نفوذ سم به بدن
راههای آلودگی بدن انسان به مواد شیمیائی و سموم چگونه است؟
انسانها در زندگی خود دائم در معرض مواد شیمیائی طبیعی و مصنوعی هستند.
خیلی از این مواد برای انسان مفید و تعدادی نیزمی تواند زندگی آنها را با خطر مواجهه و سلامت ایشان راتهدید نماید.
راههای زیادی برای آلودگی به مواد شیمیائی وجود دارد.
آلودگی از طریق هوا ئی که تنفس می کنیم،.
غذائی که مصرف می کنیم و مواد شیمیائی که با پوست ما در تماس است صورت می گیرد.جنین می تواند از طریق مادر در زمان آبستنی آلوده شود.تعدادی آلودگیهای شیمیائی می تواند از بدن مادر و از راه شیر به بچه منتقل شود.سموم مشخصی می توانند در چربی بدن ماهی و حیوانات ذخیره وبیش از آنجه که در طبیعت موجود است تغلیظ و به زنجیره غذائی وارد شود.
این مواد می توانند به مدت طولانی در بدن ذخیره گردند.
مواد شیمیائی دیگری می توانند در بدن شکسته و دفع گردند .
و یا می توانند به متابولیت های خطرناک دیگری تبدیل شوند .برخی دیگر بوسیله آنزیمها فعال شده و به مواد سرطانزا تبدیل می گردند.برخی نیز ممکن است که به فاکتورهای ضد سرطان تبدیل گردند.
اثرات خطرناک سم ها بر سلامت انسان»
هرچندکنترل عامل بیماریزا ( با استفاده ازآفت کش ها) در بخش کشاورزی سودمند است ولی آفت کشها باعث ایجاد بیماری و مرگ درانسان‌ها میگردند،این مشکلات ناشی از شرایط مختلف تماس مستقیم و غیرمستقیم انسان با آفتکشها می باشد.
مستعدترین افراد آنهایی هستند که در تماس مستقیم با این چنین مواد شیمیائی‌اند که همان کارگرانی هستند که در بخش کشاورزی در معرض سموم آفت کش می باشند و یا اینکه در کارخانه تولید سم کار می‌کنند،کارگرانی که سموم آفت‌کش را مخلوط،حمل یا در مزرعه بکار می‌گیرند در معرض و تماس شدید آفتکشها قرار دارند و اولین محل تماس سم در انسان پوست می باشد، اگر همین کارگران به لباس محافظ سم در زمان استفاده از مواد شیمیایی مجهز نباشند جذب آفتکشها از طریق پوست می تواند چشمگیر و قابل ملاحظه باشد.
به محض اینکه پوست در معرض سم قرار می گیرد ، ممکن است سم در بدن جذب یا تنها در سطح پوست باقی بماند.اثرموضعی عمومی که از تأثیرسم بر روی پوست دیده می‌شود ، مشکلاتی از قبیل درماتیت‌ها (حساسیت‌های پوستی ) می باشد.جذب آفت‌کش در بدن می‌تواند باعث بروز مشکلاتی برای سلامتی انسان بشود: از قبیل سوزش چشم ، در حالت جذب بیشتر مشکلات دستگاه تنفسی با مسمومیت سیستمیک که درآخر ممکن است به مرگ بیانجامد.
تماس غیر مستقیم با آفت‌کش ها ناشی از خوردن غذاهایی است که سموم آفت‌کش در آن نفوذ کرده‌اند و می تواند باعث افزایش مواد سمی در بدن انسان گردد،که معمولاً وابسته به بودن درازمدت در معرض این آفت کشها می باشد که ممکن است منجر به بیماری شود ویا اینکه نگردد.
بدن انسان یک سازواره ( ارگانیسم) بیوشیمیائی خیلی پیچیده‌ای است که براحتی خودسازگار وانعطاف پذیرمی‌شود و آن دارای سیستم تنظیم کننده متعددی است ، تا مطمئن سازد که تمام اجزاء بدن در پاسخ به شرایط بیرونی کاملاً درست ایفای نقش می‌کنند.
این نوع تنظیم ،خودپایداری ( هوموستازی ) شناخته شده است و برای تمامی فرآیندهای بدنی معمولاً بدون اطلاع و آگاهی یا تأملی روی اعضاء بدن ما اتفاق و بروز می نمایند ، وقتی در تأثیر شرایط محیطی بیرونی ( همچمون گرما یا سرمای زیاد ) یا شرایط درونی ( بیماری یا مسمومیت ) که سیستمهای بدن نمی‌توانند بوسیله مکانیسم‌های عادی تنظیم گردند ، علائم ( ناراحتی ) غیر معمول و بیماری ظاهر می‌گردد.
