سیاره به جسمی فضایی با جرم بسیار زیاد گفته میشود که گرد یک ستاره در گردش باشد و خود نیز ستاره نباشد.
بنا بر تعریف ۲۴ اوت ۲۰۰۶ (میلادی) اتحادیه بینالمللی اخترشناسی سیاره در منظومه خورشیدی جرمیست که:
۱- در مداری به دور خورشید در حرکت باشد.
۲- آن قدر جرم داشته باشد که گرانش خودش بر نیروهای پیوستگی جسم صلب آن غلبه کند .یعنی در تعادل هیدرواستاتیک باشد و شکلش نیز تقریباً مدور باشد.
۳- توانسته باشد که مدار خود را از اجرام اضافه بزداید.
جرمی که تنها سازگار با دو شرط اول باشد و یک قمر هم نباشد سیاره کوتوله تعریف شدهاست.
واژه
واژه سیاره در فارسی از عربی (به معنی «راهپیما») گرفته شده که ترجمه دقیقی است برای واژه πλανήτης (پلانِتِس) یونانی.
در عربی به سیاره «کوکب» میگویند.
سیارهها
سیاره از ستاره کوچکتر است و از خود نوری نمیتاباند.
بخاطر بزرگی سیارهها، نیروی گرانش (جاذبه) شکل آنها را بصورت کروی درآورده است.
به اجرامی که گرد خود سیارهها میگردند سیاره نمیگویند بلکه آن دسته از اجرام، ماهک یا قمر نام دارند.
پیش از دهه ۱۹۹۰ میلادی تنها ۹ سیاره (و همگی در سامانه خورشیدی ما) شناخته شده بودند، ولی امروزه (در سال ۲۰۰۴) تعداد ۱۳۰ سیاره شناسایی شده است.
همه سیارههای تازهیاب در بیرون از منظومه خورشیدی ما قرار دارند، از اینرو گاه به آنها برونسیاره نیز گفته میشود.
سیارهها مقدار کمی انرژی از طریق همجوشی تولید میکنند، برخی هم هیچ انرژیای تولید نمیکنند.
کره زمین نیز یک سیاره است.
سیارههای سامانه خورشیدی
هشت سیاره اصلی و برسمیتشناختهشده منظومه ما به ترتیب فاصله از خورشید بدین شرحند:
تیر
ناهید
زمین
بهرام
مشتری - اقمار مهم مشتری عبارتاند از: گانیمید- اروپا-یو- کالیستو- و نزدیکترین قمر به سطح آن آمالته آ است.
کیوان - میماس و تیتان.
ولی مهمترین قمر آن تیتان است که حتی از عطارد بزرگتر است.
اورانوس
نپتون - هشت قمر دارد؛ دو قمر به نامهای تریتون و نرئیداز دیگرقمرها بزرگترند.
اما نرئید از سطح سیاره بسیار دور است.
(اورانوس و نپتون چون در چند سدهٔ اخیر کشف شدهاند تنها نامهای اروپایی دارند.)
سیارههای کوتوله
پلوتون- قمر آن شارون است که بیشتر شبیه یک جفت برای سیاره است تا یک قمر.
سرس
۲۰۰۳ یوبی۳۱۳ (این اسم موقت است)
تیر (سیاره)
تیر(یا عطارد)، Mercury واژه لاتین که در مقابل نام یونانی هرمس است.
خدائی که پیغام برنده برای خدایان دیگر بوده و به همین دلیل هرمس در اغلب تصاویر با صندلهای بالدار کشیده میشود.
علاوه بر پیغامرسانی، او نگهدار بازرگانان و مسافران بود.
سیاره عطارد (سیاره تیر) نزدیکترین سیاره منظومه شمسی به خورشید است.
به خاطر نزدیکی این سیاره به خورشید اگر در طرف رو به خورشید آن (بخشی که روز است) قرار بگیرید به راحتی در دمای ۴۶۵ سانتیگراد پخته خواهید شد و به علت حرکتی وضعی آرامش اگر در طرف شب آن قرار بگیرید آن قدر سرد خواهد شد که در دمای ۱۴۸- سانتیگراد به راحتی مرگ را بر اثر یخ بستن تجربه میکنید.
به خاطر دهانههای آتشفشانی و آبگیرها خیلی شبیه کرهماه است.
دانشمندان فکر میکردند که فعالیتهای آن مانند کره ماه است.
اما اکنون میدانیم که سیاره عطارد با کره ماه بسیار متفاوت است.
سیاره عطارد قمر ندارد.
عطارد کوچکترین سیاره منظومه شمسی است و جو بسیار کوچکی دارد.
بادهای خورشیدی به شدت به عطارد میدمند و این میرساند که تقریباً هیچ هوایی در آن وجود ندارد.
مشخصات سیاره عطارد
قطر به کیلومتر : ۴۸۷۸
فاصله از خورشید به کیلومتر : ۷۵۹۱۰۰۰۰
جرم بر حسب سانتیمتر بر گرم : ۴/۵
مدت زمان گردش به دور خود : ۵۹ روز
مدت زمان گردش به دور خورشید : ۸۸ روز
اتمسفر : ندارد
میانگین دما : روز:۴۲۷ شب:۱۸۰- (سانتیگراد)
قمر یا حلقه : ندارد
حالت (غالب) : جامد
بهرام (سیاره) بهرام یا مریخ چهارمین سیاره در سامانه خورشیدی است.
