دانلود تحقیق گیاهان داروئی

گیاهان داروئی
گیاهان داروئی میراثی منطقه ای ولی با اهمیت جهانی هستند که ثروت عظیمی به جهان ارزانی داشته اند، تنوع و کثرت گیاهان با خواص درمانی همه را شگفت زده کرده است چرا که تخمین زده می شود حدود 70.000 گونه گیاه از گلسنگ ها تا درختان تنومند حداقل یکبار در طول تاریخ طب سنتنی به عنوان دارو در جوامع بشری استفاده شده اند.

واژه گیاهان داروئی تنها به گیاهانی که تسکین دهنده آلام مردم هستند اطلاق نمی شود بلکه این گیاهان در زیر گروه غذا به عنوان طعم دهنده ها، نوشیدنی ها، شیرین کننده ها، رنگهای طبیعی و حشره کش و همچنین بعنوان ماده اولیه محصولات آرایشی و بهداشتی نیز مورد استفاده قرار می گیرند در طی دهه های گذشته گسترش وسیعی در طیف درمانهای گیاهی صورت گرفته که رشد سریع تقاضا برای داروهای گیاهی و بالطبع گیاهان داروئی در دنیا را به دنبال داشته است.

این امر موجب شده است که هر سال تعداد بیشتری از کشاورزان با تغییر نوع کشت از زراعتهای معمول به کشت گیاهان داروئی، به سمت تولید این دسته از گیاهان روی آورند، اما عدم آگاهی کافی آنان از نیازهای اکولوژیک، مراحل کاشت، داشت و برداشت گیاهان داروئی، کشاورزان را با مشکلات جدی روبرو کرده است، در این میان مراکز تحقیقاتی بسیاری در دنیا فعالیت خود را در زمینه شناخت مسائل و مشکلات و تنگناهای موجود بر سر راه تولید گیاهان داروئی در سراسر دنیا آغاز نموده اند.

بطوری که همه ساله شاهد رشد روزافزون اینگونه پژوهشها در دنیا هستیم.

کشور ایران با یازده اقلیم مختلف آب و هوایی و بیش از 7500 گوننه گیاهی، بستر بسیار مناسبی برای دستیابی به گونه های با ارزش داروئی و نادر می باشد که می توان نسبت به سازگار کردن و معرفی تعدادی از آنها به عرصه های زراعی اقدام نمود و یا از بذور اصلاح شده خارجی برای کاشت در اراضی با شرایط اقلیمی متناسب با نیازهای اکولوژیک گیاه استفاده نمود.

از آنجائی که محصول نهایی در زراعت گیاهان داروئی متابولیتهای ثانویه و یا همان مواد موثره داروئی
می باشد.

زارع گیاهان داروئی باید با تمامی فاکتورهای موثر بر رشد و عملکرد کمی و کیفی محصول خود آشنا باشد که عملکرد نهایی در زراعت گیاهان داروئی براساس میزان ماده موثر تولید شده در واحد سطح سنجیده می شود.

بنابراین افزایش تولید پیکره رویش گیاه در واحد سطح، به تنهایی ملاک سنجش نمی باشد.

لذا عدم آگاهی از روابط متقابل بین گیاه و عوامل محیطی و یا عدم توجه دقیق به نقش این عوامل و از سوی دیگر عدم توجه به ادوات و تجهیزات جانبی مورد نیاز برای تولید، موجب صرف وقت و هزینه هایی می شود که قابل جبران نخواهد بود، چرا که در اختیار نداشتن امکاناتی همچون فضا و یا تجهیزات مناسب برای خشک کردن پیکره رویشی گیاه برداشت شده و یا شستشوی ریشه های از خاک خارج شده، امکان نگهداری محصول برداشت شده را، حتی برای مدت زمان کوتاه از کشاورز سلب کرده و موجب افت شدید راندمان یا از بین رفتن کامل محصول می گردد.

از نظر اکولوژیکی و آب و هوایی ایران را به مناطقی تقسیم می کنند که براساس مدل کوپن و سایر تقسیم بندیهای آب و هوایی و تقسیم بندیهای استانی به چندین منطقه زیر تقسیم می شود:
B- اقلیم خشک : میزان تبخیر در این آب و هوا بیشتر از بارندگی است ولذا دارای آب و هوای خشک است.

دوره حیات رستنی های این نواحی خیلی کوتاه است.

این اقلیم بیش از سه چهارم مساحت کشور را تشکیل می دهد.

BW- اقلیم خشک بیابانی : شامل سواحل دریای عمان و جنوب غربی کشور تا استان خوزستان و قسمت دیگر شامل کویرها و فلات مرکزی ایران است.

این اقلیم شامل 4 ناحیه است.

BW-1- ناحیه صحرایی خشک : شامل یک ناحیه محدود در شمال کرمان، زرند، بخش غربی سمنان، گرمسار، قسمت اعظم قم، جنوب تهران : ورامین و ناحیه ای محدود در شمال غربی اصفهان : آران و بیدگل و کاشان می باشد.

BW-2- ناحیه صحرایی خشک گرم : شامل نوار مرکزی خوزستان، بخش اعظم نواحی مرکزی بوشهر، مناطق مرکزی هرمزگان، نواحی اطراف دریاچه هامون مثل دشت کویرو لوت، جنوب خراسان، جنوب و جنوب شرقی سمنان، شمال شرقی کرمان، شمال سیستان و بلوچستان، شمال شرقی و مرکز یزد و شرق اصفهان.

BW-3- شامل سواحل دریای عمان مانند چابهار در قسمت جنوبی استان سیستان و بلوچستان است.