انواع اثرات فیزیکی (علائم ونشانه ها) که مشاهده یا احساس می گردند به انواع استرسی‌که بدن در معرض آن قرار می‌گیرد بستگی دارد،برای اینکه داخل بدن ارتباط درونی پیچیده بسیار زیادی بین سیستمها وجود دارند و یک تغییر جزئی درهرسیستم ممکن است در سیستم های دیگر بدن اثرات متعددی را بوجود آورد.
بعلاوه انواع واکنش ها به مریضی محدود هستند بنابراین نشانه‌ها و علائم مریضی اغلب کاملاً شبیه به انواع مختلفی از عوارض بیماریها هستند بعنوان مثال : سردرد،تب،تهوع،استفراغ و اسهال علائم عمومی غیرخاص بیماری هستند که در شرایط متفاوت ایجاد میگردند ، لازم بذکر است بطورمعمول اغلب واکنش های فیزیولوژیکی به بیماری ، با شیوه های متعددی برای کمک به تشخیص عوامل واقعی بیماری توسعه یافته اند.
خودپایداری (هوموستازی) بدن می تواند بوسیله عکس العمل فیزیکی و یا بیولوژیکی بدن به استرس‌های اولیه بهم زده شودکه به ماهیت درونی عامل و همچنین به درجه و مدت استرس بستگی دارد، وقتی استرس بسیار شدید یا مدت‌دار باشد خودپایداری وخودتنظیمی نمیتواند حفظ یا بازگردانده شود و بیماری در این زمان بروز می نماید.مسمومیت بوسیله عوامل شیمیائی چیزی کمتراز بیماری ناشی از مواد شیمیائی نبوده و علائم مسمومیت شیمیائی اغلب شبیه علائمی هستند که بوسیله عوامل بیولوژیکی مثل باکتری ها و یا ویروس‌ها بروز می نمایند.
برای تفهیم بهتر اینکه مریضی چطوری در تماس با موادشیمیائی (مواد سمی ) در انسان عارض می شود ما اول بایستی بدانیم که آفت کش هاچطوری در داخل بدن عمل می‌کنند.
آفت کشها چطوری به انسان تأثیر می گذارند.
آفتکشها با تغییر سرعت فعالیتهای مختلف بدن ، افزایش آنها ( بعنوان مثال: افزایش تپش قلب و تعریق ) یا کاهش آنها ( توقف کامل تنفس) عمل می‌کنند.
بعنوان مثال ، جمعیت قرارگرفته در معرض سمپاشی با حشره‌کش مالاتیون بر اساس تجربه می‌تواند سبب تعریق گردد،این نتیجه در اثر یک سری از رخدادهای فیزیولوژیکی در بدن می باشد که به عنوان پاسخی به موادشیمیائی وارد شده در بدن است و در ابتدا سبب عدم فعالیت بیوشیمیائی آنزیم می‌گردد.در نتیجه : 1- این تغییر بیوشیمیائی به تغییر سلولی می انجامد (در این حالت افزایش فعالیت عصبی ) 2- تغییر سلولی سپس موجب تغییرات فیزیولوژیکی می‌شود که علائم مسمومیت مشاهده یا در سیستمهای فیزیولوژیکی خاص بدن(اندام ها یا دستگاه‌های بدن) احساس می شوند(در این حالت فعالیت غدد تعرقی ) در ادامه نیز توسعه بنیادین اثرات مذکور از بیوشیمیائی به سلولی و آنهم به فیزیولوژیکی در اغلب مسمومیت‌ها بدین شکل بروز می‌نماید.
بسته به مکانیسم بیوشیمیائی ویژه یک فعالیت ، یک سم ممکن است اثرات خیلی وسیعی در داخل بدن داشته باشد، ویا امکان دارد سبب تغییر خیلی محدودی در فعالیت های فیزیولوژیکی در یک ناحیه خاصی ازبدن یا اندامی گردد.
سم مالاتیون به سادگی سبب غیر فعال شدن یک آنزیم می‌شود که رابط بین اعصاب است ، آنزیمی که توسط سم پاراتیون ویا دیگر آفتکشها غیر فعال می گردند در بدن معمول است و بنابراین تنوع اثرات روی اکثر سیستمهای بدن در کنار تعریق مشاهده میشوند.
