره در تشکیل خاک زراعتی دخالت داشته و به علاوه باعث جابجایی و تهویه و افزایش مواد آلی خاک می شوند .

(منبع 3 ) اهمیت خاک از نظر کشاورزی خاک جایگاه رشد و نمو و زیست نباتات است و اگر بین خاک و گیاه روابط موافق و هم آهنگی کامل وجود داشته باشد در شرائط مساعد عملکرد به اندازه ای زیاد خواهد شد که در اندک زمانی گیاهان دنیا را فراهم می گیرند و اگر بین این دو هیچگونه روابط موافق و هماهنگی نباشد اصولاً گیاهی نمی تواند رشد کند و به ثمر رسد .

عملکرد کم و بیش که از یک گیاه کاشته شده در شرایط معمولی به دست می آید نشان دهنده یک هماهنگی بین گیاه و خاک است .

پس منظور از مطالعه روابط خاک با گیاه تعیین درجه این هماهنگی است تا پس از شناسایی در ازدیاد آن بکوشیم و عملکرد زراعت را بالا ببریم .

تشکیل خاک و ساختمان آن و تعیین روابط آب و خاک به روشن شدن موضوع هایی که در روابط خاک با گیاه بحث می شود کمک می نماید و اهمیت آن بیشتر از لحاظ تامین استفاده های عملی است ، زیرا تغییرات تجزیه های فیزیکی و مکانیکی و شیمیایی خاک و نتیجه گرفتن از آنها برای تعیین و تشخیص انواع مختلف خاک و تطبیق این مشخصات و خواص با تقاضای گیاه مزروعی و مطالعه سازش آنها با انواع خاکها همه برای تعیین تناسب و توازن روابط خاک و گیاه است تا مثلاً اگر مواد غذایی موجود در خاک کمتر از مقداری باشد که گیاه تقاضا دارد معلوم شود آن کسری چه میزان بوده و با چه نوع و چه مقدار کودی می توان کمبود را جبران کرد و یا مثلاً در صورتیکه گیاهی با خاک بخصوصی سازش ندارد معلوم شود چه عواملی باعث آن شده و چگونه می توان با در نظر گرفتن صرفه این اشکالات را مرتفع نمود .

باید توجه داشت که خاک برای بشر مهمترین منبع غذایی است چون گیاه را تولید می کند و غذا و مسکن و پوشاک را می سازد .

خاک یکی از منابع طبیعی بسیار مهم برای زندگی و بقاء انسان و حیوان به شمار می آید و به جز هوا و تابش خورشید آنچه را که در اختیار بشر است از خاک حاصل می شود .

(منیع 3) طبقات خاک از نظر کشاورزی خاک از دو جزء زنده و غیر زنده تشکیل شده است که از طریق تبادل انرژی و مواد شیمیایی با یکدیگر در ارتباط می باشند .

در ایران کشاورز فقط به طبقه سطحی خاک اهمیت می دهد ولی برای شناسایی زمین از نظر کشاورزی و تشخیص اینکه چگونه می توان میزان حاصلخیزی خاک را افزایش داد طبقه زیری خاک نیز اهمیت زیادی دارد ، بنابراین دو طبقه پیدا می شود اولی قسمتی است که ادوات کشاورزی مانند گاو آهن و دیسک و هرس و ماله و سایر ابزارهایی که در شخم زدن معمول است آن را زیرو رو می کند و ریشه گیاه در این طبقه از مواد غذایی زمین استفاده می کند و کودی که به زمین داده می شود در این قسمت با خاک مخلوط می شود و به مصرف می رسد ، این قشر ار خاک مزروعی می نامند .

قسمت زیرین این طبقه که معمولاً بوسیله ابزار های کشاورزی زیر و رو نمی شود و ریشه گیاه درآن کمتر فرو می رود و کود و خاشاک نیز تا آن عمق نفوذ نمی کند طبقه زیری یا تحت الارض یا خاک بکر نامیده می شود .معمولاً رنگ خاک مزروعی با خاک بکر زیر آن تا اندازه ای تفاوت دارد و خاک زراعتی نسبتاً تیره تر است و علت آن نیز وجود هوموس و مواد آلی در خاک مزروعی است .

