دانلود تحقیق کتابخانه‌ ملی‌ جمهوری‌ اسلامی‌

سازمان‌ اسناد و کتابخانه‌ ملی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ مؤسسه‌ای‌ آموزشی‌، پژوهشی‌، علمی‌ و خدماتی‌ است‌ که‌ اساسنامه‌ آن‌ به‌ تصویب‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ رسیده‌ است‌ و ریاست‌ عالیه‌ آن‌ با رئیس‌ جمهوری‌ است‌.

شکل‌گیری‌ رسمی‌ کتابخانه‌ ملی‌ به‌ سال‌ 1316 بازمی‌گردد.

در سال‌ 1358 مرکز خدمات‌ کتابداری‌، و در سال‌ 1378 سازمان‌ مدارک‌ فرهنگی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ در کتابخانه‌ ملی‌ ادغام‌ شدند و سرانجام‌ در سال‌ 1381 با تصویب‌ شورای‌ عالی‌ اداری‌، کتابخانه‌ ملی‌ و سازمان‌ اسناد ملی‌ با هم‌ ادغام‌ شدند و سازمان‌ فعلی‌ شکل‌ گرفت‌.

اکنون‌ این‌ سازمان‌ در دو ساختمان‌ مستقل‌ «کتابخانه‌ ملی‌ ایران‌» و «گنجینه‌ اسناد ملی‌ ایران‌» فعالیت‌ دارد.

تاریخچه کتابخانه ملی ایران :
مقدمه
تاریخچه تشکیل مجموعه کتابخانه به آغاز دهه 1240 ش.

باز می گردد.

در 1268 ق./1231ش.، مدرسه دارالفنون در تهران کار خود را آغاز کرد، و 12 سال بعد ( 1280ق./1243ش.) کتابخانه کوچکی در آن مدرسه تأسیس شد و تقدیر چنین بود که این مجموعه کوچک در مدرسه ای که به سبک اروپایی، ساخته شده بود، هسته اولیه مجموعه کتابخانه ملّی ایران شود که 73 سال بعد، در سوم شهریور 1316ش.

رسماً، در تهران، گشایش یافت؛ و یکی از مظاهر تجدد در این کشور به شمار می رفت.

در عهد مظفرالدین شاه که آشنایی ایرانیان با تمدن غرب بیشتر شد، در 1315ق./ 1276ش.، به منظور اشاعه فرهنگ و تأسیس مدارس جدید، انجمن معارف تهران تشکیل شد.

انجمن یک سال بعد، در 17 جمادی الثانی 1316/1277 ش.

‌« کتابخانه ملی معارف » را با مجموعه ای که با کوشش فراوان گردآوری کرده بود، در جنب مدرسه دارالفنون، در محل انجمن، تأسیس کرد.

نکته مهم اینکه واژه « ملّی » که در نام این کتابخانه به کار رفته، به هیچ وجه به معنای « ملیتی » و « ملی گرایانه » نبود، بلکه بیانگر آن بود که این کتابخانه هیچ گونه وابستگی به دولت ندارد و مؤسسه ای است غیر انتفاعی و مردمی از این رو، بی جا نیست اگر آن را نخستین کتابخانه عمومی ایران بدانیم که در تهران تأسیس شد؛ کما اینکه تا چند دهه بعد کتابخانه ملی تبریز ،کتابخانه ملی فارس، کتابخانه ملی کرمان، و کتابخانه ملی رشت نیز، که جملگی کتابخانه عمومی بودند، در ایران تأسیس شدند.

والا در هرکشوری فقط یک کتابخانه ملّی می تواند وجود داشته باشد.

از این رو، صحیح نیست « کتابخانه ملی معارف» را سلف کتابخانه ملی ایران بدانیم.

در 1324ق./1284ش.، در زمان وزارت علاء الملک، کتابخانه ملی معارف به مدرسه دارالفنون منتقل و با کتابخانه آن مدرسه ادغام شد.

در 1338ق./1298ش.، در زمان وزارت معارف حکیم الملک، نام « کتابخانه معارف » را بر این کتابخانه نهادند و بالاخره در 1353ق./1313ش.، در دوره وزارت معارف علی اصغر حکمت، به نام « کتابخانه عمومی معارف » خوانده شد.

بنا بر نظام نامه کتابخانه عمومی معارف ( مصوب 9 دی 1313 ش.

) کتابخانه « از دوایر اداره انطباعات بوده « و حدود 5000 جلد کتاب و به طور متوسط 31 نفر مراجعه کننده در هر روز داشته است.

بخش « وظایف » نیز فقط به شرح وظایف کارکنان کتابخانه اختصاص دارد و هیچ اشاره ای به وظایف کتابخانه نمی کنند.

اما در نظامنامه اداره انطباعات ( سازمان مادر کتابخانه معارف ) در بخش دایره کتابخانه ملّی، وظایف کتابخانه عبارت بودند از:
الف) تنظیم و مواظبت کتب موجود در کتابخانه و تدوین و طبع فهرست های لازم برای کتب.

ب ) جمع آوری کتب منطبعه و جراید و مجلات داخله و خارجه که به کتابخانه می رسد.

ج ) انتخاب و تعیین کتب خطی و چاپی که همه ساله باید برای تکمیل کتابخانه خریداری شود.