جو بهرام سرخفام است و در آسمان شب از زمین نیز سرخی آن دیده میشود.
کره بهرام دو ماه کوچک به نامهای فوبوس و دِیموس دارد که شکلی نامنظم دارند.
این دو ماه احتمالاً شهابسنگهایی هستند که در مدار بهرام به دام افتادهاند.
بهرام، سیاره سرخ فام منظومه شمسی، نصف زمین قطر دارد و مساحت سطح آن برابر با مساحت خشکیهای روی زمین است.
همانند زمین، یخهای قطبی، درههای عمیق، کوه، غبار، طوفان و فصل دارد.
در دشتهای آن مانند ماه، گودالهایی حاصل از برخورد سنگهای آسمانی دیده میشود.
با وجود اندازه کوچکش، بلندترین کوه و بزرگترین دره منظومه شمسی در این سیاره پیدا شدهاست.
جوّ زمین شامل ۷۷ درصد نیتروژن و ۲۱ درصد اکسیژن است.
درحالی که در جو مریخ ۹۵ درصد دی اکسید کربن و فقط ۲۰ درصد اکسیژن وجود دارد.
جو سیاره سرخ بسیار رقیق است، به طوری که فشار جوی سطح آن، معادل یک صدم فشار جو زمین در سطح دریاست.
علاوه بر این جو مریخ محافظ خوبی در برابر تابشهای مرگبار فضایی نیست.
به دلیل رقیق بودن «هوای» مریخ، دمای هوا به سرعت تغییر میکند.
مثلاً فقط لحظاتی پس از طلوع خورشید دما در سطح بیش از ۲۰ افزایش مییابد.
جالب تر آنکه در هر لحظه دمایی که پای شما احساس میکند (هوای نزدیک سطح) با دمای هوای اطراف سر شما ممکن است تا ۲۰ درجه اختلاف داشته باشد.
به این ترتیب اگر روی استوای مریخ باشید، دمای سطح ۲۰ درجه سلیسیوس و دمای اطراف سر شما صفر درجهاست.
مریخ.
نام ستارهٔ فلک پنجم از ستارههای خنس و آن را بهرام نیز گویند، منحوس و دال بر جنگ و خصومت و خونریزی و ظلم است.
(منتهی الارب).
کوکبی است از جملهٔ سبعهٔ سیاره و در آسمان پنجم است.
(برهان).
ستارهای است از خنس، گویند سبب تسمیهٔ آن سرعت سیرش است و برخی گویند بسبب رنگ زرد و سرخ آن است که شبیه مرداسنج (مردار سنگ) باشد.
(از اقرب الموارد).
چهارم کوکب سیار در عالم شمسی که بهرام نیز گویند و به اعتقاد بطلمیوس کوکب سیاری که در آسمان پنجم واقع شدهاست.
(ناظم الاطباء).
از کواکب سبعهٔ سیارهاست و مأخوذ از مرخ و آن درختی است که از چوب آن آتشزنه سازند و سبب تسمیهٔ آن تشبیه به آتش است از نظر سرخی، و گویند مریخ در لغت عبارت از تیر بدون پر است که در حرکت خود پیچ و تاب میخورد و ستارهٔ مذکور نیز بسبب به چپ و راست رفتن در حرکت بدین نام خوانده شده مریخ در فلک پنجم است و فاصلهٔ آن از زمین سه هزار هزار و نهصد هزار و دوازده هزار و هشتصد و شصت و شش میل است.
(از صبح الاعشی ج ۲).
از کلدانی مَرداخ، و شاید اصل مرداخ نیز فارسی باشد، یا فارسی و کلدانی از مرد (رجل) و آک بهمعنی اسب به فارسی یا به کلدانی.
یکی از پیکرهایی که یونانیان باستان برای مریخ میپنداشتند اسب بود، و واژه مارس از همین مریخ آمدهاست یعنی مرداخ و مرداس نامی است که به پدر ضحاک میدادهاند و این نام در میان عرب بسیار است.
نامهای دیگر بهرام در زبان عربی: مریخ، بِخون.
کوکب القاهر.
غضبان.
حصار.
ترک فلک.
(دهار).
ترک معربد.
نحس اصغر.
خانس.
خنس.
سیاره.
کانسر.
در کتابهای قدیمی فارسی آن را فلک شحنهٔ پنجم و سایس رواق پنجم نیز نامیدهاند.
جدول مشخصات مریخ مشتری (سیاره) هرمز یا مشتری یا برجیس بزرگترین سیاره سامانه خورشیدی است.
از نظر فاصله از خورشید، مشتری پنجمین سیاره بعد از تیر و ناهید و زمین و مریخ است.
نگاه کلی معمولا مشتری چهارمین شی درخشان آسمان میباشد (بعد از خورشید، ماه و زهره) اگرچه بعضی اوقات مریخ درخشانتر بهنظر میآید.
جرم مشتری ۲٫۵ بار از مجموع جرم سیارات منظومه شمسی بیشتر است.
جرم مشتری ۳۱۸ بار بیشتر از جرم زمین است.
قطر آن ۱۱ برابر قطر زمین است.
مشتری میتواند ۱۳۰۰ زمین را درخود جای دهد.
میانگین فاصله آن از خورشید در حدود ۷۷۸ میلیون و ۵۰۰ هزار کیلومتر میباشد یعنی بیشتر از ۵ برابر فاصله زمین از خورشید.