(منیع 3 ) خاک سطح الارض یا خاک مزروعی لایه ای از سطح زمین که قادر به حمایت از گیاه بوده و در نتیجه گیاه بتواند درآن رشد و نمو نماید ، خاک زراعتی گویند که وظیفه آن تامین مواد غذایی و هوای مورد نیاز گیاه و ذخیره آب و نگهداری گیاه است .

خاک در رشد و نمو گیاه اهمیت زیادی دارد .

گیاه توسط ریشه های خود به زمین متصل می شود و تثبیت پیدا می کند خاک به منزله مخزنی از مواد غذایی است که گیاه به تدریج از موادآن برای ادامه زندگانی خود استفاده می کند از طرف دیگر خاک محیطی است که در آن موجودات زنده بی شماری از قبیل میکروبها زندگی می کنند که در نشو و نمای گیاه موثر است و به آن کمک می کنند .

بنابراین نقش خاک برای گیاه عبارت است از : گیاه توسط ریشه های خود به زمین متصل می شود و عامل اصلی تعادل و نگهداری گیاه در خاک ریشه می باشد .

ریشه بر دو قسم است : ریشه راست و ریشه افشان .

ریشه های افشان بیشتر در قسمت سطحی خاک تمرکز دارند و کمتر به خاک تحت الارض نفوذ می کنند در صورتیکه ریشه های عمودی به همان اندازه که در خاک توسعه پیدا میکنند به قسمت تحت الارض هم نفوذ می نمایند .

در هر دو صورت گیاهان به واسطه توسعه ریشه های خود در خاک ثبات پیدا می کنند .

ثابت بودن گیاه در خاک یکی از مهمترین شرائط زیست آنست .

خاک هاییکه ذراتشان اتصال نداشته باشد مانند شن زارهای متحرک اطراف دریاو ریگزارهای صحراهای بزرگ و شنهای غلطان و متحرک اطراف کویرهای مرکزی و شرقی ایران که همیشه در اثر باد حرکتت میکنند ، با وضع فعلی قابل کشت نیستند .

زمین به منزله مخزن غذا برای گیاه می باشد .

کشاورزان قدیم عقیده داشتند که خاک فقط محل و مسکن گیاه می باشد و عقیده داشتند که فقط آب در رشد و نمو گیاه دخالت دارد .

از تجربیاتی که بعداً توسط دانشمندان به عمل آمد اثر املاح محلول در آب که در زمین وجود دارند و در تغذیه گیاهان موثر می باشند معلوم گردید و به تدریج معتقد شدند که زمین علاوه بر نگهداری گیاه محل ذخیره مواد غذایی نیز می باشد .

گیاه قسمتی از موادی را که برای ساختمان انساج خود لازم دارد به حالت املاح معدنی از خاک جذب می کنند و مواد دیگری از قبیل هیدروژن و اکسیژن و کربن را از هوا توسط قسمت هوایی خود مثل برگ و ساقه می گیرد .

معمولاً هر چه ریشه بیشتر در خاک فرو رود به همان اندازه بهتر و بیشتر از مواد غذایی خاک استفاده می کند ، بدین جهت انجام شخمهای عمیق به خصوص برای گیاهانی که ریشه عمیق دارند معمول گشته است تا ریشه سهل تر و راحت تر در خاک فرو رود و توسعه بیشتری پیدا کند و از مواد مغذی خاک به حد کافی استفاده نماید .

معمولاُ بیشتر ریشه ها در طبقه سطحی یعنی خاک مزروعی و مقدار کمتری در تحت الارض یا خاک بکر پراکنده می شوند .

از کمی یا زیادی مقدار ریشه های یک گیاه می توان بر میزان قدرت آن گیاه در جذب مواد غذایی از خاک پی برد .در کشت و کار گیاهانی که دارای ریشه های کم وسطحی هستند پخش کود باید در عمق کم صورت گیرد تا عملکرد محصول نقصان پیدا نکند .

زمین برای گیاه به منزله محیط زنده ایست : به طوری که قیلاً اشاره شد در خاک میکروبهای فراوان و مفیدی برای زراعت وجود دارد .

این میکروبها عملیات نیکویی انجام می دهند که مهمتر از همه نیتریفیکاسیون می باشد .

پاستور عالم فرانسوی می گوید اگر میکروبها وجود نداشتند تمام سطح زمین از اجساد نباتات پوشیده می شد .

