مقدمه
سالهای سال است که کشورهای در حال توسعه از جمله ایران بامسئله افزایش سریع جمعیت روبرو هستند ، این مسئله مشکلات ناگواری را از نظر اقتصادی ، اجتماعی وفرهنگی متوجه نموده است . به طور کلی دور تسلسلی بین جمعیت وعوامل پیشرفت وجود دارد . در جمعیتهای متناسب درآمد وصنعت بالاست ، امکانات تحصیلی وشغلی مناسب وجود دارد . فقر کم است واین امر کمک می کند که جمعیت روز به روز متناسبتر ومثمرثمرتر باشد وبر عکس در کشورهای عقب مانده ودر حال توسعه ، جمعیتی که ناچار است سربار زیادی را تحمل کند درآمد کمی داشته که بالطبع موجب می شود سرمایه گذاری کم شده وبه همین علت صنعتی شدن میسر نگشته ودر نتیجه پیشرفت امکان پذیر نخواهد بود ونهایتاً از نظر فرم اجتماعی وجمعیتی شکل مناسبی نخواهد داشت .
افزایش جمعیت در کشور ما به خصوص در فاصله سالهای 57 تا 68 روند صعودی شدید داشته است ، به طوری که یکی از بالاترین نرخهای رشد جمعیت را در دنیا دارا بوده است که بالطبع چنین افزایش جمعیتی کلیه برنامه ریزیهای اقتصادی ، فرهنگی ، بهداشتی ، وپیشرفتهای اجتماعی را تحت الشعاع خود قرار داده است .
در کنفرانس سازمان ملل متحد درباره حقوق بشر که در سال 1968 در تهران برگذار شد ، تنظیم خانواده به عنوان یکی از حقوق اساسی بشر شناخته شد ودر کنفرانس 1978 در بخارست این مسئله مجدداً مورد تاکید قرار گرفت ، تنظیم خانواده در کمیته کارشناسی سازمان بهداشت جهانی در سال 1971 اینگونه تعریف گردید : اتخاذ یک سیاست جمعیتی از سوی خانواده ها که داوطلبانه ، آگاهانه ومسئولانه توسط والدین جهت ارتقاء تندرستی وبهزیستی اعضای آن به مورد اجرا گذاشته می شود .
در کنفرانس سال 1975 نیز در خصوص اینکه تنظیم خانواده حق تمامی زن وشوهرها (خصوصاًبا تاکید برزن ها) می باشد مورد تاکید مجدد قرار گرفت وبه ترتیب طی چند دهه گذشته تنظیم خانواده از صورت نجواهای در گوشی ویک مسئله مخفی به یک حق اساسی بشر ویکی از اجزای بهداشت خانواده وبهزیستی اجتماعی تبدیل شد .
جمعیت شناسی
تعاریف وکلیات :
در طول هزاران سال گذشته ، زمین مسکن انسانهایی بوده است که اطلاع دقیقی از سزگذشت تعداد ونحوه زندگی آن ها در دست نیست . طبق شواهد وبرآوردها ، از ده هزارسال قبل از میلاد مسیح تاکنون جمعیت جهان رشد سریعی به خود گرفته است به طوری که از حدود 10 میلیون به بیش از 6 میلیارد کنونی رسده وهم اکنون نیز با سرعت انفجاری در حال افزایش می باشد .
تعریف جمعیت :
به مجموع افرادی که به یک گونه تعلق دارند ودرمکان مشخصی زندگی می کنند جمعیت گفته می شود.
( گونه به مجموع افرادی گفته می شود که بسیار به هم شبیه اند ومی توانند باهم زادوولد کنند مثل گونه انسان وگونه گل سرخ) . در تعریف دیگر ، جمعیت ، تجمعی از افراد انسانیست که در منطقه ای معین (روستا ، شهر ، شهرستان ، استان یاکشور) به طور مستمر وبه شکل مجموعه ای از خانوارها زندگی می کنند وپایگاه سیاسی ، شرایط ملی وقومی واحدی دارند .
انواع جمعیت
جمعیت اصلی : کل جمعیت منطقه مورد مطالعه را می گویند .
جمعیت فرعی (محدوده) : انواعی از جمعیت را که نسبت به جمعیت کل جامعه یا جمعیت اصلی کوچکتر ومحدودترند می گویند .
جمعیت مقیم (قانونی ) : تمام کسانی را شامل می شود که تابعیت کشوری را دارند ویا اهل منطقه ای هستند صرفنظر از اینکه هنگام سرشماری در محل حضور داشته باشند یا خیر .
جمعیت واقعی (حاضر یا سرشماری شده ) : صرفا افرادی را شامل می شود که هنگام سرشماری حضور داشته وشمارش می شوند .
جمعیت بسته : جمعیتی است که مهاجرت نقشی در افزایش یا کاهش آن نداشته وتغییرات آن فقط از زاد و ولد ومرگ ومیر تاثیرپذیر باشد .
جمعیت باز : جمعیتی است که در افزایش یا کاهش آن علاوه بر موالید ومرگ ومیر ، مهاجرت نیز تاثیر دارد .
جمعیت ثابت : جمعیت بسته ایست که برای مدت طولانی در معرض میزان های ثابت تولد ومرگ قرار گیرد ومیزان افزایش سالیانه این جمعیت به سوی مقدار ثابتی میل می کند .
جمعیت متوقف : جمعیت ثابتی است که در آن میزان افزایش طبیعی صفر می باشد .
جمعیت متعادل (متوازن) : جمعیتی است که در لحظه معینی از زمان دارای حجم ثابت ومیزان موالید ومرگ وهمچنین میزان های درون کوچی وبرون کوچی برابر باشد . این جمعیت را نباید با جمعیت ثابت اشتباه کرد چرا که در جمعیت متعادل این وضعیت موقتی است .
جمعیت متناسب (مطلوب) : جمعیتی است که حجم مناسب برای تحقق وحفظ برخی از هدفهای مشخص ومورد قبول جامعه را دارا باشد .
تراکم جمعیت : تعداد افرادی که در زمان خاص در واحد خاصی از سطح مثلاً کیلومتر مربع زندگی می کنند ، تراکم جمعیت انسان های آن منطقه را تشکیل می دهند .
جمعیت شناسی (Demography )
از دو کلمه demos به معنای مردم وجمعیت و graphos به معنای توصیف ونگارش ترکیب شده وبه معنای مطالعه علمی وتوصیف وتحلیل آماری ساختار وحرکات جمعیت های انسانی ، بررسی سیاست های جمعیتی و روابط متقابل بین پدیده های جمعیتی وعوامل اقتصادی اجتماعی وزیست محیطی می باشد . یا به طور خلاصه جمعیت شناسی مطالعه آماری جمعیتهای در حال تغییر انسانی است . جمعیت شناسی یکی از رشته هاس علوم اجتماعی است که با حجم تغییرات ودگرگونی های آن وعلل وآثار این دگرگونی ها ، کاهش یا افزایش زاد و ولد ویا مرگ ومیر ، مهاجرت ها ومانند آن سروکار دارد . همچنین در رابطه با تقسیم جمعیت به زیر گروه های معین بر حسب سن و جنس ، شغل ، وضعیت زناشویی وتغییرات آن به مطالعه وبررسی می پردازد وهمچنین حرکات درازمدت جمعیت را مورد مطالعه قرار داده وعلل این حرکات را تبین می کند .
بنابراین جمعیت شناسی جمعیت را به عنوان یک واحد آماری مورد بررسی قرار داده ودر زمینه اصلی مورد مطالعه قرار می دهد .