اینها بیشتر وظایف کلی یک کتابخانه عمومی است.

ریاست کتابخانه معارف در این زمان بر عهده جهانگیر شمس -آوری بوده که به تازگی از آمریکا به ایران برگشته و با کتابخانه های جدید آشنا بود.

رویداد مهم دیگر، در 1313ش.، برگزاری کنگره و جشن هزاره فردوسی در تهران بود، شاید برای نخستین بار بود که گروه چشمگیری از ایران شناسان و خاورشناسان سراسر جهان در ایران گرد می آمدند.

در مدرسه دارالفنون تالاری به نام فردوسی نام گذاری شد و آثار خاورشناسان و ایرانشناسان میهمان و کتاب هایی که به کنگره اهدا کرده بودند ، در آنجا گردآوری شد.

پس از برگزاری کنگره، این کتاب ها نیز به مجموعه کتابخانه عمومی معارف اضافه شد.

نخستین ساختمان کتابخانه ملّی در اواخـر 1313ش.

مهدی بیانی کـه به ریاست کتابخانه عمومی معارف منصوب شـده بـود، در تـلاش و مکاتبات خـود بـرای رفـع مشکل جا و فضای کتابخانه عمومی معارف، از فرصت استفاده کرد و تأسیس « کتابخانه ملّی ایران » را بـه علی اصغر حکمت، وزیـر معـارف، پیشنهاد کرد که مورد قبول قرار گرفت و با اقبال روبـه رو شـد.

در همیـن زمان موزه ایران باستان، در بخش غربی میدان مشق ( نبش خیابان امام خمینی و سی تیر کنونی ) در دست ساخت و ساز بـود و در قسمت شمالی ساختمان موزه ایران باستان قطعه زمینی بایر بود به مساحت حدود 3500 متر مربع.

در 1315ش.

علی اصغر حکمت از رضا شاه اجازه خـواسـت کـه در این زمین کتابخانه ای تخصصی برای موزه ایران باستان ساخته شود و به نام ابوالقاسم فردوسی، کتابخانه فردوسی نام گذاری شود.

با درخواست حکمت موافقت شد از آندره گدار، باستان شناس و معمار فرانسوی، کـه نقشـه موزه ایران باستان را تهیه کرده بود خواسته شد تا نقشه ای برای کتابخانه ارائـه دهد تا سبک دو ساختمان بسیار به هم شبیه شـود.

کـار ساختمان در 1316 بـه اتمـام رسیـد و در مکـاتبـات نیـز بـا نـام کتـابخـانـه فردوسی از آن اسم رفته است.

در 1316 دستور داده شد که ساختمان به مهدی بیانی تحویل شود.

در خرداد 1316، رضا شاه دستـور داد کتاب های مکرر چاپی و خطی کتابخانه سلطنتی نیز به کتابخانه عمومی معارف تحویل داده شود.

مجموعاً 13،712 نسخـه چاپی و خطی – در چند نوبـت – بـه بیانی تحویل داده شد.

همچنین کتابخانه خصـوصـی عزیرخان ندائی ( عزیز خان خواجه ) که اموال خود را وقف کرده و پادشاه وقت را متولی قـرار داده بـود، به کتابخانه معارف منتقل شد.

مجمـوعـه دیگـری کـه در زمـان افتتـاح بـه کتـابخـانـه ملـی منتقـل شد، حدود 5000 جلد کتاب به زبان های روسی، فـرانسـوی، و آلمانی متعلق به کتابخانه بانک استقراضی روسیه بود.

این بانک در 1268 ق.

، در رقابت با بانک شاهنشاهی ( متعلق به بریتانیا ) در ایران با اجاره ناصرالدین شاه تأسیس شد.

پس از انقـلاب اُکتبـر 1917 و روی کـار آمـدن حکومت شـوروی در روسیه، در 1299ش.

به موجب قرارداد ایران و شـوروی قـروض دولت ایـران که متجاوز از چهل میلیون منات بود بخشیده شد.

دارایی بانک نیز به دولت ایران واگذار شد و کتاب های بانک در اختیار کتابخانه ملّی قرار گرفت.

بـا کوشش و همت مهـدی بیـانـی مجموعه کتابخانه عمومی معـارف ( همراه با کتاب های اهدایی کتابخانه سلطنتی و مجموعه عزیزخان خواجه و مجموعه بانک استقراضی و تعدادی مجمـوعـه های خصوصی ) که روی هم 000/30 نسخه خطـی و چـاپـی مـی رسیـد بـه ساختمان جدید- جنب مـوزه ایـران باستان- منتقـل و با نام « کتابخانه ملی ایران » در سوم شهریور 1316 برابر 1356ق.

افتتاح شد.

حبیب یغمایی ماده تاریخ افتتاح کتابخانه ملی ایران را این چنین سروده است: زفردوسـی آمـوز تاریخ آن میاسای زآموختن یک زمان از این رو می توان گفت تاریخ وسرآغاز مجموعه کتابخانه ملّی به 1280ق.

برمی گردد، اما تاریخ کتابخانه ملّی ایران از 1316ش.

آغـاز می شود.

