مقدمه
(( نخستین قانون کار جمهوری اسلامی ایران شامل 203 ماده و 121 تبصره در تاریخ 26/8/69 پس از طی فراز و نشیبهای طولانی به تصویب نهایی رسید .
اگر چه به جز قوانین الهی هیچ قانونی نمی تواند بی عیب و نقص باشد امام قانون کار با احاطه بر جوانب مختلف تقریباً از جامعیت برخوردار است و تا حدودی به مسائل و معضلات محیط کار پاسخ می دهد .
حمایت از کارگران یکی از مشخصات بارز قانون کار جدید می باشد .
))
مسائل جدیدی که به قانون کار اضافه شده عبارتند از :
1- دوره آزمایشی کار
ماده 11 : ((طرفین می توانند مدتی با توافق هم به نام دوره آزمایشی کار تعیین نمایند .
در خلال این دوره هر یک ازطرفین حق دارند بدون اخطار قبلی و بی آنکه الزامی به پرداخت خسارت داشته باشند رابطه کار را قطع کنند .
در صورتی که قطع رابطه از طرف کارفرما باشد وی الزام به پرداخت حقوق تمام دوره آزمایشی خواهد بود و چنانچه کارگر رابطه کار را قطع کند فقط مستحق دریافت حقوق مدت انجام کار خواهد بود .
))
2- تعلیق قرارداد کار
ماده 14 : ((چنانچه به واسطه بروز حوادث غیر قابل پیش بینی شده انجام تعهدات یکی از طرفین متوقف شود قرار داد کار به حالت تعلیق در می آید و پس از رفع آنها قرارداد با احتساب سابقه خدمت ( از لحاظ بازنشستگی و افزایش مزد ) به حالت اول برمی گردد .
تبصره 5 : مدت خدمت نظام وظیفه با شرکت داوطلبانه کارگران در جبهه جزء سوابق کار محسوب می شود .
ماده 16 : قرار دار کارگرانی که از مرخصی تحصیلی استفاده می کنند و در طول مدت مرخصی به مدت 2 سال به حال تعلیق در می آید .
تبصره : مرخصی تحصیلی برای 2 سال دیگر قابل تمدید است .
ماده 17 : قرار داد کارگی که توقیف می شود و توقیف وی منجر به محکومیت
نمی شود در مدت توقیف به حالت تعلیق در می آید و کارگر پس از رفع آن به کار خود بازمی گردد .
ماده20 : تبصره : چنانچه کاگر بدون دلیل موجه حداکثر 30 روز پس از رفع حالت تعلیق آمادگی خود را برای انجام کار به کارفرما اعلام نکند در حکم کارگری است که استعفا داده است .
در این صورت کارگر مشمول حق سنوات به ازاء همه سال یکماه آخرین حقوق خواهد بود و اگر کارفرما به دلایل موجه از پذیرفتن کارگر خودداری کند به ازاء هر سال سابقه کار 45 روز آخرین مزد فرد باید به او پرداخت شود .))
3- بیمه بیکاری
ماده 30 : ((دولت مکلف است با توجه به اصل 29 قانون اساسی و با استفاده از درآمدهای عمومی ، درآمدهای حاصل از مشارکت مردم و نیز ازطریق ایجاد صندوق بیمه بیکاری نسبت به تامین معاش کارگران بیکار شده اقدام و امکانات لازم را برای اشتغال آنان فراهم کند .))
4- خاتمه قرار داد
ماده 24 : ((درصورت خاتمه قرارداد کار ( کار معین یا مدت موقت ) کارفرما مکلف است با کارگری که مطابق قرارداد یکسال یا بیشتر به کار اشتغال داشته باشد برای هر سال سابقه اعم از متوالی یا متناوب بر اساس آخرین حقوقی مبلغی معادل یکماه حقوق به عنوان مزایای پایان کار به وی پرداخت نماید .
ماده 31 : چنانچه خاتمه قرارداد کار به لحاظ از کارافتادگی کلی و یا بازنشستگی کارگر باشد .
