ویروس
مقدمه :
آب مایه حیات است ، زندگی با آب آغاز شده و با آن ادامه می یابد و بدون آب به پایان می رسد .
هیچ موجود زنده ای در عالم حیات نمی توان یافت که بدون وجود آب بتواند به حیات خود ادامه دهد .
قسمت اعظم اندام های گیاهی و بدن جانوران را آب تشکیل می دهد.
برای مثال بین 60-40 در صد وزن تر درختان و حدود 90 در صد وزن تر گیاهان علفی ، همچنین 60 در صد وزن انسان بالغ را آب تشکیل می دهد .آب نقش اساسی در رسانیدن مواد غذائی به بافت ها ، سلول ها و دفع سموم بدن دارد .
همچنین در رسانیدن مواد غذایی اخذ شده توسط ریشه گیاهان به سایر اندامها نقش بسزایی ایفا می کند .
آب در کره زمین مصارف گوناگون دارد مثل آشامیدن ، به عمل آوردن محصولات کشاورزی ، به گردش در آوردن صنایع، تولید نیرو و نیز پرورش موجودات دریایی که بیشتر انها برای انسان جنبه غذایی دارند .
بطور کلی آب نیروی پیش برنده ای برای توسعه پایدار در مواردی چون محیط سالم ، ریشه کن کردن فقر و گرسنگی ،لازم الاجرا بودن بهداشت و رفاه انسان می باشد .
آب در خلقت اولیه صاف و عاری از هر گونه آلودگی بوده است .
ولی طی زمان عوامل متعددی موجبات آلودگی آب را فراهم ساخته است .
عدم رعایت موازین زیست محیطی توسط انسان ، از جمله تخلیه فاضلاب های صنعتی به رودخانه ها ، استفاده بی رویه و غیر منطقی از سموم مختلف و آفت کش ها در کشاورزی ، توسعه شهر نشینی و مهاجرت های غیر اصولی ، عدم آموزش درست و کافی شهروندان و غیره ....
موجب شده است تا منابع آبی در معرض آلودگی های بیشتری قرار گیرند .
متاسفانه این آلودگیها بیماری زا بوده و سالانه موجب مرگ هزاران نفر در جهان می شوند .
مطابق آمار در دهه اخیر در دنیا میلیون ها انسان و بخصوص کودک هر ساله از عدم به سازی محیط و آلودگی آب جان خود را از دست می دهند .
بیماری های مهمی مانند انواع اسهال ها ، انواع بیماری های انگلی روده ای ، حصبه ، وبا ، هپاتیت و بیماری هایی که ناشی از عدم دسترسی به آب کافی هستند مانند بیماری های چشمی (تراخم ) و بیماری های پوستی سبب ساز این مرگ ومیر ها می شوند .
اگر چه کمبود آب و نا سالم بودن آن سلامتی تمامی افراد جامعه رابه مخاطره می اندازد و سبب بروز بیماری هایی مانند اسهال می شود لیکن مطابق آمار بدست آمده در جهان84 در صد از بیماران مبتلا به اسهال و 74 در صد از بیماران مبتلا به انگل (کرم ها ) را کودکان تشکیل می دهند .
انواع بیماری های ناشی از آب :
بطور کلی می توان بیماری هایی که آب در انتقال آنها دخالت دارد به این شرح تقسیم بندی کرد:
بیماری هایی که در نتیجه کمبود آب و عدم دسترسی به آب کافی به وجود می ایند مانند تراخم و انواع بیماری های پوستی .
1- بیماری هایی که املاح آب و مواد شیمیائی در آب آشامیدنی عامل اصلی ابتلای به
آن را تشکیل می دهند مانند پوسیدگی دندان در اثر کمبود فلو ئور در آب .
2- بیماری هایی که آب بطور مستقیم و از طریق میکرو ارگانیسم ها در انتقال آنها دخالت دارد مانند حصبه ، وبا و شبه حصبه .
3- بیماری هایی که بطور غیر مستقیم بوسیله آب منتقل می شوند مانند مالاریا ، پیوک ، بیلارزیوس .