چنین امـری در بسیـاری از کتابخانه های ملّی جهـان اتفـاق افتـاده است، به عنوان مثال تاریخ مجمـوعـه کتـابخـانـه ملّـی فرانسه بـه کتابخانه کوچک 917 جلدی شارل پنجم بر می گردد ( در 1368م.

)، در حالی که تاریخ کتابخانه ملّی فرانسه، از سال 1789، بعد از پیروزی انقلاب کبیر فرانسه آغاز می شود.

مسـاحـت زیـر بنـای نخستیـن سـاختمـان کتابخانه ملّـی ایران 550 متر در دوطبقـه اسـت.

طبقه اول مشتمل بود بر تالار نمایش، تـالار فـردوسـی ، بخش نشـریـات و خدمات فنی؛ و طبقـه دوم بـه تالار مـطالعـه ( برای حدود 60 نفر ) و مخازن کتاب ها اختصاص داشت.

مخازن کتابخانه کلاً برای 40000 جلد کتاب طـراحی و ساخته شـده بـود، از اسناد و مدارک چنین بر می آید کـه علی رغم افتتـاح کتابخانه ملّی ایـران در تاریخ سـوم شهریور 1316، ساختمان کتابخانه به طور کامل ساخته و آماده نشده بود و بعضی از قسمت های آن در سال های بعد – لااقل تا 1320 ش.

– کـامـل شده اند.

از ایـن رو، در روزنـامـه اطلاعات مـورخ 18/3/1318ش.

خبـر « افتتـاح کتابخانه ملی ایـران » ایـن چنین درج شـده اسـت: « عمـارت جـدیـد کتابخانه ملی که در شمال عمارت موزه ایران باستان در خیابان رفائیل ساختمان شده است از هر حیث آماده شد، و از روز دوم تیر ماه افتتاح و تالار مطالعه کتابخانه همه روزه به استثنای ایام تعطیل از ساعت هفت صبح تـا یکساعت بعـد از ظهر برای استفاده مراجعه کنندگان دایر خواهد بود».

سیر تحولات کتابخانه ملّی هنوز مدتی از افتتاح کتابخانه نگذشته بود که مشکل جا و فضا دوباره مطرح شد و بیانی مکـاتبـات خـود را بـا آندره گدار ( کـه مـدیـر کـل اداره باستان شناسی بود ) آغاز کرد.

بالاخره در نیمه دوم دهه 1330 ساختمان دیگـری به مساحت 570 متر مربع زیربنا در حد فاصل ساختمان قبلی و دیوار وزارت امور خارجه ( که در شرق کتابخانه ملّی بود ) سـاختـه شـد و لااقـل برای یک دهه، کتابخانه ملّی کمتر تحت فشار کمبود جا بود.در دهه بعد مجدداً مشکـل جـا و فضا پدیدار شد.

لیکن چون بحث احداث کتابخانه ملّی پهلوی پیش آمد، عملاً موضوع کمبود جا و فضای کتابخانه ملی در ساختمان جنب موزه کنار گذاشته شد.

پیشنهـاد احـداث کتابخانه ملّی دیگـری بیشتر بـه این دلیل بود که کتابخانه ملّی موجود از زمان احداث ( سوم شهریور 1316ش.) بـه هیـچ وجـه، چـه از نظر تشکیلات و اساسنامه و چه از نظر وظایف و نیروی انسانی ، به گونه ای عمل نکرده بود که بتوان آن را یک کتابخانه ملّی بـا معیارها و استانداردهای کتابداری به حساب آورد.

اساسنامه و آیین نامه های آن به گونه ای تدوین شده بود که بیشتر پاسخگوی نیازهای یک کتابخانه عمومی بود.

در شـرح وظایف و آیین نامه های آن نیز هیچ اثر و ردّی از وظایف کتابخانه ملّی به چشم نمی خورد، بدین معنی که مسئـول گـردآوری انتشارات کشور و سازماندهی آنها و بالاخره نشر کتابشناسی ملی؛ و گردآوری انتشارات درباره ایران از سراسر جهـان و بـه موازات این وظیفه کمک و یاری به کتابداری و کتابخانه های کشور نبود.

حتی کتابخانه ملّی ایران قـانـون واسپـاری کتاب را کـه نـاشـران را موظف می کرد « از هـر نسخـه که به طبع می رسد، دو نسخه را برای ضبط در کتابخانه ملّی و تکمیـل مجموعه مطبوعات » بفرستند ( ماده 5 قانون مطبوعات مصوب 5 محرم الحرام 1326ق.، فصل دوم – طبع کتاب )، پیگیری نمی کرد و به انجام نمی رساند.

در واقـع کتابخانه ملّی ایـران در حـد یک کتابخانه عمومی و شاید یک قرائت خانه انجام وظیفه می کرد.

به خصوص از اوایـل دهـه 1340، متأسفانه بـه پوششی بـرای سازمان اداری ممیـزی و سانسور بدل شده بود و بنا بر آیین نامه اصلاحی تأسیس چاپخانه ( مصوب 1343)، مـدیـران چاپخانه ها مکلف بودند دو نسخـه از نشریه مورد چاپ را بعد از چاپ متن و قبـل از صحـافـی بـا ذکـر کامل هویت مؤلف یا مترجم و تعیین تعداد نسخی که از اثر منظور منتشر می شود « به کتابخانه ملّی تهران ارسـال دارنـد تا حداکثر ظرف مدت ده روز در دفتر مخصوصی که برای این موضوع ترتیب داده می شود به ثبت » برسد.