ستارهشناسان با تلسکوپهای مستقر در زمین و ماهوارههائی که در مدار زمین می گردند به مطالعه مشتری می پردازند.
ایالات متحده تا کنون ۶ فضاپیمای بدون سرنشین را به مشتری فرستاده است.
در ژوئیه ۱۹۹۴، هنگامی که ۲۱ تکه از دنباله دار شومیکر-لوی ۹ با اتمسفر مشتری برخورد نمود ستارهشناسان شاهد رویدادی بسیار تماشائی بودند.
این برخورد باعث انفجارهای مهیبی شد که بعضی از آنها قطری بزرگتر از قطر زمین داشت.
خصوصیات فیزیکی مشتری گوی غول پیکری از مخلوط گاز و مایع است و احتمالا مقداری سطح جامد دارد.
سطح سیاره از ابرهای ضخیم زرد، قرمز، قهوهای و سفید رنگ پوشیده شده است.
مناطق روشن رنگی «ناحیه» و قسمتهای تاریک تر «کمربند» نامیده میشوند.
کمربندها و ناحیهها به موازات استوای سیاره قرار دارند.
مدارو چرخش مشتری در یک مدار کمی بیضی شکل یک دور به دور خورشید میزند که ۱۲ سال زمینی طول میکشد.
همچنان که سیاره به دور خورشید می گردد، به دور محور فرضی خود نیز می گردد.
چرخش مشتری به دور خود سریعتر از هر سیاره دیگری است.
چرخش مشتری به دورخود ۹ ساعت و ۵۶ دقیقه به طول می انجامد (مقایسه کنید با چرخش ۲۴ ساعته زمین به دور خود.) دانشمندان نمیتوانند به طور مستقیم سرعت گردش داخلی سیارات گازی شکل را اندازهگیری کنند و به طور غیر مستقیم اندازه گیری می کنند.
ابتدا سرعت متوسط چرخش ابرهای قابل مشاهده را اندازهگیری مینمایند.
مشتری به قدر کافی امواج رادیویی ارسال میکند که به وسیله رادیو تلسکوپهای زمینی دریافت گردد.
در حال حاضر دانشمندان از اندازه امواج برای محاسبه سرعت جرخش مشتری استفاده می نمایند.
قدرت امواج تحت تاثیر میدان مغناطیسی سیاره در یک الگوی ۹ ساعت و ۵۶ دقیقهای که تکرار می گردد تغییر می نماید زیرا سرچشمه میدان مغناطیسی هسته سیاره میباشد.
این تغییرات نشان دهنده میزان سرعت جرخش داخلی سیاره میباشد.
جرخش سریع مشتری باعث برآمدگی در استوا و پخی در قطبهای آن می شود.
قطر استوا ۷ درصد بیشتر از قطر قطبها میباشد.
جرم و چگالی مشتری از هر سیاره دیگری در منظومه شمسی سنگینتر است.
جرم آن ۳۱۸ بار بیش تر از زمین میباشد ولی با وجود جرم زیاد، نسبتا دارای چگالی کمی میباشد.
متوسط چگالی آن ۱٫۳ گرم در سانتیمترمکعب میباشد یعنی اندکی بیشتر از چگالی آب.
چگالی مشتری در حدود یک چهارم چگالی زمین میباشد زیرا سیاره به صورت عمده از عناصر سبک هیدروژن و هلیوم تشکیل شده است.
از سوی دیگر زمین عمدتا از عناصر سنگین آهنی و سنگی تشکیل شده است.
عناصر شیمیائی سازنده مشتری بیش تر شبیه خورشید میباشد تا زمین.
احتمالا مشتری دارای هستهای از عناصر سنگین میباشد.
هسته احتمالا ترکیبی مشابه هسته زمین اما ۲۰ تا ۳۰ برابر سنگینتر میباشد.
نیروی جاذبه در سطح سیاره ۲٫۴ برابر بیش تر از سطح زمین میباشد.
یعنی شئی که روی زمین ۱۰۰ کیلو گرم وزن دارد، در روی مشتری وزنی برابر با ۲۴۰ کیلو خواهد داشت.
جو مشتری تشکیل شده است از ۸۶ درصد هیدروژن ۱۴ درصد هلیوم و مقدار ناچیزی متان، آمونیاک، فسفین، آب، استلین، اتان، ژرمانیوم و مونو اکسید کربن.
درصد هیدروژن بر پایه تعداد مولکولهای موجود در جو میباشد تا جرم کلی آنها.
این سیاره از لایه های رنگی از ابرها در ارتفاعات مختلف تشکیل شده است.
مرتفع ترین ابرهای سفید از کریستالهای منجمد آمونیاک تشکیل شدهاند.
قسمتهای تاریکتر و ابرهای کم ارتفاعتر در کمربندها واقع شدهاند.
پایین ترین سطحی را که می توان مشاهده کرد ابرهای آبی رنگ تشکیل دادهاند.
دانشمندان انتظار کشف ابرهای آبدار را در ۷۰ کیلومتری سطح زیرین ابرهای آمونیاکی دارند.
هر چند که تاکنون چنین سطحی کشف نشده است.
لکه بزرگ سرخ بارزترین جلوه سطح مشتری لکه بزرگ سرخ آن میباشد که توده گاز چرخانی است که شباهت به گردباد دارد.
قطر این لکه سه برابر قطر زمین است.
