تاریخچه مصرف چوب
چوب یکی از اولین موادی است که بطور طبیعی و فراوان در دسترس بشر قرار داشته است.
از این رو تاریخ استفاده از آن به زمانهای خیلی دور می‌رسد.
ناآشنایی انسانهای قدیم به ادوات مناسب جهت تبدیل این جسم، به طوری که تاریخ نشان میدهد، مصرف آنرا محدود ساخته ولی با پیشرفت زندگی و امکانات بهتر تبدیل چوب به صورتهای مختلف هر چه بیشتر توسعه یافته است.
بطور کلی میتوان گفت با آنکه انسان قبل از تاریخ پناهگاه زندگی خود را از غارنشینی آغاز کرد ولی از چوب قدیم‌تر از سایر مواد استفاده نمود.
در کاوشهای باستان‌شناسی در کنار دریاچه‌های سوئیس، ساووآ (در حوزه آلپ )، ایتالیا و بسیاری از نقاط دیگر که در گذشته در آب قرار داشته‌اند پایه‌های چوبی خانه‌های شناور مربوط به دوران پارینه سنگی، نوسنگی و عصر آهن هنوز به دست می‌آید که نشانه قدمت استفاده از چوب در ساختمان، وسایل کار و منزل می‌باشد و نشان میدهد که انسانهای قدیم چوب را به شکل خیلی ابتدائی بخصوص برای پایه و پوشش پناهگاه خود بکار می‌برند.
جالب اینکه هنوز هم در بعضی نقاط جهان مثل اقیانوسیه و ماالاکا، خانه‌های شناور در آب توسط بومی‌ها به همان صورتهای ابتدائی ساخته می‌شود.
بطور کلی مصارف چوب در گذشته و تا حدود دویست سال پیش هنوز هم شکل سنتی خود را حفظ کرده بود و از قرنهای متمادی بدون تغییر و تحول چشم‌گیری در جوامع انسانی رایج بوده است.
این مصارف شامل استفاده از چوب در تهیه؛ دسته افزار، گهواره، خانه سازی، تخت خواب، نرده بام، وسائل کشاورزی، کشتی و قایق‌سازی، وسائل نخ ریسی و بافندگی، وسائل جنگی و شکار، میز و نیمکت، در سازی و....
بوده است.
در این میان ملاحظه می‌گردد که نقش چوب در تکامل تمدن انسانها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است بخصوص زمانی که تعمق کنیم که در سواحل آبها تنها وسیله حمل و نقل، قایق و کشتی بوده و این وسیله حرکت تا چه اندازه در اشاعه تمدن و تکامل آن ودر کشف نواحی و منابع ناشناخته در کره زمین تأثیر داشته و یکی از اسباب حفظ بقاء انسان در طی ادوار تاریخ گردیده است.
در موزه آلتونا در هامبورگ تکامل استفاده از چوب در کلیه موارد مذکور و نقش حیاتی این ماده در تداوم و تکامل انسان ها آشکارا از روی وسائل چوبی که در آنجا جمع‌آوری گردیده نمایان است.
به همین ترتیب آثار چوبی که در موزه علوم طبیعی لندن وجود دارد بازگو کننده آن است که بشر از حدود 10000 سال قبل با نیزه چوبی به شکار می رفته و در اروپای شمالی از 5000 سال قبل، از قایق و وسائل چوبی استفاده می‌کرده است.
مسئله قابل توجه در تاریخچه مصرف چوب، تکامل صنایع چوبی در مصر قدیم است که از حدود 3200 سال قبل از میلاد به خوبی به فنون کار با چوب آشنا بوده اند و در دوره آنئولی تیک ( دوره سنگ و مس ) از فلز مس افزارهای تبدیل چوب ساخته اند.
در بازدید از موزه انگلستان و لوور به آثار متعددی از صنایع چوب در مصر قدیم بر می‌خوریم که در خور اعجاب و تحسین می باشد و بطور کلی میتوان گفت که در دره نیل درودگری، ساختن گاری، افزار کشاورزی، تهیه روکش‌های چوبی و تخته چند لایه ( بخصوص برای استفاده در تابوتها و محفظه مومیائی‌ها ) از ظرافت و دقت خاصی برخوردار بوده است.
صنایع مستظرفه چوبی نیز نظیر حکاکی بر روی چوب، منبت کاری و مبل سازی، که نمونه بارز آن تخت سلطنتی توتان خامون ملکه مصر که از چوب آبنوس ساخته شده است و مربوط به 4000 سال قبل می‌باشد، رونق بسزائی داشته است.
در کاوشگری ها از آثار مصر قدیم، مراحل مختلف تخته چند لایه سازی به شرح زیر مشخص شده است :
- تهیه لایه از توده چوب ( چوب ماسیو ) توسط افزارهای شکاف دهنده.