آیین نامه ثبت کتاب- بـه طـور مستقـل- در تاریخ دهم اسفند 1356 در هیئت وزیـران به تصویب رسید.

کتابخانه ملّی ایـران، کتابشناسی ملی ایـران را نیز از سال 1342 بـه طور ناقص و نامرتب منتشر می کرد که از نظر خدمات فنی و اصول علمـی و جهانی کتابداری نیـز به قدری عقب بود که امکان نداشت قـادر باشد بـه سایر کتابخانه های کشور یاری برساند.

بیشتر فعالیت سه تا چهار دهه اول عمر کتابخانه ملّی صرف انتشار فهرست نسخه های خطی آن شد.

در نیمـه دهـه 1340 رویدادهای مهمـی در کتابداری ایران رُخ داد که هیچ گونه نشان و ارتباط تعاملی با کتابخانه ملّی در آنها به چشم نمی خورد.

از آن جمله اند: تأسیس گروه کتابداری در دانشگاه تهران و برگزاری دوره کارشناسی ارشد کتـابـداری، تأسیس انجمن کتابداری ایـران، و مـرکـز خـدمـات کتابداری کـه بـا مرکز توأمان خود- مرکز اطلاعات و مدارک علمی- در وزارت علوم و آموزش عالی، در 1347، تأسیس شدند.

از این رو، تأسیس یک کتابخانه ملّی با اصول و ضوابط علمی و جهانی، فـرصتـی بود برای بهره گیری هرچه بیشتر این مؤسسات کتابداری و ایجاد ارتباط و تعامل میان کتابخانه های مختلف کشور و سازماندهی نظام ملی کتابداری و اطلاع رسانی.

از این رو، در 1352، از ایفلا درخواست شد که ایران را در تأسیس کتابخانه ملّی جدید یاری دهد.

در همایش جهانی ایفلا – در 1352- نمایندگان ایـران از آقای لیبارز، رئیس ایفلا که در عین حال سرپرستی طرح کتابخانه ملّی پهلوی را بر عهـده داشـت، خواستند کـه در تأسیس کتابخانه ملّی، بـه عنوان یک رویداد مهم فرهنگی در تاریخ ایران، نقش مهمی به کتابداران ایرانی سپـرده شـود.

از ایـن رو طـرح تأسیس کتابخانه ملّی پهلـوی به مرکز خدمات کتابداری و مرکز مدارک علمی ایران ارسال شد.

در 1354، ناصر شریفی، رئیس وقـت دانشکـده کتابـداری پـرات، در ایـالات متحـده- 60 تن از کتابداران و معماران مشهـور جهـان را دعـوت کرد تا بـرای بررسی معمـاری و کتابخانه های ایران به مدت یک ماه به ایران سفر کنند.

در این مـدت 15 تن از کتـابـداران ایـرانـی نیـز با این گـروه همکـاری کـردنـد.

حاصل این گردهمایی نخستیـن برنامه پیشنهادی ناصر شریفی بـود کـه بـه دولت ایـران ارائـه شـد: کتابخانه ای با 350 هزار متر مربع زیر بنا.

این طرح را کمیته فنی ایفلا و کتابداران ایرانی، غیر قابل قبول، بلند پروازانه، و غیر عملی دانستند.

پس از بررسی های لازم و تجدید نظـرهـا، طـرح پیشنهادی دوم که ژان پیرکلاول، رئیس کتابخانه دانشگاه لوزان تهیه کـرده بـود ارائه شد: کتابخانه ای در 94 هزار متر مربع.

این طرح در مهر 1355 به تصویب هیئت داوران رسید و به مسابقه گـذاشتـه شـد.

از مجمـوع 600 نقشـه ای که از سراسر جهان ارسال شد، هیئت داوران، مرکب از معماران و کتابداران ایرانی و خارجی، در اسفند 1356ش.

شرکت آلمانی « فن گرکان، مارک و شرکا » را برنده اعلام کرد.

هنـوز بـررسـی هـا و تجدید نظرهای نهایی بـه انجام نرسیده بود که با پیروزی انقلاب اسلامی کار متوقف شد.

پس از پیـروزی انقـلاب اسـلامـی، نخستین گـام بـرای ساماندهی کتابخانه ملّی در 1358 برداشته شد: طـرح ادغام مرکز خدمات کتابداری و کتابخانه ملّی ایـران که هر دو زیر مجموعه وزارت فرهنگ و آموزش عالی بودند به وزیر فرهنگ و آموزش عـالـی ارائـه شـد و مـورد تصـویـب قـرار گرفت.

ولـی ادغـام عملاً در 1360 انجام شد و مرکز خدمات کتابداری با همه تجهیـزات و کارمندانش بـه سـاختمـان قـدیمـی کتابخانه ملی ایران منتقل شدند، یعنی همان مکانی که حـدود دو دهـه از کمبود جا و فضا رنج می برد.

بررسی های جدیدی انجام شد، تا شاید بتوانند از ساختمان های دولتی یا نیمه دولتی برای رفع مشکلات کتابخانه ملّی استفـاده کنند.