رنگ لکه معمولا از قرمز آجری به قهوهای کمرنگ تغییر میکند و گاه این لکه کاملا محو می گردد.
رنگ آن احتمالا ناشی از مقدار کم فسفر و گوگرد در کریستالهای آمونیاک میباشد.
سرعت چرخش لکه در لبه آن در حدود ۳۶۰ کیلومتر در ساعت است.
این لکه در فاصله یکسانی از استوا به آرامی از شرق به غرب حرکت می کند.
ناحیهها و کمربندها و لکه بزرگ بسیار پایدار و مشابه سیستم چرخش زمین میباشد.
از زمانی که منجمان در سال ۱۶۰۰ از تلسکوپ برای مشاهده استفاده نمودهاند این خصوصیات تغییرات چندانی ندادهاند.
دما دمای هوا در ابرهای بالائی مشتری در حدود ۱۴۵- درجه سانتیگراد میباشد.
اندازهگیریها نشان می دهد که دمای مشتری با افزایش عمق در زیر ابرها افزایش مییابد.
دمای هوا در سطحی که فشار اتمسفر ۱۰ برابر زمین میباشد، به ۲۱ درجه سانتیگراد می رسد.
دانشمندان فکر میکنند که اگر مشتری دارای گونهای از حیات باشد، حیات در این سطح ساکن خواهد بود، چنین حیاتی در گاز خواهد بود زیرا در این سطح هیچ قسمت جامدی وجود ندارد.
دانشمندان تا کنون هیچ مدرکی از حیات برروی مشتری نیافته اند.
نزدیک مرکز سیاره دما بسیار بیشتر میباشد.
دمای هسته در حدود ۲۴ هزار درجه، یعنی داغتر از سطح خورشید میباشد.
ستارهشناسان عقیده دارند که خورشید، سیارات و دیگر اجسام منظومه شمسی از چرخش ابرهائی از گاز و غبار شکل گرفته اند.
جاذبه گازی و ذرات غبار آنها را به صورت ابرهای ضخیم گوی مانند از مواد در آورد در حدود ۴،۵ میلیارد سال پیش مواد به هم فشرده شدند تا اجسام متعدد منظومه شمسی به وجود آمدند.
فشردگی مواد تولید حرارت نمود.
حرارت بسیاری هنگامی که مشتری شکل گرفت تولید شد.
میدان مغناطیسی مشتری نیز همانند زمین و اکثر سیارات، مانند یک آهنربای بزرگ عمل می کند.
میدان مغناطیسی مشتری ۱۴ بار قویتر از زمین میباشد.
بر طبق اندازهگیریهای گرفته شده توسط فضاپیماها، میدان معناطیسی مشتری قویترین در منظومه شمسی میباشد (به جز لکههای خورشیدی و ناحیه های کوچکی از سطح خورشید).
دانشمندان به طور کامل از چگونگی تولید میدان مغناطیسی مطلع نیستند هر چند که احتمال می دهند که حرکت هیدروژن فلزی داخل هسته سیاره تولید میدان می نماید.
میدان مغناطیسی مشتری بسیار قوی تر از میدان مغناطیسی زمین میباشد زیرا مشتری بسیار بزرگ تر و با سرعت بیشتری به دور خود می گردد.
میدان مغناطیسی مشتری الکترونها و پروتونها و دیگر ذرات دارای بار الکتریکی را در کمربند رادیواکتیو که در اطراف سیاره قراردارد به دام می اندازد.
این ذرات بسیار قدرتمند میباشند به طوری که می توانند به ابزارهای فضاپیماهایی که نزدیک سیاره شده اند آسیب برساند.
در داخل ناحیه ای از فضا که مگنتوسفر نامیده می شود میدان مغناطیسی مشتری همانند یک زره عمل می کند.
این زره سیاره را از بادهای خورشیدی و ذرات پر انرژی متوالی که از خورشید می آیند محافظت می نماید.
اغلب این ذرات الکترونها و پروتونهائی هستند که با سرعت ۵۰۰ کیلومتر در ثانیه حرکت می کنند.
میدان، ذرات الکتریکی باردار شده را در کمربند رادیواکتیو به دام می اندازد مرکز تله مگنتوسفر نزدیک قطبهای میدان مغناطیسی میباشد.
در آن قسمت از سیاره که از خورشید دور میباشد مگنتوسفر به صورت دنبالهای عظیم در فضا کشیده می شود که دنباله مگنتو نامیده می شود.
طول این دنباله ۷۰۰ میلیون کیلومتر میباشد.
امواج رادیویی که از مشتری به رادیو تلسکوپهای زمینی می رسند دو نوع می باشند فورانهای انرژی و تششعات پی در پی.
فورانهای قوی هنگامی رخ می دهند که آیو، نزدیک ترین قمر مشتری و چهارمین آنها از میان مرکز مغناطیسی سیاره عبور می نماید تششعات پی در پی از سطح مشتری و همجنین ذرات پر انرژی کمربند رادیواکتیو مشتری می آیند.
قمرها مشتری حداقل دارای ۶۳ قمر است که ۱۶ قمر آن قطری بیش از ۱۰ کیلومتر دارند.
چهار قمر از بزرگترین قمرهای مشتری به ترتیب فاصله از این سیاره عبارتند از: آیو، اروپا، گانیمد و کالیستو.