(سمیّت ) : سمیّت واژه عمومی است که شامل اثرات زیان‌آوری است که توسط آفتکشها ایجاد می‌شود این اثرات زیانبار می‌تواند، شامل گروهی از علائم ساده همچون سردرد،تهوع ودر حالت شدید مثل‌کما،تشنج و حتی مرگ باشد.
مسمومیت بطور نرمال به چهار نوع تقسیم می‌شود، که به میزان قرارگیری در معرض یک آفت‌کش و مدت زمان تماس با سم بستگی دارد تا علائم مسمومیت توسعه و بروز نماید ( مسمومیت مزمن و مسمومیت حاد ).
در ابتدا چنین است در نتیجه قرارگیری کوتاه مدت در معرض سم و اتفاقی که در داخل یک دوره زمانی کوتاه مدت بطور نسبی در داخل بدن اتفاق می افتد ، در صورتیکه در حالت درازمدت در نتیجه قرارگیری در معرض سم در دوره زمانی بلندمدت مسمومیت رخ می‌دهد.
اغلب مسمومیت ها بهبودپذیر هستند و باعث صدمه دائمی نمی‌شوند اما ممکن است بهبود کامل در درازمدت حاصل آید، اگرچه بیشتر آفت‌کش ها ممکن است باعث بروز صدمات دائمی و غیرقابل برگشت و بهبود پذیر باشند، آفت‌کش ها می توانند بر روی یک سیستم و عضو خاصی در بدن تأثیر بگذارند یا آنها ممکن است مسمومیت ویژه‌ای را با تأثیرگذاری روی تعدادی از سیستم را ایجاد نمایند.معمولاً نوع مسمومیت به گروه‌های دیگری نیز تقسیم میشوند ،که بر اساس تأثیرگذاری آن بر سیستم ها و دستگاه‌های عمده بدن قرار دارند ، تعدادی از آنها در جدول شماره یک لیست گردیده‌اند.
بجهت اینکه سیستم بدن تنها بطور معدودی واکنش به استرس های شیمیائی و بیولوژیکی دارد،آن یک فرآیند پیچیده‌ای است ، علائم و نشانه‌ها را جور میکند و عامل اصلی بیماری انسانی یا مریضی را تعیین میکند ،در بیشترحالات تعیین اینکه آیا مریضی بوسیله قرارگیری در معرض موادشیمیائی بوده یا توسط یک عامل بیولوژیکی رخ داده (مثل ویروس آنفلوآنزا ) غیر ممکن است.
تاریخ در معرض قرارگرفتن و تماس با یک ماده شیمیائی یک سرنخ مهم در کمک به تعیین عامل بیماری است،اگر چه تاریخچه بطور قطعی نمیتواند ثابت کند که ماده شیمیائی عامل بیماری شده است، برای ثبوت رابطه علت و معلول خیلی مهم است که ماده شیمیائی در بدن در جریان خون یافت شود به اندازه‌ای که باعث بیماری می‌شودو به میزانش پی برده شود،اگر ماده شیمیائی اثر بیوشیمیائی با ردگیری آسان و خاصی را ایجاد می کند ( ممانعت آنزیم استیل ـ کولین استراز ) نتیجه تغییر بیوشیمیائی در بدن ممکن است در ثبوت قطعی عامل بکارگرفته شود.مردم در تماس با مواد شیمیائی اغلب در ضمن کارکردنشان بیمار میشوند و بایستی احتیاطات لازم پزشکی به پزشکشان در خصوص تماس قبلی شان با مواد شیمیائی ( مسمومیت ) گفته شود.
فاکتورهای تعیین کننده برآمد مسمومیت آفت کش : اگر جذب آفت کش یک واقعیت ثابت شده است امکان دارد مقدار سم جذب شده برای ایجاد مرگ کافی گردد که به مقدار ترکیب اصلی سم (سمیت ) دارد.
راههای مختلف اندازه گیری سمیت مواد شیمیائی توسعه یافته است و اندازه گیری این فاکتور شامل دز کشنده صددرصد یا LD50 است .
واژه LD50 بیان می کند شدت سمیتی که از طریق جذب پوستی و دهانی برای کشتن 50% کل حیوانات تحت آزمایش نیاز است.