در 1359، کمیتـه ای 7 نفـره، مرکب از نمایندگان مرکز خدمات کتابداری، کتابخانه ملّـی، چنـد مهنـدس و نمـاینـده ای از قـم از ساختمان های مـوجـود در تهـران بـازدیـد کـردنـد و بالاخره ساختمانی را که برای دفتر فرهنگی فرح پهلوی، در نیـاوران و در قسمت شمالی فرهنگسرای نیـاوران ساخته شده بود به این منظور انتخاب کردند.

در آخرین روزهـای 1359 گـزارش نهـایـی کمیتـه بـرای وزیر فرهنگ و آموزش عالی ارسال شد و در 18 فروردین 1360ش.

مورد موافقت قرار گرفت.

اما تغییر وزیر و دخالت های افراد غیر متخصص و غیر مسئول موجب شد که انتقال، عملی نشود.

بـا عملـی شـدن ادغـام مـرکـز خدمات کتابداری در کتابخانه ملّی، در 1362، بحران کمبود جا به مراتب شدیدتر شد.

سـرانجـام بخشـی از ساختمان نیاوران بــه کتابخانه ملّی تحـویـل داده شـد و متعاقب آن کتابخانه ملّی، عملاً در سـه نقطـه تهـران مستقـر شـد.

پراکندگی نیروهای انسانی و بخش های مختلف کتابخانه ملّی موجب می شد که وظایف و کارهای کتابخانه بـا کُندی و مشکـلات زیادی انجام پذیرد.

در 1369 ش.

بار دیگر اجرای طرح ساختمان کتابخانه ملّی مطرح شد و کلیـه سـوابـق در اختیار مهندسان مشاور شرکت پیرراز که از طرف وزارت مسکن و شهرسازی به کتابخانه معرفی شده بود، قرار گرفت.

برنامه ها و نقشـه هـا مجـدداً بررسی و جرح و تعدیل شد.

حاصل مطالعات جدید طرحی بود در 90 هزار متر مربع که بـرای تهیـه نقشه ها و اجـرا بـه مسابقه ملی گذاشته شد.

در تـاریـخ 7 مـرداد 1374 هیئت داوران از مجمـوع 5 طرحی کـه ارائه شده بود شرکت مهندسان مشاور پیرراز را برنده اعلام کرد.

کار ساختمان در منطقه عباس آباد تهران آغاز و فاز اول در 11 اسفند 1383 افتتـاح شـد و کلیـه واحدها و نیروهای انسانی کتابخانه ملّی ایـران در یک مکـان جمع شدند.

فاز دوم ساختمان ( احداث مخازن کتاب ها و منابع ) قرار است تا نیمه 1385 به اتمام برسد.

ادغـام سازمان اسناد ملی کشور با کتابخانه ملّی ایـران در 29/8/1378 سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در کتابخانه ملّی ادغام شد و عملاً تعداد ساختمان های کتابخانه ملّی به هشت ساختمان افزایش یافت.

اتفاق مهم دیگری که در دهه 1380 در کتابخانه ملّی روی داد، ادغـام سازمان اسناد ملی کشور با کتابخانه ملّی ایـران و تأسیس « سازمان اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی » بـود.

شـورای عالی اداری در نـودوپنجمین جلسـه مـورخ 2/6/1381 ، بـه پیشنهـاد سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشـور « و بـه منظـور ساماندهی مدیریت اسنادی و ایجاد هماهنگی بـرای نگهـداری آثـار و اسناد مکتوب ( چاپی و خطی ) و غیر مکتوب و اوراق، مراسلات، دفاتر، و سایر اسناد ملّی در دستگاه های اجرایی و نظایر آن، و همچنین تسهیل در نگهداری و دسترسی به اسناد و صرفه جویی در هزینه های مربوط و جلوگیری از انجام وظایف تکراری» کتابخانه ملّی این ادغام را تصویب کرد.

در بنـد ج مـاده 2 ایـن تصویب نامه کـه بـه امضای معاون وقت رئیس جمهور و دبیر شورای عالی اداری رسیده، آمده اسـت کـه « وظایف و مأموریت های تخصصی سـازمـان اسنـاد ملّـی ایـران و همچنیـن کتابخانه ملّی در قالب دو معاونت مستقـل، تحت عنـوان کتابخانه ملّی و اسناد ملّی با برنامه مستقل در قوانین بودجه سنواتی فعالیت خواهند نمود».

بار دیگر در مـاده 3 تصویب نامه بـر ایـن استقلال مهر تأیید زده شـده است.

« سازمان اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران بـراسـاس قـانـون اساسنامه کتابخانه ملّی جمهـوری اسلامی ، مصوب 2/8/1369 مجلس شورای اسلامی، اداره می شود و قـانـون تأسیس سازمان اسنـاد ملّی ایـران مصـوب 7/2/1349 در کلیـه موارد به استثنای مواردی که با اساسنامه فوق الذکر مغایرت دارد، لازم الاجرا می باشد».

تصویب نامه بر « ادغام وظایف، مأموریت ها و واحدهای پژوهشی سازمان های تجمیع شده ‌[ سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ] در یک سازماندهی و واحدهای مربوط « تأکید می کند و از سازمان جدید التأسیس می خواهد کـه « ...

