پرو توپلاسم – غشای پلاسمایی
خارجیترین بخش زنده یاخته ، غشای پلاسمایی می باشد که حدود 8 میلیونیم میلیمتر ضخامت دارد . برای این که متوجه شوید چقدر این رقم کوچک است 12500 عدد از این غشا با هم به اندازه ضخامت یک برگ کاغذ معمولی می شوند . بنابراین ساختمان غشا خیلی ظریف است و برای تنظیم و ورود و خروج مواد به درون و بیرون یاخته بوده و همچنین در تولید و نظم سلولز برای دیواره یاخته نقش بسیار اساسی دارد . شواهد به دست امده در دهه 1970 نشان می دهد که غشای پلاسمایی مرکب از لیپیدهای موزاییک مانند بوده و پروتئین ها در سراسر ان پخش می باشند در سطح بیرونتر غشا ، پیوندهای کووالانسی کربوهیدراتها را به پروتئینها و لیپیدها متصل می کند . وقتی که غشای پلاسمایی رنگ امیزی شود و با میکروسکوپ الکترونی یک میلیون برابر بزرگ شود به صورت دو لاییه تیره با یک لایه روشنتر بین انها مشاهده می شود . چنین غشاهایی به صورت «تیره – روشن – تیره » به عنوان یک واحد غشایی شناخته شده اند . بعضی از پروتئینها در تمام پهنای غشا کشیده شده اند در حالی که بعضی دیگر کمی در ان فرو رفته و یا ازادانه در سطح ان قرار می گیرند . بقیه محتویات یاخته به واسطه فشار اسمزی غشا را به دیوار وصل می نماید . لیکن غشا کاملا قابل انعطاف است و غالبا چین خورده و ممکن است حبابهای تو خالی تشکیل شده که به سمت درون یاخته شناور شوند . ازمایشان نشان داده که با اضافه نمودن مواد پاک کننده به واحد غشایی باعث شکسته و پراکنده شدن ان می شود ولی با درو کردن مواد مزبور واحد غشایی می تواند مجددا تشکیل گردد ( البته ممکن است به صورت ناقص ) غشا ممکن است چروک خورده و موقه از دیواره جدا شود ، ولی با پاره شدن ان یاخته بزودی می میرد .
شبکه اندوپلاسمی
شبکه اندوپلاسمی ( که غالبا به طور اختصار ER نشان داده می شود ) یک سیستم پیچیده مرکب از واحدهای غشایی صفحه مانندی است که چین خوردگی پیداکرده و به صورت کانالهایی در سراسر سیتوپلاسم پراکنده می شوند . مقدار و شکل ان نسبت به یاخته های گوناگون متفاوت است . در مقطع عرضی ER به شکل مجموعه ای از غشاهای موازی دیده می شوند که شباهت زیادی به لوله ها یا کیسه های دراز و باریکی را پیدا می کنند . هسته که فعالیت های مختلف یاخته را هدایت می کند به شبکه اندوپلاسمی متصل است . بسیاری از فعالیت های یاخته ، یا در سطح ER و یا درون ان صورت می گرید . ریبوزومها ممکن است در سطح خارجی ER ردیف شده باشند . چنین شبکه اندوپلاسمی که حاوی ریبوزوم می باشد شبکه اندوپلاسمی خشن نامیده می شود که در این حال عمل ان سنتز ، ترشح و ذخیره پروتئین می باشد برعکس شبکه اندوپلاسمی صاف که فاقد ریبوزوم بوده یا ریبوزوم کمی دارد تنها دخالت در ترشح لیپید دارد . هر دو نوع شبکه اندوپلاسمی می توانند در یک یاخته وجود داشته باشند . برخی از انزیمها که در تنفس یاخته ای دخالت دارند در سطح این شبکه ساخته می شوند . انها می توانند بدون این که از ER عبور نمایند وارد اندامکهای دیگر بویژه میتوکندری شوند . شبکه اندوپلاسمی همچنین به نظر می رسد محل اصلی سنتز غشاهای درون یاخته باشد .
ریبوزوم ها
بطوری که اشاره شد ریبوزومها ممکن است روی شبکه اندوپلاسمی قرار گیرند ولی امکان دارد درون سیتوپلاسم ، هسته ، کلروپلاستها و دیگر اندامکها به صورت ازاد حضور داشته باشند . ریبوزومها بسیار کوچک هستند . بطور متوسط قطر انها در بیشتر یاخته های گیاهی 20 نانومتر است . ریبوزومهای ازاد اغلب به شکل 5 تا 100 تایی دیده می شوند مخصوصا هنگامی که در حال ساختن زنجیره های اسید امینه جهت تشکیل ملکولهای بزرگ پروتئین هستند که اساس حیات را تشکیل می دهند . معمولا ریبوزومها بیضی شکل هستند اگر چه مشاهدات اخیر با میکروسکوپ الکترونی نشان می دهد که سطح ان متغیر و پیچیده می باشد . ریبوزومها ا زدو جز متشکل از RNA و پروتئین ساخته شده اند . حدود 55 نوع پروتئین در هر ریبوزوم یاخته پروکاریوت و کمی بیشتر در یاخته های یوکاریوت وجود دارد . برخلاف اندامکهای دیگر ریبوزومها به وسیله غشا احاظه نمی شوند .