کارگر مکلف است بر اساس آخرین مزد کار ، کارگر به نسبت هر سال سابقه خدمت حقوقی به میزان 30 روز مزد به وی پرداخت کند که این وجه علاوه برمستمری از کارافتادگی و یا بازنشستگی کارگر است که توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت می شود .
ماده 32 : اگر خاتمه قرار داد کار در نتیجه کاهش تواناییهای جسمی و فکری ناشی از کارافتادگی باشد ( بنا به تشخیص کمیسیون پزشکی ، سازمان بهداشت و درمان منطقه یا برخی اعضای شورای اسلامی کار یا نمایندگان قانون کار ) کارفرما مکلف است به نسبت هر سال سابقه ، معادل دو ماه آخرین حقوق به وی پرداخت کند.))
اخراج کارگر
ماده 34 (( قانون کار قدیم آمده بود که اگر اخراج کارگر بنا به تشخیص هیات اختلاف در اثر تقصیر او در انجام وظیفه باشد هیچگونه حقی بر او تعلق نخواهد گرفت ولی در ماده 27 قانون کار جدید امده است که هر گاه کارگر در انجام وظایف قصور ورزد یا آیین نامه های انظباطی کارگر پس از تذکرات کتبی نقض نماید ، کارفرما حق دارد در صو.رت اعلام نظر هیئت شورای اسلامی کار علاوه بر مطالبات معوق به نسبت هر سال سابقه کار معادل یک ماه آخرین حقوق کارگر به عنوان حق سنوات به وی پرداخت و قرار داد کار را فسخ نماید .
ماده 165 : در صورتی که هیات حل اختلاف اخراج کارگر را غیر موجه تشخیص دهد حکم بازگشت کارگر اخراجی و پرداخت حق السعی او را از تاریخ اخراج صادر می کند و در صورت موجه بودن اخراج کارگر می توان اخذ سنوات به ازاء هر سال سابقه معادل یک ماه
حقوق خواهد بود و چنانچه کارگر نخواهد به واحد مربوطه برگردد بر اساس سابقه خدمت نسبت به هر سال 45 روز فرد به او پرداخت می شود .))
ماموریت ((موضوع ماموریت در قانون کار قدیم مشخص نبود ولی در قانون جدید این مسئله روشن شده است .
ماده 46 و تبصره ان به کارگرانی که به ماموریت خارج از محل خدمت اعزام می شوند فوق العاده ماموریت تعلق می گیرد که نباید از مزد ثابت کارگر کمتر باشد کارفرما مکلف است وسیله با هزینه رفت و برگشت آن ها را تامین کند .
ماموریت به موردی گفته می شود که کارگر برای انجام کار حداقل 50 کیلومتر از محل کارگاه اصلی دور شود و یا ناگزیر باشد حداقل یکی از شبها در محل ماموریت توقف نماید .)) کار نوجوانان ((از جمله موارد تغیر یافته افزایش حداقل سن کارگر از 12 سال با 15 سال در قانون جدید بوده و هم چنین کارگری که سنشان بین 15 تا 18 سال بوده کارگر نوجوان نامیده شده اند که در بدو استخدام باید مورد آزمایشهای پزشکی توسط سازمان تامین اجتماعی قرار گیرند و این آزمایشها حداقل باید سالی یکبار تجدید شود و مدارک مربوطه در پرونده آنها ضبط گردد .
ساعت کار روزانه نوجوان نیم ساعت کمتر از ساعت کار کمتر از ساعت کار معمولی است .)) حفاظت فنی و بهداشت کار ((در قانون جدید ، کارگاههای خانوادگی مهم مشمول مقررات حفاظت فنی و بهداشت کار بوده و مکلف به رعایت اصول بهداشت کار می باشد ، هم چنین تاکید بیشتری بر رعایت و اجراء ضوابط و بهداشت کار از مرحله ورود تا نصب و راه اندازی ماشین الات و نیز در جریان بهره برداری از انها شده است .)) بازرسی کار ((یک اختلاف که بین قانون جدید و قانون قدیم وجود دارد این است که در ماده 52 قانون قدیم بازرسان حق ندارند هر موقع که به کارگاهها وارد شده و به بازرسی پردازند .