تشکیلات خود را حداکثر ظرف مدت سه ماه تهیه و به تأیید سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور » برساند [ بند های الف، ب، ج، د ماده یک تصویب نامه ] و مجدداً در تبصره ماده 6 بر مهلت سه ماهه تأکید می کند.

در مـاده 4 تصویب نامه، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشـور، « وظایف مربوط بـه ساماندهی بایگانی های دستگاه های اجـرایـی و تنظیم روش های نگهـداری و بایگانی از طـریـق سـازمـان مدیریت و برنامه ریزی کشـور » را بـرای خود محفـوظ نگـه می دارد و عمـلاً، و بدرستی، کار گردآوری، بررسی، امحـاء و بالاخره نگهداری اسنادی که به دلایل ملّی ارزش آرشیـوی دارنـد را به معاونت اسناد ملّی « سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران » واگذار می کند.

همچنین در ماده 5 تصویب نامه از سازمان جدید التأسیس می خواهد که « به منظور استاندارد سازی و استفاده از اسناد، حداکثر ظرف مدت 6 مـاه استانداردهای مربوط بـه فهرستنویسی، نمایه سازی، و زمینـه ایجاد شبکه را تدوین و به واحدها و مؤسسات اسنادی کشور ابلاغ نماید.

و بالاخره در مـاده 7 تصویب نامه آمـده اسـت کـه سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور موظف است اعتبارات لازم را تأمین کند تـا سازمان اسناد و کتابخانه ملّی « امکان فهرستنویسی، نمایه سازی، اسکن اسناد ملی و شبکه سازی آنها » را به وجود آورد.

برابر نمـودار تشکیلاتی مصـوب دی 1381 ، ریاست سازمان اسنـاد و کتابخانه ملّی جمهـوری اسلامی ایران به انتخاب هیئت امنـای سازمان انتخـاب و بـا حکم ریاست جمهوری منصوب می گردد.

هیئت ممیزه و شورای اسناد ملی دو بازوی مشـورتـی و کمکی ریاست سازمان هستنـد و زیـر نظـر او سه معاونت کتابخانه ملّی، معاونت اسناد، و معاونت پشتیبانی؛ و چهـار مدیریت پژوهش و آموزش، حـوزه ریاست و روابـط عمومی و بین المللی، حراست، گزینش، و مدیریت تـوسعـه فناوری اطلاعات انجام وظیفه می کنند.

در نمـودار تشکیلاتی پنـج مدیریت کل به طور مستقیم زیر نظر معاونت کتابخانه ملّـی انجـام وظیفـه می کنند.

این مدیریت های کـل عبـارتنـد از : مدیریت پـردازش، کـه وظیفـه مجمـوعـه سـازی و سازماندهی منابع زیر نظر آن است؛ مدیریت تولید منابع دیجیتال؛ مدیریت کتاب های خطی و نادر،که وظیفه گردآوری، سازماندهی، و به خصوص حفظ و نگهداری کتاب های خطی، چاپ سنگی، و نادر با آن است.

مدیریت اطلاع رسانی همگانی، که به مراجعه کنندگان کتابخانه در یافتن منابع و استفاده از آنها (سیستم های دستی و ماشینی ) کمک می کند؛ و بـالاخـره مدیریت مرجع و اطلاع رسانی تخصصی، کـه بخش های مختلف منابع تخصصی ( علوم انسانی و اجتماعی، هنـر، و فنـاوری )، بخش ایران شناسی و اسلام شناسی، منابع غیر کتابی و پیایندها زیر مجموعه آن را تشکیل می دهند.

معـاونـت پشتیبـانـی ( شـامـل مدیریت های مالی، اداری، و طـرح و برنامه و بودجه ) در کنـار دو معـاونـت کتابخانه ملّی و اسنـاد ملّی می کوشد تا شـرایـط را بـه گونه ای فراهم و آمـاده سازد کـه آنها بتوانند وظایف و رسالت های خود را انجام دهند و به اهداف خود دست یابند.

ساختمان جدید کتابخانه ملّی این ساختمان بـه گونه ای طراحی و ساخته شده کـه عـلاوه بـر مدیریت، واحدهای پشتیبانی، و پارکینگ، هشت مـرکـز مهم و تخصصـی کتابداری و مجمـوعـه هـای کتاب های مرجع و غیـر مرجع چاپی، نسخـه هـای خطـی و کتاب های نادر، منابع غیرکتابی را در خود جا بدهد و قابلیت آن را داشته باشدکه بتواند با تغییراتی که در حوزه فناوری – به خصوص فناوری اطلاعات- روی می دهد هماهنگ شود.

همچنین ساختمان جدید ایـن امـکان را فراهم می آورد که مراکز تخصصی کتابداری بتوانند با هم در ارتباط مستقیم و تعاملی باشند.

مجمـوعـه اصلـی کتابخانه ملـی در مخزن های بسته و در زیر زمین نگاهداری می شود ولی مجموعه ها و منـابـع مرجع ( عمومی و تخصصی ) در سالن های قرائت و به صورت نظام قفسه باز در دسترس مراجعه کنندگان هستند.

بـخش نسخـه هـای خطـی و کتاب های نادر از امکانات و تجهیزات ویژه ای ـ به منظور حفظ و نگهداری این میراث فـرهنگـی کشـور ـ برخوردار است.