این میکروبها هستند که به کمک اکسیژن سبب احتراق بطئی و تجزیه مواد آلی می گردد .

در اثر عملیات میکروبها مواد آلی خاک تجزیه می شوند و از طرفی انیدریک کربنیک و متان و اکسیژن متصاعد می گردد و از طرف دیگر مواد معدنی قابل جذب گیاه تولید می گردد که در زمین باقی می ماند .

مواد آلی ازت دار ابتدا به آمونیاک و آنگاه به نیتریت و سپس به نیترات مبدل می شوند و نیترات که از املاح معدنی می باشند مورد استفاده گیاه قرار می گیرد .

میکربهای دیگر اغلب روی ریشه گیاهان نشو و نما می کنند و از آنها استفاده برده و به آنها نیز استفاده می رسانند .

این گونه همکاری بین میکروبها و گیاه را سیمبیوز ( Symbios ) می نامند .

میکروبهایی که در ریشه گیاهان خانواده یونجه (Leguminos ) زندگی می کنند ، از این دسته محسوب می شوند .

میکروبهای دیگری در خاک مستقیماً ازت هوا را جذب می کنند و باعث تقویت زمین می شوند کلیه این میکروبها هوازی یا Aerobic هستند یعنی از اکسیژن هوا استفاده می کنند و تمام آنها در رشد و نمو گیاه موثر می باشند .

دسته دیگری از میکروبها وجود دارند که نشو و نموشان غیر هوازی است ، یعنی از اکسیژن هوا استفاده نمی کنند بلکه مواد موجود درخاک را تجزیه می نمایند و از اکسیژن آنها استفاده می کنند این دسته به طور کلی برای زراعت مضر می باشند زیرا در اثر عمل آنها نیتراتها تبدیل به آمونیاک شده و متصاعد می گردد و بدین ترتیب ازت خاک که یکی از مهمترین مواد غذایی محسوب می شود و در تغذیه گیاه بی اندازه موثر است از دست می رود .

(منبع 3 ) خاک تحت الارض یا خاک بکر خاک زیر یا خاک بکر یعنی آن قسمتی از خاک که ابزار کشاورزی در موقع عمل آن را به هم نمی زنند تحت الارض نامند .

خاک تحت الارض ممکن است از جنس خاک روئی و یا ازجنس دیگری باشد ، در صورت اول می توان به تدریج عمق خاک زراعتی را زیاد کرد بی انکه تغیری در خواص فیزیکی خاک مشاهده شود در صورتیکه جنس خاک با خاک بکر زیر از لحاظ زمین شناسی تفاوت داشته باشد عمیق کردن خاک زراعتی خواص آنرا تغیر خواهد داد .

وقتی جنس خاک رو با خاک زیر یکی باشد رنگ خاک رو به واسطه اینکه دارای مواد آلی است تیره تر از رنگ تحت الارض می باشد و در اثر دخول ریشه ها و مهاجرت قسمتی از مواد غذایی خاک رو که به اعماق می روند تحت الارض به تدریج تغییر جنس می دهد ولی به طور کلی هیچ وقت این تغییر بدرجه تغییراتی که در خاک رو بوجود می آید نیست .

اهمیت تحت الارض در نشو و نمای گیاهان از خاک زراعتی کمتر است ولی به طور مستقیم و غیر مستقیم تاثیر نسبتاً زیادی در زندگی نبات دارد .

تاثیر مستقیم خاک تحت الارض یا خاک بکر : وقتی عملیات زراعتی به خوبی صورت گیرد تحت الارض موازنه رطوبت را حفظ می کند یعنی آب زیادی را که از طیقه سطح می گیرد و در خود ذخیره می کند و هنگام خشکی تحت اثرقوه شعریه این آب به سطح می آید و به مصرف گیاه می رسد .

به علت کمی وجود میکربهای مفید و مواد آلی ، تحت الارض از لحاظ ازت فقیر است و به همین دلیل کم بودن میکربها تحت الارض را محیط مرده می نامند .

گرچه ریشه اکثر گیاهان مزروعی یکساله و دوساله به مقدار خیلی زیاد در خاک مزروعی پراکنده هستند ولی با وجود این قسمتی از ریشه ها اغلب از خاک مزروعی تجاوز نموده و در خاک تحت الارض رطوبت مورد نیاز و مواد مغذی خود را جستجو می کند .