BW-4- شامل نوار ساحلی استان بوشهر: مانند بندربوشهر، نوار ساحلی استان هرمزگان، مانند بندرعباس و نوار جنوبی خوزستان مانند خرمشهر و آبادان
BS- اقلیم خشک نیمه بیابانی: شامل قسمتی از فلات ایران است و به شکل قوسی از شمال و جنوب غربی، آب و هوای خشک بیابانی را احاطه نموده است که از شمال شرقی خراسان به سمت مغرب و سپس از شمال غربی به سمت جنوب شرقی بلوچستان امتداد می یابد مثل استپهای حوالی شهرکرد که ارتفاعی حدود 1500-1000 متر از سطح دریا دارد و شامل ناحیه ای است:
BS-1- ناحیه نیمه صحرایی سرد: غرب اصفهان، شمال و مرکز استان مرکزی، شرق همدان ، جنوب شرقی زنجان، جنوب قزوین، نواحی مرکزی تهران، شمال سمنان، شمال اردبیل.

BS-2- ناحیه نیمه صحرایی گرم: جنوب غربی کرمانشاه، ایلام، شمال خوزستان، مرکز و جنوب کهگیلویه و بویراحمد، مرکز و جنوب فارس، شمال هرمزگان، مرکز و غرب کرمان، شرق سیستان و بلوچستان.

C- اقلیم معتدل : در این اقلیم معدل حرارت سردترین ماه سال بین 3- درجه سانتیگراد تا 18+ درجه سانتیگراد است و در شمال کشور نوار مرطوبی را تشکیل می دهد که بین منطقه خشک یا نیمه بیابانی و مرزهای شمالی امتداد یافته است و نیز شامل قسمتی از ارتفاعات زاگرس
می گردد که از طرفین با مناطق خشک محصور گشته است.

CS- اقلیم معتدل کوهستانی : شامل ارتفاعات میان بند جبال البرز و ارتفاعات جبال زاگرس و ارتفاعات مرکزی ایران می باشد و بطور کلی می توان گفت که کلیه مناطق آب و هوای معتدل، به جز نوار ساحلی دریای خزر از این نوع آب و هوا می باشد و تا حدی به آب و هوای مدیترانه ای مشابهت دارد.

CS-1- ناحیه کوهستانی سرد: غرب آذربایجان غربی، مرکز آذربایجان شرقی، غرب کردستان، شمال شرقی کرمانشاه، شمال لرستان، مناطقی در چهارمحال و بختیاری، بردسیر کرمان، شمال تهرا و جنوب مازندران.

CS-2- ناحیه مدیترانه ای با باران بهاره : کل مناطق آذربایجان شرقی به جز مناطق ناحیه کوهستانی سرد، شرق آذربایجان غربی مثل ارومیه و نقده، مناطق مرکزی و غربی اردبیل، قسمت اعظم زنجان، غرب همدان، جنوب غربی استان مرکزی، شمال شرقی لرستان، شمال قزوین، مرکز گلستان، شمال خراسان CS-3- ناحیه مدیترانه ای: بخش اعظم کرمانشاه به جز جنوب غربی، مرکز لرستان، شمال شرقی خوزستان، شمال شرقی کهگیلویه و بویراحمد، شمال غربی فارس، بخش اعظم چهارمحال و بختیاری، جنوب غربی اصفهان.

CF- اقلیم معتدل خزری: شامل نوار باریکی است که کاملاٌ در طول ساحل دریای مازندران امتداد دارد و به دلیل وجود ارتفاعات البرز موجب بارندگی زیاد و کوتاه شدن فصل خشک در آن می گردد.

CF-1- ناحیه معتدل خزری بسیار مرطوب: بخش اعظم گیلان، بخش شرقی اردبیل، غرب گلستان CF-2- ناحیه معتدل خزری: بخش اعظم مازندران، چابکسر در شرق گیلان D- اقلیم شامل قسمتی از کوههای البرز و زاگرس و آذربایجان است که معدل حرارت سردترین ماه سال آن کمتر از 3- درجه سانتیگراد است.

DSa- اقلیم: معدل حرارت گرمترین ماه سال از 22 درجه سانتیگراد بیشتر است.

DSb- اقلیم: معدل حرارت گرمترین ماه سال از 22 درجه سانتیگراد تجاوز نمی کند.

DSc- اقلیم: معدل حرارت 1 تا 4 ماه سال فقط از درجه سانتیگراد بالاتر می رود.

اقلیم C با اقلیم D در تقسیم بندیهای مختلف تداخل دارند.

اقلیم E : شامل ارتفاعات زیاد و قلل مرتفع البرز و زاگرس است که گاهاٌ یخچالهای دائم دیده می شود.

متوسط گرمترین ماه سال در آنها بین صفر تا 10 درجه سانتیگراد است.

مثل کوه هزاربند با ارتفاع 3000 متر.

تیره نعناع گیاهان تیره نعناع شامل حدود 160 جنس و بیش از 3000 گونه اند که تقریباٌ در تمام نقاط جهان و به خصوص در نواحی مدیترانه ای می رویند.

اکثر گونه های متعلق به این تیره در صنایع داروئی، غذائی، آرایشی، بهداشتی و همچنین بعنوان ادویه کاربرد فراوانی دارند.

از گیاهان این تیره می توان به نعناع، آویشن، زوفا، بادرنجبویه، ریحان، اسطوقودوس اشاره نمود که در این مجموعه سعی در تشریح آویشن و عوامل موثر بر رشد و اسانس این گیاه و خصوصاٌ عوامل محیطی و اکولوژیکی موثر بر روی این گیاه داروئی بسیار مهم را داریم.

تاثیر زمان برداشت بر عملکرد آویشن نیاز اکولوژیکی آویش گیاهی مدیترانه ای است و در طول رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد.

