مقدمه
شکر خداوند بزرگ و بی همتا، مهربان و توانا که سلامتی، بزرگ ترین نعمت الهی را نصیب بنده ی حقیر گردانید تا بتوانم قطره ای از اقیانوس بی کران عظمت خلقت یعنی گیاهان رادرک کنم و کلماتی درباره ی این مواهب را به رشته ی تحریر در آوردم.
هر گیاه دنیایی بی انتهاست؛ چرا که در دل خود هزاران ماده و پروده و با آن انس گرفته است.
هر ماده دنیایی عجیب است که از ده ها اتم و ملکول ساخته شده و هم اتم خود دنیای دیگر، به قول ابن سینا دانشمند بزرگ ایران زمین
دل هر ذره را که بشکافی
آفتابش در میان بینی
دنیای بدون گیاه به معنی پایان حیات است.
گیاهان در تغذیه، زیبایی، تولید اکسیژن، تولید انرژی، جذب گاز کربنیک، تعادل رطوبت و دما، تامین پوشاک، تامین رایحه، مواد دارویی و ...
سرنوشت سازند.
بشر برای آلام و امراض، با خواص گیاهان آشنا و آن را به عنوان درد آشنای هزاران سال استفاده نمود، اما در یک تجربه ی تلخ که در 5/1 قرن پیش به مدت چند دهه اتفاق افتاد از گیاهان به عنوان دارو فاصله گرفته؛ انسان همیشه خواستار بهتر زیستن بوده و با عوارض این طبیعی و غیر طبیعی مبارزه نموده است.
به همین دلیل در مبارزه با عوارض داروهای صناعی دست به دامن طبیعت دراز نموده و همین امر باعث شده که در سه دهه ی اخی داروها و مواد آرایشی و بهداشتی با منشاء گیاهی زیادی به جهان عرضه شود.
علل نگرش و گرایش دوباره ی جهان به گیاهان دارویی و گیاهان درمانی
از زمان تهیه ی مصنوعی یا به اصطلاح سنتزی اولین جسم به نام اوره حدود 150 سال می گذرد.
تا قبل از آن هیچ ماده ی غیر طبیعی وجود نداشت و هر چه به عنوان ابزار دارویی مصرف می شد دارای منشاء گیاهی ، حیوانی و معدنی بود.
پس از سنتز اوره، اسید استیک و به ترتیب مواد دیگر تهیه شدند.
عواملی از جمله کمبود منابع طبیعی، گرانی این مواد، اثرات کند، و مزه ی نامطلوب بسیاری از آن باعث تفکر سنتز مواد در انسان بود.
بشر در سال های اولیه ی سنتز مواد دارویی، نیز بسیار خوشحال و امیدوار بود؛ چرا که توانسته بود موادی را تهیه کند که ارزان تر، دارای اثر سریع تر و قوی تر بودند و تولید آن ها به هر میزان دارای محدودیت نبود، به همین دلایل، مواد مصنوعی (سنتزی ) یکی پس از دیگری جای گزین مواد طبیعی شدند؛ تا جایی که پس از چند سال مصرف این مواد، نیز متوجه آثار جانبی آن ها شد و دیری نگذشت که فاجعه ی تالیدومید رخ داد.
فاجعه ی تالیدومید که بر اثر خوردن این دارو توسط زنان حامله رخ داد، حدود 20 هزار کودک ناقص الخلقه بی دست و پا، کر و لال و ...
در جهان بر جای گذاشت.
فاجعه تالیدومید در حقیقت اثر تراتوژنی داروهای شیمیایی بود که نشان داد بعضی از مواد شیمیایی نه تنها می توانند به روی فرد مصرف کننده آثار جانبی به جای گذارند بلکه می توانند نسلی بعدی را نیز مورد خطر قرار دهند.
با وجودی که کارخانه ی سازنده بر حسب حکم دادگاه مجبور به پرداخت غرامت به همه ی آن ها شد ولی بشر با ناباوری و تاثر مجبور به نگرشی دوباره اما عمیق به استفاده از مواد طبیعی شد.
در حقیقت چندین عامل باعث تشویق و تعمق بشر بدین موضوع شد از جمله:
-حداقل 620 هزار گونه ی گیاهی در کره ی خاکی می روید که بیش از 95 درصد آن ها به عنوان دارو هنوز مورد مطالعه قرار نگرفته ند و راز و رمزهای فراوان در آن ها نهفته است.
- هر گیاه حاوی صد ها ماده با اثراتی جالب می باشد و در حقیقت بزرگترین آزمایشگاه طبیعت است که به عنوان منابع بی انتها در اختیاز نیز قرار دارند.
