تعریف ادبیات
گذشته : مجموعه آثار مکتوب و بر جامانده
حال : شعر و نثر داستانی و نمایشی و نوشته های ادبی و شاعرانه
تعریف مکتب یا سبک ادبی : ابتکار در زبان و معانی و شیوه ی بیان
تعریف ادبیات مردمی فارسی : ادبیات عرفانی که با زندگی و فرهنگ مردم پیوند دارد .
درس اول
خط تصویری : کشیدن تصویر چیزها به دور از ظرافت برای انتقال مفهوم
مراحل خط ... خط تصویری .... علامت نویسی .... منفی نگاری .... الفبایی
اولین بار الفبا .... فنیقی ها : سه هزار سال قبل از میلاد
الفبا در ایران = چند صد سال قبل از میلاد ..... مارها .... به تقلید از فنیقی ها
( انواع خط )
دوره رواج تعداد
حروف جهت نوشتن علا نامگذاری
میخی
اوستایی
پهلوی باستان و هخامنشینان
اواخر ساسانی
اشکانیو ساسانی 36
44
22 چپ به راست
راست به چپ
راست به چپ چون شکل حروف و وسیله نوشتن آن شبیه میخ است
خط نوشتن کتاب مذهبی اوستا
از ریشه پرثو = پهلو
از نام قوم اشکانی گرفته شده
بخش های اوستا : یسنا – یشتها – ویسپرد – وندیداد –خرده اوستا حاوی مناجاتها و ستایشها
تعریف زبان فارسی : زبان ایران پیش از اسلام
مراحل زبان
1- فارسی باستان : در زمان هخامنشی – نوشتن فرمانها و نامه های شاهان
شرقی شمالی
2- فارسی میانه : جنوبی
غربی شمالی : پهلوانیک
جنوبی : پارسی میانه
3-فارسی نو تحول فارسی از اسلام با تأثیر از زبان و دستور عربی
پیوستگی دوره سامانی با دوران اسلامی :
مهم ترین نوشته ها به فارسی میانه : خدای نامه
تأثیر خدای نامه
1- نوشتن سیرالملوک
2- شاهنامه ها شاهنامه منثور عبدالرزاق توسی منبع شاهنامه فردوسی
3- تاریخ نویسی
4- نوشتن کتابهای اخلاقی و آموزشی ، قابوسنامه – بحر الفواید – نصیحه الملوک – اخلاق ناصری
5- ادبیات داستانی : هزار افسان منشا هزار ویک شب – خسرو شیرین – هفت پیکر
تقسیم بندی دوره های تاریخ ادبیات بر اساس : شاخص های ادبی است .
شاخص های ادبی کسانی هستند که :
1-ویژگی های آثار ادبی گذشته بطور مستقل و کامل در آثار آنهاست .
2- به دلیل درک درست از مقتضیات اجتماعی و فرهنگی و .... به خلق آثار می پردازند .
3- در روزگار خود و بعد از خود مورد احترام یا بغض یا تقلید قرار می گیرند .
علت عدم هماهنگی دوره های ادبی با تقسیمات سیاسی و اجتماعی و جغرافیایی :
- سلسله های تاریخی و حوادث سیاسی فقط سیر تحول یک دوره تا دوره دیگر را کند یا تند می کند و با دوره های ادبی ارتباط مستقیم ندارند .
عصر پیش از رودکی
اوضاع سیاسی و اجتماعی
1- شکست ساسانیان از اعراب در جنگ فتح الفتوح (نهاوند) به دلیل نابسامانی اقتصادی و اجتماعی
2- دو قرن کشمکش مداوم در ایران
3-جنگ ایرانیان مخالف : به آفرید – المقفع – ابومسلم خراسانی
4-علاقه ایرنیان به یادگیری زبان عربی
5-تشکیل حکومتهای و نیمه مستقل و سامانی در شرق و شمال شرق
( درس دوم ) : پیشگامی ایرانیان
تأثیر اسلام بر ایرانیان به دلیل - فرهنگ نیرومند
- اندیشه استوار
- سیبویه فارسی : بزرگترین عالم علم نحو
- اخفش : شاگرد سیبویه و خلیل بن امر = واضع علم عروض (صاحب تحسین کتاب لغت فارسی )
علل تأثیر ایرانیان در نشر علوم انسانی
1-راه یافتن ایرانیان به دستگاه حکومت به ویژه در عصر عباسی
2- آشنایی قبلی ایرانیان با مسائل دینی و برخورد مذاهب و معتقدات عامل توجه مسلمانان به دانش های روزگار شد .
3-ترجمه علوم مختلف در فرهنگ ایران به زبان عربی باعث روحیه علمی مناسب با فرهنگ اسلامی شد .
(شعوبیه)
- به دلیل سیاست سخت گیرانه بنی امیه نسبت به ایرانیان ، آنها را بنده و فرودست می دانستند .
- چون اعراب زیر بار نرفتند ایرانیان مسأله برتری عجم بر عرب را مطرح کردند.
و در آثار خود به تحقیر اعراب پرداختند و همین گروه به شعوبیه معروف شدند .
در مخالفت با بنی امیه :
1- مختار ثقفی در سال 65 در کوفه – به خونخواهی حسین بن علی (ع) بر ضد امویان
2-ابومسلم خراسانی 129- برانداختن امویان و حکومت عباسیان
فارسی نو : (دری)
- کلمه دری = منسوب به در
- در اصطلاح : زبان دولتی دستگاه ساسانی
- دنباله پهلوی ساسانی و پهلوی اشکانی - ابندا در ایران رایج بوده
- بعد از اسلام در حکومتهای مستقل و نیمه مستقل خراسان و ماوراء النهر رسمیت یافت
- در امور اداری دربار و نوشتن آثار ادبی به کار می رفت
-پیش از رسمی شدن خط عربی بجای پهلوی در کتابهای اسلامی اشعار و جمله ها و ضرب المثل هایی از زبان دری با خط عربی است .
