شرح : زنگاری باشد که آهن و فولاد را ضایع کند.(برهان ). زنگاری که آهن و فولاد را ضایع می کند به طوری که از صیقل کردن برطرف نشود. (ناظم الاطباء). مورانه . مورجانه . مورچانه . (غیاث ) (آنندراج):
بس که دنیارا کمر بستم چو مور دانه کش
مدتی چون موریانه روی در آهن کشم .
سعدی .
آهنی را که موریانه بخورد
نتوان برد از او به صیقل زنگ.
سعدی .
جانورکی که چوب را می خورد و آن را سوراخ سوراخ می کند . (ناظم الاطباء). مورچه سفید. ریونجه . تافشک . ریونجو. رونجو. کرم چوب خوار. چوبخوار. چوبخوارک . ارضه . کرمک چوبخوار. ریوچه . خوره . چوبخواره . حشره ای است از راسته آرکیپترها که نزدیک براسته رگبالان است . موریانه حشره ای است اجتماعی و دو نوع از آن دیده می شود یک نوع در داخل چوبهای منازل است و نوع دیگر در نواحی استوایی که در بیابانها برای خود مسکن می سازد و طول و قطر خانه هایشان گاهی به پنج متر و هشت متر می رسد. موریانه نیز مانند مورچه گونه هایی دارد چون موریانه های کارگر و موریانه های مدافع (سرباز) که بال و چشم و دستگاه تناسلی ندارندو فقط موریانه نر چهار بال دارد. در دستگاه گوارشی این موریانه ها عده ای از تک یاختگان از دسته فلاژله ها می زیند که با موریانه ها زندگی اشتراکی دارند. رشمیز و آن را در اصطلاح شوشتر ریمیز و در اصطلاح گناباد خراسان رَوَنجَک گویند. (یادداشت پروین گنابادی ). دابه الارض: همچنان بر عصا تکیه زده بود تا موریانه عصای او را خورد و عصا بیفتاد. (قصص الانبیاء ص 175). ماروض ; موریانه زده . (یادداشت مولف ).
-امثال :
موریانه همه چیز خانه را خورد جز غم صاحب خانه . (امثال و حکم دهخدا).
چوب نرم را موریانه خورد . (امثال و حکم دهخدا).
به معنی مور است . (جهانگیری ).
موریانه(Termite) حشره ای است که غالباً در مناطق حاره و تحت حاره مانند بعضی مناطق قاره افریقا و همچنین زندگی کرده و باشیاء و آثار چوبی حمله ور شده و آنها را بکلی فاسد میکند.
حشره ای را که در کشور ما و بطور کلی در مناطق معتدله بنام موریانه می‌شناسیم در حقیقت (Termite) نیست بلکه باید آنرا کرم چوب بنامیم و انگلیسی زبانان نیز بآن (Wood - Worm) میگویند
با توسعه شهر و سیستم های شهر سازی در قالب مدرنیته نمودن شهرها و امکان ساخت ساختمانها و تاسیسات جدید و بوجود آمدن برج ها و آسمانخراش ها در دنیا همیشه به این فکر بوده ایم که بنایی بسازیم که قدمت آن به طول قدمت بنایی باشد که از اجداد ما تاکنون سر قامت فرود نیاورده اند و این بناها همان فرهنگ و تاریخ ما می باشند . اما بایستی بدین نکته اشاره نماییم که هیچگاه بنایی تخریب نمی شود مگر به دست طبیعت و یا انسانها. در طبیعت بلایایی می باشند که هر از چند سالی آمده و ردپایی از خود به جا می گذارند . زلزله ، سیل ، آتش سوزی ، از یک سو و جنگ و بازسازی نماهای شهری و مدرن نمودن آنها و ساخت بناهای فرسوده و تبدیل آنها به برجهای آپارتمانی در حالا حاضر به خاطر سودجویی و ازدیاد جمعیت از مواردی می باشد که دست انسان ها را بسوی تخریب و نابودی عمارت و ساختمانهای قدیمی برده است
تاریخ :
"راز خلقت موریانه"
مطالعه در کشورعجیب، منظم و دو سه میلیونی موریانه ها، همچنین بررسی ارتباط دائم آنها با یکدیگر، بیانگر این حقیقت است که موریانه ها هم حرف می زنند و هم زبان مخصوص به خود دارند.