این گیاه خشکی دوست است و به سهولت قادر به تحمل کم آبی و خشکی می باشد کشت این گیاه در زمینهای کود و زمینهایی که سبب آب ایستایی شود مناسب نیست زیرا به غرقابی بودن زمین به شدت حساس است.

برای کشت آن از مناطق آفتابی و از دامنه های جنوبی تپه ها باید استفاده شود خاکهای سبک حاوی ترکیبات کلسیم و با ضخامت زیاد سطح الارض خاکهای مناسبی می باشند.

خاکهای سنگین برای کشت این گیاه مناسب نیست.

تهویه خاک نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد.

رطوبت و آبیاری زیاد نه تنها برای رویش این گیاه مناسب نیست بلکه سبب کاهش کیفیت و کمیت اسانس گیاه می شود pH خاک برای کشت گیاه بین 5/4 تا 8 مناسب است.

تغییرات اسانی متاثر از اکولوژی بازده مواد گیاهی، محتوای روغن ضروری و ترکیب کمی و مقداری آویشن ، می تواند با زمان برداشت، شرایط اکولوژیکی و آب و هوایی متأثر شود.

گزارش شده بود که ارتباط نسبتاً محکمی بین نوع خاک و ساختار شیمیایی جمعیت آویشنی که روی آن رشد می کنند، وجود دارد.

جایی که نوع خاک تغییر می کند، اختلافات ممتازی ممکن است در بیش از چند متر، درمیان گونه های شیمیایی یافت شود.

وقتی که ارتفاع نیز می تواند به عنوان یک عامل عمده ی متأثر کننده ی واکنش های فیزیولوژیکی و شیمیایی گیاهان مطرح شود، ارتباطی بین ارتفاعاتی که گیاهان خوشبو و محصولات روغن های ضروری آنها واقع می شوند، بوجود می آید.

با به حساب آوردن توزیع و کورولوژی ارتفاعشان، آن منتج به تیموسیس، یک عنصر بالکانی می شود.

عناصر بالکانی، هرگز به دسته های غنی از روغن انتقال داده نمی شوند.

هر چند، مقادیر نسبتاً زیادی از محصولات، در محدوده وسیعی از ارتفاعات واقع می شوند، از 600 تا 900 متر ( در یونان ).

در خصوص سایر دسته های کورولوژیکی، کشف شده که محدوده ی بازدهی روغن های اساسی آنها مطلوب است.

بازده دارویی و روغن اساسی آویشن زمانی که با تغییرات اکولوژیکی و آنتوژنتیکی متأثر می شود، محدود می شود.

به نظر نمی رسد که بازده در عناصر بالکانی و بویژه اوراسیایی ، همچون عناصر مدیترانه ای، به ارتفاع بستگی داشته باشد.

شناسایی عوامل ژنتیکی یا محیطی که محتوای روغن اساسی را تحت تأثیر قرار می دهند، کافی نمی باشد و همان ها برای نقشی که اجرا می کرده و الآن در کمپلکس های اکولوژیکی اجرا می کنند، نگاه داشته می شوند.

به نظر می رسد که ارتفاع نقشی در مورد گیاهان خوشبوی غنی از روغن و نیمه روغنی ایفا کند که محتوای روغن اساسی آنها را تغییر می دهد.

به نظر نمی رسد که گیاهانی را که روغن کمتری دارند، تحت تأثیر قرار دهد.

بازده دارویی، محتوا و ترکیبات روغن ضروری در گیاهان آویشنی، سال به سال تغییر پذیری های بزرگی را به خاطر چند ساله بودن گیاهان نشان می داد.

اثر کود روی آویشن یکی از گونه‌های دارویی بومی کشور ایران است که به‌صورت خودرو در مناطق مختلف کشور دیده می‌شود.

به علت داشتن ترکیبهای مؤثر مشابه با گونه استاندارد (T.

vulgaris) می‌تواند در صنایع دارویی، بهداشتی و غذایی مورد استفاده قرار گیرد بررسی امکان کشت و تولید انبوه این گونه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

بخش بیشتر گیاهان دارویی در کشور از عرصه‌های طبیعی این گیاهان جمع‌آوری می‌گردد و بنابراین اصول بهداشتی و فنی در جمع‌آوری، خشک کردن و بسته بندی آنها کمتر رعایت می‌شود (2).

علاوه بر این بهره‌برداری بی رویه در طبیعت باعث تخریب رویشگاههای این گیاهان شده است.

بنابراین کشت زراعی این گونه‌ها و تلاش برای افزایش عملکرد آنها در واحد سطح اهمیت دارد.

از جمله بیماریهای شایع و با اهمیت، بیماریهای قارچی و میکروبی هستند که با استفاده از ترکیبهای فنلی آویشن می‌توان به نحو مؤثری با برخی از آنها مقابله کرد (1).

گیاه T.

daenensis به دلیل داشتن بتا - کاریوفیلن، تیمول و کارواکرول به عنوان ضدالتهاب، مسکن، ضدمیکروب و مؤثر در تسکین علائم سرماخوردگی کاربرد دارد (4).

تیمول موجود در گیاه T.

daenensis دارای اثر آنتی سپتیکی 20 برابر فنل و اثرات سمی کمتر از آن می‌باشد (5).

از روغن‌های این گیاه به عنوان اسانس مطبوع کننده، دئودورانت، ضدعفونی کننده و ضدسرفه همچنین در دهان شویه‌ها و غرغره‌ها بکار می‌رود (3 و 5).

بر اساس بررسیهای انجام شده تا کنون هیچ‌گونه تحقیقی در مورد تاثیرکودها بر روی عملکرد سرشاخه گلدار گیاه T.

daenensis انجام نشده و برای اولین بار این آزمایش انجام شد.

