لیزر
________________________________________
مقدمه
بدون شک لیزر یکی از برجستهترین ابزار علمی و فنی قرن بیستم بشمار میآید .
پیشرفت سریع تکنولوژی لیزر از سال 1960 میلادی ، هنگامی که اولین لیزر با موفقیت تهیه شد ، شروع گردید . لیزر امروزه در زمینههای گوناگون از قبیل بیولوژی ، پزشکی ، مدارهای کامپیوتر ، ارتباطات ، سیستمهای اداری ، صنعت ، اندازهگیری در زمینههای مختلف و … بکار برده میشود . لیزر یک منبع نور خاص است و بطور کلی با نور لامپهای معمولی ، چراغ برق ، نور فلورسانت و غیره تفاوت فاحش دارد و در مقایسه با سایر منابع نور : در ردهای با مشخصات فوقالعاده نوری قرار دارد . این مطلب با عنوان اینکه نور لیزر از همدوستی (coherence) فوقالعاده برخوردار است ، بیان میشود .
لیزر را میتوان در مقایسه با سایر مولدهای نوری که فقط نور را منتشر میکنند ، یک فرستنده نوری پنداشت . تا قبل از ظهور لیزر محدوده فرکانس امواج رادیوئی و محدوده نوری از نقطه نظر همدوستی با یکدیگر اختلاف داشتند . در فیزیک رادیوئی بطور گستردهای امواج همدوس مورد استفاده قرار میگیرند و این در حالی است که امواج نوری (اپتیکی) غیر همدوس نیز در اختیار است . در گذشته کتب درسی تنها مکانی بود که امواج لیزری مورد بحث قرار میگرفت . این امواج هنگامی واقعیت پیدا کردند که لیزر اختراع گردید .
دانش مربوط به لیزر در حقیقت علم تابش نور همدوس (coherence radiation) است گرچه این رشته از دانش فیزیک در حدود 20سال است ظهور نمود و در حال تکامل است . معذالک نمودهای نوظهور آن در معرض کاربردهای جالب قرار گرفتهاند .
آنچه در این تحقیق مورد بحث قرار میگیرد کاربردهای لیزر و لیزر به عنوان سلاح مخرب و نحوه مقابله با سلاحهای لیزری و قوانین بینالملل در مورد این تکنولوژی برتر میباشد .
بسوی لیزر
Light amptificationaly stimnlatcd emission of radiation
فکر ساختن وسیلهای که نور همدوس تولید کند ، مدتها دانشمندان قرن حاضر را به خود مشغول داشته بود . در سال 1985 فیزیکدان مشهور آمریکایی چالز تاونز راه این کار را پیدا کرد . دو سال بعد دانشمند دیگر آمریکایی ، تئودور مایمن به نظریه تاونز جامه عمل پوشاند و اولین لیزر را با بلوری از یاقوت مصنوعی ساخت این دو بعداً به دریافت جایزه نوبل نایل آمدند . یک لیزر یاقوتی ساده از سه بخش تشکیل میشود : استوانهای از یاقوت مصنوعی ، یک چشمه نور مثلاً یک لامپ گزنون که مانند لامپ نئون کار میکند . ( گزنون و زنون هر دو از گازهای بیاثرند یعنی اتمهایشان با اتمهای دیگر مولکول نمیسازد . ) و یک بازتابنده که نور را از لامپ گزنون به یاقوت هدایت میکند
استوانه یاقوتی ، بخش اصلی دستگاه است . قطر آن در حدود 7 میلیمتر و طولش 3.5 تا 5 cm است . دو قاعده استوانه صیقل خورده و نقره اندود شده است تا آینه کاملی باشد . قاعده دیگر نیز نقره اندود است ولی نه کاملاً به طوری که میتواند قسمتی از نور را از خود عبور دهد .
یاقوت بلور اکسید آلومینیوم است که در آن تعداد نسبتاً کمی اتم کروم معلق است . اتمهای کروم از طریق گسیل القایی ، کوانتوم نور تولید میکنند ، اتمهای اکسیژن و آلومینیم که بقیه بلور را تشکیل میدهند فقط اتمهای کروم را در جایشان نگه میدارند. اتمهای کروم نسبتاً بزرگ است و تعداد زیادی الکترون در مدارهایشان دارد . در این جا فقط الکترونی مورد توجه ماست که بیش از دیگران برانگیخته میشود .
لازم به ذکر است واژه لیزر از حروف اول (( تقویت نور بوسیله گسیل برانگیخته تابش )) در زبان انگلیسی گرفته شده که آن را میتوان توسعه “maser” تقویت میکروویو بوسیله گسیل برانگیخته تابش در محدوده فوتونی طیف امواج الکترومغناطیسی دانست .
در سال 1917 اینشتین برای اولین بار وجود دو فرایند برای گسیل تابش را بصورت زیر پیشگویی کرد .
1 . گسیل خودبخود spantaneous
2 . گسیل برانگیخته stimulated
دانشمندانی همانند townes و schawlow در امریکا و basov و prochror از روسیه قدیم امکان استفاده از روش دوم (گسیل برانگیخته) را برای یک طراحی نور همدوس کشف کردند . در سال 1958 میلادی میمن ( muiman ) اولین لیزر یاقوت سرخ ruby را به نمایش گذاشت . در سال 1960 میلادی علی ج.ان در امریکا اولین لیزر گازی He_Ne را ساخت و از آن به بعد لیزرهای گوناگون بمانند گازی ، مایعات ، مواد شیمیایی ، جامدات و تهیه رساناها با قابلیتهای متفاوت و ویژگیهای گوناگون برای کاربردهای مختلف ساخته و بکار گرفته شد .
اجزای اصلی در یک لیزر:
محیط فعال (active medium) : محیط فعال مجموعهای از اتمها و مولکولها ، با یونها در حالت جامد ، مایع یا گازی است که همانند تقویتکننده عمل میکند .
منبع تحریک :وسیلهای برای ایجاد شرایط لازم جهت گسیل لیزری که این شرایط اساسی را وارونگی جمعیت (inrerted population) مینامند و ممکن است منبع تحریک نورانی و یا الکتریکی و … باشد . مثلاً در یاقوت قرمز این منبع از یک لامپ فلاش و در لیزر He - Ne پتانسیل الکتریکی در حدود چند هزار ولت است . اگر در محیط فعال چگونگی تقویت یا تضعیف را بررسی کنیم خواهیم دید که شدت تحریک I با وارونگی جمعیت وابستگی کمی دارند .
اصول کار لیزر
محیط فعال و عناصر دیگر در داخل مشدد نوری قرار دارند . مشدد محور نور در لیزر را تعیین و نور ساطع شده در امتداد محور تابش میکند . باید توجه داشت که یک لیزر میتواند نور را در یک یا دو امتداد مخالف در امتداد محور نوری ساطع کند . ماشه تحریک یک لیزر بوسیله سیستم پمپاز شروع بکار مینماید . کار این سیستم تحریکی عناصر فعال است که در اثر آن جمعیت وارونه (inrerted population) سطوح تابشکننده ایجاد میگردد . مشدد نور (همراه با عناصر) اضافی عمل گزینش را بر روی حالات فوتونی تدارک میبینند . در نتیجه ، یک تابش فوقالعاده همدوس موسوم به تابش لیزر در امتداد محور حاصل میشود