- تمام مواد سنتزی، از الگوی اسکلت مواد استخراج شده از طبیعت، برگرفته شده اند و یا بسیاری از مواد نیمه مصنوعی ، از تغییر در مواد طبیعی حاصل شده اند؛ از این رو برای تهیه ی هر جسم تازه باید اسکلت آن را از طبیعت به دست آورد و به همین علت است که همیشه بعد از کشف مواد طبیعی، سنتز آن ها مورد مطالعه قرار می گیرد.
- بسیاری از فرمول های درشت به خصوص با شکل های فضایی پیچیده قابل سنتز نیستند.
نمونه ی بارز آن ها داروهای ضد سرطانی مانند وینکریستین، وینبلاستین و تاگزول است که به علت درشتی فرمول، غیر قابل تهیه هستند و باید حتماً کشت گیاهان آن ها را از طبیعت به دست آورد.
- داروهای گیاهی به علت سازگاری بهتر با بدن دارای عوارض جانبی بسیار کم تری نسبت به مواد مصنوعی هستند.
- داروهای سنتزی قادر به تسکین یا درمان کلیه ی مشکلات نمی باشند.
امروزه بسیاری از داروهای گیاهی و طبیعی در رشته های گیاه درمانی، هوموپاتی، رایحه درمانی، لجن درمانی، گل درمانی و روش های طب مکمل دیگر، در حال استفاده ی وسیع بوده و میلیون ها نفرد رد جهان از آن استفاده می کنند.
- داروهای مصنوعی به دلیل محدود بودن ماده ی موثر، دارای اثر اختصاصی و اکثرا یک بعدی بوده در حالی که داروهای گیاهی در بردارنده ی شمار فراوانی ماده بوده که به طور چند بعدی تاثیر نموده و ضمن ایجاد اثرات مختلف و مکمل، دارای آثار حانبی کمی می باشند؛ چرا که تعداد زیادی از مواد موجود در گیاهان مسئول کاهش یا از بین بردن عوارض جانبی هستند.
اسفرزه گیاه شناسی: اسفرزه گیاهی است علفی، چند ساله و به ارتفاع 10 سانتی متر، برگ های این گیاه کشیده، باریک، نوک تیز و کر دار است که به علت فقدان ساقه، از روی زمین منشعب شده اند.
گل های اسفرزه کوچک، سفید رنگ به صورت اجتماع سنبله و به حالت استوانه ای به ارتفاع 2 سانتی متر بر روی دم گل هایی به طول تا 9 سانتی متر قرار گرفته ند.
قسمت مورد استفاده ی گیاه، دانه های آن است که قایقی شکل و به طول تا سه میلی متر هستند.
دانه های گیاه به رنگ خاکستری میال به صورتی بوده که دارای خطی قهوه ای رنگ در طول قسمت مقعر می باشند.
زمان جمع آوری این دانه ها، اواسط تابستان می باشد.
بر روی سطح دانه ه ا، موسیلاژی قرار گرفته که در آب متورم می شود.
این گیاه در نقاطی از ایران، از جمله گیلان، همدان، لرستان، خوزستان، فارس، بوشهر، بندرلنگه، بندرعباس، کرمان، هامون، جازموریان جنوب غربی دشت کویر، شرق دشت لوت، خراسان و تهران می روید.
منبع جغرافیایی: این گیاه، بومی ایران و هندوستان است و در کشورهای هم جوار نیز کشت می شود و از ایران، پاکستان و هندوستان به دیگر نقاط جهان صادر می گردد.
تاریخچه: استفاده از اسفرزه به زمان بسیار دور می رسد.
استفاده آن در اروپا، آمریکای شمالی، هندوستان و نیوزلند بسیار زیاد بوده است.
چون انگلیسی ها این را در بسیاری از جاها گسترش داده اند به نام پای مرد انگلیسی مشهور شده است.
از دانه های اسفرزه جهت دانه پرندگان، فرآورده های ضد ورم، زخم گلو و مسهل استفاده می شده است.
ترکیبات مهم: موسیلاژ به میزان 30-20 درصد، بر روی دانه ها قرار گرفته است.
هم چنین دانه ها دارای روغن ثابت، پروتئین و مقدار بسیار کمی از ایریدوئید از جمله آکوبین هستند.
موسیلاژ سطح دانه ها، حاوی تا 85% آرابینوکسی لاز و مقدار کمی رامنوز می باشد.
اثرات مهم: مهم ترین اثر اسفرزه، رفع یبوست است.
برای درمان این بیماری باید دانه ها با مقدار زیادی آب یا مایعات مصرف شود؛ چرا که موسیلاژ سطح دانه ها، برای حجیم شدن، احتیاج به آب زیادی دارد تا عمل کرد آن به حداکثر برسد.
اثر دیگر آن، کاهش مقدار کمی از کلسترول و چربی خون است.