خط عربی
- قدیمی ترین کتاب به خط فارسی = الانبیه عن حقایق الادویه = اسدی توسی = 447 سال = در زمینه پزشکی
نخستین سخن سرایان فارسی
زمان پیدایش شعر در بین اقوام عالم از زمانی آغاز شد که انسان توانست شور و هیجان درونی خود را با کلام خیال انگیز و مؤثر بیان کند .
-شعر فارسی = به تقلید از عربی
-رواج شعر به شیوه عروضی = نیمه اول قرن 3
- تحسین تذکره نویسان = ابوحفص سغری – عباس مروزی
- اولین شعر عروضی به زبان دری = دوره طاهریان حنظله بادغیسی
- طبق تاریخ سیستان : اولین شار پارسی گوی = محمد بن وصیف سیستانی
- سال 251 : نقطه عطف زبان فارسی و شروع شعر فارسی
-شاعران معاصر عمرولیث فیروز مشرقی – ابوسلیک گرگانی
عصر رودکی : دوره تغزل و خرد آزمایی
از نظر سیاسی = دوره اوج و اعتلای حکومت ساسانی در ماوراء النهر و خراسان = 100 سال طول کشید .
مرکز فرهنگی و ادبی : بخارا
ویژگیهای شعر این عصر :
1- گسترش شعر دری با تمام ویژگی های زبانی و مضمونی
2- تشویق و حمایت سامانیان از شعر و شاعران و کثرت شاعران
3-طرز شاعری : سادگی لفظ و آسانی معنی
4- توجه به بیرون و واقعیات حیات فقط در زمینه تعالیم کلی اخلاقی
5- موضوع شعر : وصف و ستایش و اندرز و معانی و رباعی
6- قالب شعری : قصیده و غزل و قطعه و رباعی
7- محور فکری خود و تکیه بر دانش و فضیلت
( درس سوم ) : شهید بلخی : خردمندی اندوهگین
معاصر با : امیر نصربن احمد سامانی و ابوعبدا... جیهانی
پیش از فردوسی = عنوان شاعر خرد گرفت
دانش شهیر افزون – خطش نیکو – آشنایی با فلسفه و کلام
ویژگی حیات علمی : مناظره و مباحثه با محمد بن زکریای رازی
ویژگی شعر : لطف طبع و ذوق شاعری با چاشنی فکر و فلسفه
رودکی شاعر و خرد آزمایی :
نام : ابوعبدا... تخلص : رودکی = چون محل تولدش روستای رودک سمرقند بوده است – در هشت سالگی حافظ قرآن
از حمایت : نصربن احمد و بلعمی وزیر سامانی برخوردار بود .
شعر (بوی جوی مولیان ) = به مناسبت دورشدن امیر از بخارا و تنگ دلی همراهان برای بازگشت او سرود
عنصری : غزل (رودکی وار) را نیکو می دانست .
ناصرخسرو به او = شاعر تیره چشم روشن بین لقب داد .
آثار : 1- صد دفتر : که فقط هزار بیت ان باقی مانده است .
2-مثنوی : کلیله و دمنه
3-منظومه سندباد نامه
قالب : قصیده – غزل قطعه – رباعی
سبک رودکی : خراسانی یا ترکستانی با ویژگی سادگی در عین حال متانت و استحکام و قصیده : (پیری و جوانی ) بر همین سبک
ویژگی شعر او :
1- تخیل : نیرومند
2- زبان : ساده و روان
3- توصیف همراه قدرت خیال و خواننده را به طبیعت نزدیک می کند
4- القاب : پدر شعر فارسی و سلطان شاعران = چون شعر را به کمال نسبی نزدیک کرد .
5- آمیختن زهد و اندرز و شور و شادی و شک و یقین
6-بردباری در مقابل غم و اندوه روزگار
درس چهار م : بوشکور بلخی : شیفته دانایی
قرن : 4 رودکی بوشکور فردوسی
پیری کودکی پیری جوانی
تأثیر از فکر وزبان هر دو
تنها اثر او = مثنوی : آخرین نامه = اندرز و حکمت
کسایی : پرچمدار ادبیات شیعه
تولد :دوازده سال بعد از مرگ رودکی = قرن 4
از نظر سیاسی : اواخر سامانی و اوایل غزنویان – ابتدا به مدح پادشاهان پرداخت اما پشیمان شد .
مذهب : شیعه دوازده امامی رودکی کسایی ناصرخسرو
پیرو پیشرو
کسایی رودکی را استاد شاعران جهان نامیده
صاحب نخستین قصیده و مرثیه پیشگام قوامی رازی = قرن 6
محتشم کاشانی = قرن 10
نخستین سوگنامه مذهبی فارسی : کسایی : در موضوع کربلا
لقب او =نقاش چیره دست طبیعت به دلیل وصف های جاندار و روشن از طبیعت
عصر فردوسی : ذدوره حماسه ملی و خرد آرمانی
طول دوره : نیمه قرن 4 تا نیمه قرن 5
از نظر تاریخی : اوج حاکمیت سامانیان
عصر اندیشه استقلال ملی ایران
- تأکید امرای ساسانی به تألیف با زبان فارسی دری و گردآوری تاریخ و روایات