مسطح کردن و تراش دادن و پرداخت کردن.
تهیه چسب.
جود کردن لایه‌ها و چسب زنی.
فشردن لایه های چسب خورده و تهیه تخته چند لایه.
در امپراطوری چین در حدود یازده قرن قبل از میلاد مسیح چوب به قدری اهمیت و ارزش داشته است که آئین‌نامه‌هائی برای تنبیه متخلفین که درختان را قطع می‌کرده‌اند، وضع شده است.
در معابد بودائی که در هند و جنوب شرقی آسیا در اعصار بسیار قدیم ساخته شده اند، مجسمه‌های چوبی به اشکال مختلف قرار داده شده است، که ظرافت هنرهای چوبی و اطلاع از خواص این ماده را بازگو می‌کند و غالب آنها از چوب خوش بوی صندل می باشد.
در یونان نیز صنایع چوب رونق داشته است ولی مسلماً قدمت آن به پایه هنر مصریان نمی‌رسد.
در امپراطوری روم از چوب نیز وسائل زیبا می‌ساختند و قدر مسلم آن است که آثار روکش سازی چوبی که در روم قدیم دیده می‌شود از مصر به بابل و آشور و از آنجا به روم انتقال یافته است.
جالب توجه است که رومیان قدیم به اهمیت نقوش چوب در ریشه و طوقه درختان پی برده بودند و از آنها روکش‌های خوش نقش، بخصوص از چوب توسکا و پسته، می‌ساختند.
در قرون بعد از میلاد صنایع چوب در اروپای آنروز که تحت سلطه رومیها قرار داشت نیز توسعه فراوان یافت بطوری که در سده سوم میلادی رومیها کشتیهای عظیم حمل گندم ساخته بودند و بعدها در حدود سالهای 1000 میلادی علت تسلط اقوام وای‌کینگ و فرمان روائی آنان بر اروپای شمالی وجود کشتیهائی بود که از چوب بلوط می ساختند که ( نظیر کشتی Wasa ) آثار آنها در موزه‌های ممالک اسکاندیناوی جمع آوری شده است.
پس از توسعه دین مسیح، صنایع و هنرهای چوبی تحت تأثیر عقاید این دین قرار گرفت و شاهکارهای هنری، بازگو کننده آمال قلبی هنرمندان و کارورزان در ساختمان کلیساها، هنوز هم به چشم می‌خورد.
جالب اینکه در اغلب این آثار چوب بلوط که در شرائط طبیعی دوام زیاد دارد مورد استفاده قرار گرفته است.
همانطور که قبلاً گفته شد از زمان شروع قرون معاصر ( حدود 200 سال پیش ) صنایع چوب عصر جدیدی آغاز کرد و سرانجام در سال 1808 در انگلستان اولین ماشین چوب‌بری که شامل یک اره تسمه‌ای بود، که در پیرامون دو گردونه می‌چرخید، ساخته شد و تدریجاً در سایر نقاط صنعتی اروپا این روش معمول گردید.
از این تاریخ چهره تبدیل چوب در جهان عوض شد و استفاده از چوب ابعاد عظیم و متنوعی پیدا کرد.
با کشف نیروی برق و سیستم تلگراف، ارتباط نقاط دور با یکدیگر و انتقال انرژی مشکلی ایجاد می‌کرد که این بار نیز تیرهای چوبی حامل سیم تنها راه حل بشمار می‌رفت بطوری که در اوایل قرن نوزدهم مصرف تیر ارتباطات بطور سرسام آوری بالا رفت و در حال حاضر هم اهمیت خود را حفظ کرده است.
مصرف چوب به عنوان تکیه گاه ( تراورس ) خطوط قطار ( ریل )، استفاده دیگری است که اهمیت چوب را در ارتباط انسانها در خشکی‌ها بازگو می‌کند.
به علاوه ساختن انواع و اقسام محفظه های متحرک چوبی مثل واگن، اطاق ماشین، قطار و اتومبیل هر یک بازگو کننده نقش چوب در تکامل تمدن انسانها می باشد که تا حال حاضر همچنان برقرار است و تا پایان جنگ جهانی اول حدود 4000 مورد مختلف برای کاربرد چوب می‌شناختند.
مصرف چوب در ایران تاریخ مدونی از اعصار باستانی ندارد.
ولی طبق مطالعاتی که توسط کاوشگران انجام شده است مردمان بومی ایران قبل از مهاجرت آریائی‌ها از حدود 4200 سال قبل از میلاد مسیح چوب را برای خانه سازی مصرف می‌کرده‌اند و البته استفاده از چوب در تهیه وسایل کشاورزی نیز رونق داشته است.