با استفاده از تجهیزات مدرن امکان انتقال کتاب از مخازن به بخش های امانت امکان پذیر است.

این ساختمان گنجایش حداکثر هفت میلیون نسخه را دارد.

به نقل از دایرﺓ المعارف کتابداری و اطلاع رسانی تاریخچه اسناد ملی ایران : هرچند سابقه امور مربوط به اسناد و نگهداری آنها در مخازن دولتی و سلطنتی در ایران پیشینه‌ای چند هزاره دارد، اما تاریخچه ایجاد بایگانیها به مفهوم جدید آن، به دوران قاجار و اقدام وزارت امور خارجه برای مرتب نمودن بایگانی خود به پیروی از روش بایگانی کشورهای اروپائی در سال 1278ش.

باز می‌گردد.

طی سالهای 1280 تا 1309ش.هیاتی فرانسوی و بلژیکی که برای اصلاح سیستم گمرکی ایران فعالیت می‌کردند، طرحی را برای اصلاح نظام بایگانی کشور ارائه دادند و آن را به مرحله اجرا گذاشتند.

به دنبال آن برای اولین بار در اردیبهشت ماه 1309ش.،هیات وزیران مصوبه ای را در خصوص جمع آوری اسناد و ایجاد «مرکز اسناد دولتی» به تصویب رسانید که به موجب آن مقرر شد کلیه، قراردادها، امتیازات و اسناد ایجاد هر گونه موسسه دولتی یا سهام مربوط به دولت، قبالجات، خالصجات، و غیره به استثنای عهدنامه‌های سیاسی، در اتاقی که وزارت مالیه درقصرگلستان به عنوان مرکز اسناد دولتی قرار داده به ترتیب مقرر ضبط و حفظ شود.

در سال 1332 دولت بررسی مقدماتی مشکلات تراکم روز افزون اوراق زائد را آغاز کرد و نتیجه آن یک سال بعد در مجلس سنا مطرح شد، اما تصمیمی در این خصوص گرفته نشد.

مطالعات منسجم اولیه برای تاسیس آرشیو ملی ایران و تعیین تکلیف حجم انبوه اسناد راکد دستگاههای دولتی و وابسته به دولت از سال 1342 شروع شد .

چنین پیش‌بینی شده بود که قبل از کسب مجوز قانونی برای امحای اوراق زائد و تأسیس «آرشیو ملی ایران»، برای حفظ و نگهداری اسناد واجد ارزش دائمی و پرونده‌هایی که راکد تشخیص داده شده و مورد مراجعه مستمر نیستند، مرکز مجهزی- همانطوری که در سایر کشورها معمول است- ابتدا در تهران و به تدریج در استانها ایجاد شود.

در نتیجه طرح ایجاد «مرکز بایگانی راکد» در اواسط سال 1343 تهیه شد و پس از تأیید هیئت رئیسه شورای عالی اداری کشور در مورخ 1/10/1343 با شماره 40162 هیئت وزیران به تصویب رسید .

با عدم تامین اعتبار، اجرای طرح مذکور مسکوت ماند.

‌ولی مطالعات مربوط به تأسیس آرشیو ملی ادامه یافت .

عده‌ای از دست‌اندرکاران، «مرکز بایگانی راکد» را برای تنظیم اوراق و پرونده‌ها و حفظ و نگهداری اسناد تاریخی کافی می‌دانستند و عده‌ای نیز با توجه به «آرشیو ملی» سایر کشورها، اهداف، وظایف و تشکیلات جامع‌تری برای مرکز در نظر داشتند.

برای انجام این امر خطیر سازمان دیگری را با نام «آرشیو ملی ایران» پیشنهاد دادند و برخی نیز بر تلفیق هر دو سازمان «مرکز بایگانی راکد و آرشیو ملی» اصرار می‌ورزیدند .

نتایج مطالعات مذکور در شهریور 1344 در چهار فصل تدوین و به شرح زیر ارائه گردید: لزوم و اهمیت آرشیو ملی اهداف، وظایف و تشکیلات آرشیو ملی بررسی تاریخچه آرشیو‌های ملی آمریکا، انگلیس، کانادا، فرانسه، شوروی، دانمارک، هندوستان، پاکستان و مالایا اصول، روشها و مقررات امحای اوراق زائد.

به دنبال آن ضرورت انجام امور مربوط به جمع‌آوری، حفظ و نگهداری اسناد ملی، امحای اوراق زائد و ارائه به محققان را در یک سازمان واحد مسلم ساخت و از این پس واژه «اسناد ملی» به جای «آرشیو ملی» در مکاتبات بکار برده شد و در 31/3/1345 همراه با تدوین دومین قانون استخدام کشوری، شورای عالی اداری سازمانی را با اختیارات بسیار گسترده به نام «سازمان امور اداری و استخدامی کشور» تأسیس نمود.

از این رو تلاشهای سازمان امور اداری و استخدامی کشور در جهت کسب مجوز قانونی برای تأسیس «سازمان اسناد ملی ایران» افزایش یافت.

لایحه مورد نیاز که از اواسط سال 1345 در دست بررسی و تهیه بود، مورد تجدید نظر قرار گرفت و در تاریخ بیست و سوم آبان ماه 1345 به هیأت دولت تقدیم شد.