آزمایش ها نشان داده است که مصرف روزانه، 15 گرم از اسفرزه در مدت دو هفته، می تواند باعث کاهش 5 درصد کلسترول گردد.
آثار دیگر اسفرزه، شامل اثرات ضد سرفه و ضد التهاب دستگاه گوارش است.
طریقه و مقدار مصرف: برای بزرگ سالان 10 گرم ( یک قاشق غذا خوری پر ) را در استکان ریخته و مقداری آب روی آن می ریزیم؛ سپس آن را میل می کنیم.
بلافاصله یا کمی بعد از آن، یک یا دو لیوان آب دیگر میل می کنیم؛ چون موسیلاژهای اسفرزه، مقدار زیادی آب جذب می کند تا متور شود؛ لذا در زمان خوردن آن باید مایعات زیادی مصرف شود تا عمل کرد آن بهتر گردد.
برای بچه ها می توان نصف این را مصرف نمود.
این میزان مصرف را می توان صبح و شب تکرار کرد.
فرآورده های گیاهی: فرآورده های متنوع و زیادی از اسفرزه در بازارهای اروپایی ( و به خصوص در انگلستان ) و بازارهای آمریکایی به عنوان مسهل های ایده آل، فرموله شده که در دست رس هستند.
نگه داری: در صورتی که دانه ها را پودر کنیم، حداکثر باید تا 24 ساعت آن ها را مصرف کنیم.
اسیدهای گیاهی اسیدهای گیاهی دسته ای از اسیدهای آلی هستند در قسمتی از ساختمان شیمیایی مشابه می باشند.
قسمت مشابه آن ها گروه هیدروکسیل می باشد که در ناحیه کربن آلفا قرار می گیرند.
به همین دلیل به نام آلفا هیدروکسی اسید با نام مخفف AHA مشهورند.
از مهمترین این اسیدها مالیک و لاتیک هستند که دارای ایزومرهای نوری می باشند.
از بین این ایزومرهای نوری بعضی از آن ها در طبیعت یافت می شوند مثلاً ایزومر چپ گرد اسید مالیک از آب میوه ها به دست می آید.
فارماکولوژی: در بعضی حالات مانند کاهش پوست اندازی سلولها، آکنه ( جوش )، پوست های خشک و یا پوست هایی که مقدار کراتینین زیادی دارند.
باعث چین و چروک و پدیدار شدن پیری زودرس می گردد.
البته عوامل دیگری از جمله آلودگی هوا، رطوبت، محیط کار، درجه حرارت، مواد آرایشتی و بهداشتی و نوع تغذیه در محافظت پوشت بسیار موثر می باشند.
مثلاً در کاهش پوست اندازی سلول ها که به علت افزایش چسبندگی سلول هایی به نام کورنئوسیت ها 5 صورت می گیرد پوست گراتینه می شود.
برای جلوگیری از این وضعیت و باز گرداندن لطافت پوست باید از چسبندگی این سلول ها جلوگیری کرده و لایه های کراتینه شده را حل نمود.
AHA می تواند از طریق کاهش باند داخل سلول قدرت جدا شدن آن ها را افزایش داده و با حل کردن لایه های کراتینه شده به لطافت و شادابی پوست کمک موثر نماید.
تاریخچه مطالعات سالهای اخیر حاکی از آن است که زنان فراعنه مصر برای لطافت پوست خود از وان شیر ترش و شیره بعضی میوه جات استفاده می کردند.
بدین نحو که به طور مرتب در نقاطی از زمان برای مدت کوتاهی در وان شیر ترش قرار می گرفتند و یا شیره بعضی میوه جات را بر روی پوست خو می مالیدند.
تحقیقات نشان داد که در شیر ترش و بعضی میوه جات ترکیباتی به نام اسیدهای آلی وجود دارند که امروزه به نام آلفا هیدروکسی اسید مشهور گشته اند.
این اجسام که از اسیدیته برخوردارند و دارای گروه هیدروکسیل مشابهی هستند که بر روی کربن ساختمان آن ها متصل شده و به طور مخفف AHA مصطفی شده اند.
این اسیدها قادرتد لایه شاخی شده ( کراتینه ) پوست را حل نموده و پوست اندازی سلول ها را افزایش دهند و پوست را لطیف و شاداب نمایند.
هم چنین چون اکثراً از محتوای میوه جات و یا شیر مشتق می شوند دارای عارضه جالبی نمی باشند.
در سالهای اخیر کارخانجات مواد آرایشی از این موضوع استفاده نموده و این اسیدها را به محصولات خود اضافه می نمایند.
این محصولات به نام AHA در بازار عرضه و به عنوان لایه بردار معرفی می شوند.
محصولات طبیعی که حاوی آلفا هیدروکسی اسید ( AHA) می باشند.