بر اساس نتایج بدست آمده در این آزمایش, کودهای ازته و فسفره موجب افزایش عملکرد وزن خشک سرشاخه گلدار گیاه گردیدند، به‌طوری که با افزایش کود ازت به خاک سرشاخه گلدار به میزان 3142 کیلوگرم وزن خشک در هکتار در تیمار 250 کیلوگرم ازت در هکتار تولید شد.

با افزایش کود فسفره به خاک نیز روند افزایش مشاهده گردید، به‌طوری که حداکثر میزان سرشاخه گلدار خشک در هکتار در تیمار 150 کیلوگرم فسفر به میزان 2930 کیلوگرم تولید شد.

که برای هر دو عنصر ازت و فسفر میزان تولید سر شاخه گلدار خشک نسبت به شاهد در سطح احتمال 1 در صد معنی‌دار است.

اختلاف بین مقادیر مختلف کود پتاسه برای افزایش عملکرد وزن خشک سرشاخه گلدار معنی‌دار نبود.

بین عناصر ازت و فسفر برای افزایش عملکرد وزن خشک سرشاخه گلدار گیاه اثر متقابل مشاهده گردید، به‌طوری که حداکثر عملکرد وزن خشک سرشاخه گلدار با میانگین 3552 کیلوگرم در هکتار در تیمار 200 کیلوگرم ازت و 150 کیلوگرم فسفر در هکتار تولید شد.

در مجموع نتایج این آزمایش نشان می‌دهد که مقدار 200 کیلوگرم ازت به همراه 150 کیلوگرم فسفر در هکتار و مقدار پتاسیم قابل جذب که بتواند حداقل جذب 14/2 درصد در وزن خشک (حداکثر میزان پتلسیم جذب شده در گیاه) را برای گیاه تأمین نماید موجب افزایش محسوس عملکرد وزن خشک سرشاخه گلدار گیاه خواهد شد.

استفاده بیش از حد کودهای شیمیایی ممکن است باعث کاهش کیفیت مواد موثر گردد که برای هرگونه گیاهی باید مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد.

علاوه بر این تاثیرات سوء زیست محیطی ناشی از مصرف این کودها باید مد نظر قرار گیرد اثرارتفاع بر روغن اسانس وترکیبات گیاه داروئی آویشن رشدو تولید گیاهان دراکوسیستم هاورویشگاههای طبیعی مختلف،تحت تاثیرعوامل مختلف ازجمله ارتفاع ازسطح دریاقراردارد.

به منظور بررسی اثرارتفاع بر گیاه آویشن دررویشگاهطبیعی آن(۱۸۰۰مترالی ۲۸۰۰ متر)درجبهه جنوبی البرز که یکی ازپرتراکم ترین رویشگاه های طبیعی این گیاه شناسایی شده است،گونه کوچیانوس۱ ازبین۱۴گونه وحشی ومعروف ایران،انتخاب وموردمطالعه قرارگرفت.

نمونه هادرزمان گلدهی کامل ازشش ارتفاع بافواصل مساوی با۳ تکرار،به صورت تصادفی،ازاندامهای هوائی رشد یکساله،جمع آوری ودرهوای آزاد خشک واسانس آن به روش تقطیرباآب بااستفاد ه ازدستگاه کلونجر۲استخراج استفاده شد.

تجزیه واریانس دادههای بهدست آمدهGC-MS وGCگردید.

سپس جهت شناسایی ترکیبات اسانس۳ ازدستگاههای انجام شد.نتایج نشان دادکه اسانس به دست آمده درارتفاعات۲۰۰۰،۱۸۰۰۱درصدبود که بیشترین آن متعلق به ارتفاع ۱۸۰۰/۱و۳۱/۳۹،۱/۹۲،۲/۰۵،۲/۲۷،۲/۲۶۰۰،۲۴۰۰و۲۸۰۰متری به ترتیب۵۶ ،۲۲۰۰۱)و درعین حال بیشترین مقدار ترکیبات اسانس مربوط به ارتفاع۲۸۰۰متری/۲) وکمترین آن به ۲۸۰۰متری(۳۱/متری(۵۶۱٪) تعلق دا شت.

بررسیهای آماری نشان داد که بین درصد اسانس واختلاف/(لینالول۴۵۴٪) وکمترین آن به۱۸۰۰ متر(لینالول۹ارتفاع ازسطح دریایک رابطه خطی منفی ومعنی دار وجودداشت.همچنین ترکیبات اسانس وارتفاع یک رابطه ازدرجه پنجم رانشان دادند.این تحقیق نشان داد،لینال ولوآلفاترپینن بیشترین درصدترکیبات اسانس درگونه کوچیانوس راتشکیل میدهند،۵ ،(به ترتیب ۴۵و۳۵درصد).مقایسه میانگین ،درصدلینالول۴، تیمول۵، آلفاترپینن۶،آلفاپینن۷وکارواکرول۸ رابه ترتیب به ۶۶ و۶گروه معنی دار تقسیم نمود،همچنین همبستگی مثبت ومعنیداری بین کلسیم-منیزیم، سدیم ودرصدمواد ارگانیک ،۵خاک باافزایش ترکیبات اسانس درارتفاعات مختلف وجودداشت.

مقدمه رشدوعملکردگیاهان در اکوسیستمها ،تحت تاثیرعوامل مختلفی نظیرنوع گونه،اقلیم منطقه،محیط خاک،ارتفاع ازسطح دریاوموقعیت جغرافیایی قراردارد..هریک ازاین عوامل میتواندتاثیربه سزائی برکمیت وکیفیت محصول گیاهان دا شته باشد.