این چهار قمر را قمرهای گالیلهای مینامند زیرا ستارهشناس ایتالیایی گالیله آنها را در سال ۱۶۱۰ به وسیله اولین تلسکوپ کشف کرد.
آیو دارای آتشفشانهای فعال بسیاری میباشد.
هر فوران گازی آن دارای گوگرد میباشد.
رنگ زرد نارنجی سطح آیو احتمالا از مقدار بسیار زیاد گوگرد جامد که در سطح سیاره انباشته شده میباشد.
اروپا کوچکترین قمر گالیلهای میباشد با قطری برابر با ۳ هزار و ۱۳۰ کیلومتر.
اروپا دارای سطحی از یخ صاف و ترک خورده میباشد.
بزرگترین ماه گالیلهای گانیمد با قطری برابر با ۵۲۶۸ کیلومتر است.
گانیمد بزرگتر از سیاره تیر میباشد.
کالیستو با قطری برابر با ۴۸۰۶ کیلومتر اندکی کوچکتر از تیر میباشد.
به نظر میآید کالیستو و گانیمند از یخ و اندکی مواد سنگی ساخته شده باشند.
هر دو قمر دارای دهانههای بسیاری میباشند.
بقیه قمرهای مشتری بسیار کوجکتر از قمرهای گالیلهای هستند.
امالیتا و هیمالایا دو قمر بزرگ بعدی میباشند.
امالیتا به شکل سیب زمینی میباشد با قطری برابر با ۲۶۲ کیلومتر.
قطر هیمالیا برابر با ۱۷۰ کیلومتر میباشد.
بیشتر ماههای باقیمانده مشتری با تلسکوپهای بزرگ زمینی کشف شدهاند.
دانشمندان متیس و اداریستا را در سال ۱۹۷۹ با مطالعه عکسهائی که فضاپیمای ویجر گرفته بود کشف کردند.
حلقه ها مشتری دارای سه حلقه باریک در اطراف استوای خود میباشد.
این حلقهها بسیار کمنورتر از حلقههای زحل می باشند.
به نظر میآید حلقههای مشتری عمدتا از ذرات ریز غبار ساخته شده باشند.
حلقه اصلی درحدود ۳۰ کیلومتر ضخامت و بیشتر از ۶۴۰۰ کیلومتر عرض دارد.
مدار امالیتا درون حلقه قرار میگیرد.
برخورد دنباله دار شومیکر-لوی ۹ در مارس ۱۹۹۳ سه ستارهشناس به نام های یوجین شومیکر، کارولین شومیکر و دیوید اچ لوی یک دنبالهدار را نزدیک مشتری کشف نمودند.
این دنبالهدار بعدها شومیکر-لوی ۹ نام گرفت.
به علت جاذبه مشتری دنبالهدار به سوی مشتری کشیده شد.
هنگامی که دنبالهدار کشف شد به ۲۱ تکه شکسته شده بود احتمالا هنگامی که به سیاره نزدیک شده بود در اثر جادبه سیاره متلاشی شده بود محاسبات بر مبنای مکان و سرعت دنباله دار نشان داد که در ژوئیه ۱۹۹۴ تکههای دنبالهدار با اتمسفر مشتری برخورد خواهند نمود.
دانشمندان امیدوار بودند که اطلاعات زیادی از اثرات برخورد دنبالهدار و سیاره به دست بیاورد.
ستارهشناسان تلسکوپهای بزرگ و مهم روی زمین را در تاریخ پیش بینی شده به سوی مشتری نشانه روی کردند.
دانشمندان همچنین مشتری را به وسیله تلسکوپ قذرتمند هابل و فضاپیمای گالیله که در راه خود به سوی مشتری بود مشاهده می نمودند.
تکه ها به پشت مشتری که از زمین و تلسکوپ هابل قابل مشاهده نبود برخورد نمود اما چرخش مشتری باعث میشد که بعد از نیم ساعت اثر برخورد قابل مشاهد باشد.
کیوان (سیاره) کیوان یا زُحَل، پس از مشتری، دومین سیاره بزرگ منظومه شمسی ماست و ششمین سیاره دور از خورشید میباشد.
کیوان یک گلوله گازی غولپیکر است و چگالیاش آن اندازه کم است که اگر در آب بیفتد روی آب میماند!
یک روز کامل در کیوان برابر ۱۰ ساعت و ۳۹ دقیقه در زمین میباشد و بر خلاف آن طول مدت سال آن برابر ۲۹٫۵ برابر سال زمینی میباشد.
از آنجایی که مدار استوایی کیوان تقریبآ همانند زمین در ۲۷ درجه میباشد ازاینرو تغییرات زاویه سیاره نسبت به خورشید شبیه به زمین میباشد و در این سیاره نیز همان چهار فصل مشاهده میشود.
جرم سیاره کیوان همانند مشتری از گاز میباشد و بیشترین گازی که در جو آن سیاره موجود است هیدروژن میباشد و کمی هم هلیوم و متان.
جرم حجمی سیاره کیوان از آب کمتر میباشد و از این بابت در نوع خود در میان دیگر سیارات سامانه خورشیدی یگانه میباشد.
به علت سرعت حرکت کیوان به دور خود در قطبهای آن نوعی حالت تخطی مشاهده میشود.
در آسمان شب زمین، کیوان به دلیل اندازه بزرگ , دارای جوی درخشان است.
زیبایی آسمان کیوان به خاطر نوارهای روشن حلقههای اطراف آن و نیز به خاطر قمرهای زیادش است.