بیماری هایی که املاح محلول در آب آشامید نی
علت اصلی آن را تشکیل می دهند
1- گوا تر اندمیک و کریتینیسم Endemic Goitre and Cretinism
اگر مقدار ید کمتر از 1 میلی گرم در لیتر باشد و یا زمانی که نیاز به عنصر ید (100 میکرو گرم در روز ) از طریق غذا و آب تأمین نشود ، بیماری گواتر حادث می شود .
2- پوسیدگی دندان
چنانچه میزان فلوئور موجود در آب آشامیدنی کمتر از نیم میلی گرم در لیتر باشد موارد پوسیدگی دندان بطور قابل ملاحظه ای بالا خواهد بود .
چون فلوئور از راه خون به دندان می رسد ، مانع پوسیدگی آنها خواهد شد و علت آن دو چیز است :
?
فلوئور از فعالیت آنزیم هایی که مینای دندان را فاسد می کند جلوگیری می کند.
?
فلوئور باعث سخت شدن و مقاوم تر شدن دندانها در مقابل اسید ها می شود و در اثر آن دندان در برابر اسید های موجود در دهان مقاومت می شود.
3 - فلوئوروزیس دندان
چنانچه میزان فلوئور در آب مشروب بیش از 2 تا 3 میلی گرم در لیتر باشد در دوره Calcification (کلسیم سازی ) دندان یعنی در سنین صفر تا 12 سالگی باعث پیدایش دانه ها و لکه های متعدد در مینای دندان می گردد .
4- آرژیریا Argyria
وجود بیش از 2 میلی گرم نقره در هر لیتر آب و ورود دائمی نقره بوسیله آب آشامیدنی به بدن باعث بروز بیماری آرژریا می گردد .
این مسمومیت همراه با کبودی پوست تغییر رنگ پلکهای چشم و مخاط لب و دهان شروع شده و بالاخره شخص مسموم در اثر عوارض جانبی خواهد مرد .
5 - بیماری مت همو گلوبینمیا Blue Babies(Methemoglobinemia)
مصرف آب هایی که بیش از 50 میلی گرم در لیتر یون نیترات دارد مخصوصآ در اطفال باعث بروز بیماری مت همو گلوبینمیا می گردد که ناشی از ترکیب این یون با هموگلوبین خون و پیدایش مت همو گلوبین می شود .
این ماده مانع از رسیدن اکسیژن به نسوج شده و در نتیجه خفگی های موضعی و نهایتآ مرگ پدیدار خواهد شد .
از طرفی بعلت کمبود خاصیت اسیدی معده اطفال(معمولأ pH معده اطفال بیش از 9/4 است ) باکتری های تبدیل کننده نیترات به نیتریت فعالیت شدیدی داشته و این نیتریت ها با همو گلوبین تشکیل مت همو گلوبین را داده که باعث مرگ می شود .
6 - بیماری قلب و عروق و بیماری مغز و عروق (Cardiovscular ، Cerebrovascular)
مصرف آب هایی که بیش از 50 میلی گرم در لیتر یون نیترات دارد مخصوصآ در اطفال باعث بروز بیماری مت همو گلوبینمیا می گردد که ناشی از ترکیب این یون با هموگلوبین خون و پیدایش مت همو گلوبین می شود .
6 - بیماری قلب و عروق و بیماری مغز و عروق (Cardiovscular ، Cerebrovascular) چنانچه سختی آب ( سولفات ، کربنات ، بی کربنات و کلرور کلسیم و منیزیم ) کمتر از 150-100 میلی گرم در لیتر باشد بیماریهای قلبی و عروقی و بیماری های مغزی و عروقی را ایجاد می کند .
7 - مسمومیت سربی Lead poisoning وجود سرب در آب مجاز شناخته نشده است و در بدن مسمومیت ایجاد می کند .
سرب ممکن است همراه فاضلاب صنعتی و یا از انحلال لوله های سربی که سابقاً در لوله کشی مورد استفاده قرار می گرفت وارد آب شود .