- شیر : به خصوصی شیر ترش که حاوی اسید لاکتیک است.
- ماست: ماست از فرآورده های طبیعی بیشتری از اسیدلاکتیک نسبت به شیر و ماست تازه می باشد.
- توت فرنگی، سیب درختی، هویچ، زردآلو، هلو، گوجه فرنگی، انگور، آواکادو و بعضی میوه جات دیگر که ترش یا شیرین می باشند حاوی انواع اسیدهای گیاهی هستند.
له شده این میوه جات و یا شیره آنها می تواند به عنوان ماسک پوست استفاده شود.
روش استفاده از آلفا هیدروکسی اسیدهای طبیعی به عنوان ماسک پوست: برای استفاده صحیح از ماسک های طبیعی بعد از استحمام که منافذ پوست بازتر و پوست تمیز می باشد می توان میوه های ذکر شده را به میزا حدود 100 – 50 گرم را له نمود و برای مدت حدود نیم ساعت روی پوست ( صورت و دست ) قرار داد.
سپس می توان محل را شستشو داد.
این عمل می تواند به طور مرتب و هر دو یا سه روز و یا حداقل هفته ای یک بار انجام شود.
با توجه به این که غلظت این اسیدها در مواد طبیعی کم می باشد، عمل آنها بسیار کند بوده و باید آنها را به مدت طولانی و طی سالها مصرف نمود.
گرچه اکثراً میوه جات مذکور خوراکی بوده و مصرف آنها به عنوان ماسک صورت بلامانع است، ولی معدود افرادی می باشند که به بعضی از آنها حساسیت دارند از جلمه به توت فرنگی یا گوجه فرنگی، برای اطمینان از نداشتن حساسیت می توان له شده ای این مواد را در سطح کوچکی از پوست برای نیم ساعت آزمایش کرد، و در صورتی که پس از این مدت قرمزی و یا التهاب بر روی پوست صورت نگرفت می توان از نداشتن حساسیت اطمینان حاصل کرد.
هم چنین می توان از مخلوط له شده آنها نیز استفاده کرد.
چون ماست حاوی اسید لاکتیک می باشد می توان آن را به طور مستقل و یا مخلوط با توت فرنگی به صورت ماسک استفاده نمود.
بعضی از میوه ها، گذشته از اسیدهای گیاهی (AHA) حاوی اسانس ( رایحه ) نیز می باشند.
اسانس این گونه میوه ها بر اثر جذب توسط پوست باعث تحریک گردش خون آن ناحیه شده و در نتیجه خون رسانی، تغذیه و اکسیژن بیشتری در اختیار سلول قرار می گیرد و در نتیجه پوست از سلول های شاداب تری برخوردار خواهد بود.
نمونه این میوه ها توت فرنگی می باشد.
اثرات مهم: اسید لاکتیک با غلظت یک تا دو درصد درلوسیون ها و کرم ها می تواند برای پوست های خشک و یا پوست هایی که حاوی مقدار کراتین زیادی هستند نقش نرم کننده و شاداب کننده را داشته باشد.
در یک تحقیق کلینیکی که به صورت دوسوکور انجام شد، یک محصول حاوی 14 درصد اسید گیاهی گلوکونولاکتون (A) و یک محصول حاوی 5 درصد ماده شیمیایی (B) بتروئیل پراکساید در درمان آکنه مورد مطالعه و مقایسه به روی 150 بیمار قرار گرفتند.
هر دو محصول به طور چشمگیر به روی تورم محل آسیب دیده و در دوازده هفته اثر نمودند.
اثرات دو محصول تا چهار هفته اول مشابه همدیگر بود ولی در هشت هفته اول اثرات محصول شیمیایی چشمگیر تر بود.
بررسی این مطالعه نشان داد گرچه ماده شیمایی از اثرات قوی برخوردار بود ولی در بیش از پنجاه درصد افرادی که محصول A کمتر از 24 درصد و در مورد پلاسبو ( دارونما ) ده درصد به طور خفیف بودند.
این مطالعه نشان می دهد که ماسک های طبیعی به مراتب دارای عوارض جانبی کمتر از محصولات شیمیایی بوده و برای انسان سازگارترند.
عوارض جانبی: AHA در غلظت های بالا می تواند التهاب، سوختگی و پوسته پوسته شدن پوست را ایجاد نمایند و بنابراین در مصرف محصولات شیمیایی با غلظت این مواد باید دقت نمود.
احتیاط: کسانی که دارای حساسیت های پوستی به (AHA) هستند باید در مصرف اینگونه محصولات دقت نمایند.
موارد استفاده: ماسک میوه جات و یا فرآورده های مصنوعی آنها در تمیز کردن پوست، مرطوب ساختن پوست، جلوگیری از آکنه و درمان موثر هستند.