دراین تحقیق ارتباط بین تنوع ترکیبات شیمیایی موجود درگونه ها با مقدار روغن اسانس آنها و همچنین تاثیر این دوعامل به همراه عوامل دیگری چون ژنوتیپ و فاکتورهای محیطی بر روی گیاهان داروئی مورد مطالعه قرارگرفت.

بعضی ازمحققین معتقدندکه ژنوتیپ برتنوع ترکیبات شیمیایی گیاهان دا روئی اثرمعنی داری دارد (27).

تغییرات زیادی در جمعیت ترکیبی گونه های شیمیایی با توجه به تنوع شیمیایی حتی درفاصله کم از یکدیگر اتفاق افتاده است و یکنواختی در طول زمان با انتقال مقادیرکم ژن درنتیجه گرده افشانی حتی درفاصله های بسیار کم توسط زنبور صورت گرفته است( 9 ) .

عملکرد وپتانسیل گیاه آویشن گونه ولگارس از نظربقاء و تولید مثل و اندازه گیاه بارها با استفاده از مقیاس تنوع درون و بین جمعیت طبیعی نشان داده شده است .مطالعات اخیر نشان داد که اثرمتقابل تنوع ژنتیکی و عناصر شیمیایی بر روی توانائی و عملکرد گیاه ولگارس معنی دار بوده و به درک نوع سازگاری و تنوع تراکم طبیعی کمک خواهدکرد (24 ).تنوع فاکتورهای ژنتیکی می تواند بر عملکرد گیاه آویشن اثر داشته باشد و تنوع در ازه گیاهان بالغ آویشن می تواند تحت تاثیر فاکتورهای اکولوژیکی ناشی از رقابت گیاهان (22)، جان دا ران گیاه خوار( 13 ) زمان جوانه زنی(11) ،زمان گلدهی(25) ، واثرات ژنتیکی(12) ، باشد.د ر گیاه رزماری بعضی ازترکیبات آلی و اسانس های اولیه تحت تاثیر فاکتورهای محیطی بوده است(17) افزایش ارتفاع ازسطح دریا،تنوع خاک،آب و هوا مقدار مواد ارگانیکی ، درخاک فاکتورهای مهم در تفاوت پراکندگی Ca بافت ومقادیرمختلف گیاه آویشن گونه پیپرلا در شرق اسپانیا گزارش شده است(4,10)همچنین مقادی ر مختلف کربنات با بعضی از ماد ه موثره داروئی رابطه مثبت و بعضی ازترکیبات روغنی با عوامل محیطی همبستگی معنی دا ری نشان داده است.

علاوه براین یک رابطه خطی بین ارتفاع ازسطح دریا با تعدادی از نمونه های شیمیایی گیاه آویشن وجود دارد(10) .

دراکوسیستم های زراعی و طبیعی عواملی مانند رطوبت ، آب ، عناصرغذایی ، نور ، ارتفاع ازسطح دریا از جمله عوامل اساسی و تعیین کننده درکمیت و کیفیت گیاهان هستند(4).

ایران با تفاوتهای موجود در۷۵۰۰۰ گونه گیاهی است که – اقلیم و رویشگاه ها متشکل از۸۰۰۰۰اکوتیپ های متنوعی ازگونه های مختلف گیاهان داروئی را بوجود آورده است(1).

بنابراین شناخت عوامل تاثیرگذاربر روی کیفیت وکمیت گیاهان داروئی واثربخشی بیشترکیفیت ماده موثره داروئی مد نظر بوده وبراین اساس محققین سعی در ارائه روش های مختلف برای تولید ماده موثره بیشتری هستند.

د ر توسعه یک سیستم پایدار کشاورزی نباید تنها به افزایش عملکرد بسنده شود بلکه حفظ ، بقاء و تداوم این سیستم د ر گرو به کارگیری مدیریت صحیح درچرخه عناصر غذایی و استفاده صحیح از منابع آلی و بیولوژیک می باشد و درکنارآن می توان از منابع شیمیایی و عوامل دیگر به نحو مطلوبی استفاده نمود (5،6) رویشگاه های طبیعی ایران به عنوان ذخائر ارزشمند توارثی می تواند منشاء تهیه و تولیدگیاهان ، بخصوص گیاهان داروئی د ر طبیعت و مزارع که به طبع از سازگاری مناسبی برخوردارخواهند بود ، موردتوجهقرارگیرد (1).

با توجه به اینکه عوامل محیطی سبب تغییراتی در رشد گیاهان داروئی و کیفیت مواد موثره آنها نظیر آلکالوئیدها ، گلیکوزیدها ، استروئید ها ، روغن های فرار(اسانس ها) و امثال آن می گردد ، باید از نظر دور نداشت که محصو ل زراعی یک گیاه داروئی از نظر اقتصاد ی در زمانی مقرون به صرفه می باشد که مقدار متابولیت های اولیه و ثانویه آن به حد مطلوب رسیده باشد(2) .

بنابراین با انتخاب عوامل محیطی و ارقام گیاهی مناسب می توان به حداکثر مقدار محصول دست یافت .

آویشن یکی از معروفترین و پرمصرفت رین گیاه داروئی در جهان به شمار می آید .

آویشن گیاهی است بومی آسیا و اروپا که شامل۴۰۰ گونه درجهان وگونه کوچیانوس درایران می باشد.

از جمله مناطقی که به عنوان موطن این گیاه در ایران مورد شناسایی قرار گرفته می توان از استانهای کرد ستان ، باختران ، لرستان و کوههای البرز و اطراف تهران نامبرد.

درارتفاعات جنوبی البرز در منطقه طالقان با افزایش ارتفاع ، جمعیت و تراکم گیاه آویشن گونه کوچیانوس بویس افزایش پیدا می کند به حدی که گیاه غالب در ارتفاعات ۲۸۰۰ متری گیاه آویشن می باشد.