کیوان از جنبههای زیادی شبیه مشتری است، جز اینکه در اطراف آن چندین حلقه شگفت انگیز وجود دارد.
جرم کیوان، صد بار بیش از جرم زمین است.
حرکت کیوان کیوان با نیم قطر اطول ۹٫۵۳۹AV و دوره تناوب گردش نجومی ۲۹٫۴۵۸ سال، در مداری با خروج از مرکز ۵۵۷٪ که با دایرِه البروج زاویه ۴۹٫۲ درجه میسازد، میگردد.
از روی زمین قطر زاویهای زحل در نقطه مقابله حدود ۲۰ دقیقه است.
مانند مشتری، زحل دارای جو غلیط پر از ابری است که به صورت جزئی میچرخد.
از مشاهدات انتقالات دوپلری در عرض سیاره و با زمان بندی دقیق علامتهای جوی، دوره تناوب چرخش نجومی آن، در نزدیک استوایش ۱۰ ساعت و ۱۴ دقیقه و در عرضهای جفرافیایی بالا ۱۰ ساعت و ۳۸ دقیقه محاسبه شده است.
در اینجا هم مجدداً چرخش جزئی مشابه مشتری داریم.
استوای زحل به اندازه ۲۶ درجه و ۴۵ دقیقه با صفحه مداری آن زاویه میسازد، بطوری که قطبهای سیاره در فاصلههای زمانی حدود ۱۵ سال یک بار سمت زمین متمایل میشوند.
چرخش باعث پخی زیاد (۹۶٪) زحل میگردد، بطوریکه شعاعهای قطبی و استوایی به نسبت ۱۰/۹ هستند.
مشخصات فیزیکی کیوان کیوان شباهت قابل توجهی با مشتری دارد، ولی کمی کوچکتر است و جرم آن کمتر از جرم مشتری (۹۵M).
کیوان کمترین چگالی حجمی را نسبت به سایر سیارات دارد.
ساختار جو کیوان با کمربندهایی که به موازات استوا امتداد دارند، مشابه است.
آشفتگیهای کمربندهای کیوان خیلی کمتر (تاکنون از روی زمین فقط ۱۰ لکه مشاهده شدهاند) از مشتری است.
جو کیوان احتمالاً ترکیب خیلی مشابهای با جو مشتری دارد.
تاکنون متان (CH۴)، آمونیاک (NH۳)، اتان (C۲H۶)، فسفین (PH۳)، استیلن (C۲H۲)، متیل استیل (C۳H۴)، پروپان (C۳H۸) و هیدروژن مولکولی (H۲) آشکار شده است.
ابرهای کیوان خیلی کمرنگ تر از ابرهای مشتری به نظر میرسند.ابرهای مشتری اغلب به رنگ زرد کم رنگ و نارنجی هستند، به این دلیل که دما در کیوان کمتر از مشتری است، ابرهای کیوان در لایه پایین تر جوش قرار میگیرند.
درون کیوان احتمالاً ترکیب مشتری را دارد.
تخمینهای نظری مقادیر حدود ۷۴٪ هیدروژن، ۲۴٪ هلیوم، ٪۲ عناصر سنگین تر را پیشنهاد میکند.
این ترکیب تقریباً مشابه ترکیبات خورشید است.
کیوان ممکن است یک هسته سنگین کوچک به قطر ۲۰ هزار کیلومتر و جرمی معادل ۲۰Mφ را داشته باشد.
مشخصات کیوان فاصله متوسط از خورشید ۱/۴۳ میلیارد کیلومتر قطر استوا ۱۲۰۵۳۶ کیلومتر مدت حرکت وضعی ۱۰/۲۳ ساعت مدت حرکت انتقالی ۲۹/۴۶ سال زمینی سرعت مداری ۹/۶۴ کیلومتر در ثانیه دمای ابر فوقانی ۱۸۰- درجه سانتیگراد جرم (زمین=۱) ۹۵/۱۸ چگالی متوسط (آب=۱) ۰/۶۹ جاذبه(زمین=۱) ۰/۹۳ تعداد قمر ۲۱ ماهکهای کیوان به دلیل محدودیتهای فناورانه تا سال ۲۰۰۰ میلادی دانشمندان معتقد بودند که کیوان تنها چهار ماهک (قمر) دارد اما بعدها آشکار شد که تعداد ماهکهای کیوان میتواند از ۲۰ و حتی ۳۰ هم بیشتر باشد.
ماهکهای کیوان که به مانند خانواده آن میباشند هر ساله رو به افزایش است.
در سال ۲۰۰۰ ستاره شناسان دوازده ماهک کوچک را به گرد کیوان کشف کردند که این به طور موقت کیوان را از نظر شمار ماهکها در جایگاه نخست قرار داد.
اما یافتههای تازه از سوی شپرد و همکارانش باعث شد تا مشتری در این مورد در ردهای جلوتر از کیوان باشد.
البته ممکن است ماهکهای بیشتری گرد کیوان در گردش باشند که فاصله زیاد کیوان از ما تشخیص آنها را برای دانشمندان مشکل میسازد.
۲۰ قمر تاکنون برای کیوان شناسایی شدهاند، که ۱۳ قمر از زمین و هفت قمر دیگر بهوسیله کاوشگرهای فضایی کشف شدهاند.