اکلیل کوهی گیاه شناسی: اکلیل کوهی گیاهی است علفی، پایا، دارای ساقه ای چوبی به ارتفاع نیم تا یک متر با برگ هی سبز، دائمی و بسیار معطر، متقابل با کناره برگشته، باریک و دراز و نوک تیز، سطح فوقانی برگ آن به رنگ سبز، و سطح تحتانی به علت وجود کرک ها سبز مایل به سفید است.
گل های این گیاه کوچک و به رنگ آبی روشن است که در کنار برگ ها می روید.
قسمت مورد استفاده آن برگ و سرشاخه های گل دار آن است.
اسانس آن از قسمت هوایی تهیه می شود.
تاریخچه: رزماری یکی از چاشنی های پر مصرف در آشپزی است.
مردم می گویند رزماری فقط در باغ خانه هایی رشد می کند که بانوی خانه، حقیقتاً ارباب خانه باشد.
رزماری در طب سنتی به عنوان بندآورنده ی خون، مقوی، ضدنفخ، ضد اسپاسم و معرق کاربرد دارد.
عصاره و روغن فرار آن، به منظور سقط جنین و افزایش خونریزی قاعدگی، مصرف می شود.
کاربرد عصاره ی رزماری در مواد آرایشی بسیار متداول است و شواهدی، خبر از تاثیر لوسیون آن در تحریک رشد مو و جلوگیری از کچلی می دهد.
گزارش های تاریخی مربوط به مصرف درمانی رزماری، به عنوان یک گیاه دارویی موجود می باشد.
رزماری از قدیمی ترین گیاهان شناخته شده دارویی است که از قرن ها پیش، برای تقویت حافظه و فعالیت مغزی به کار می رفته است.
منبع جغرافیایی: اکلیل کوهی، گیاه بومی نواحی مدیترانه است؛ ولی در نواحی مختلفی از جهان کشت می گردد.
این گیاه از نواحی اسپانیا، مراکشف یوگسلاوی سابق و تونس صادر می شود.
ترکیبات مهم: مهم ترین ترکیب این گیاه 5/2- 1 درصد اسانس می باشد.
مواد موجود در اسانس روزماری شامل بورنئول، لیمونن، کامفن، 1 و 8 سینئول، کامفر و آلفاپی نن است.
ترکیبات اسانس نیز به محل و شرایط کشت ارتباط دارد.
ترکیبات دیگر گیاه اسیدهای فنلی از جمله اسید روزماریک، اسید کافئیک و اسید کلروژنیک هستند.
همچنین سالیسیلات به مقدار زیاد، فلاونوئیدها، ترکیبات تلخ دی ترپنی مانند کارنوزول و ترکیبات تری ترپتی، اجزای تشکیل دهنده دیگر این گیاه هستند.
اثرات مهم: مصارف داخلی- مقوی معده، محرک هضم و ترشح معدی و صفراآور است.
چندین مطالعه، خواص ضداکسیدان آن را اثبات کرده است؛ به طوری که این خاصیت روزماری از چای سبز کمتر و از ویتامین E بیشتر است.
تحقیقات دیگری خواص ضداسپاسم ماهیچه های صاف و قلب ، کاهش استرس ، تسکین سردرد، تسکین آسم و درمان برونشیت آن را تائید کرده است.
تحقیقات متعددی خاصیت ضد سرطان آن را اثبات کرده و اسید کارنوزیک موجود در آن خاصیت قوی ضد ایدز (HIV) است.
اسانس روزماری که اصلی ترین ترکیب آن است دارای خاصیت ضد میکروب، ضد ویروس و ضد قارچ می باشد.
یکی از مصارف عمده روزماری به عنوان نگه دارنده و ضد اکسیدان، درلیکورها و صنایع گوشت و چربی می باشد.
مصارف موضعی: در پماد محلول های آن به صورت حمام جهت تحریک گردش خوش موضعی مؤثر است.
در طب عوامل از محلول ها یا اشکال موضعی آن جهت اگزاما و زخم ها نیز استفاده می شود.
روزماری دارای خاصیت حشره کش است.
طریقه و مقدار مصرف: تهیه چای – به 5-2 گرم از خرد شده گیاه ( برگ و سرشاخه های گل دار ) یک لیوان آب جوش اضافه کرده و پس از 15 دقیقه صاف کرده ومیل می شوئد.
تهیه محلول حمام – به 50 گرم از خر شده گیاه (برگ و سرشاخه های گلدار) یک لیتر آب اضافه کرده و به مدت 10-5 دقیقه می جوشانیم.
سپس مدت 30-15 دقیقه به حال خود می گذاریم.
آن گاه محلول را صاف نموده و آن را به آب وان حمام اضافه می کنیم.