به دلیل ارزش روزافزون این گیاه از سالها پیش تحقیقات گسترده ای درکشورهای مختلف بر روی آویشن آغاز گردیده که همچنان ادامه دارد .

این تحقیقات بیشتر بر پایه تاثیر عوامل زراعی از جمله تغذیه وزمان برداشت بر عملکرد آویشن بوده است .بر اساس تحقیقات انجام شد(10) .

اثر فاکتورهای محیطی بربعضی ازترکیبات روغنی گیاه آویشن معنی دا ر بوده و ارتفاع ازسطح دریا به عنوان یک فاکتور محیطی بابعضی از مونه های شیمیایی گیاه آویشن همبستگی نشان داده است .لذا با توجه به تحقیقات انجام شده درخصوص تعیین عوامل محیطی و اکولوژیکی موثر برماد ه موثره داروئی گیاه آویشن ، عواملی نظیر آب و هوا و شرایط محیطی سبب شدکه به مطالعه و تحقیق پیرامون تعیین اثر ارتفاع از سطح د ریا بر مقدار ماد ه موثره داروئی گونه وحشی گیاه آویشن در رویشگاه های طبیعی و همچنین شناسایی بهترین ارتفاع پرداخته شود.

بنابراین پس از شناسایی مناطق پرتراکم و وسیع د ر جبهه جنوبی البرز از ارتفاع ۱۸۰۰تا ۲۸۰۰ متری مورد مطالعه قرارگرفت.

ترکیبات ثانویه داروئی نمونه ها با دستگاه گاز کروماتوگرافی بنام لاین گانمانت۱۱ازنوع تموکوئست۱۲صورت پذیرفت .

آنالیز نمونه های شیمیایی به ترتیب ۰درجه افزایش دما در د قیقه /۵۰ درجه و ۵ = الف - دمای ۱۸۰الی ۱۰۰درجه و۱درجه افزایش د ما در دقیقه = ب- دمای ۲۱۰درجه و۱۰ درجه افزایش دما در د قیقه = ج – دمای ۳زمان کار۲۰دقیقه درنظرگرفته شد .

دمای برنامه ریزی شده دستگاه۲۶۵درجه سانتیگراد۲۰دقیقه و در زمان تزریق نمونه۲۵۰درجه سانتیگراد ودمای منبع۲۴۰ درجه سانتیگراد بوده است.

پس ازتزریق اسانس به دستگاه با استفاد ه از زمان بازداری ترکیبها، اندیس بازداری کواتس طیف جرمی به شناسایی ترکیبهای تشکیل دهند ه اسانس ود رصد آن اقدا م شد .

آمارهای بدست آمده از درصد روغن اسانس و مونه های تجزیه واریانسSPSSوMstatcشیمیایی داروئی با استفاده ازبرنامه آماری گردید و مقایسه میانگین ها با استفاده ازآزمون چند دامنه ای جدید دانکن درسطح احتمال ۵٪ انجام گرفت.

بحث ونتیجه گیری اسانس میانگین درصد روغن اسانس گیاه آویشن درنمودار۱و تجزیه واریانس و مقایسه میانگین آن به ترتیب د ر جداول۳ و۴ نشان داده شده است .

مقادیر بدست آمد ه روغن اسانس براساس ماده خشک گیاه تعیین و محاسبه گردی د .

همان طوریکه درجدول۴مشخص است د رصد روغن اسانس در ارتفاعات ،۲/۲۷،۲ /۲۶۰۰،۲۴۰۰،۲۲۰۰،۲۰۰۰،۱۸۰۰و۲۸۰۰متری به ترتیب۵۶۱می باشد که دراین قسمت درصدروغن اسانس /۱و ۳۱/۳۹،۲ /۰۵،۱/۹۲۲درصد)بیشترین/تولید شده درگیاه در ارتفاع۱۸۰۰متری ازسطح دریا (۵۶و اختلاف آن نسبت به بقیه ارتفاعات معنی دار بوده است .همچنین درارتفاع۲درصد رسید که پس از ارتفاع ۱۸۰۰ متری در /۲۰۰۰ متری این میزان به ۲۷ردیف دوم قرار گرفته واختلاف آن نسبت به سایر ارتفاعات معنی دا ر بود(جدول۴).این مقادیر بیشترین مقادیری بوده است که تاکنون از گیاه آویشن وحشی درطبیعت گزارش شده است(۱۰،۳).

ضمنا ًنتایج بررسی های آماری نشان داد که بین د رصد روغن و ارتفاع از سطح دریا همبستگی بسیار معنی داری وجود دارد ترکیبات ثانویه داروئی لینالول ازبین۳نمونه برداشت شده در ارتفاع ۲۸۰۰ متری مقدار درصد۴۷ درصد متغیر بود.

این مقدار خیلی بیشتر از لینالولاز ۴۵ تا ۵درصد گزارش شده(۲،۸) و کمتر از گزارش (۱۹،۱۸،۱۶) بوده است .بررسی های آماری نشان داد که بین درصد لینالول و افزایش ارتفاع از سطح دریا پیوستگی بسیارمعنی دا ری و جود دارد(جدول شماره۵ونمودا رشمار۳).