در ماده 98 قانون جدید بازرسان در حدود وظایف خویش حق دارند بدون اطلاع قبلی و در هر موقع از شبانه روز به کارگاهها وارد شده و بازرسی نمایند و حتی می توانند در دفاتر و مدارک موجود در موسسه مراجعه و در صورت لزوم از تمام و یا قسمتی از آن رونوشت تهیه نمایند .)) کار صیقل آدمی است .
امام علی (ع) ضرورت و اهمیت کار (( مفهوم کار چیست ؟
چرا مردم کار می کنند ؟
از کار چه چیزی به دست می آورند ؟
اینها سوالهایی است که هر کس کم و بیش در زندگی خود یا دیگران با آن مواجه بوده است.
اگر از یک فرد معمولی سوال کنیم که شبانه روز خود را چگونه می گذراند خواهیم دانست که شغل او بیش از هر فعالیت دیگر وقتش را می گیرد .
کار در خانه یا اداره و رفت و برگشت به محل کار شاید نیمی از وقت شبانه روز او را اشغال کند .
در حقیقت برای افرادی که به کار خود علاقه مند هستند و از آن لذت می برند مفهوم کار و تفریح یکی است .
باید دانست که اهمیت کار تنها به زمانی که به خود اختصاص می دهد مربوط نمی شود ، بلکه کار عامل قدرتمندی در تامین نیازهای اقتصادی ، اجتماعی و روانی انسان می باشد .
انگیزه های غیر اقتصادی کار که ازاهمیت مساوی و گاه بیشتر برای فرد در اجتماع برخوردارند و کمتر اذعان می شوند و شاید برای اکثر مردم ناشناخته هستند .
کار علاوه بر اینکه وسیله ای برای تامین نیازهای مادی باشد ، می تواند پاسخگوی بسیاری از نیازهای عمیق و اساسی بشر هم باشد .
از جمله ی این نیازها می توان به : کسب موفقیت ، نیاز به تایید و پذیرش دیگران ، نیاز به ایجاد روابط شخصی و اجتماعی و کسب هویت و احتراز از پوچی اشاره کرد.)) تعریف کار (( اصطلاح کار در فرهنگ فارسی معین به معنای آنچه از شخص یا شیء صادر می شود ، فعل ، عمل ، شغل ، پیشه و … آمده است .
در فیزیک تبدیل یا انتقال انرژی کار است و در فرهنگ لغات انگلیسی کار را : اعمال نیروی روانی یا قوای ذهنی به منظور انجام فعالیت فیزیکی یا روانی در جهت کسب یک هدف می دانند .در اسلام کار وسیله ای برای کسب روزی حلال ، خدمت به خلق ، جلب رضای خداوند و نزدیک شدن به خدا است .
بنابراین کار فعالیتی است که از فرد خواسته شده و در مقابل آن به وی مزد پرداخت می شود .
موقعیت ایده آل وقتی است که فرد از کاری که برای امرار معاش و کسب درآمد انجام دهد لذت هم ببرد .
وقتی شخص حرفه ای را انتخاب کند که مورد علاقه او باشد و تواناییهایش را به کار گیرد احتمال وقوع این امر بیشتر است .)) کار از نظر اولیاء خدا و افراد دیگر ((رسول اکرم (ص) فرمودند : ‹ هر کس بیکار بگردد و سنگینی خود را بر دوش مردم بیندازد ملعون است › حضرت علی (ع) فرمودند : ‹ کار صیقل آدمی است › امام جعفر صادق (ع) فرمودند : ‹ هر کس برای کسب روزی خانواده اش کار کند همانند کسی است که در راه خدا جهاد کرده است › ادیسون مخترع آمریکائی : ‹ برای جوانان سه توصیه دارم : کار ، کار ، کار › برو کار می کن مگو چیست کار که سرمایه جاودانیست کار « سعدی » پاسکال فیزیکدان مشهور فرانسوی : ‹ مصدر کلیدی مفاسد فکری و اخلای بیکاری است .