در زراعت با برنگیختن انگیزه فرو رفتن ریشه ها به وسائل مختلف مثل شخم های عمیق و جیره بندی آب در اوائل زندگی عملکرد زراعت را زیاد می کنند .

تاثیر غیر مستقیم تحت الارض : چنانچه تحت الارض با خاک مزروعی از لحاظ جنس تفاوت داشته باشد خاک بکر زیر به طور غیر مستقیم تاثیر خوب یا بدی در زراعت خواهد داشت .

مثلا اگر خاک سفت و رسی باشد و تحت الارض شنی ، در این صورت با اجرای شخم عمیق تدریجاً ممکن است مقداری شن اعماق را با خاک مزروعی مخلوط کرده و خواص فیزیکی زمین را اصلاح نموده و همچنین اگر خاک مزروعی شنی و خاک تحت الارض رسی باشد ، اختلاف این دو با هم خواص خاک مزروعی را خوب می نماید .

به طور کلی ترکیب خاک نفوذ پذیری با عدم نفوذ پذیری خاک دیگر و خصوصیات مشابه خاک بکر زیر در حاصلخیزی خاک دخالت زیادی دارد .

به عنوان مثال : اگر خاک مزروعی و خاک بکر زیر هردو قابل نفوذ آب باشند اثر خشکی در زراعت هایی که در آن کشت می شوند به طور فاحش مشاهده خواهد شد .

این گونه اراضی در نواحی کم باران همیشه در معرض خشکسالی قرار دارند و برای عمل آوردن محصول به آب بیشتری نیاز دارند بر عکس ، اینگونه اراضی در نقاط پرباران و نقاطی که آب فراوان در اختیار باشد مرغوب هستند .

اگر خاک مزروعی قابل نفوذ روی خاک بکری که قابلیت نفوذ کمتری دارد قرار گرفته باشد این اراضی در نواحی خشک کم آب مرغوب تر از اراضی نوع اول است و در نقاط پر باران مرغوبیت چندانی ندارد .

اگر خاک مزروعی غیر قابل نفوذ روی خاک بکر قابل نفوذ قرار گرفته باشد ، این خاکها نسبتاً نامرغوب هستند و باید با شخم های خیلی عمیق قسمتی از خاک بکر زیر را بالا آورده و قابلیت نفوذ خاک مزروعی را زیاد نماید .

اگر خاک رو و خاک زیر هر دو غیر قابل نفوذ هستند این خاکها باطلاق و زهر دار می باشد و باید قبل از کشت زه کشی شوند .

به طور کلی حرارت تحت الارض کمتر از حرارت خاک مزروعی نوسان می کند .

از این لحاظ تغییرات شبانه روزی و فصلی آن کمتر است.

همانطور که گفته شد ازت تحت الارض از خاک مزروعی کمتر می باشد ، زیرا مواد آلی در این قسمت کم است ولی آهک واسد فسفریک آن ممکن است بیشتر از خاک زراعتی باشد زیرا در اثر نفوذ آبهای انیدریک کربنیک دار املاح مذکور به تحت الارض مهاجرت می کنند .

( منبع 3 ) خواص فیزیکی خاک فیزیک خاک علمی است که خواص و فرآیندهای فیزیکی را در خاک مورد مطالعه قرار می دهد .

اجزاء سه گانه هر خاک ذرات جامد ، آب و هوا می باشند که مقادیر نسبی آنها با زمان و مکان تغییر می کند .

مهمترین خصیصه بخش جامد که توده خاک را تشکیل می دهد ، بافت خاک ، سطح ویژه و ساختمان خاک است و آب و هوا تا 50 درصد و گاهی بیشتر از حجم توده خاک را اشغال می کند .

خاک از تجمع مواد معدنی و آلی تشکیل یافته است و ترکیبات مکانیکی خاک ، چگونگی کمی و کیفی ذرات آلی و معدنی در خاک می باشد .

معمولاً مواد بزرگتر از 2 سانتی متر را سنگ یا Stone و قطعاتی که قطر آنها بین 2 سانتی متر و 2 میلیمتر باشد سنگریزه یا Geravel و به ذرات کوچکتر از دو میلیمتر Fine earth اطلاق می شود و تجزیه های فیزیکی و شیمیایی که در خاک شناسی متداول است بر روی خاک نرم انجام می شود .