معمولاً اطلاعات حاصله از مطالعات آزمایش ها طبقه بندی آفت کش را در ارتباط با درجه سمیت فراهم می کند که آفت کش های خیلی سمی LD50 خیلی کمتری دارند .هرچندآن بایستی ارزشش از LD50 گفته شود ولی بهتر بود از روی احتیاط تفسیر گردد ، نظرباینکه تفاوت وسیعی در پاسخ بین گونه‌های موجودات زنده وجود دارد.
دز آفت‌کش ، تاحدودی برآمد مسمومیت ایجادشده بوسیله سم را تعیین میکند.
اگر دز بیشتری از سم جذب بدن شده باشدمسمومیتی‌که بوجودمی‌آید نه تنها درترکیبات نسبتاً سمی بلکه برای ترکیبات با سمیت پایین نیزجدی خواهد بود .کنترل دز،اساس ایمنی استفاده از آفت کش‌هاست خیلی مهم است که توجه داشته باشیم که چه مقدار دزی از یک ماده مضره معمولاً کشنده است ، بطوردیگر دز خیلی پایین اغلب آفت کش های سمی بدون تأثیر است.
بروز علائم سمی آفت کش ممکن است چندان هم تنها به دز بستگی نداشته باشد بلکه به مدت قرارگیری در معرض سم نیز بستگی داشته باشد.برای اکثر آفتکشها اثرات سمی مشاهده شده از تماس کم با سم ممکن است کاملاً متفاوت از تماس های تکراری با سم باشد.
بیشتر علائم تماسهای تکراری با سم به آرامی توسعه می یابند ودربیشتر موارد ممکن است علائم مسمومیت مشابه با علائم بیماریهای مزمن باشد که تشخیص اینکه مورد مسمومیت است یا بیماری را با مشکل مواجه می‌سازد.
تعیین‌کننده نهائی برآمد مسمومیت ایجاد شده توسط سم ، مسیر ورود سم به بدن است ، مسمومیت از طریق آفت کش از طریق خوردن ، استنشاق یا جذب از راه پوست می باشد.بیشتر مواد شیمیائی بعنوان مثال ،سم مالاتیون توسط هرسه روش تماس با سم در دزبالای سم بطوریکسان ایجاد مسمومیت میکند و توسط هرسه روش تماس با سم صرفنظر از مدت قرارگیری در معرض سم و مقدار دز سم بطور یکسان ایجاد مسمومیت نمی کند.
تماس و نفوذ پوستی عمومی ترین راه نفوذ سم به بدن می باشد و اگر مقدار معینی از آفت کش به بدن وارد شده باشد اثرات سمی بطور عادی دیده خواهند شد.
رویهمرفته تعدادی از آفت کش های شناخته شده از طریق پوست در مقدار بیشتری جذب شوند تقریباً کم است،اثرات مشاهده شده در اکثر حالات معمولاً محدود به پوست با علائمی همچون خارش و حساسیت پوست می باشند .
استنشاق گاز نشاق دود، گاز (مثل مونوکسید کربن) یا بخارهای سمی، می‌تواند کشنده باشد.
احتمالاً غلظت اکسیژن در بافت‌های بدن بیماری که گازی را استنشاق کرده پایین می‌آید (مبحث « هیپوکسی » را ببینید) و بنابراین، این فرد باید فوراً تحت پیگیری پزشکی قرار گیرد.
اگر احتمال دارد که جانتان در معرض خطر قرار گیرد، سعی نکنید عملیات نجات را انجام دهید؛ گازهایی که در یک محفظه بسته تشکیل میشوند، سریعاً هر کسی را که به وسایل محافظتی مجهز نباشد، از پا در می‌آورند.
استنشاق دود در مورد هر فردی که طی آتش‌سوزی در یک فضای بسته گیر افتاده است، باید فرض کنید که وی مقداری دود استنشاق کرده است.
دود ناشی از سوختن مواد پلاستیکی، پوشش‌های اسفنجی و روکش‌های دیواری مصنوعی، احتمالاً محتوی گازهای سمی است.
همچنین باید بیماران را از نظر سایر آسیب‌های ناشی از حریق معاینه کرد.
استنشاق مونوکسید کربن وکسید کربن گازی سمی است که در اثر سوختن تولید می‌شود.
این گاز مستقیماً روی گلبول‌های قرمز خون اثر میکند و مانع از انتقال اکسیژن توسط این سلول‌ها به بافت‌های بدن می‌شود.
استنشاق مقادیر زیاد این گاز (مثلاً وقتی که دود یا گازهای خارج شده از اگزوز اتومبیل در یک فضای بسته تجمع پیدا میکند) می‌تواند سریعاً کشنده باشد.