هم چنین می توان محلول صاف شده را به بدن مالید و یا جهت تقویت موی سر روی سر ریخته و با انگشتان چند دقیقه ای پوست سر را ماساژ داد.
در این عمل اسانس های موجود در محلول باعث تحریک گردش خون پوست شده و به علت خون رسانی بهتر به سلول ها در جلوگیری از ریزش مو تا حدی مؤثر است.
داروهای گیاهی: داروهای گیاهی تهیه شده از روزماری دو دسته هستند.
در یک دسته از اسانس روزماری استفاده شده که شامل پماد، لوسیون، کرم و روغن های حمام و ماساژ و غیره هستند.
در دسته دیگر از عصاره هیدروالکلی آن به صوت محلول های خوراکی به عنوان ضد نفخ و مقوی معده استفاده می شوند.
مهمترین اثرات گزارش شده اکلیل کوهی: سقط جنین کننده، ضد درد، ضد آلزایمر، ضد آریتمی، ضد باکتریف ضد آترواسکلروز، ضد سلرطان، ضد شکنندگی عروق، ضد کلی نستراز، ضد تشنج، ضد ادم، ضد ورم، ضد موتاژن، ضد اکسیدان، ضد سم، ضد پروستاکلاندین، ضد تب، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد ویروس، ضد نفخ، ضد قار، ضد حشره، معرق، محرک، هضم کننده، ادرارآور، قائده آور، محافظ کبد و مقوی معده .
نکات قابل توجه: 1- گیاه اکلیل کوهی بر اثر ماندن و کهنه شدن اسانس خود را از دست می دهد و آثار آن کم می شود، لذا بهتر است از گیاهان خشک تازه استفاده نمود.
در این صورت هر چه بوی آن قویتر باشد بهتر است.
2- برای خشک کردن گیاه باید آن را در سایه خشک نمود تا از هدر رفتن اسانس آن در گرما جلوگیری شود.
3- برای نگه داری گیاه بهتر است در ظروف فلزی و یا شیشه ای قرار گیرد.
بهار نارنج گیاه شناسی: نارنج درختی است به ارتفاع تا 5 متر؛ با شاخه هایی که دارای خارهای پراکنده هستند.
برگ های بیضی شکل و نوک تیز آن به طول تا 10 سانتی متر است و دمبرگ های آن نیز، در بالا، دارای بالی دو پهلو می باشند.
گل های نارنج به صورت منفرد و یا چند تایی در طول محور شاخه ها قرار گرفته اند.
این گل ها، سفید رنگ، معطر، ترد، و شکننده هستند و دارای 5 گلبرگ می باشند.
میوه، نوعی سته به قطر تا 10 سانتی متر با پوست ضخیم و نارنجی رنگ است .
پوست میوه، تلخ مزه ولی آب درون آن ترش است.
قسمت مورد استفاده ی نارنج، گل، پوست و میوه و آب نارنج می باشد که همگی دارای خواص دارویی هستند.
گل های نارنج به نام بهار در ایران مشهور است که قسمت مهم مورد استفاده آن می باشد.
نارنج در نقاطی از ایران از جمله استان های گیلان، مازندران، فارس رویش دارد.
تاریخچه: نارنج که یک گیاه دارویی با ارزش است، ابتدا در کشور چین کشت می شد و سپس در قرون وسطی مورد توجه پزشکان غربی قرار گرفت.
چنان که گفته می شود، در قرن شانزدهم یک پرنسس ایتالیایی به نام « آناماری دنروله » برای اولین بار متوجه اسانس حاصل از گل های گیاه شد و از آن برای خوشبو کردن دستکش هایش استفاده می کرد.
امروزه این اسناسن که نام نرولی به خود گرفته از اسانس های گران قیمت است.
انواع این گیاه دارویی در میان مردم چین همچنین علاقمندان زیادی دارد.
منبع جغرافیایی: نارنج به طور وسیع، در جنوب اروپا کشت می شود و از مکزیک و اسپانیا به سراسر جهان صادر می گردد.
ترکیبات مهم: مهمترین ترکیب گل های درخت، اسانس است که میزان آن 5/0 – 2/0 درصد می باشد.
مهمترین ترکیبات اساسی شامل لینالیل استات، لینالول، نرول و ژرانیول است.
ترکیبات دیگرف شامل فلاونوئیدها و مواد تلخ هستند.
این اسانس به نام اسانس بهار نارنج یا نرولی اویل مشهور است.
اثرات مهم: در طب عوام، جهت مشکلات عصبی، به عنوان مسکن و رفع بدخوابی مصرف می شود.
هم چنین از اسانس گل ها، به میزان زیادی درتهیه عطر و ادکلن استفاده می شود.