هر کشوری که بخواهد این عیب بزرگ اجتماعی را رفع کند باید مردم را به کار وادار کند تا آن آرامش عمیق روحی که عده معدودی از آن آگاهند در عرصه ی وجود افراد برقرار شود .› امام علی (ع) : ‹ کار جوهر مرد است › از نظر روانشناسان : ‹ کار نوعی تفریح بوده و باعث آرامش روح و روان می شود › از نظر علمای تعلیم و تربیت : ‹ فرایندی برای یاد دهی و یاد گیری است › از نظر جامعه شناسان : ‹ خدمت به جامعه و پذیرفتن نقش اجتماعی › از نظر اقتصاد دانان : ‹ وسیله ای برای تامین نیازهای مادی است › مفهوم کار در طول تاریخ بشر ، در فرهنگها و جوامع مختلف و حتی از فردی به فرد دیگر متفاوت است .
در گذشته شغل ها از پدران و نیاکان به فرزندان منتقل می شد و افراد نیز حق اعتراض نداشتند ، ولی امروزه هر جوان و نوجوانی تا مقطع دبیرستان تحصیل کرده و انتخاب رشته می کند و سپس سه سال تحصیلی را به پایان رسانده و بعد از آن یا وارد بازار کار شده و یا از طریق کنکور وارد دانشگاه می شود و تا هر مدرکی که بخواهد تحصیل می کند و پس از آن از طریق دانشگاه وارد بازار کار می شود و شلغل محسوب می گردد .)) کار در قانون اساسی طبق اصل 28 قانون اساسی : (( هر کسی حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست برگزینند .
دولت موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل مختلف برای همه ی افراد امکان اشغال به کار و شرایط مساوی را برای احراز مشاغل ایجاد کند .)) انواع کار ما دو نوع کار داریم : دولتی و آزاد که هدف هردوی آنها تامین نیازهای افراد می باشد .
شغل دولتی (( در شغل دولتی فرد برای دولت کار می کند و کارمند یا کارگر دولت است و ماهانه مبلغی را به عنوان حقوق دریافت می کند و پس از بازنشستگی نیز حقوقی بعنوان حقوقی بازنشستگی در یافت می کند.
)) شغل آزاد (( در شغل آزاد فرد تحت نظر دولت نیست و ماهانه حقوقی از دولت دریافت نمی کند ، بلکه از طریق معاملاتی که در بازار انجام می دهد مبلغی را دریافت می کند و حتی برای بعضی از این مشاغل تحصیلات نیز نیاز نیست و ممکن است فرد توسط پدرش وارد بازار کار شود ولی این افراد نیز می توانند از بیمه عمر نیز مبلغی را بعنوان مبلغ بازنشستگی دریافت کنند.)) فرق شغل آزاد و دولتی (( اگر به افراد مختلف جامعه نظری بیافکنیم و از آنها در مورد این دو نوع شغل یعنی آزاد و دولتی سوال کنیم هر یک جوابهای گوناگونی خواهند داد .
حال ما از یک شخص که شغل آزاد دارد سوال کردیم که آیا از شغل خود راضی است یا نه و حسن ها و معایب کارش را برایم بگوید .
او گفت : شغل آزاد نیز مانند شغل دولتی انواع مختلفی دارد .
مثلاً به کار تجارت هم شغل آزاد می گویند و به سیگار فروش کنار خیابان هم شغل آزاد اطلاق می شود ، اما در حالت کلی می توانیم بگوییم در امد این شغل آزاد نسبتاً خوب است و از این نظر حتی می توان گفت شاید به اندازه ی درآمد یک ساله یک کارمند متوسط در یک ماه درامد داشته و از این جهت مطلوب است .