سرب در بدن ممکن است داخل ترکیب استخوان و جایگزین کلسیم شود .
وجود سرب در آب سبب تجمع آن در بدن شده و ایجاد مسمومیت می کند .
کم اشتهایی ، کم خونی ، دردشکمی و عضلانی و فلج تدریجی بدن ، خط آبی در محل اتصال دندان ها به لثه ازعلایم مسمومیت با سرب است که نهایتاً منجر به مرگ می شود .
8 - بیماری میناماتا (Minamata ) در سال های 60 19- 1953 مواردی از یک بیماری خطرناک در بین مردمی که غذای عمده خود را از خلیج میناماتا در جنوب غربی ژاپن تامین می کردند ، جلب نظر کرد و در سال 1956 اولین مورد بیماری نا معلومی مربوط به دستگاه اعصاب مرکزی در انسان گزارش شد و پس از آن تعداد مبتلایان بالا رفتند.
نتیجه مطالعات و تحقیقات دانشمندان این بود جیوه موجود در آب خلیج در بدن ماهی ها تجمع یافته و مردم در اثر خوردن ماهی دچار مسمومیت شده اند.
9 - آرسنیک از عناصری که در بدن تجمع کرده و سرطان زا به شمار می آید.
این ماده آرسنیک که از طریق فاضلاب های صنعتی داخل آبها شده و در بعضی سموم کشاورزی نیز وجود دارد.
اگر شرایط مصرف این سموم کاملأ رعایت نشود ممکن است حتی این عنصر علاوه بر ورود به آب ها از طریق شستشوی زمین های زراعی ، علوفه حیوانات را نیز آلوده ساخته و مصرف این علوفه باعث مسمومیت چهارپایان شود.
اثر سرطان زایی احتمالی آرسنیک در صورتی که بیش از 2/0 میلی گرم در لیتر باشد بروز می نماید .
بیماری هایی که بطور مستقیم بوسیله آب منتقل می گردند : این بیماریها ممکن است منشأ باکتریایی و یا ویروسی داشته باشند که شامل موارد زیر هستند: آلف - بیماری های ناشی از باکتری های موجود در آب : این بیماری ها عبارتند از حصبه ، وبا ، شبه وبا ، اسهال آمیبی و باسیلی .
10 - حصبه و شبه حصبه (Typhoid ?
typhoid ) تیفوئید و پارا تیفوئید از بیماری های روده ای بوده که می باشند که دو نوع باکتری به نام های Salmonella Typhi ، Salmonella Para Typhi عامل این بیماری هستند .انتشار آن ها تا قبل از تآمین آب سالم در همه نقاط جهان عمومیت داشت .
ولی اکنون فقط در تعدادی از کشور ها که آب آنها آلوده است کم و ییش شیوع دارد .
عامل این بیماری ها از طریق خوردن آب آلوده وارد بدن شده، اما بیماران در دوران بیماری باسیل حصبه را از طریق مدفوع دفع می کنند .
راه های جلوگیری از انتشار بیماری حصبه عبارتند از : 1- تهیه آب سالم از طریق احداث لوله کشی 2- دور کردن مدفوع از محل زندگی به طریق بهداشتی و استفاده از توالت های بهداشتی 3- اجتناب از خوردن شیر نجوشیده و غیر پاستوریزه 4- از بین بردن مگس و سوسک 5- کنترل بهداشتی مواد غذائی 6- تلقیح واکسن حصبه 7- جدا کردن بیماران حصبه ای از افراد سالم و گند زدایی مرتب مدفوع و لوازمی که بیماران با آن سرو کار دارند 8- رعایت بهداشت فردی و شست وشوی دست با صابون پس از خروج از توالت و قبل از صرف غذا 11 - وبا Cholera عامل بیماری Vibrio Cholera از طریق تخلیه فاضلاب افراد مبتلا، به آب وارد می شود.
ناقلان باکتری نیز در شیوع وبا موثر هستند .