ولی از زمان هخامنشیان که تاریخ مدون‌تری در دسترس می باشد مصرف چوب در امپراطوری ایران مشخص‌تر است و در سنگ نوشته‌هائی که از تخت جمشید به دست آمده استفاده از چوب سدر در پوشش و تزئینات کاخها مشخص شده است.
در کیش زرتشت همه جا احترام به درخت از دستورهای اصلی به شمار می‌رفته است و بطوری که از آثار سنگی تخت جمشید و اشعار قدیمی بر‌می‌آید درختان سرو، گز و کنار مقدس بوده‌اند.
در عصر هخامنشیان افزار و ارابه های جنگی از چوب ساخته می‌شد و مورخین یونانی پیروزی کورش را در فتح سارد مدیون ارابه‌های چوبی و برجهای چوبی برای حمله به قلاع دشمن می دانند.
واضح است که تسلط هخامنشیان بر سرزمینهای اطراف دریای سیاه و مدیترانه نیز مرهون وجود کشتیهای عظیم و تجهیزات کافی حمل و نقل چوبی بوده است.
از دوره اشکانیان آثار مدونی در دست نیست و ساسانیان بیشتر در معماری (طرح ساختمانهای گنبدی شکل و طاق بازار )، شکار، جنگ افزار و آلات موسیقی، از چوب استفاده می کرده اند.
مثلاً بربط که شکم بزرگی داشته است، بهترین ساز موسیقی زمان ساسانیان بوده و مادر سازهای شکم‌دار امروزی نظیر تار، سه تار، کمانچه، ویلون‌سل، و غیره است.
پس از پیشرفت دین حنیف اسلام در ایران نظیر آنچه که قبلاً در مورد عیسویت گفته شد، صنایع و هنرهای چوبی تحت تأثیر رهنمودهای الهی این دین قرار گرفت و بهترین آثار هنری چوبی را می توان در ساختمان مساجد، مزارها و اماکن مقدسه نظیر درب، منبر و کنده‌کاریها و شبکه‌بندی‌ها یافت که اکثر آنها تا سالهای اخیر با وسائل دستی بوجود می‌آمده است، و همانطور که صنایع چوب با پیدایش ماشین اره در اروپا تحول تازه‌ای یافت، در سایر نواحی دنیا به مرور زمان دستگاههای دستی تبدیل چوب به ماشینهای تبدیل تغییر یافت و در ایران نیز ابتدا چوب‌بری‌ها و سپس سایر کارخانه‌های تبدیل چوب مثل کبریت‌سازی، تخته چند لایه سازی، فیبرسازی، تخته خرده چوب سازی، مقواسازی و غیره آغاز بکار کردند که عموماً قدمت انها به 50 سال هم نمی‌رسد.
چوب بطور طبیعی در مصارفی مثل تیر تلفن و تلگراف ( تیر ارتباطات )، شمع و کلاهک در معادن (چوب تونلی یا چوب معدنی)، داربست و قیم در کشاورزی زیاد مصرف می‌شود.
با شناخت خواص چوب در برابر حرارت، الکتریسیته و صوت، این ماده دامنه مصرف بسیار گسترده‌تری کسب نمود و به عنوان عایق حرارت و تشعشع حرارتی و تخفیف دهنده صوت مورد استفاده بیشتر قرار گرفت.
باید گفت که، در دید اول استفاده از چوب به دو شاخه استفاده سنتی و استفاده غیر سنتی (صنایع جدید ) تقسیم می‌شود.
در شاخه استفاده سنتی کلیه مصارفی که از اعصار قدیم انسان می شناخته است و امروز هم کم و بیش رواج دارد قرار داده می‌شود نظیر : استفاده‌های روستائی ( داربست، قیم، تیر و پایه در ساختمان ) نرده‌بام، وسایل نخ ریسی و نساجی، در و پنجره‌های توپر (از چوب ماسیو )، قایق‌های به اشکال قدیم ( که چوب ماسیو یا توده چوب برای ساختن آن بکار می رود )، گهواره، تابوت و اشیاء خانگی، درودگری کارگاهی ، کنده‌کاری، و صنایع دستی چوب که در اکثر این موارد ممکن است چوب به شکل طبیعی خود ( خام ) مصرف گردد.
1- صنایع تبدیل مکانیکی چوب : الف- چوب‌بری ب- تهیه روکش و تخته چند لایه ج- تخته خرده چوب سازی 2- صنایع تبدیل شیمیائی چوب : الف- تهیه تخته فیبر ب- تهیه مقوا و کاغذ ج- صنایع سلولزی د- صنایع تقطیر چوب