لانه موریانه ها که نیمی از آن در زیرزمین و نیمی از آن روی زمین است، مخروطی شکل و با ارتفاع شش الی هشت متر از دور دیده می شود. در هر یک از این لانه ها یک ملکه وجود دارد که حدود ده تا پانزده سال عمر می کند و هر سال تعداد فرزندان وی زیاد می شود. چرا که ملکه هر دو ثانیه یک تخم می گذارد.
ساختمان خانه موریانه ها از دارای چندین طبقه است که در ورودی آن، برخلاف ساختمان های بشری، در بالای عمارت قرار دارد. طبقات و ساختمان خانه موریانه ها به شرح زیر است:
طبقه دوم: خوابگاه تابستانی کارگران.
طبقه سوم: اطاق نهار خوری تابستانی.
طبقه چهارم: انبار آذوقه.
طبقه پنجم: سرباز خانه.
طبقه ششم: مقر تابستانی ملکه.
طبقه هفتم: انبار تره بار.
طبقه هشتم: آغل حیوانات شیرده . (موریانه ها شته درختان را اسیر کرده، به لانه خود برده،از آنها مراقبت می کنند و از شیره و عصاره ای که این شته ها می سازند، استفاده می کنند.)
طبقه نهم: اطاق بچه ها.
طبقه دهم: اطاق بازی.
طبقه یازدهم: بیمارستان و تأسیسات پزشکی.
طبقه دوازدهم: خوابگاه زمستانی کارگران و گورستان.
طبقه سیزدهم: مقر زمستانی ملکه.
اگر این کشور عجیب دو سه میلیونی را خطری تهدید کند، بلافاصله همه موریانه ها به وسیله ماموران انتظامات یا فرد مطلع با خبر شده وآماده مقابله با خطر می گردند.
" تعویض موریانه نگهبان و احوالپرسی آنان "
سربازان نگهبان در ورودی به لانه، به پاسداری مشغول اند و لحظه ای غفلت نمی کنند. این سربازان ریز به محض احساس خطر، دیگران را خبر می کنند. نگهبانان درفواصل معین و دقیق عوض می شوند، از اینجا می توان استنباط نمود که موریانه دارای قادربه تشخیص وقت است. همچنین از نزاکت و ادب نیز بی بهره نیستند، هنگامی که همدیگر را ملاقات می کنند، به هم نزدیک شده و بینی به همدیگر می مالند. مثل اینکه می خواهند یکدیگر را بشناسند یا سلام و احوالپرسی کنند. پس ازآن خداحافظی کرده و به راه خود ادامه می دهند.
"اعلام خطر موریانه ها"
موریانه ها برای اینکه خطر را به سایرین اطلاع دهند، سرشان را به دیواره چوبی لانه خود میکوبند، در نتیجه ارتعاشی در داخل محفظه خالی درخت ایجاد شده و سایر موریانه ها آگاه می گردند. دارکوب ها وقتی می خواهند به طعام لذیذی از موریانه دست یابند، چند بار به درخت پوسیده ای نوک می زنند، ضربه های وارده در داخل حفرات و لانه موریانه ها ارتعاشاتی شبیه به آنچه گفته شد، به وجود می آورد و موریانه ها به خیال اینکه خطری آنها را تهدید می کند، از یک سمت لانه راه فرار اختیار می کنند. اما دارکوب با زبان باریک و چسبناک خود راه را بر آنها می بندد و دام چرب و نرمی برایشان می گستراند.