همچنین مقایسه میانگین انجام گرفته به روش دانکن درصد لینالول را به ۶گروه تقسیم نمود که بیشترین آن درارتفاع۲۸۰۰ متری و بسیارمعنی دارمی باشد(جدول۴) تیمول اگر چه ماده موثره داروئی تیمول در گیاه آویشن ازجمله اصلی ت رین و متداول ترین مونه های شیمیائی و معمولا ًبیشترین درصد را به خود اختصاص می دهد(۲۷) اما در این تحقیق درصد تیمول از۳تا۲۹درصد۲۶،۲.در ۱۸ ،متغیر بوده و این مقدا رخیلی کمتر گزارش شد(۱۶،۱۵) اینجا نیز بررسی های آماری نشان دا د که بین درصد تیول و افزایش ارتفاع از سطح دریا پیوستگی بسیار معنی داری وجود دارد(جدول ۵ونمودار۳).همچنین مقایسه میانگین به روش دا نکن ، درصد تیمول را به۵گروه تقسیم نمود که بیشترین آن در ارتفاع۲۶۰۰ متری و بسیار معنی دارمی باشد ۴آلفاترپینن دومین نمونه شیمیائی داروئی شناسایی شده در این تحقیق آلفا۳۹ درصد بودکه این مقدار بیشتر از نمونه های دیگر گزارش/ترپینن با۴شد ه است(۱۰).آلفاترپینن یکی از مونه های اصلی این گونه در ارتفاع ۲۸۰۰ متری بوده است .

جدول شماره۵ و نمودارشماره ۳نشان دهنده وجود پیوستگی بسیار معنی دار بین افزایش ارتفاع از سطح د ریا و د رصد آلفاترپینن می باشد.ضمناً همانطوریکه درجدول شماره۴ مشاهده می گردد مقایسه میانگین به روش دانکن ، مقدار درصد آلفاترپینن را به ۵ گروه معنی دار تقسیم نمود که بیشترین آن مربوط به ارتفاع ۲۸۰۰ متری بوده است.

آلفاپینن دراین تحقیق آلفاپینن بین۷تا۳۶د رصد در نوسان بود ه است.آلفاپینن نیز یکی از نمونه ها ی اصلی اینگونه د ر ارتفاع ۲۸۰۰ متری بوده است .

جدول ۵و نمودار۳ نشان دهنده وجود پیوستگی بسیار معنی دار بین افزایش ارتفاع از سطح د ریا و درصد آلفاپینن می ب اشد .

ضمناً جدول۴ مشاهده بیان گر مقایسه میانگین به روش دا نکن می باشد که مقداردرصد آلفاپینن را به۶ گروه معنی دا ر تقسیم نمود ه است.

کارواکرول دراین تحقیق کارواکرول از ۱۰تا ۲۷ درصد د رنوسان بوده است که بیشترین مقدار آن مربوط به ارتفاع ۲۶۰۰متری بوده است.جد ول ۵و نمودار ۳نشان دهنده وجود پیوستگی بسیارمعنی داربین افزایش ارتفاع ازسطح دریاو د رصدکارواکرول می باشد.

ضمناً جد ول۴مقایسه میانگین به روش دانکن می باشد که مقدار درصد کارواکرول را به۶ گروه معنی دار تقسیم نموده است .ازجدول ۵ چنین بر می آید که رابطه بین ارتفاع و مقدار درصد اسانس بسیارمعنی دار و منفی است به این مفهوم که با افزایش ارتفاع ،مقدار.

درصد روغن اسانس به طورقابل ملاحظه ای کاهش می یابد (نمودار1) از سوی دیگر همبستگی بین ارتفاع و ترکیبات ثانویه ماده موثره دا رویی بسیار معنی دار ومثبت است که به معنی افزایش این مواد د ر گیاه با افزایش ارتفاع می ب اشد.

بیشترین افزایش ماد ه موثره دارویی در گیاه همزمان با افزایش ارتفاع از سطح د ریا ،مربوط به ماده شیمیایی لینالول و۴۵٪درارتفاع ۲۸۰۰متری و کمترین افزایش آن مربوط به ماده شیمیای تیمول میباشد نمودار۳ از جدول ۶ چنین استنباط می شودکه بین میزان هدایت الکتریکی، کلسیم+منیزیم ، سدیم و درصد مواد ارگانیک موجود درخاک مزارع مورد آزمایش با درصد موا دموثره داروئی همبستگی معنی داری وجود داشته باشد .

این همبستگی بدین مفهوم می باشد که متغیرهای مورد اشاره می تواند تحت تاثیر عوامل مشترکی قرار داشته باشند .دراین بین همبستگی بین سدیم با درصد آلفاترپیننو آلفا-پیننو لینالول کاملاً مشهود است.از سوی دیگر نتیجه در خور توجه این است که همبستگی بین درصد اسانس با تمامی عناصر موجود درخاک به غیر از پتاسیم و نیتروژن منفی است ، با این توضیح که افزایش هریک از عناصر ذکر شد ه بجز پتاسیم و نیتروژن سبب کاهش اسانس خواهد شد .

با توجه به نتایج حاصل از همبستگی فوق تحقیقات جامع تری دراین زمینه پیشنهاد می شود.

منابع مور د استفاده: ۱-امیدبیگی،ع،۱۳۷۴؛رهیافت های تولید و فرآوری گیاهان داروئی ،انتشارات.فکرروز ۲-امید بیگی،ع،۱۳۷۹؛رهیافت های تولید وفرآوری گیاهان دا روئی،جلداول.چاپ دوم ۳-سفید کن،ف وعسگری،ف،۱۳۸۲؛ مقایسه کمی وکیفی اسانس پنج گونه .پژوهش و سازند گی۵۹،جلد۱۶شماره۲ تابستان۱۳۸۲ThymusL.آویشن ۴-کوچکی،عوض حسینی،م،۱۳۷۴؛بوم شناسی کشاورزی، انتشارات دانشگاه.

فردوسی مشهد 5-کوچکی،عوض حسینی،مو هاشمی دزفولی،اف،۱۳۷۴؛کشاورزی پایدار،.انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد ۶-ملکوتی،ج،۱۳۷۳؛حاصلخیزی خاک های مناطق خشک.