هیأت دولت در بیست و نهم خرداد ماه 1347 لایحه‌ای را که در 8 ماده و چهار تبصره تکمیل شده بود، تصویب کرد.

این لایحه در تاریخ چهارم شهریور ماه 1347 تقدیم مجلس شد و نزدیک به یک سال ( از پنجم آبان 1347 تا 19 مهر ماه 1348 ) در کمیسیونهای شش گانه: استخدام، دادگستری، فرهنگ و هنر، علوم و آموزش عالی، دارایی و نظام تحت بررسی قرار گرفت و در جلسه ششم آذر ماه 1348 لایحه به تصویب مجلس شورای ملی رسید و برای اظهار نظر و تصویب به مجلس سنا ارسال شد.

پس از تصویب مجلس سنا سر‌انجام در جلسه مورخ هفدهم اردیبهشت 1349 مجلس شورای ملی قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایران به تصویب نهایی رسید و برای اجرا به دولت ابلاغ شد.

سرانجام در سال 1381 نیز با مصوبه شورای عالی اداری، سازمان اسناد ملی ایران با کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران ادغام و «سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران» ایجاد شد.

از این پس سازمان اسنادملی با نام «معاونت اسناد ملی»، وظایف تخصصی و مأموریتهای محوله به آرشیو ملی ایران را عهده دار می باشد اهداف و وظایف سازمان : قانون اساسنامه سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران که مصوب مجلس شورای اسلامی است و پس از ادغام سازمان اسناد ملی نیز بر اساس مصوبه شورای عالی اداری به عنوان اساسنامه سازمان جدید تلقی می شود، اهداف و وظایف زیر را برای این سازمان به عنوان یک مؤسسه آموزشی، علمی، تحقیقاتی و خدماتی تعیین کرده است: گردآوری، حفاظت، سازماندهی و اشاعه اطلاعات مربوط به آثار مکتوب (چاپی و خطی) و غیر مکتوب در ایران و یا متعلق به ایرانیان خارج از کشور.

گردآوری، حفاظت، سازماندهی و اشاعه اطلاعات مربوط به آثار مکتوب (چاپی و خطی) و غیر مکتوب در زمینه ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی، خصوصاً انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره).

گردآوری، حفاظت، سازماندهی و اشاعه اطلاعات مربوط به آثار مکتوب (چاپی و خطی) و غیر مکتوب معتبرعلمی، فرهنگی و فنی از کشورهای دیگر.

پژوهش و برنامه ریزی علمی کتابداری و اطلاع رسانی.

شرکت در تحقیقات و فعالیت های بین المللی ذیربط.

اتخاذ تدابیر و اخذ تصمیمات لازم برای صحت، سهولت و سرعت امر تحقیق و مطالعه در همه زمینه ها به منظور اعتلای فرهنگ ملی و انجام تحقیقات مربوطه.

انجام مشاوره، نظارت، هدایت و ارائه خدمات فنی و برنامه ریزی و سازماندهی کتابخانه های کشور.

ارائه روشهای مطلوب به منظور هماهنگ کردن خدمات و فعالیت های کتابخانه های ملی، عمومی و تخصصی جهت تسهیل مبادله اطلاعات.

در قانون تأسیس اسناد ملی ایران نیز که در سال 1349 به تصویب رسیده است، اهداف ذیل را برای تأسیس آن بر می شمارد: « به منظور جمع آوری و حفظ اسناد ملی ایران در سازمان واحد و فراهم آوردن شرایط و امکانات مناسب برای دسترسی عموم به این اسناد و همچنین صرفه جویی در هزینه های اداری و استخدامی از طریق تمرکز پرونده های راکد وزارتخانه ها و مؤسسات دولتی و وابسته به دولت و امحاء اوراق زائد سازمانی به نام سازمان اسناد ملی ایران وابسته به سازمان امور اداری و استخدامی کشور تأسیس می گردد».

تبصره- اسناد مذکور در این ماده شامل کلیه اوراق، مراسلات، دفاتر، پرونده‌ها، عکسها، نقشه‌ها، کلیشه‌ها، نمودارها، فیلمها، نوارهای ضبط‌صوت و سایر اسنادی است که در دستگاه دولت تهیه شده و یا به دستگاه دولت رسیده است و بطور مداوم یا غیر مداوم در تصرف دولت بوده و از لحاظ اداری، مالی، اقتصادی، قضائی، سیاسی، فرهنگی علمی، فنی و تاریخی به تشخیص سازمان اسناد ملی ایران ارزش نگهداری دائمی داشته باشند.

به عبارت دیگر اهداف و وظایف سازمان شامل موارد زیر است: جمع‌آوری و حفظ اسناد ملی (اعم از دولتی و غیر دولتی ) و فراهم نمودن شرایط و امکانات مناسب برای دسترسی عموم به این اسناد .

اقدام در خصوص تعیین تکلیف اسناد راکد دستگاه‌های دولتی و وابسته به دولت و شناسایی اسناد واجد ارزش .

نظارت بر حسن اجرای مصوبات شورای اسناد ملی در دستگاه‌های دولتی وابسته به دولت.