از جمله مشکلات این شغل نبود تضمین کاری است ، یعنی اگر فرد یک روز سرکار نرود هیچ درامدی نخواهد داشت و همچنین هنگام بازنشستگی و نیز پیری هیچگونه درآمدی در کار نیست ، به همین دلیل باید در جوانی آنقدر پس انداز کند تا در ایام پیری از آن استفاده کند .
مشکل دیگر این است که در این کار باید روحیه ریسک کردن داشته باشدو قدرت بیان و همچنین سرمایه کافی داشته باشد که این از جمله مشکلات شروع کار آزاد بخصوص برای جوانان است که میل به این کار در آن ها از بین می برد .
شغل آزاد به گونه ای است که وقت معینی ندارد و به دلیل نداشتن حق بازنشستگی و بیمع عمر و … کمتر از میان جوانان داوطلب می پذیرد مگر که این گونه کارها به او به ارث برسد ، یعنی مثلاً پدرش کارخانه دار باشد و کارخانه به پسر برسد که در این صورت نیز اگر به دلیل ناآگاهی فرزند کارخانه از دست برود او بی کار می ماند .
یکی از محاسن این کار ، لازم نداشتن تحصیلات عالی برای کار است و شغل آزاد به گونه ای است که تقریباً نیمی از قشر جامعه را که زنان هستند از دست داده است زیرا اغلب به خاطر محیط نامناسب کار ، درامد سخت و غیره ، کمتر به این گونه مشاغل روی می آورند ولی شغل دولتی بدلیل اینکه فرد می داند هر ماه درامدی مشخص و ثابت دارد از طرف مردم با استقبال زیادی مواجه است ، زیرا در شغل دولتی کار و درامد افراد برای 30 سال مدت خدمت آن ها و همچنین ایام بازنشستگی تامین است و افراد از این نظر مشکلی ندارند .
در شغل دولتی افراد در روز 8 ساعت کار می کنند و اگر بیشتر کار کنند اضافه حقو.قی را دریافت می کنند و همچنین در تمام تعطیلات رسمی و جمعه ها نیز تعطیل هستند و در سال نیز به مدت 30 روز مرخصی استحقاقی دارند که می توانند در طول سال از آن استفاده کنند و از نظر محیط کار نیز برای خانم ها بسیار خوب است .
از جمله معایب این شغل درامد نسبتاً کم آن است که در این دوره زمانه با ان قیمت اجناس واقعاً کم است و همه کارکنان از این امر گله دارند و همه ساله خواستار اضافه شدن به حقوق هایشان هستند .)) مجله پیوند ، دیماه 81 ، ص 3 ، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان جمهوری اسلامی ، چهل حدیث ، امیر شهید سپهبد صیاد شیرازی ، 1374 ، انتشارات قدس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قانون کار قانون نظام صنفی مصوب تیرماه 1359 شورای انقلاب با آخرین اصلاحات و الحاقات ، تهران ، وزارت بازرگانی ، دبیر خانه هیئت عالی نظارت ، 1359 رجبی ، ابراهیم ، مترجم ، راهنمای بازرسان فنی کار ، تهران ، وزارت کار و امور اجتماعی ، 1371 مهر ، فرهنگ ، حقوق کار و بیمه های اجتماعی ، تهران ، موسسه عالی حسابداری ، 1354 هاشمی ، محمد ، نگرشی بر قانون کار جدید ، ضمیمه مجله تحقیقات حقوقی ( شماره 9 ) بهار و تابستان 1370 عنوانصفحهمقدمهدوره آزمایشی کارتعلیق قراردادبیمه بی کاریخاتمه قرارداداخراج کارگرماموریتکار نوجوانانحفاظت فنی و بهداشت کاربازرسی کارضرورت واهمیت کارتعریف کارکار از نظر اولیاء خداوافراد دیگرکار در قانون اسا سیانواع کارشغل دولتیشغل آزادفرق شغل دولتی و آزادنتیجه