طریقه و میزان مصرف: تهیه چای – بر روی 2 گرم از گل های خشک، یک لیوان آب جوش ریخته و پس از 10-5 دقیقه صاف می کنیم.
یک یا دو استکان از این فراورده، هنگام خواب مصرف می شود .
هم چنین گل های خشک و خرد و یا پور شده، به صورت لیوان آب جوش قرار داد و پس از 5 دقیقه، تی بگ را دور انداخته و چای تهیه شده را هنگام خواب مصرف کرد.
به غیر از تی بگ، فرآورده زیادی از گل به طور مستقل، یا به همراه گیاهان دیگر تهیه شده و در بازار عرضه شده اند.
این میزان مصرف را می توان تا روزی چند بار تکرار کرد.
مهمترین اثرات گزارش شده (آب نارنج): ضد سرطان، ضد حساسیت، ضد التهاب، ضداکسیدان، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد نفخ، ضد سرفه، ضد ویروس، ضد زخم های داخلی، محافظ قلب، معرق، هضم کننده، محرک معده، محافظ کبد، کاهش دهنده ی کلسترول و قند خون، کاهش دهنده ی چربی خون، کاهش دهنده ی پرفشاری خون، کاهش دهنده ی اسیداوریک، محرک سیستم ایمنی بدن، مسهل، مقوی معده و آرام بخش.
مهم ترین اثرات گزارش شده (پوست نارنج): ضد گاستریت، ضد حساسیت، ضداسپاسم، هضم کننده، محرک معده و اشتهاآور نکات قابل توجه: 1- گل های نشکفته را صبح زود، جمع آوری کرده و در تاریکی خشک می کنند.
این عمل در فصل بهار که موسم گل دهی نارنج است، انجام می شود.
2- میزان مصرف روزانه پوست نارنج، جهت آثار دارویی آن 15-10 گرم در روز است.
مقدار مصرف تنتور پوست نارنج 20 قطره تا سه نوبت (جمعا 60 قطره ) در روز است.
3- در طب چین از هر دو نوع نارس و رسیده نارنج به عنوان کمک به هضم غذا، رفع یبوست و خلط آور استفاده می کنند.
همچنین برای نرم کردن پوست خشک و جلوگیری از شکنندگی مویرگ ها استفاده می شود.
برای این کار می توان یک یا دو قطره آن را با کرم ها مخلوط نموده و برای نرمی پوست استفاده کرد.
5- عرق بهار نارنج در صورتی که دارای غلظت مناسب بوده و از آلودگی میکروبی و قارچی مبرا باشد برای رفع بدخوابی، تسکین شوک ها و از بین بردن نفخ سودمند است.
6- با توجه به این که شرایط آب و هوایی و محل رویش در مواد موثر کلیه قسمت های گیاه می تواند تاثیر مهمی داشته باشد، مسلما ترکیبات اسانس گل های نارنج نواحی مختلف و یا جمع آوری در زمان های مختلف با هم متفاوت بوده و در نتیجه در اثرات درمانی آنها تاثیر گذار است.
به طور مثال اثرات درمانی بهار نارنج شمالی و جنوب کشور ممکن است با هم متفاوت باشد که باید در این باره تحقیقات کامل انجام داد.
پیاز گیاه شناسی: گیاهی است چند ساله به ارتفاع تا یک متر، دارای پیاز لایه لایه که پوست آن به رنگ سفید، زرد کم رنگ و صورتی مایل به ارغوانی است.
برگ های آن استوانه ای تو خالی نوک تیز و به رنگ سبز کدر می باشد.
گل های این گیاه به صورت مجتمع چتری کروی و سفید رنگ است که گاهی به رنگ متمایل به سبز کم رنگ و یا گلی مایل به بنفش هم دیده می شود.
قسمت خوراکی این گیاه عمدتاً پیاز آن است که از مصرف بالایی در جهان برخوردار می باشد.
البته قسمت هوایی پیاز نیز خوراکی است.
به علت مصرف بسیار زیاد پیاز در جهان در بسیاری از نقاط دنیا کشت می گردد.
تاریخچه: این گونه تصور می شود که پیاز، بومی آسیای مرکزی است.
وجود پیاز در آثار تاریخی، نشان گر قدمت مصرف آن است که به حدود 5000 سال پیش، در مصر باز می گردد.
اسناد رومی و یونانی نیز به پیاز اشاره داشته اند.
پیاز در قرون وسطی، در سراسر اروپا مصرف داشت و بعدها مردم به این باور رسیدند که ارواح شیطانی و طاعون را دور می کند.
این تصور شاید به دلیل بوی تند آن است.
پوست پیاز برای مدت ها در خاورمیانه و اروپا، جهت رنگ کردن تخم مرغ و پارچه به کار می رفت بنا به مدارک موجود، کلمبوس، پیاز را به آمریکا برده است.