قمرهای کوچک کیوان به شکل سیب زمینی بوده و شکلهای نامنظمی دارند.
احتمال میرود که قمرهای کوچکتر دیگری نیز کشف شوند.
سطح بسیاری از قمرها پوشیده از گودالهای شهابسنگی است.
در سطح میماس، یکی از قمرهای کوچک کیوان، گودالی بزرگ به نام هرشل وجود دارد که ۱۳۰ کیلومتر (۸۱ مایل) وسعت داشته و یک سوم این قمر را پوشانده است.
کیوان دارای بیشترین قمر در بین سیارات منظومه شمسی است.
دانشمند هلندی، کریستین هوینگس (۹۵ – ۱۶۲۹)، در سال ۱۶۵۵ اولین قمر زحل را کشف کرد.
تیتان از لحاظ بزرگی دومین ماهک و یکی از سه ماهکی است که در منظومه شمسی دارای جو هستند.
تصور میشود که قسمت اعظم آن ازسنگ و بقیه از یخ تشکیل شده باشد.
جوی که دائما سطح تیتان را پوشانده است، حاوی نیتروژن و سایر مواد شیمیایی است.
تیتان به مانند ستارهای کوچک از قدر ۸٫۳ گرد کیوان میگردد، تیتان را میتوان به آسانی با یک اختربین (تلسکوپ) کوچک ۴ اینچی رصد کرد.
تیتان هر ۱۶ روز یک بار گرد کیوان میگردد و برای یافتن آن کافی است اختربین (تلسکوپ) را به سمت کیوان نشانه روید و در فاصله ۲ دقیقه قوسی این سیاره به دنباله ستارهای از قدر ۸٫۳ باشید.
اختر شناسان به تازگی قمر جدیدی از سیاره زحل را شناسایی کردهاند که بسیار کوچک است (حدودآ ۲ کیلومتر).
در این صورت تعداد قمرهای زحل به ۲۱ قمر تغییر میکند.
حلقههای کیوان تصویر حلقههای کیوانحلقهها یا کمربندهای کیوان در فاصله ۱۱۲۰۰ کیلومتری آن جای گرفتهاند.
حلقههای کیوان از تکههای یخ و همچنین تکههای سنگ و غبار تشکیل شدهاند برخی به اندازه یک غبار ریز و برخی به اندازه یک خانه.
حلقههای کیوان پهن هستند ولی بسیار تخت و نازک.
پهنای آنها ۲۸۲ هزار کیلومتر است اما کلفتی آنها تنها یک کیلومتر است.
بنابراین هنگامیکه از پهلو به کیوان بنگریم حلقهها تیغه باریکی میشوند و دیده نمیشوند.
مشتری و نپتون و اورانوس هم حلقه دارند اما حلقه کیوان از همه بهتر دیده میشود.
به باور دانشمندان دلیل درخشانتر بودن حلقههای کیوان تازه تر بودن و جوانتر بودن آن هاست.
آنها میانگارند که این حلقهها در پی نزدیک شدن یک ماهک (قمر) به کیوان و فروپاشی آن ماهک در اثر گرانش کیوان پدید آمده اند.
حلقههای کیوان به ترتیبی که کشف شدهاند با حروف الفبا نامگذاری شده اند.
ای، بی، سی، دی، ای، اف و جی A B C D E F G در میان حلقهها سه شکاف وجود دارد به نامهای انکه Encke،کیلر Keeler و مکسول Maxwell.
و یک بازه بزرگ به نام بازه کاسینی Cassini.
بازه کاسینی ۴۷۰۰کیلومتر پهنا دارد.
نخستین کسی که به حلقه رازآمیز پیرامون کیوان علاقمند شد و آن را کشف کرد گالیله بود.
او در سال ۱۶۱۰ به این موضوع پی برد و در آغاز بر این باور بود که این حلقه از جنس جامد میباشد.
اما امروزه ثابت شده است که این حلقه از قطعات آب یخ زده تشکیل شده است که برخی از آنها در اندازههای یک خودروی معمولی میباشند.
مجموع گرانش (جاذبه) کیوان و گرانش ماهکهای آن حالتی را پدید میآورند که این قطعات همواره بصورت حلقههای نازک به دور این سیاره به نظر ثابت ایستاده اند.
اکتشاف کیوان فضاپیمای پایونیر ۱۱ (Pioneer ۱۱) برای نخستین بار در سال ۱۹۷۹ از این سیاره دیدن کرد و پس از آن در سالهای بعد ووییجر (Voyager) یک و سپس ووییجر دو.
از جمله مواردی که فضاپیمای ووییجر دو در ماموریت خود توانست به آن دست پیدا کند اثبات وجود باد، میدانهای مغناطیسی، شفق صبحگاهی و همچنین تندر و آذرخش در این سیاره زیبا میباشد.
سرعت بادهایی که در قسمت استوایی این سیاره میوزد به ۵۰۰ کیلومتر بر ثانیه نیز میرسد.
گسیختگی کاسینی در سال ۱۶۷۵ میلادی (۱۵۰۴ شمسی) جووانی دومینیکو کاسینی، اخترشناس ایتالیایی، کشف کرد که حلقه زحل از دو حلقه تشکیل یافته است و میان آن دو جدایی وجود دارد.
این جدایی گیستختگی کاسینی نامیده میشود و در اثر کشش گرانشی قمر غول پیکر تیتان بوجود آمده است.