خوشبختانه باکتری عامل بیماری مدت زیادی دور از میزبان در محیط قادر به ادامه حیات نیست .
پس از ورود عامل بیماری به بدن و انتقال آن به اعضای گوارشی در روده ایجاد عفونت کرده و تحت عواملی چون درجه حرارت محیط می تواند تا چند هفته در آب و خا ک ادامه زندگی بدهد .
باکتری عامل وبا از طریق مدفوع بیمار دفع شده و تماس فاضلاب با آّ ب باعث انتقال و شیوع آن خواهد شد.
به غیر از آب سبزیجاتی که با فاضلاب آلوده به میکروب وبا آبیاری شده باشند، حشرات هم می توانند باعث انتشار و انتقال این بیماری شوند.
مصرف حیوانات دریایی که در آب های آلوده پرورش یافته نیز عامل دیگری در انتقال بیماری است .
برای جلوگیری از انتشار بیماری بهترین راه محافظت منابع آب آشامیدنی و رعایت کلیه نکات مربوط به بهداشت فردی است .
باید آب آشامیدنی با ترکیبات کلر دار بنحوی ضد عفونی شود که وقتی بدست مصرف کننده رسید آشامیدن آن بلامانع باشد .
به علاوه سبزیجات را حتماً باید در آبی که مواد ضد عفونی دارد شستشو داد .
12- اسهال معمولی و آمیبی : Dysentery Amobic بوسیله آمیب منتقل شده و سبب اسهال آمیبی یا اسهال خونی را موجب می شود .
در مدفوع مبتلا به اسهال آمیبی خون دیده شده، در صورتی که در مدفوع بیمار مبتلا به اسهال باسیلی یا معمولی خون مشاهده نمی شود.
مدفوع مبتلایان به اسهال نقش موثری در انتشار آلودگی ها دارد.
در این میان اثر ناقلین میکرب را نباید از نظر دور داشت ، بعنوان مثال مگس از مهمترین ناقلان باکتری اسهال است.
بهداشت فردی ، بازرسی دائمی از مواد غذائی ، ضد عفونی کردن آب آشامیدنی تا حدودی از انتشار این بیماری جلوگیری بعمل می آورد .
بیماری های ویروسی ناشی ازآب : ویروس ها کوچکترین موجود بیماری زا بوده و به غیر از میکروسکوپ های الکترونی یا سایر وسایل قابل رویت نیستند .
ویروس در محیط بصورت گوناگون دیده شده است ، تمام انواع آن چه برای انسان و چه برای موجودات د یگر بیماری زا هستند .
مهمترین انواع ویروسها که باعث بیماری می شوند عبارتند از : 1- پولی ویروس Poly virus که علاوه بر عفونت های معده می توانند در غشاء مغز عفونت ایجاد کرده و باعث بروز مننژیت شوند و یا روی ماده خاکستری نخاع اثر گذاشته و فلج اطفال را تولید کنند .
2- ویروس هپاتیت Hepatit virus که موجب عفونت کبدی یا هپاتیت کبدی یا یرقان می شود و ممکن است به دو طریق وارد بدن شود یعنی یا به صورت اپیدمی از طریق آب و یا در اثر تزریق با سوزن آلوده.
3 - کوکساکی ویروس Coxakie Virus سبب بیماری های ریوی ، ورم قلب و بخصوص در اطفال مننژیت و اسهال را موجب می شود .
4 - آدنو ویروس Adeno Virus باعث گریپ ، آنفلو آنزا ، برونشیت و بیماری های ریوی می شود .
5 - رئو ویروس Reo Virus در پیدایش بیماری های دستگاه تنفسی دخالت کامل دارد.
6 - اکو ویروس Echo Virus باعث بیمای های دستگاه تنفسی ، مننژیت و جوش روی پوست می شود .
بیماری هایی که بطور غیر مستقیم بوسیله آب منتقل میشوند این بیماری ها عبارتند از مالاریا ، دراکونتیازیس ، بیلارزیوزیس .