حکیمان محلی، پیاز را برای جلوگیری از عفونت مصرف می کردند و در درمان های محلی اروپا، جهت رفع احتقان بینی، از ترکیب سیر و پیاز پخته شده در شیر استفاده می شد.
پیاز در طب هومیوپاتی نیز کاربرد دارد.
منبع جغرافیایی: به احتمال زیاد پیاز بومی غرب آسیا بوده است، اما در حال حاضر در بسیاری از نقاط با آب و های معتدل کشت می گردد.
ترکیبات مهم: مهم ترین ترکیبات پیاز آب 89% ، پروتئین 5/1%، ویتامین های B1، B12 و C ، پلی ساکاریدها از جمله فروتکوزان ها و ساکاروز، اسانس، ترکیبات گوگردی از جمله آلی این ، پروستاگلاندین ها، پتاسین، اسید های فنلی (اسید کافئیک، اسید سیناپیک و اسید پاراکوماریک) ، پکتین، استرول ها، ساپونین ها و فلانوئیدها ( کورستین ) می باشند.
اثرات مهم: مهمترین اثرات دارویی پیاز در بیماری قلبی – عروقی، دیابت، تنفسی، سرطان و میکروبی است.
قلبی – عروقی : اثرات ایده آل پیاز در جهت کاهش قلبی – عروقی مربوط به مواردی از جمله کاهش چربی خون؛ کاهش کلسترول و تری گلیسیرید؛ کاهش پرفشاری خون؛ کاهش چسبندگی پلاکت ها و افزایش فیبرینولایزن می باشد.
اصولاً این خواص در پیاز خام به مراتب بیش تر از پیاز پخته و سرخ شده است؛ چرا که اجسام موثر در پیاز مواد گوگردی می باشند که با حرارت تبخیر و تجزیه می شوند.
سرطان: عصاره ی پیاز بر روی سلول های سرطانی اثر سمی ایجاد می کند.
این مساله در تحقیقات داخل و خارج از بدن حیوانان مطالعه شده است.
در یک تحقیق، نشان داد که ارتباط ضد سرطانی پیاز در 120 هزار زن و مرد بین سنین 69-55 ساله مورد تحقیق و بررسی قرار گرفت.
در این مطالعه که سه سال و سه ماه طول کشید، 139 نفر مبتلا به سرطان معده شناسایی شدند.
بررسی های دقیق در این تحقیق نشان داد که ارتباط مستقیم و مهمی بین مصرف پیاز و سرطان وجود دارد و می توان گفت که پیاز دقیق دراین تحقیق نشان داد که ارتباط مستقیم و مهمی بین مصرف پیاز و سرطان وجود دارد و می توان گفت که پیاز دارای اثرا خوب ضد سرطان می باشد.
پژوهشگران این اثر را مربطو به مواد اکسدان و وجود ترکیبات گوگردی پیاز می دانند.
همین مواد، دارای خاصیت قابل توجه ضد سرطان کولون ( روده بزرگ ) مقعد و سینه ی زنان می باشند که در تحقیقات جدید دانشمندان فرانسوی به اثبات رسیده است.
دیابت: اثرات ضد دیابت پیاز در آزمایش های کلینیکی در مقایسه با داروهای فن فورمین و تولبوتامید، چشم گیر می باشد.
مطالعات نشان می دهد که این مکانیسم در درجه ی اول مربوط به آلیل پروپیل دی سولفاید (Apds) و در درجه ی بعد مربوط به افزایش متابولیسم کبدی گلوکز و افزایش ترشح انسولین می باشد.
تنفسی: در طب عوام از پیاز جهت آسم، ضد سرفه، سیاه سرفه و دیگر مشکلات تنفسی استفاده می کنند.
اثر ضد آسم پیاز در تحقیقات جدیداثبات رسیده است.
این تحقیقات نشان می دهد، این اثر نسبتا قوی بوده و به نظر می رسد مربوط به ترکیباتی چون کورستین و ایزوتیوسیانات های موجود در آن باشد.
ضد میکروبی: پیاز دارای خواص ضد میکروبی، ضد قارچی و ضد کرم می باشد.
این آثار در پیاز ضعیف تر از سیر می باشد؛ ولی در عوض میزان مصرف پیاز به مراتب از سیر بیش تر است.
در زمان مصرف پیاز تعدادی از باکتری های موثر بر پوسیدگی دندان از جمله استرپتوکوک موتانس، استرپتوکوک سبرینوس و پروفی روموناز جینجیوالیس کاهش چشمگیری پیدا می کنند و در نتیجه در جلوگیری از پوسیدگی دندان موثر است.
هم چنین اضافه کردن پیاز به همبرگر باعث کاهش میکروب های سالمونلاتیفی موزیوم در آن می گردد.