در صورتیکه مقدار ذرات درشت خاک زیاد باشد در فعالیتهای زراعی ایجاد اختلال و به خصوص در کار وسائل دقیق کشاورزی اشکال ایجاد می نماید و این گونه زمین ها را اراضی سنگلاخی می گویند .

صفات مختلفه خاک زراعتی و مرغوبیت آن از قبیل قابلیت جذب مواد غذایی و قابلیت صعود و نگهداری آب و غیره 000 بستگی به عوامل زیر دارد : ذرات خاک از نظر فیزیکی و مکانیکی یعنی ریزی و درشتی .

کلوئیدهای خاک که اطراف این ذرات را مانند لعاب و یا سیمانی گرفته و بدین ترتیب خاک دانه ها را درست کرده اند .

خلل و فرج موجود بین خاک دانه ها که بوسیله هوا و آب اشغال شده است ذیلاً به شرح مختصری از هر یک از آنها خواهیم پرداخت .

( منیع 3 ) ذرات خاک ذرات معدنی خاک را بر اساس اندازه تقسیم بندی می نمایند .

در زمینهای مختلف ذرات خاک دارای ریزی و درشتی متفاوت می باشد .

بسته به کمی و زیادی مقدار ذرات ریز یا درشت زمین نفوذ پذیر و یا نفوذ ناپذیر خواهد بود .

ذراتی که درشتی آنها بین 2 تا 2./.

میلیمتر باشد به طور کلی شن ( Sand ) نامیده می شود .

وقتی مقدار شن زیاد گردد خاک سبک محسوب می شود .

این خاکها دارای قابلیت نفوذ زیاد می باشند و آب در آنها به آسانی نفوذ می کند .

ذراتی که قطرشان بین02/0 تا 002/0 میلیمتر باشد لیمون Silt یا لای خوانده می شود .

ذراتی که قطر آنها کوچکتر از002/0 میلیمتر است رس Clay نامیده می شوند و دارای نفوذ پذیری کم و خاصیت جذب زیاد می باشند و وقتی مقداری از آنها در خاک زیاد شود زمین سنگین محسوب می شود .

( منبع 3 ) بافت خاک تجمع نسبی ( درصد ) رس ، سیلت و شن را بافت خاک گویند .

درصد این مواد تعیین کننده خواص خاک می باشد .

اگر چه بعضی از محصولات بافتهای خاصی از خاکها را ترجیح می دهند و یا کاشت و عملیات زراعی مربوط به داشت آنها به خاکهای خاصی نیاز دارد ( مثلاً خاکهای رسی برای برنج کاری مناسب هستند ، اما مناسب سیب زمینی یا چغندر کاری نمی باشند ) ، ولی بسیاری از محصولات در خاکهایی که از درصد تقریباً مساوی رس ، سیلیت و شن تشکیل شده اند رشد خوبی دارند .

البته اندازه ذرات تشکیل دهنده خاک در محدوده هر یک از گروههای رس ، سیلیت و شن عامل مهمی در تعیین کیفیت خاک است .

(منبع 2 ) خلل و فرج خاک فضای بین خاک دانه های زمین را خلل و فرج خاک گویند .

این فضا بوسیله آب هوا و بخار آب اشغال شده است و این خلل و فرج خاک را به دو قسمت ریز و قسمت درشت خلل و فرج تقسیم می کنند که به طرق مختلفی اندازه گیری می شود .

نسبت ایده آل بین بخش جامد و خلل و فرج خاک : حداقل گنجایش هوا در خاک بسته به جنس خاک متغیر است .

برای خاکهای زراعتی نرم حداکثر 6 درصد و برای خاکهای فشرده شده زراعتی حداقل 25 درصد حجم خاک می باشد .

این مقدار برای خاکهای شنی 39 درصد تا 47 درصد و برای خاکهای لیمونی 52 تا 56 و برای خاکهای رسی 40 تا 60 درصد و برای خاکهای هوموسی 78 تا 80 درصد است .

اگر خلل و فرج خاک از 30 درصد کمتر شود زراعت درآن دچار خفقان می شود .

میزان خلل و فرج برای خفقان زراعتهای مختلف بدین قرار است .

غلات بین 10 تا 15 درصد چغندر بین 15 تا 20 درصد و چمن بین 5 تا 10 درصد .