13- مالاریا عامل بیماری مالاریا (پلاسمودیوم) به وسیله نوعی پشه به نام آنوفل منتقل می شود .
آنوفل مراحل مختلف زندگی خود را تا بلوغ در آب های راکد می گذراند .
آنوفل ماده پس از بالغ شدن از خون انسان یا حیوان و آنوفل نر پس از بلوغ از شیره گیاهان تغذیه می کنند .
آنوفل ماده با تغذیه از خون ، موجب می شود که عامل مولد مالاریا را از فرد بیمار به فرد سالم انتقال بدهد .
بهترین راه مبارزه با نوزادان پشه مالاریا نا مساعد ساختن آب های راکد برای زندگی آنها است که ریختن مواد نفتی و سموم بر روی آبها و سمپاشی محل هایی که پشه بالغ در آنجا استراحت می کند موجب کاهش و ریشه کن شدن پشه آنوفل می شود .
14- بیماری پیوک (درانکونتیازیس) Drachuntiasis عامل بیماری کرم پیوک از دسته نماتود ها(کرم ها ی صاف ) است که در آبهای راکد برکه ها ، در نواحی آلوده دیده می شود .
این کرم توسط یک دسته از سخت پوستان بنام سیکلوپس (Cyclops ) خورده می شود .
در صورتی که این کرم همراه آب وارد معده انسان گردد ،غشاء آن در معده هضم می شود و کرم مذکور که آزاد شده است از راه جریان خون به زیر پوست بدن فرد می رود و در انجا رشد می کند .
پس از اینکه رشد کرم کامل شد با ترشح ماده مخصوصی پوست را از بین می برد و زخمی ایجاد می کند .
تماس آب با زخم موجب تحریک کرم می شود و نوزادان زیادی از خود خارج می کند که وارد آب می شوند .
این نوزادان آب برکه را آلوده می کنند و موجب انتشار مجد د بیماری بوسیله انگل خواهند شد .
15- بیماری شیستوزومیا زیس Schistosomiasis و یا بیلارزیوس Bilarziosis عامل بیماری نوعی کرم بنام شیستوزوما هماتوبیوم است که بیماری بیلارزیوس یا خون ادراری را سبب می شود .
این کرم ریز در مثانه فرد مبتلا به این بیماری زندگی می کند .
تجمع این کرم که دارای نوک تیزی است همراه با ادرار از بدن دفع و هنگام خروج از مثانه مویرگ های جدار مثانه را سوراخ می کند و در نتیجه ادرار فرد مبتلا به این بیماری با خون همراه است .
در صورتی که تخم های خارج شده وارد آب شوند از هر تخم نوعی لارو بنام میراسیدیوم Miracidium خارج می شود و وارد بدن میزبان خود که یک نوع حلزون به نام بولینوس تروفکاتوس Bolinus Trofcatus است می گردد .
کرم در بدن حلزون تکثیر می شود و پس از مدت تقریبی 20 روز میراسیدیوم در بدن حلزون به اسپوروسیست Sporocyst تبدیل شده و شروع به آزاد نمودن لارو بیماری زا به نام سرکریا Cerceria می کند .
سرکریاهای آزاد شده در آب برای ادامه حیات لازم است به بدن میزبان اصلی که انسان است وارد شوند .
معمولآ افرادی که با پای برهنه در زمین های باطلاقی راه می روند و یا در آب هایی که حاوی لارو بیماریزا ی سرکریا است شنا می کنند مبتلا به این بیماری خواهند شد .
زیرا لارو های شیستوزوما می توانند پوست و یا مخاط راسوراخ کرده به بدن راه یابند.
مهمترین راه برای جلوگیری از ابتلای به این بیماری عبارتند از : 1- خودداری از شنا کردن در آبهای نهر ها و استخر ها در نواحی آلوده 2- سمپاشی آب های آلوده 3- از بین بردن آب های راکد کنار نهر ها و مزارع نواحی آلوده باکتری ازن باکتری های بسیاری را چه گرم مثبت و چه گرم منفی نابود می کند، ازن بر روی تخم باکتری ها نیز موثر است.