البته مواجهه طولانی‌مدت حتی با مقادیر کم از این گاز (مثلاً به خاطر نشت گاز از یک بخاری یا لوله بخاری معیوب) هم می‌تواند منجر به مسمومیت شدید (یا شاید کشنده) شود.
مونوکسید کربن، بو یا طعم ندارد بنابراین در صورتی که به نشت گاز مشکوک شدید، کاملاً با دقت وارد عمل شوید.
مسمومیت با مونوکسیدکربن در صنعت آهن و فولاد مقادیر زیادی گاز در کوره‌های انفجاری، تبدیل کننده و کوره‌های کک تولید می‌شود.
بعد از زدودن غبارها، این گازها به عنوان سوخت در بعضی از دستگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌دهند و گاهی نیز از آنها به عنوان ماده خام در صنایع شیمیایی استفاده می‌کنند.
این گازها شامل مقادیر زیادی مونوکسیدکربن هستند (گاز کوره‌های انفجاری 22 تا 30 درصد، گاز کوره‌های کک 5 تا 10 درصد، گاز کوره‌های مبدل 68 تا 70 درصد مونوکسیدکربن دارد).
بعضی مواقع مونوکسیدکربن از بالا یا دبنه کوره‌های انفجاری یا از لوله‌های گاز موجود در داخل کارخانه نشت میکند و باعث مسمومیت حاد می‌شود.
در بیشتر موارد مسمومیت حاد با این گاز، هنگام کار کردن در اطراف کوره‌های انفجاری و به خصوص هنگام تعمیرات به وجود می‌آید.
در بقیه موارد نیز مسمومیت هنگام کار در اطراف اجاق‌های داغ، گشت در اطراف بدنه کوره‌ها برای بازدید، در هنگام کار در نزدیک رأس کوره و یا آزاد شدن گاز بر اثر انفجار در نزدیک گودال خاکسترها و ترک بدنه کوره (به علت کوبیدن به آن) به وجود می‌آید.
همچنین ممکن است مسمومیت به علت آزاد شدن گاز از شیرهای آب‌بند یا دیگ‌های مسدود، در کارگاه‌های فولادسازی یا دستگاه‌های نورد، اطاق دیگ‌های بخار، هواکش‌ها، در اثر نشت، باقی‌ماندن گاز در رسوب دهنده‌های الکترواستاتیک و همچنین بستن ناگهانی ماشین‌های دمنده و بستن شیرهای لوله رخ دهد همانند سم د.د.ت و بسیاری از سموم حشره کش سموم پیرو تروئید طبیعی و مصنوعی بر روی سیستم عصبی عمل می کنند .مکانیزم عمده این سموم ، قطع نفوذ پذیری غشائ سلولهای عصبی نسبت به اتم سدیم می باشد .محل اثر آن مشخص نمی باشد.اما احتمالا محل اثر سموم پیروتیرئید و د.
د.ت بر روی مغز ، طناب نخاعی ، و سیستم اعصاب جانبی می باشد.دو گروه دیگر از حشره کش ها شامل کارباماتها و ارگانوفسفره ها اگر چه که جزء سموم اعصاب هستند اما روی سیستم اعصاب جانبی بی تاثیر می باشند.
اکثر حشره سناسان معتقدند که این سموم دارای قابلیت کنترلی موثر و توسعه پذیر بر روی حشرات هستند.
گر چه که چندین گونه حشره مهم ، به این ترکیبات شیمیائی مقاومت پیدا کرده اند .
از نمونه آنها (tobacco budworm (Heliothis virescens) ) می باشد.
بر اساس آزمایشات انجام شده بر روی حیوانات آزمایشگاهی ، راه ورود سموم پیرتروئیدها به بدن در بوجود آمدن مسمومیت حاد موثر می باشد.بشترین مسمومیت وقتی است که سم مستقیما به مغز وارد شود .بعد از آن مسمومیت از طریق ورود سم به خون و بعد از راه روده و سپس مصرف خوراکی ،تنفس و در نهایت از طریق پوست می باشد.
بیشترین مسمومیت از طرق مغزی و خونی است همچنانکه در پستانداران درنتیجه فرآیند های متابولیک سم زدائی بسرعت صورت می گیرد.
وراههای ورود دیگر از جمله روده ، پوست و شش ها با سرعت جذب کمی مواجه می باشند.