خاکی که کلیه خلل و فرج آن بوسیله آب پر شده باشد ، در حالت اشباع قرار دارد .

در این شرایط با وجودی که مقدرا زیادی آب در خاک وجود دارد ولی قابل استفاده گیاهان نمی باشد زیرا به دلیل تخلیه هوای خاک ، اکسیژن کافی برای تنفس ریشه وجود ندارد .

با خروج آب اضافی در اثر نیروی ثقل ، آب موجود در منافذ درشت خاک تخلیه شده ولی خلل و فرج ریز خاک پر از آب می باشند .

در خاکهای درشت بافت اندازه خلل و فرج بیشتر از خاکهای ریز بافت می باشند .

خلل و فرج خاک ، در جذب آب و هوا و انتقال آنها ، گسترش ریشه ها ، هدایت حرارتی و قدرت ساختمانی خاک اهمیت فراوانی دارد .

(منبع 3و 5 ) ساختمان خاک ربطه تجمعی ذرات خاک یا ترتیب قرار گرفتن ، توجیه وسازمان ذرات شن و سیلیت و رس در خاک را ساختمان خاک گویند و خاکدانه یا Ped واحد ساختمانی خاک می باشد که خود اجتماعی از ذرات خاک است که به صورت لایه هایی به همدیگر پیوسته و دارای ثبات می باشند و در برابر خشک و تر شدن متوالی مقاومت داشته و فرم خود را حفظ می نماید .

خاکدانه با کلوخه یا Clod که در موقع زیر و رو نمودن خاک خیس یا خشک ایجاد می شود و برعکس خاکدانه در مقابل تر و خشک شدن و یا یخ زدن و گرم شدن مقاومت نداشته و از هم می پاشد .

متفاوت است .

بر خلاف بافت و سطح ویژه که برای خاک معینی تقریباً مقدار ثابتی است ، ساختمان خاک یک مشخصه دائم التغییر است که در اثر تغییر شرائط محیطی ، فعالیت موجودات زنده و عملیات کشت و کار تغییر می کند .

ساختمان خاک در حاصلخیزی آن اهمیت به سزایی دارد ، زیرا رژیم حرارتی ، هوایی و رطوبتی خاک را دگرگون می نماید .

هم چنین خواص فیزیکی خاکها از نظر قابلیت نفوذ به آب و هوا در ریشه بستگی به ساختمان خاک دارد که در رشد و نمو گیاهان ، اثر آن از مواد غذایی و خصوصیات شیمیایی خاک کمتر نیست .

از اتصال ذرات و خاکدانه های زیر لوله های نامنظم و باریکی به نام لوله های موئین یا کاپیلاریته یا شعریه بوجود می آید که این لوله ها موجب صعود حرکت آب از طبقات پایین خاک به طرف سطح خاک می شوند .

از نظر رشد و نمو گیاهان خاک باید آب و هوای مورد نیاز گیاه را در دسترس ریشه قرار دهد و این موقعی صورت می گیرد که منافذ بسیار ریز خاک بوسیله آب و منافذ درشت تر آن بوسیله هوا پر شده باشد .

اثر ساختمان خاک بر ظرفیت نگهداری آب بیشتر از اثر بافت خاک بر آن است ، بهبود تهویه در خاک در نتیجه ساختمان بهتر خاک بوده و این موضوع منجر به ایجاد یک سیستم ریشه سالمتر و قوی تر می گردد .

ساختمان مناسب خاک قدرت نقوذ را نیز بیشتر می کند .

( منبع 3 و 1 ) مواد آلی خاک مواد آلی که جزئ لاینفک هر خاک بوده و خواص فیزیک و شیمیایی آنرا تا حد قابل توجهی تغییر می دهد ،عبارت است از کلیه اجسام الی موجود در خاک اعم از زنده یا مرده ، تازه یا کهنه ، ساده یا پیچیده و مرکب .

مواد آلی خاک شامل بقایای گیاهی و حیوانی در مراحل مختلف تجزیه ، هوموس ، میکروبها و هر ترکیب آلی دیگر می باشد .

در تعریف مواد آلی، حیوانات منظور نمی گردند ولی باکتریها ، قارچها و سایر میکربها به علت اینکه جداسازی آنها از سایر مواد آلی تقریباً غیر ممکن است جزء مواد آلی محوب می شوند .