عموما باکتری های گرم منفی در مقایسه با باکتری های گرم مثبت نسبت به ازن حساست بیشتری نشان می دهند.
از بین بردن تخم باکتری ها از خود باکتری هامشکل تر است.
تخم باکتری ها حتی در شرایط بسیار نامناسب محیطی نیز قادر به ادامه حیات هستند.
عبارت غلظت آستانه مرگ، عموما زمانی استفاده می شود که از غلظت مورد نیاز جهت کشتن یک میکرب خاص صحبت به عمل می آید.
به عنوان مثال غلظت آستانه مرگ باکتریBacillus Cereus معادل 0.12 میلی گرم در لیتر می باشد که 20 برابر کمتر از میزان مورد نیاز برای کشتن همین میکرب بشکل تخم می باشد.
باکتری های آبزی Clostridium Sporogenes و Bacillus subtilis نسبت به ازن بسیار حساس تر ازتخم آنها می باشد.
دیواره سلولی باکتری باکتری توسط یک غشاء داخلی محصور شده است که گاهی به آن غشاء پلاسمایی گفته می شود.
علاوه بر این، باکتری دارای یک غشاء خارجی نیز می باشد که به آن دیواره باکتری گفته می شود.
باکتری ها به دو دسته تقسیم می شوند باکتری های گرم مثبت و گرم منفی.
این تقسیم بندی بر اساس واکنش آنها هنگام علامت گذاری است.
در باکتری های گرم منفی دیواره باکتری از یک واحد اضافی شامل فسفولیپید، پروتئین و پلی ساخارین تشکیل یافته است.
در حالیکه دیواره باکتری گرم مثبت فاقد چربی بوده و میزان پروتئین کمتری داشته عموما از پلی ساخارین ها و peptidoglycans تشکیل یافته است.
به همین دلیل باکتری های گرم مثبت از باکتری های گرم منفی نسبت به ازن حساسیت کمتری داشته زمان مجاورت طولانی تری هنگام ضد عفونی لازم دارند.
نقش ازن در واکنش استرلیزه مهمترین مکانیسم عمل ازن در فرایند استرلیزه کردن ازبین بردن مولکولهای زنده غشاء سلولی باکتری ها با دیواره آن، پروتئین ها، فسفو لیپیدها و اسیدهای چرب اشباء نشده یافت می شود توسط اکسید کردن انجام می شود.
ازن به سختی در آب حل می شود در حالیکه براحتی محلول در چربی می باشد.
به همین علت از کار انداختن باکتری ها توسط ازن عمدتا از طریق ترکیب آن با چربی ها و پروتئین ها می باشد.
در برخی موارد تخریب DNA نیز می تواند صورت پذیرد.
در یک سری تصاویر ثبت شده توسط میکروسکوپ الکترونی میتوان مرگ باکتری Bacillus subtilis را مشاهده نمود.
پس از اضافه کردن ازن، باکتری تقریبا بلافاصله از کار می افتد.
ابتدا صدمات وارده بر روی غشاء و دیواره باکتری ملاحظه می شود سپس ممبران متلاشی شده منجر به مرگ باکتری می گردد.
Bacillus subtilis یک باکتری گرم منفی می باشد.
دیواره خارجی سلول آن بر خلاف دیواره داخلی آن فاقد چربی است.
این باکتری توسط تقسیم سلولی ازدیاد پیدا می کند.
اندازه این باکتری پس ازبلوغ کامل حدود 1.5 میکرون بوده قابلیت تخم گذاری نیز دارد.
در سری عکس های زیرکه با میکروسکوپ الکترونی گرفته شده است تصویر توده ای از باکتری های در حال رشد مشاهده می شود.
پس از اضافه کردن ازن بنظر می رسد که این توده باکتری ظرف مدت چند دقیقه ذوب شده از بین می رود.
محتوای سیتوپلاسم در اثر تغییر شکل و پاره شدن ممبران سلولی و دیواره خارجی آن بیرون ریخته متلاشی می شود.