انتشارات دانشگاه.تربیت مدرس ۷-میرزا،م،سفیدکن،ف،احمد ی،ل،۱۳۷۵؛اسانس های طبیعی(استخراج،شناسایی کمی وکیفی کاربرد)،انتشارات موسسه تحقیقات جنگل هاو مراتع 8- توکلی پور حمید – خشک کردن مواد غذایی اصول و روشها – انتشارات آبیژ 9- Blandel, j.

and J.

Aroson, 1995; Biodiversity and ecosystem function of the Mediterranean basin; human and non-human determinates in davis, G.W.

Richardson, D.M.

(Eds).

Mediterranean types Ecosystems.

Springer, Berlin, pp.

43-1190.

10- Corticchiato, M; Tomi, F; Bernardini, A.F, Casanova, J; 1998; Composition attnd infraspecific variability of essential oil from Thymus herba barona lois Biochem.

Syst.

Ecol; 26, 915-932.

11- Donhue, K.

2000; Germination timing infuences natural selection on life history characters Arabidopsis thailiana.

Ecology (83) 1006-1016 12- Eckhart, V.M.

1992; Resource compensation and the evolution of gynodioecy in Phacelia linearis (hydrophyllaceae).

Evolution (46)1313-1382آ ‏ویشن نامی i ‏شنا برای همه است.گیاهشناسان و یا افرادی که به نحوی با گیاهان در ارتباط هستنا و یا افراد عادی به دل~ موارأ مصرف این گیاه در زندگی روزمره با j ‏ن i ‏شنا هستنا.

همراه غذا به صورت چاشنی و یا مورد استفاده أاروبی و یا برای استفاده از اسانس آن مورد توجه است.

اساس i ‏وبشم و یا أوشن به صورت مترادف در کتابهای لغت برای این گیاه آ ‏ورده شده است.

این نام برای گروهی ازگیاهان که همگی به خانواده نهنا یا Labiatae ‏تعلق دارند» به کار برده می شود.

این گیاهان شامل سه جنس منتلف از این خانواده به شرح زمر می باشد: 1 ‏.جنس 2 Zat an a ‏.جنس 3 ZIZIphora ‏.جنس ؟هااا«لااا 7 ‏در مورد هریک از این سه جنس 0 ‏نوضیحا 0 ‏نی ارائه می کنیم که شامل مشخصات 0 ‏ناکزونومیکی ء پراکندگی جغرافیا یی و 0 ‏نعدادگونه ها می شود.

1 ‏.

Za tari a ‏که دارای گونه ای به نام .

flora BOISS ‏أ)اهااا 1 Zatan a ‏است.

این گیاه ‏در بنوب ایران 0 ‏نحت نام i ‏وبثن شیر ازی یا i ‏وبثن برک پهن شناخته شده است.

‏درنتچه ای است کوچک با برگهای کوچک تقریبأ گرد که در سطح پوشیده از 0 ‏نعداد زیادی غده ترشحی است.

صدقه ها تقریأ سفید رنگ هتند.کاسه گل 0 ‏نخم مرغی .

لوله ای» دارای پنج دندانه مساوی کوچک و به طول حدود 2 mm ‏است.

مجموعأ گلها به مووت برجتکی های کروی در محور برگها قرار دارنا وکاهی نیز مجموعه ها به هم نزدیک شده حالت گل i ‏ذین سنبله را پیدا می کنند.

این گیاه پراکندگی محدودی در جهائأ دارد و منحصرأ در ایران، اففانتان و باکستان می روبأ.

پراکندکی i ‏ن در ایران نیز محدود به مناطق اصنهان، فارس،کرمان، بندرعباس» بلوچتان و خرا سان است.

(شکل ا) 2 ‏.

Zlziphora ‏پاگونه چند ساله .

Ziziphora clinopodioides Lam ‏.

این گیاه به نام أوشن برک بارمک ناهیده می ئسرد و از نظر شکر ظاهری به جنس Thymus ‏شباهت دارد وگاهی به اشتباه به جای آن و تحت نام 5 ‏لاا 1 ‏الأ 1 ‏کا نامکذاری می گردد.

صفات زیر جنهدر ZIZ iphora ‏را از جنس Thymus ‏متمایز می کند: ‏.در جنس ZiZlphora ‏تعداد برپدم های بارور 2 ‏عدد است.

‏.در جنس 9 ra ‏(ا Zi Zip ‏کاسه گل لوله ای دارای پنج دندانه تقریبأ مساوی وکوتا o ‏است.

این صفات در جنس Thymus ‏متفاوت است یعنی 0 ‏غداد پرچم های بارور 'f ‏عدد وکاسه کل دارای دو لبه کاملأ مشخص است.

لبه بالایی از سه دندانه کوتا o ‏و لبه پایینی از دو دندانه باربک و بلند و مژه دار 0 ‏نئکیل شده است.

‏کیاه clinopodioides ‏.گ گیاهی است چند ساله با قاعد o ‏چوبی وگاهی ساقه های چوبی، پوشیده ازکرک با تراکم های متفاوت و دارای برگهای باربک تا نیزه ای وکاهی بیضوی یا تقریبأ گرد.

مجموعأ گلها در انتهای شاخه ها و به شکل کروی است و یا حالت کپه ای دارد.کاسه گل لوله ای بارمک به طول حدود )ااااا - ه 'f ‏.

جام گل سفید یا صورتی یا بنفشی کمرنگ است.

این گونه دارای 0 ‏ننه بع مورفولوژمکی زمادی است و وثینگر در فلورا ایرا نیکا 9 ‏زمرگونه !ز آن برای ایران نا i ‏می برد.