مطالعات بعدی نشان دادهاند که در اطراف زحل، بر روی هم چهار حلقه وجود دارد.
داخلیترین آنها بسیار کم نور و تقریباً با بالای ابرها در تماس است.
قطر حلقه نورانی بیرونی به ۱۴۰۰۰۰ کیلومتر میرسد.
میدان مغناطیسی کیوان میدان مغناطیسی دارای یک گشتاور کلی برابر ۳۵/۱ گشتاور مشتری است.
اما این مقدار به حد کافی قوی است که یک میدان مغناطیسی سپهر مشتری گون با کمربندهای تابشی مشابه زمین ایجاد کند.
گشتاور دو قطبی مغناطیسی با میل یک درجه نسبت به محور چرخش زحل قرار میگیرد که این مقدار با انحراف مشخص محورهای مغناطیسی مشتری و زمین تفاوت آشکار دارد.
مغناطیس سپهر زحل ذرات بسیار کمتری از ذرات مغناطیس سپهر مشتری را در خود جای میدهد.
دو دلیل عمده این تفاوت شامل کمبود یک منبع محلی ذرات بار دار که در مورد مشتری توسط فورانهای آیو تولید میشوند و حلقههای قابل رویت زحل که بطور موثری ذرات باردار را جذب کرده و مغناطیس سپهر داخلی را از ذرات باردار خالی میکنند، است.
در خارج لبه حلقهها چگالی ذرات باردار به سرعت افزایش مییابد و در حدود ۵Rs تا ۱۰Rs به یک قله میرسد.
در اینجا، ذرات باردار بطور محکم به میدان مغناطیسی در حال دوران سریع جفت میشوند.
این برهمکنش، لایهای از پلاسما به ضخامت تقریباً ۲Rs ایجاد میکند که تا حدود ۱۵Rs ادامه مییابد.در ورای این مقدار، مغناطیس سپهر شکل خود را از دست میدهد.
اندازه آن با دمای خورشید تغییر مییابد.
نپتون نپتون هشتمین سیاره در سامانه خورشیدی است (از لحاظ فاصله از خورشید).
هسته این سیاره سنگین (چگالی ۱٫۶ نسبت به آب) و از جنس سنگ و یخ است.
هشت ماه (قمر) برای این سیاره شناخته شدهاند.
اتمسفر این سیاره بیشتر از هیدروژن و هیلیم تشکیل شده و در آن ابر تشکیل میشود.
فاصله نپتون از خورشید ۳۰٫۱ AU است و زمان یک دوران کاملش به دور خورشید برابر با ۱۶۴٫۸ سال زمینی میباشد.
جرم این سیاره ۱۷٫۱ بار بیشتر از جرم زمین است (۱٫۰۲E۲۶ kg ) و شعاع آن ۳٫۹ بار بزرگتر از شعاع زمین (۲۴،۷۶۴ km).
شتاب جاذبه در سطح نپتون ۱٫۱۹g است و دمای آن حدود ۶۰K، محور قطبی نپتون ۳۰ درجه انحراف دارد.
پلوتون (سیاره) پلوتون از هنگام کشف در ۱۹۳۰ (میلادی) تا ۲۴ اوت ۲۰۰۶ نهمین سیاره منظومه شمسی بود.
اما اکنون بنا بر تعریف نوین اتحادیه بینالمللی اخترشناسی یک سیاره کوتوله و همچنین به عنوان نمونه اول از رده جدید اجرام فرا نپتونی است.
پلوتون مداری غیرعادی دارد بطوری که در مدتی مدارش از نپتون به خورشید نزدیکتر میشود.
قمر آن چارون (Charon) است که بیشتر شبیه یک جفت برای سیاره است تا یک قمر.
نحوه کشف در سال ۱۸۹۴ در آریزونای آمریکا اخترشناسی به نام پرسیوال لاول رصدخانه لاول را بنا نهادودر آن به جست وجو برای یافتن سیاره جدید آغاز کرد.او محل پلوتون را بامحاسبه اثر جاذبه اش بر روی نپتون و اورانوس پیدا کرد ولی بدون یافتن سیاره جدید در سال ۱۹۱۶ در گذشت.جوانی با نام کلاید تومباو که در رصدخانه لاول کار می کرد جستجو برای یافتن این سیاره را ادامه داد .تومباو در ۱۸ فورییه ۱۹۳۰ با مقایسه دو عکس متوجه تغییر مکان منبع نوری در این دو عکس شد که همان سیاره پلوتو بود.
اریس اریس سیارکی است که در ۵ ژانویه سال ۲۰۰۵ کشف شد.
کشف آن سر و صدای زیادی در مجامع علمی ایجاد کرد و یک کلمه ی آزار دهنده و شاید مهیج را در اذهان به وجود آورد: سیاره ی دهم!
اریس (2003یو بی313) از پلوتون بزرگتر بود و این دلیلی بود که کاشفان آن بر آن پا فشاری میکردند که این سیارک یک سیاره است.
سر انجام رای گیری در مورد سیاره بودن خود پلوتون شد و در نهایت پلوتون از فهرست سیارات حذف گردید.
سرس سِرِس یا ۱ سرس نام نخستین سیاره کوتولهای است که کشف شد.
این سیارک که نامش از نام الهه کشاورزی در روم قدیم گرفته شده در یکم ژانویه ۱۸۰۱ توسط جوزپه پیاتزی کشف شده است.